Gazzâlî (Farsça: الغزّالی), yaygın adıyla Îmam-ı Gazzâlî (1058 – 19 Aralık 1111), Ortaçağ Avrupası'nda Latinize edilmiş haliyle Algazelus ya da Algazel, İranlı, Sünni İslam âlimi, mutasavvıfı, müderrisidir. İslam düşünce tarihindeki en önemli ve en etkili fakih, müftü, filozof, teolog, mantıkçı ve mistiklerden birisi olarak kabul edilmektedir.XI. yüzyıl'ın müceddidi olarak nitelendirilmektedir. Gazzali'nin çalışmaları çağdaşları tarafından büyük bir önem ve övgüyle karşılanmış ve "İslam'ın delili" anlamına gelen Hüccetülislam unvanını almıştır.
Gazzâlî Îmam-ı Gazzâlî | |
---|---|
Gazzâlî'nin temsilî bir portresi | |
Tam adı | Hüccetü'l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî |
Doğumu | y. 1058 Tus, İran, Büyük Selçuklu İmparatorluğu |
Ölümü | 19 Aralık 1111 (52-53 yaşında) Tus, İran, Büyük Selçuklu İmparatorluğu |
Milliyeti | Fars |
Çağı | İslam'ın Altın Çağı |
Bölgesi | Bağdat, Tus, Kudüs, Nişabur, Şam |
Okulu | Tasavvuf, Sünnilik, Eş'arilik, Şâfiîlik |
İlgi alanları | Edebiyat, fıkıh, kelâm, felsefe, mantık, İslam şeriatı, tasavvuf |
Önemli eser | İhyâ-u Ulûm-id-Dîn Tehâfütü'l-Felâsife Kimya-i Saadet |
Etkilendikleri | |
Etkiledikleri |
Çeşitli yönlerden felsefeyi eleştirmesi ve dönemin bazı filozoflarını tekfir etmesiyle de bilinir. Hükema sıfatıyla da adlandırılmıştır.Fars asıllı olduğu sanılan Gazzâlî'nin lakapları Hüccetü'l-İslâm ve Zeynüddîn'dir. Genel olarak Gazzâlî ve İmam-ı Gazzâlî isimleriyle tanınmaktadır. Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde yaşamış olan en ünlü İslam bilginlerinden biridir.
Hayatı ve yaşadığı dönem
Gazzâlî, Hicri 450 (Miladi 1058) yılında İran'ın Horasan bölgesinin Tus şehrinde doğmuştur. İlk öğrenimini Tus'ta 'den almış, daha sonra Cürcân şehrine giderek 'den eğitim görmüş; daha sonra da 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi'nde öğrenim görmüş, itikadi düşünce olarak Ebü'l Hasan Eş'arî'den ve ameli görüş olarak ise Îmam Şafii'den etkilenmiştir. Hocası, İmam-ı Harameyn lakaplı , 1085 yılında ölünce Gazzâlî, Nişabur'dan Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri Nizâmülmülk'ün yanına gider. Nizâmülmülk'ün huzurunda olan bir toplantıda verdiği cevaplarla diğer bilginlerden üstünlüğünü kanıtlayarak 1091 yılında Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nin baş müderrisliğine tayin edilir. Burada bilgisi ve edindiği öğrenci topluluğuyla kısa sürede ün ve saygınlık kazandı. Tasavvufa yöneldi ve Ebû Alî Farmedî'nin de tesiriyle bu alanda yoğunlaştı. Bu ilgi ve hac arzusuyla medresedeki vazifesini bırakarak 1095 yılında Bağdat'tan ayrıldı ve Şam'a gitti.Şam'da iki yıl kadar kaldıktan sonra 1097 yılında hacca gitti.
Hac sonrası Şam'a döndü ve buradan Bağdat yoluyla tekrar Tus'a geçti. Şam ve Tus'ta bulunduğu sürede uzlet yaşamı sürdü ve tasavvuf alanında ilerledi. Bağdat'tan ayrılışından 11 yıl sonra, 1106 yılında Nizâmülmülk'ün oğlu Fahrülmülk'ün ricası üzerine Nişabur Nizamiye Medresesi'nde tekrar eğitim vermeye başladı. Buradan kısa süre sonra Tus'a dönerek yaptırdığı tekkede müritleriyle birlikte sufi yaşamı sürdü.
Gazzâlî, 1111 (Hicri 505) yılında doğum yeri olan İran'ın Tus şehrinde öldü.
Gazzâlî'nin yaşadığı dönemde İslam âleminde siyasî ve fikrî olarak büyük bir karmaşa hâkimdi. Bağdat'ta Abbasi halifelerinin gücü zayıflamasına karşın Büyük Selçuklu Devleti'nin sınırları giderek genişliyor ve nüfuzu da artıyordu. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın veziri Nizâmülmülk; savaş meydanlarında zaferler kazanıyor, ilim meclisleri denilen tartışma ortamlarını ve medreseleri açıyordu. Bu dönemde Mısır tahtında, İslam hilâfetinin başında, Şiî mezhebine bağlı Fâtımî Hanedanı vardı. Avrupa'da ise Endülüs Emevî Devleti gerilemekteydi.
Birinci Haçlı Seferi de Gazzâlî döneminde yapılmış ve Gazzâlî 40 yaşında iken Antakya, Haçlılarca kuşatılmıştır. Bir yıl sonra da Haçlılar, Kudüs'ü ele geçirmişlerdir.
Haşhaşîler tarikatının kurucusu Hasan Sabbah ve İranlı gök bilimci Ömer Hayyam da Gazzâlî ile aynı çağda yaşayan tanınmış kişilerdir. İslam âlemindeki bu karışıklığı, fikrî bir çöküntü tamamlıyordu.
Fikir hayatı ve etkileri
Gazzâlî'nin öğrenme merakı onun çok sayıda dini ve fikrî akımları araştırmasına neden oldu. Yaşadığı dönemde hakikati bulmak isteyen insanların dört kısıma ayrıldığını ve her birinin hakikati kendi yolunda aradığını gördü. Bunlar; felsefeciler, kelâmcılar, sûfiler, bâtınîlerdi. Hepsinin görüşlerini inceleyerek; kelâm, felsefe ve Bâtınîlik yolunu kitaplarında ayrıntılarıyla tenkit etti ve sûfilerin yolu olan tasavvufa yönelerek hakikati bu yolda aradı. Gazzâlî bu geçirdiği süreci El-Münkız Mine'd Dalal adlı kitabında şöyle anlatır;
- Gençliğimden itibaren 50 yaşımı aştığım bu ana gelinceye kadar, bu engin denizlerin derinliklerine dalmaktan hiç geri durmadım. Coşkulu denizlere çekingen korkaklar gibi değil, cesur kimselerin dalışı gibi daldım, gördüğüm her meselenin üzerine atladım. Her zorluğun içine apansız girdim. Her fırkanın inanış ve fikirlerini inceliyor, her grubun tuttuğu yolun inceliklerini ortaya çıkarmaya çalışıyordum. Araştırdığım fırkaların hak veya batıl, sünnete uygun veya bidat sahibi olmaları konusunda ayrım yapmıyordum. Bâtınîlik yolunu tutmuş her fırkanın, bu düşünceyle ne hedeflediklerini öğrenmeye çalıştım. Zahirilik yolunu tutmuş olanların, bununla neler elde ettiklerini ortaya çıkarmaya gayret ettim. Felsefe yolunu tutmuş olanların, sahip oldukları felsefeyi bütün esaslarıyla öğrenmeye özen gösterdim. Hiçbir kelâm âlimini dışarıda bırakmadan kelamdaki yöntemini ve mücadelesini öğrenmeye çaba gösterdim. Bütün gücümle ne kadar sufi var ise onun sufiliğindeki sırları öğrenmeye, ne kadar abid var ise bu ibadetleriyle neler kazandığını araştırmaya çalıştım. Bütün zındıkların, Allah’ın varlığını ve sıfatlarını kabul etmeyenlerin, bu inanış veya inkarlarının arkasında yatan sebepleri titizlikle araştırdım. Her şeyin hakikatini öğrenmeye karşı duyduğum susamışlık; baştan ve gençliğimden beri tuttuğum yol ve benim bir hasletim olmuştur. Bu hasletler, Allah tarafından benim yaratılışıma ve hamuruma katılmış özelliklerdir; benim seçimim ve tercihim değildir. Bunun sonucunda çocukluğumun coşkulu çağlarından itibaren taklit bağlarından sıyrıldım ve büyüklerimizden miras kalan sırf taklide dayalı inanç esaslarından koptum. Çünkü Hristiyan çocuklarının hepsi bu din üzere yetiştiklerini, Yahudi çocuklarının sürekli bu dinin esaslarına göre büyüdüklerini, Müslüman çocuklarında istisnasız İslam dini üzere yetişmekte olduklarını görmekteydim. Yaratılıştan gelen asli hakikati ve ana baba ile hocalar aracılığıyla kazanılan sonraki inanç esasları ve taklit unsurlarının hakikatini öğrenme konusunda içimde büyük bir istek oluştu. Taklit, başlangıçta birtakım telkinlere dayanmaktaydı. Bunların da hangilerinin hak ve batıl olduğu konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktaydı. Kendime şöyle dedim: Benim istediğim, her şeyin gerçek yüzünü öğrenmektir. Öyleyse önce bilginin gerçek yüzünün ne olduğunu öğrenmekle işe başlamam gerekir.
Gazzâlî'ye göre O dönemde İslamiyet'in birliğine kötü anlamda doğrudan etki edecek fikirler hızla yayılıyor, bir taraftan Yunan felsefesi ile İslam inancını yeniden yazmaya çalışan filozoflar, diğer yandan Kur'an'ın apaçık ayetlerini karanlık ve gizemli tefsirlere konu yapan Bâtınîler, İslam dinine ve Ehl-i sünnet itikadının bütünlüğüne büyük zarar veriyordu.
Bâtınîlik, Gazzâlî'nin döneminde ortaya çıkmış ve Büyük Selçuklu veziri Nizâmülmülk bu görüşün üyeleri tarafından öldürülmüştür. Gazzâlî bu dönemde Ehl-i Sünnet dışı grupların görüşlerine karşı reddiyeler yazarak mücadele etmiş, Mutezile ve Bâtınîlik'e karşı altı tane eser yazmıştır.
Felsefeye karşı verdiği mücadele ile İslam dünyasında felsefi düşüncenin gelişmesini önlediği düşünülmektedir. Yunan felsefesine karşı yazdığı reddiyeler sonucunda İbn Rüşd, İbn-i Tufeyl ve İbn Bacce gibi düşünürler felsefeyi ona karşı savunmak ihtiyacı duydular. Gazzâlî felsefe öğrenerek ve felsefi yöntemler kullanarak felsefecilerle tartışmış, sert eleştirilerini reddiyeler şeklinde yazarak Aristoteles, İbn-i Sina ve Fârâbî'nin üzerine yöneltmiştir.
Gazzâlî'nin felsefeye yönelik olumsuz tutumuna karşın [[Mantığın birçok yanını İslam din bilimlerine sokmada önemli katkısı olmuştur.
Gazzâlî İslam inanç felsefesi olan Kelâm'ın daha çok akaid kısmına önem vermiş ve akıl yerine sezgiyi ön planda tutmuştur. Mantık ve münazara ilkelerini kullanmıştır. Bununla beraber Kelam ile tatmin olmayan Gazzâlî tasavvufa yönelerek aklın yerine mükaşefeyi koymuştur. Sûfizm ve Şeriat alanında büyük rol oynamış, Sûfizm kavramını şeriat yasaları ile birleştirmiş, eserlerinde tasavvufu ilk olarak teorik anlamda açıklamıştır. Çalışmalarında Ehl-i Sünnet görüşünü benimsediği ve diğer görüşlere karşıt olduğu da söylenebilir. Katkılarıyla tasavvufun uzun süre yaşayabilmesini sağladı.
Gazzâlî Orta Çağ Müslüman ve Hristiyan filozoflarını büyük ölçüde etkilemiş, çalışmaları İslam dünyasında Avrupalı bilginlerin dikkatini çeken ilk şey olmuştur. Aziz Thomas Aquinas (1225-1274) bunlardan biridir. Gazzâlî'nin etkisi Aziz Thomas Aquinas'ın Hristiyan teolojisi ile ilgili çalışmalarıyla karşılaştırılsa da ikisi arasında metot ve inanç bakımından bazı büyük farklılıklar vardır. Gazzâlî Müslüman inancına sahip olmayan (Aristoteles ve Sokrates gibi Antik Yunan filozofları) düşünürleri ve onların fikirlerini reddeder. Thomas Aquinas ise Yunan ve Latin etkilerini çalışmalarında göstermiş ve bütün herkesi kucaklamıştır.
Gazzâlî'nin kitapları birçok Batı diline çevrilmiştir. Eyyühe'l Veled adlı kitabı UNESCO tarafından 1951’de Fransızca'ya, İngilizce'ye ve İspanyolca'ya tercüme edilmiş ve bunun gibi birçok kitabı da çeşitli dillere çevrilerek basılmıştır.
Gazzâlî ve tasavvuf
Gazzâlî'nin doğduğu ve büyüdüğü yer olan Tus, o yüzyılda büyük bir tasavvuf merkezi olarak anılıyordu. Gazzâlî'nin öğrencilik hayatında tasavvuf geri planda kaldı. Geçirmiş olduğu ruhsal bunalım sonrasında tasavvufa yöneldi. Silsile-i saâdât'tan olan hocası Ebu Ali Farmedi'den dersler alarak, tasavvuf konusunda icazet aldı. Gazzâlî'ye göre tasavvuf, insanın manevi hastalıklarından kurtulmasında en önemli etkendir. Kimya-i Saadet adlı eserinde şöyle der;::Beden kalbin ülkesidir. Bu ülkede kalbin birçok askeri vardır. Kalp ahiret için yaratılmıştır. Allah'ı tanımak ise onun yarattıklarını bilmekten geçer. İnsanın bâtınında olan sıfatların genel hayvanlara, bazısı yırtıcı hayvanlara, bazısı şeytanlara ve meleklere ait olan sıfatlardır. İnsan bunların hangisinden olduğunun farkına varmalıdır. Çünkü insan bunları bilmezse doğru yolu bulamaz. Bu saydığımız sıfatların her birinin gıdası farklıdır. Hayvanın gıdası yemek, uyumak ve çiftleşmektir. Yırtıcı hayvanların gıdası mutluluğu da parçalamak, saldırmak ve öldürmektir. Şeytanların gıdası ise aldatmak, hile ve kötülük yapmaktır. Meleklerin gıdası ise Allah'ın cemalini müşahede etmektir. Hırs, hayvan ve yırtıcı hayvan sıfatları melekliğe çıkan yol değildir. Eğer sen aslında melek cevheri isen Allah'ı tanımaya uğraş ve kendini o cemali müşahede edecek hale getir. Kendini öfke ve şehvetin elinden kurtar ve bu hayvan sıfatlarının sende niçin yaratıldığını anlamaya çalış.
Âlimlerin sınıflandırılması
Gazzâlî hakikati araştıran âlimleri dört sınıfa ayırır.
- Bâtınîler: Hakikatin "imam"dan talim yolu ile öğrenileceğini kabül ederler.
- Filozoflar: Hakikatin bürhan, delil ve mantıkla öğrenileceğini kabûl ederler.
- Kelâmcılar: Rey ve istidlâl sahibi olduklarını kabül ederler.
- Mutasavvıflar: Hakikatin keşf ve ilhamla öğrenileceğini kabül ederler.
Etkisi
Gazali yaşamı boyunca bilim, İslami akıl yürütme ve tasavvuf da dahil olmak üzere çok çeşitli konuları kapsayan 70'ten fazla kitap yazmıştır. Eserlerinde tasavvufun ilk resmi tanımını yaparak tasavvuf ve şeriatın sentezinde önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca yazıları, özellikle Batıniler olarak bilinen İsmaili mezhebinin İran topraklarında nüfuz kazandığı bir dönemde Sünni İslam'ın konumunu güçlendirmiştir. Gazali, Ezoteristlerin İftiraları adlı eserinde İsmailileri kâfir ilan edecek kadar ileri gitmiş ve onların kanının dökülmesine izin vermiştir.
Gazali'nin dini felsefesinin ana temalarından biri, yaratıcının tüm insan yaşamının odak noktası olduğu ve dünyevi işleri doğrudan etkilediği inancıydı. Eserleri David Hume, Dante, Aziz Thomas Aquinas ve Yahudi teolog da dahil olmak üzere Hristiyan, İbrani ve Batılı akademisyenler ve filozoflar tarafından yaygın olarak okunduğu ve incelendiği için etkisi İslam dünyasının ötesine uzandı. Gazali'nin kayda değer katkılarından biri, 12. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar İslami eğitimin temelini atan eğitim reformudur. Eserleri aynı zamanda İslam matematiği ve astronomisinin gelişiminde de önemli bir rol oynamış, gibi alimler büyük ölçüde onun yazılarına dayanmışlardır.
Gazali kendisini bir filozoftan çok bir mistik olarak görse de, bazı akademisyenler onu İslam felsefesi ve düşüncesinde önemli bir figür olarak kabul etmektedir. Yaklaşımını gerçek bilgi arayışı, felsefe ve bilimin daha derin bir şekilde anlaşılması ve mistisizm ile bilişin daha iyi kavranması olarak tanımlamıştır. Mantığı Medrese'deki İslami seminer müfredatına başarılı bir şekilde entegre etmesi, Arap felsefesinin altın çağının başlangıcına işaret etti.
Çağdaş dünyada Gazali'nin mirası İslami iş etiğine kadar uzanmakta, ve gibi akademisyenler onun yazılarının bu alandaki etkisini vurgulamaktadır. Hatta Gazali'nin Muhammed Peygamber'den sonraki en büyük Müslüman şahsiyet olduğunu öne sürmektedirler. Geleneksel İslamcılar da Gazali'nin çalışmalarından, özellikle de Şeriat Hukuku üzerine tartışmalarından ilham almakta ve bir din alimi olarak statüsünden ödün vermeksizin felsefi mantık alanındaki uzmanlığını vurgulamaktadır.
Bazı oryantalist akademisyenler, Gazali'nin çağdaş felsefeleri reddetmesinin İslam dünyasında bilimsel ilerlemede düşüşe katkıda bulunduğunu ileri sürmüşlerdir. Gazali, muhafazakâr İslami inançlarına meydan okuyan bazı felsefi fikirlerden, özellikle de Tanrı'nın her şeyi bilen ve hatta var olmayan bir varlık olabileceğini öne süren fikirleri tehdit olarak görmüştür.
Bununla birlikte, bu bakış açısının alternatif yorumlarla karşılaştığını belirtmek önemlidir. Gazali'nin kendi sözleri, din ve bilim arasındaki ilişkiye dair incelikli bir bakış açısına işaret etmektedir. "Matematiksel bilimleri inkâr ederek İslam'ın savunulması gerektiğini düşünen bir kimsenin dine karşı işlediği suç gerçekten de büyüktür" demiştir. "Hatadan Kurtuluş" adlı eserinde yer alan bu alıntı, matematiksel bilimleri ihmal etmenin bilime ya da akla karşı bir suç değil, dine karşı bir suç olduğuna dair inancının altını çizmektedir. Niyeti matematik çalışmalarını savunmak değil, bu bilimlerin din için bir tehdit oluşturduğu görüşünü kınamaktı. Ona göre matematik ve din farklı alanlara hitap etmekteydi ve birbirleriyle rekabet halinde değillerdi.
Gazali, "Çünkü vahyedilmiş Yasa hiçbir yerde bu bilimleri reddetmeyi ya da onaylamayı üstlenmez ve bu bilimler hiçbir yerde kendilerini dini meselelere yöneltmez" diyerek konumunu daha da netleştirmiştir. Özünde, dini öğretiler ile matematiksel bilimlerin farklı alanlarda yer aldığını ve birbirine karıştırılmaması gerektiğini savunmuştur. Bununla birlikte, yazılarının diğer bölümlerinde Gazali bazı felsefi fikirler hakkındaki endişelerini dile getirmiştir. Filozoflar tarafından yazılan kitapların yasaklanmasını savunmuş ve felsefeyi matematiksel, mantıksal, fiziksel, metafiziksel, politik ve ahlaki olmak üzere altı dala ayırmıştır.
Gazali'nin etkisi tarih boyunca İbn Rüşd, , Nevevi, İbn Tumart, René Descartes, Fahruddin Razi, Suyuti, , Thomas Aquinas, David Hume, , , Ali el-Kari ve gibi çok çeşitli düşünürlere yayılmıştır.
Eserleri
Gazzâlî'nin, risâle ve ile birlikte 500'e yakın kitap yazdığı hakkında bilgiler vardır. Mısırlı bilim insanı yapmış olduğu araştırmalara göre, Gazzâlî'nin 457 adet kitap yazdığını belirtir. Ancak günümüze kadar ulaşan eserlerinin sayısı 75 tanedir.
- İhya-u Ulumi'd-din - Gazzâlî'nin en çok bilinen ve en büyük eseridir. Bu kitapta fıkıh ve tasavvuf konuları ele alınmıştır. Dört kısımdan oluşur. Kitap yazılışından bu yana İslâm dünyasında çok okunan kitaplar arasındadır. Kitaba dair çeşitli şerhlerde yazılmıştır.
- El münkız mine'd Dalal - Bu kitabında, hakikate nasıl eriştiğini anlatmakta ve bazı fırkaları inceleyerek tenkit etmektedir.
- Makaasidü'l Felasife - Felsefeyi tenkit etmeden önceki incelemesidir.
- El Mustafa - Fıkıh usûlü'ne ait konular içerir, dört bölümden oluşmaktadır.
- Tehafütü'l Felasife - Aristo felsefesine tenkit amacıyla yazılmıştır.
- El İktisad fi'l İtikad - Kitap, itikad konuları içerir.
- Kimya-i Saadet - iman ve ahlaka ait konuları içerir. İhya'u Ulûmi'd Dîn kitabının kısa bir Farsçaya çevrisi niteliğini taşır.
- El Kıstasü'l Müstakim ve Fedâih-ul-Bâtınîyye - Bâtınîlere reddiye ve eleştiri olarak yazılmıştır.
- Bidayetü'l Hidaye - Din ve ahlak bilgilerini öğreten bir kitaptır. Birinci kısmında zahirî ibadet ve ahlaktan ikinci kısmında kalbin itaat ve isyanı konusunu ele alır. Daha sonra göz, kulak, dil, cinsiyet uzuvları, eller ve ayakların güzel kullanılmasından söz eder. Son bölümünde kalbin iki yüzlülük ve kibir gibi kötülüklerden temizlenmesi konularını anlatır.
- Miyarül İlim
- Mihekkun Nazar
- Mişkatü'l Envar - Nur Suresi 35. Ayet'in tefsîridir. İlahi nurların sırları hakkında yazılmış tasavvufi eserdir.
- Tefsir'u Yâkûti't Te'vîl
- Cevâhir'ül Kur'ân
- El Bâsıt
- El Vâsit
- Maksaadü'l–Esnâ fi Şerhi'l-Esmâü'l Hüsnâ
- Makaasıd Maznun'ü Bih la Gayri Ehlih
- El Vecîz
- Fedâihu'l Bâtıniyye: Batınilere tenkit ve reddiye olarak yazılmıştır.
- Mizanü'l Amel
- Faysal ül-tefrika beyne'l –İslâm ve'z-zendeka
- İlcam ül-avam an İlm-i Kelâm
- El Mustazhiri
- Er-Redd ül-cemil Ala Sarih
- Kitab ül-erbain
- Minhac ül-abidin
- Eyyühe'l Veled
- Mükâşefetü'l-Kulûb - 111 babtan oluşan tasavvufi eserdir.
- Nasihatü'l Müluk
- Ed-Dürc
- Mafsalü'l Hilaf
- Hüccetü'l Hak
- el-İmlâ alâ Müşkilâti'l-İhyâ - İhya-u Ulumi'd-din'de anlaşılması zor olan noktaları aydınlatmak için yazdı.
Popüler kültürdeki yeri
2020-2021 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinde Cemal Toktaş tarafından canlandırılmıştır.
Dipnotlar
- Abdülğâfir el-Farisî (ö. 529/1135) – Gazalî'nin bir öğrencisi el-Siyâk li Tarihi Nîsâbur'unun el-Muntahab mine's-Siyâk li Tarihi Nîsâbur başlıklı kısa yazısında,
- Ebu'l-Muzaffer Muhammed bin Ahmed el-Ebiverdî'nin (ö. 507/1113) Gazalî hakkındaki övgü şiirinde,
- Ebu Bekir bin el-Arabî (ö. 543/1143) – Gazalî'nin diğer öğrencisi el-Avâsım mine'l-Kavâsım adlı kitabında,
- İbn Asâkir (ö. 581/1176) – Tebyinü Kâzibi'l-Müfterî ve Tarihu Dimeşk adlı kitaplarında,
- İbnü'l-Cevzî (ö. 597/1201) el-Muntazam fi't-Tarih adlı kitabında,
- Yâkut el-Hamevî (ö. 626/1228) Mu'cemü'l-Büldân adlı kitabında,
- Ali İbnü'l-Esîr (ö. 636/1239) El-Kamil fi't-Tarih Cilt 10. sayfa 173.
- Sıbt ibnü'l-Cevzî (ö. 654/1257) Mir'âtü'z-Zaman adlı kitabında,
- İbn Kesir (ö. 774/1373) el-Bidâye ve'n-Nihâye adlı kitabında,
- Haque, Amber (2004), "Psychology from Islamic perspective: contributions of early Muslim scholars and challenges to contemporary Muslim psychologists", Journal of Religion & Health, 43 (4), ss. 357-377, doi:10.1007/s10943-004-4302-z
- Savage-Smith, Emilie (1995), "Attitudes toward dissection in medieval Islam", Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 50 (1), ss. 67-110, doi:10.1093/jhmas/50.1.67, (PMID) 7876530
Kaynakça
- ^ (2009). Hadith: Muhammad's Legacy in the Medieval and Modern World (Foundations of Islam). . s. 179. ISBN .
- ^ Leaman, Oliver (2006). The Qur'an: An Encyclopedia. Taylor & Francis. ss. 84. ISBN .
- ^ a b Çağrıcı, Mustafa (1996). "Gazzâlî" (PDF). İslâm Ansiklopedisi. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 489-505. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2014.
- ^ Kufralı, Kasım (1978). "Gazzâlî". İslâm Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı. ss. 748-760.
- ^ a b Banuazizi, Ali; Weiner, Myron (March 1994). The Politics of Social Transformation in Afghanistan, Iran, and Pakistan. . s. 108. ISBN .
- ^ "Ghazali, al-". The Columbia Encyclopedia. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
- ^ (2009). Historical Dictionary of Islam. . s. 109. ISBN .
- ^ Griffel, Frank (2016). "Al-Ghazali". Zalta, Edward N. (Ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 bas.). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
- ^ William Montgomery Watt, Al-Ghazali: The Muslim Intellectual, p. 180. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1963.
- ^ Rosmizi, Mohd; Yucel, Salih (2016). "The Mujaddid of his age: Al-Ghazali and his inner spiritual journey". UMRAN - International Journal of Islamic and Civilizational Studies (İngilizce). 3 (2): 1-12. doi:10.11113/umran2016.3n2.56 . ISSN 2289-8204.
- ^ Janin, Hunt (2005). The Pursuit of Learning in the Islamic World. McFarland. s. 83. ISBN .
- ^ . Felsefe. Dücane Cündioğlu. 2021. 25 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b R.M. Frank, Al-Ghazali and the Ash'arite School, Duke University Press, London 1994
- ^ Ghazali 11 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 2006
- ^ Muhammed Gazzâlî, El münkız mine'd Dalal, İran baskısı 1998
- ^ Majmoo' al-Fataawa, part 4, p. 71
- ^ Al-Ghazali The Mystic: (Londra 1944
- ^ Muhammed Gazzâlî, Kimya-i Saadet, İran baskısı, 1992
- ^ Süleyman Uludağ, İslam Düşüncesinin Yapısı, s.18
- ^ "Ghazali, al-". The Columbia Encyclopedia. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Ludwig 2009
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Sells, Michael Anthony (1996). Early Islamic Mysticism: Sufi, Qurʼan, Miraj, Poetic and Theological Writings. New York: Paulist. ISBN – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Adang, Camilla; Ansari, Hassan; Fierro, Maribel; Schmidtke, Sabine (20 Ekim 2015). Accusations of Unbelief in Islam: A Diachronic Perspective on Takfīr (İngilizce). BRILL. ISBN . 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ (PDF). Quarterly Review of Comparative Education. 23: 3-4. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ Louchakova-Schwartz, Olga (2011). "The Self and the World: Fenomenolojik Bir Bakış Açısıyla Vedanta, Sufizm ve Presokratikler". Phenomenology/Ontopoiesis Retrieving Geo-cosmic Horizons of Antiquity (İngilizce). Dordrecht: Springer Netherlands. ss. 423-438. doi:10.1007/978-94-007-1691-9_33. ISBN .
- ^ "Gazâlî mantığı medreseye başarıyla sokmuştu (gerçi başka yerlerde de okutuluyordu (Endress 2006)). Bu dönemden sonra mantığa olanlar, Gazâlî'den çok daha yetenekli mantıkçıların faaliyetlerinin sonucudur. Bu dönem geçici olarak Arap felsefesinin Altın Çağı olarak adlandırılmıştır (Gutas 2002). Bu dönemde, özellikle de on üçüncü yüzyılda, İbn Sînâ mantığının kapsam ve yapısında büyük değişiklikler meydana gelmiştir; bu değişiklikler daha çok müstakil mantık risalelerinde ortaya konmuştur. On üçüncü yüzyılın, "Arapçada mantık yapmanın, belki de daha önce veya daha sonra herhangi bir zamanda olduğundan daha fazla, metin tefsirinden tamamen koptuğu" bir dönem olduğu gözlemlenmiştir (El-Rouayheb 2010b: 48-49). Daha sonraki yüzyıllarda mantık öğretiminde kullanılan başlıca ders kitaplarının çoğu bu döneme aittir. [Gazzâlî'nin savunduğu mantık, medreseye mantığı sokma sürecindeki tüm tarihsel önemine rağmen, Farabî ya da İbn Sînâcı olamayacak kadar sulandırılmıştı." Street, Tony (23 Temmuz 2008). "Arap ve İslam Dil ve Mantık Felsefesi". . 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2008.
- ^ Sidani, Yusuf; Al Ariss, Akram (4 Nisan 2014). "New Conceptual Foundations for Islamic Business Ethics: The Contributions of Abu-Hamid Al-Ghazali". (İngilizce). 129 (4): 847-857. doi:10.1007/s10551-014-2136-5. ISSN 0167-4544.
- ^ Jamil Ragep (February 2008). "When did Islamic science die (and who cares)?" (PDF). Viewpoint, 85. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2023.
- ^ Saliba, George (2007). Islamic Science and the Making of the European Renaissance. MIT Press. ISBN – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Al-Ghazali. Deliverance from error[], p. 9, §41.
- ^ Al-Ghazali. Deliverance from error[], § 59, p. 13.
- ^ Ruddle-Miyamoto, Akira O. (2017). "Regarding Doubt and Certainty in al-Ghazālī's Deliverance from Error and Descartes' Meditations". Philosophy East and West. 67 (1): 160-176. doi:10.1353/pew.2017.0011. ISSN 1529-1898.
- ^ (2007). Medieval Philosophy: an historical and philosophical introduction. Routledge. s. 174. ISBN . 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;auto13
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;plato.stanford.edu
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Carl Brockelmann,Geschichte der arabischen Litteratur
- ^ . 2 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
- ^ . 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2018.
- ^ . 3 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2018.
- ^ Çağrıcı, Mustafa (2017). (PDF). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. s. 17. ISBN . 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ . Haberler.com. 12 Ekim 2020. 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021.
Dış bağlantılar
Gazzâlî hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Commons'ta dosyalar | |
Vikisöz'de alıntılar |
- Ebu Hamid el-Gazalî20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gazzali Farsca الغز الی yaygin adiyla Imam i Gazzali 1058 19 Aralik 1111 Ortacag Avrupasi nda Latinize edilmis haliyle Algazelus ya da Algazel Iranli Sunni Islam alimi mutasavvifi muderrisidir Islam dusunce tarihindeki en onemli ve en etkili fakih muftu filozof teolog mantikci ve mistiklerden birisi olarak kabul edilmektedir XI yuzyil in muceddidi olarak nitelendirilmektedir Gazzali nin calismalari cagdaslari tarafindan buyuk bir onem ve ovguyle karsilanmis ve Islam in delili anlamina gelen Huccetulislam unvanini almistir Gazzali Imam i GazzaliGazzali nin temsili bir portresiTam adiHuccetu l Islam Ebu Hamid Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el Gazzali et TusiDogumuy 1058 Tus Iran Buyuk Selcuklu ImparatorluguOlumu19 Aralik 1111 52 53 yasinda Tus Iran Buyuk Selcuklu ImparatorluguMilliyetiFarsCagiIslam in Altin CagiBolgesiBagdat Tus Kudus Nisabur SamOkuluTasavvuf Sunnilik Es arilik SafiilikIlgi alanlariEdebiyat fikih kelam felsefe mantik Islam seriati tasavvufOnemli eserIhya u Ulum id Din Tehafutu l Felasife Kimya i SaadetEtkilendikleri Ebu Ali Farmedi Ebu l Hasan Es ari Cuveyni SafiiEtkiledikleri Thomas Aquinas Abdulkadir Bidil Rene Descartes Musa bin Meymun Fahreddin er Razi Ahmed Sirhindi Cesitli yonlerden felsefeyi elestirmesi ve donemin bazi filozoflarini tekfir etmesiyle de bilinir Hukema sifatiyla da adlandirilmistir Fars asilli oldugu sanilan Gazzali nin lakaplari Huccetu l Islam ve Zeynuddin dir Genel olarak Gazzali ve Imam i Gazzali isimleriyle taninmaktadir Buyuk Selcuklu Imparatorlugu doneminde yasamis olan en unlu Islam bilginlerinden biridir Hayati ve yasadigi donemGazzali nin otobiyografisi Gazzali Hicri 450 Miladi 1058 yilinda Iran in Horasan bolgesinin Tus sehrinde dogmustur Ilk ogrenimini Tus ta den almis daha sonra Curcan sehrine giderek den egitim gormus daha sonra da 28 yasina kadar Nisabur Nizamiye Medresesi nde ogrenim gormus itikadi dusunce olarak Ebu l Hasan Es ari den ve ameli gorus olarak ise Imam Safii den etkilenmistir Hocasi Imam i Harameyn lakapli 1085 yilinda olunce Gazzali Nisabur dan Buyuk Selcuklu Devleti nin veziri Nizamulmulk un yanina gider Nizamulmulk un huzurunda olan bir toplantida verdigi cevaplarla diger bilginlerden ustunlugunu kanitlayarak 1091 yilinda Bagdat taki Nizamiye Medresesi nin bas muderrisligine tayin edilir Burada bilgisi ve edindigi ogrenci topluluguyla kisa surede un ve sayginlik kazandi Tasavvufa yoneldi ve Ebu Ali Farmedi nin de tesiriyle bu alanda yogunlasti Bu ilgi ve hac arzusuyla medresedeki vazifesini birakarak 1095 yilinda Bagdat tan ayrildi ve Sam a gitti Sam da iki yil kadar kaldiktan sonra 1097 yilinda hacca gitti Hac sonrasi Sam a dondu ve buradan Bagdat yoluyla tekrar Tus a gecti Sam ve Tus ta bulundugu surede uzlet yasami surdu ve tasavvuf alaninda ilerledi Bagdat tan ayrilisindan 11 yil sonra 1106 yilinda Nizamulmulk un oglu Fahrulmulk un ricasi uzerine Nisabur Nizamiye Medresesi nde tekrar egitim vermeye basladi Buradan kisa sure sonra Tus a donerek yaptirdigi tekkede muritleriyle birlikte sufi yasami surdu Gazzali 1111 Hicri 505 yilinda dogum yeri olan Iran in Tus sehrinde oldu Gazzali nin anitinin giris kapisi Gazzali nin yasadigi donemde Islam aleminde siyasi ve fikri olarak buyuk bir karmasa hakimdi Bagdat ta Abbasi halifelerinin gucu zayiflamasina karsin Buyuk Selcuklu Devleti nin sinirlari giderek genisliyor ve nufuzu da artiyordu Buyuk Selcuklu hukumdari Meliksah in veziri Nizamulmulk savas meydanlarinda zaferler kazaniyor ilim meclisleri denilen tartisma ortamlarini ve medreseleri aciyordu Bu donemde Misir tahtinda Islam hilafetinin basinda Sii mezhebine bagli Fatimi Hanedani vardi Avrupa da ise Endulus Emevi Devleti gerilemekteydi Birinci Hacli Seferi de Gazzali doneminde yapilmis ve Gazzali 40 yasinda iken Antakya Haclilarca kusatilmistir Bir yil sonra da Haclilar Kudus u ele gecirmislerdir Hashasiler tarikatinin kurucusu Hasan Sabbah ve Iranli gok bilimci Omer Hayyam da Gazzali ile ayni cagda yasayan taninmis kisilerdir Islam alemindeki bu karisikligi fikri bir cokuntu tamamliyordu Fikir hayati ve etkileriGazzali nin ogrenme meraki onun cok sayida dini ve fikri akimlari arastirmasina neden oldu Yasadigi donemde hakikati bulmak isteyen insanlarin dort kisima ayrildigini ve her birinin hakikati kendi yolunda aradigini gordu Bunlar felsefeciler kelamcilar sufiler batinilerdi Hepsinin goruslerini inceleyerek kelam felsefe ve Batinilik yolunu kitaplarinda ayrintilariyla tenkit etti ve sufilerin yolu olan tasavvufa yonelerek hakikati bu yolda aradi Gazzali bu gecirdigi sureci El Munkiz Mine d Dalal adli kitabinda soyle anlatir Gencligimden itibaren 50 yasimi astigim bu ana gelinceye kadar bu engin denizlerin derinliklerine dalmaktan hic geri durmadim Coskulu denizlere cekingen korkaklar gibi degil cesur kimselerin dalisi gibi daldim gordugum her meselenin uzerine atladim Her zorlugun icine apansiz girdim Her firkanin inanis ve fikirlerini inceliyor her grubun tuttugu yolun inceliklerini ortaya cikarmaya calisiyordum Arastirdigim firkalarin hak veya batil sunnete uygun veya bidat sahibi olmalari konusunda ayrim yapmiyordum Batinilik yolunu tutmus her firkanin bu dusunceyle ne hedeflediklerini ogrenmeye calistim Zahirilik yolunu tutmus olanlarin bununla neler elde ettiklerini ortaya cikarmaya gayret ettim Felsefe yolunu tutmus olanlarin sahip olduklari felsefeyi butun esaslariyla ogrenmeye ozen gosterdim Hicbir kelam alimini disarida birakmadan kelamdaki yontemini ve mucadelesini ogrenmeye caba gosterdim Butun gucumle ne kadar sufi var ise onun sufiligindeki sirlari ogrenmeye ne kadar abid var ise bu ibadetleriyle neler kazandigini arastirmaya calistim Butun zindiklarin Allah in varligini ve sifatlarini kabul etmeyenlerin bu inanis veya inkarlarinin arkasinda yatan sebepleri titizlikle arastirdim Her seyin hakikatini ogrenmeye karsi duydugum susamislik bastan ve gencligimden beri tuttugum yol ve benim bir hasletim olmustur Bu hasletler Allah tarafindan benim yaratilisima ve hamuruma katilmis ozelliklerdir benim secimim ve tercihim degildir Bunun sonucunda cocuklugumun coskulu caglarindan itibaren taklit baglarindan siyrildim ve buyuklerimizden miras kalan sirf taklide dayali inanc esaslarindan koptum Cunku Hristiyan cocuklarinin hepsi bu din uzere yetistiklerini Yahudi cocuklarinin surekli bu dinin esaslarina gore buyuduklerini Musluman cocuklarinda istisnasiz Islam dini uzere yetismekte olduklarini gormekteydim Yaratilistan gelen asli hakikati ve ana baba ile hocalar araciligiyla kazanilan sonraki inanc esaslari ve taklit unsurlarinin hakikatini ogrenme konusunda icimde buyuk bir istek olustu Taklit baslangicta birtakim telkinlere dayanmaktaydi Bunlarin da hangilerinin hak ve batil oldugu konusunda gorus ayriliklari bulunmaktaydi Kendime soyle dedim Benim istedigim her seyin gercek yuzunu ogrenmektir Oyleyse once bilginin gercek yuzunun ne oldugunu ogrenmekle ise baslamam gerekir dd dd Gazzali nin kalem kutusu Gazzali ye gore O donemde Islamiyet in birligine kotu anlamda dogrudan etki edecek fikirler hizla yayiliyor bir taraftan Yunan felsefesi ile Islam inancini yeniden yazmaya calisan filozoflar diger yandan Kur an in apacik ayetlerini karanlik ve gizemli tefsirlere konu yapan Batiniler Islam dinine ve Ehl i sunnet itikadinin butunlugune buyuk zarar veriyordu Batinilik Gazzali nin doneminde ortaya cikmis ve Buyuk Selcuklu veziri Nizamulmulk bu gorusun uyeleri tarafindan oldurulmustur Gazzali bu donemde Ehl i Sunnet disi gruplarin goruslerine karsi reddiyeler yazarak mucadele etmis Mutezile ve Batinilik e karsi alti tane eser yazmistir Felsefeye karsi verdigi mucadele ile Islam dunyasinda felsefi dusuncenin gelismesini onledigi dusunulmektedir Yunan felsefesine karsi yazdigi reddiyeler sonucunda Ibn Rusd Ibn i Tufeyl ve Ibn Bacce gibi dusunurler felsefeyi ona karsi savunmak ihtiyaci duydular Gazzali felsefe ogrenerek ve felsefi yontemler kullanarak felsefecilerle tartismis sert elestirilerini reddiyeler seklinde yazarak Aristoteles Ibn i Sina ve Farabi nin uzerine yoneltmistir Gazzali nin felsefeye yonelik olumsuz tutumuna karsin Mantigin bircok yanini Islam din bilimlerine sokmada onemli katkisi olmustur Kimya i Saadet adli kitabinin 1308 tarihli kopyasi Gazzali Islam inanc felsefesi olan Kelam in daha cok akaid kismina onem vermis ve akil yerine sezgiyi on planda tutmustur Mantik ve munazara ilkelerini kullanmistir Bununla beraber Kelam ile tatmin olmayan Gazzali tasavvufa yonelerek aklin yerine mukasefeyi koymustur Sufizm ve Seriat alaninda buyuk rol oynamis Sufizm kavramini seriat yasalari ile birlestirmis eserlerinde tasavvufu ilk olarak teorik anlamda aciklamistir Calismalarinda Ehl i Sunnet gorusunu benimsedigi ve diger goruslere karsit oldugu da soylenebilir Katkilariyla tasavvufun uzun sure yasayabilmesini sagladi Gazzali Orta Cag Musluman ve Hristiyan filozoflarini buyuk olcude etkilemis calismalari Islam dunyasinda Avrupali bilginlerin dikkatini ceken ilk sey olmustur Aziz Thomas Aquinas 1225 1274 bunlardan biridir Gazzali nin etkisi Aziz Thomas Aquinas in Hristiyan teolojisi ile ilgili calismalariyla karsilastirilsa da ikisi arasinda metot ve inanc bakimindan bazi buyuk farkliliklar vardir Gazzali Musluman inancina sahip olmayan Aristoteles ve Sokrates gibi Antik Yunan filozoflari dusunurleri ve onlarin fikirlerini reddeder Thomas Aquinas ise Yunan ve Latin etkilerini calismalarinda gostermis ve butun herkesi kucaklamistir Gazzali nin kitaplari bircok Bati diline cevrilmistir Eyyuhe l Veled adli kitabi UNESCO tarafindan 1951 de Fransizca ya Ingilizce ye ve Ispanyolca ya tercume edilmis ve bunun gibi bircok kitabi da cesitli dillere cevrilerek basilmistir Gazzali ve tasavvuf Gazzali nin oldugu varsayilan mezar Gazzali nin dogdugu ve buyudugu yer olan Tus o yuzyilda buyuk bir tasavvuf merkezi olarak aniliyordu Gazzali nin ogrencilik hayatinda tasavvuf geri planda kaldi Gecirmis oldugu ruhsal bunalim sonrasinda tasavvufa yoneldi Silsile i saadat tan olan hocasi Ebu Ali Farmedi den dersler alarak tasavvuf konusunda icazet aldi Gazzali ye gore tasavvuf insanin manevi hastaliklarindan kurtulmasinda en onemli etkendir Kimya i Saadet adli eserinde soyle der Beden kalbin ulkesidir Bu ulkede kalbin bircok askeri vardir Kalp ahiret icin yaratilmistir Allah i tanimak ise onun yarattiklarini bilmekten gecer Insanin batininda olan sifatlarin genel hayvanlara bazisi yirtici hayvanlara bazisi seytanlara ve meleklere ait olan sifatlardir Insan bunlarin hangisinden oldugunun farkina varmalidir Cunku insan bunlari bilmezse dogru yolu bulamaz Bu saydigimiz sifatlarin her birinin gidasi farklidir Hayvanin gidasi yemek uyumak ve ciftlesmektir Yirtici hayvanlarin gidasi mutlulugu da parcalamak saldirmak ve oldurmektir Seytanlarin gidasi ise aldatmak hile ve kotuluk yapmaktir Meleklerin gidasi ise Allah in cemalini musahede etmektir Hirs hayvan ve yirtici hayvan sifatlari meleklige cikan yol degildir Eger sen aslinda melek cevheri isen Allah i tanimaya ugras ve kendini o cemali musahede edecek hale getir Kendini ofke ve sehvetin elinden kurtar ve bu hayvan sifatlarinin sende nicin yaratildigini anlamaya calis Alimlerin siniflandirilmasi Gazzali hakikati arastiran alimleri dort sinifa ayirir Batiniler Hakikatin imam dan talim yolu ile ogrenilecegini kabul ederler Filozoflar Hakikatin burhan delil ve mantikla ogrenilecegini kabul ederler Kelamcilar Rey ve istidlal sahibi olduklarini kabul ederler Mutasavviflar Hakikatin kesf ve ilhamla ogrenilecegini kabul ederler EtkisiGazali yasami boyunca bilim Islami akil yurutme ve tasavvuf da dahil olmak uzere cok cesitli konulari kapsayan 70 ten fazla kitap yazmistir Eserlerinde tasavvufun ilk resmi tanimini yaparak tasavvuf ve seriatin sentezinde onemli bir rol oynamistir Ayrica yazilari ozellikle Batiniler olarak bilinen Ismaili mezhebinin Iran topraklarinda nufuz kazandigi bir donemde Sunni Islam in konumunu guclendirmistir Gazali Ezoteristlerin Iftiralari adli eserinde Ismailileri kafir ilan edecek kadar ileri gitmis ve onlarin kaninin dokulmesine izin vermistir Gazali nin dini felsefesinin ana temalarindan biri yaraticinin tum insan yasaminin odak noktasi oldugu ve dunyevi isleri dogrudan etkiledigi inanciydi Eserleri David Hume Dante Aziz Thomas Aquinas ve Yahudi teolog da dahil olmak uzere Hristiyan Ibrani ve Batili akademisyenler ve filozoflar tarafindan yaygin olarak okundugu ve incelendigi icin etkisi Islam dunyasinin otesine uzandi Gazali nin kayda deger katkilarindan biri 12 yuzyildan 19 yuzyila kadar Islami egitimin temelini atan egitim reformudur Eserleri ayni zamanda Islam matematigi ve astronomisinin gelisiminde de onemli bir rol oynamis gibi alimler buyuk olcude onun yazilarina dayanmislardir Gazali kendisini bir filozoftan cok bir mistik olarak gorse de bazi akademisyenler onu Islam felsefesi ve dusuncesinde onemli bir figur olarak kabul etmektedir Yaklasimini gercek bilgi arayisi felsefe ve bilimin daha derin bir sekilde anlasilmasi ve mistisizm ile bilisin daha iyi kavranmasi olarak tanimlamistir Mantigi Medrese deki Islami seminer mufredatina basarili bir sekilde entegre etmesi Arap felsefesinin altin caginin baslangicina isaret etti Cagdas dunyada Gazali nin mirasi Islami is etigine kadar uzanmakta ve gibi akademisyenler onun yazilarinin bu alandaki etkisini vurgulamaktadir Hatta Gazali nin Muhammed Peygamber den sonraki en buyuk Musluman sahsiyet oldugunu one surmektedirler Geleneksel Islamcilar da Gazali nin calismalarindan ozellikle de Seriat Hukuku uzerine tartismalarindan ilham almakta ve bir din alimi olarak statusunden odun vermeksizin felsefi mantik alanindaki uzmanligini vurgulamaktadir Bazi oryantalist akademisyenler Gazali nin cagdas felsefeleri reddetmesinin Islam dunyasinda bilimsel ilerlemede dususe katkida bulundugunu ileri surmuslerdir Gazali muhafazakar Islami inanclarina meydan okuyan bazi felsefi fikirlerden ozellikle de Tanri nin her seyi bilen ve hatta var olmayan bir varlik olabilecegini one suren fikirleri tehdit olarak gormustur Bununla birlikte bu bakis acisinin alternatif yorumlarla karsilastigini belirtmek onemlidir Gazali nin kendi sozleri din ve bilim arasindaki iliskiye dair incelikli bir bakis acisina isaret etmektedir Matematiksel bilimleri inkar ederek Islam in savunulmasi gerektigini dusunen bir kimsenin dine karsi isledigi suc gercekten de buyuktur demistir Hatadan Kurtulus adli eserinde yer alan bu alinti matematiksel bilimleri ihmal etmenin bilime ya da akla karsi bir suc degil dine karsi bir suc olduguna dair inancinin altini cizmektedir Niyeti matematik calismalarini savunmak degil bu bilimlerin din icin bir tehdit olusturdugu gorusunu kinamakti Ona gore matematik ve din farkli alanlara hitap etmekteydi ve birbirleriyle rekabet halinde degillerdi Gazali Cunku vahyedilmis Yasa hicbir yerde bu bilimleri reddetmeyi ya da onaylamayi ustlenmez ve bu bilimler hicbir yerde kendilerini dini meselelere yoneltmez diyerek konumunu daha da netlestirmistir Ozunde dini ogretiler ile matematiksel bilimlerin farkli alanlarda yer aldigini ve birbirine karistirilmamasi gerektigini savunmustur Bununla birlikte yazilarinin diger bolumlerinde Gazali bazi felsefi fikirler hakkindaki endiselerini dile getirmistir Filozoflar tarafindan yazilan kitaplarin yasaklanmasini savunmus ve felsefeyi matematiksel mantiksal fiziksel metafiziksel politik ve ahlaki olmak uzere alti dala ayirmistir Gazali nin etkisi tarih boyunca Ibn Rusd Nevevi Ibn Tumart Rene Descartes Fahruddin Razi Suyuti Thomas Aquinas David Hume Ali el Kari ve gibi cok cesitli dusunurlere yayilmistir EserleriGazzali nin risale ve ile birlikte 500 e yakin kitap yazdigi hakkinda bilgiler vardir Misirli bilim insani yapmis oldugu arastirmalara gore Gazzali nin 457 adet kitap yazdigini belirtir Ancak gunumuze kadar ulasan eserlerinin sayisi 75 tanedir Ihya u Ulumi d din Gazzali nin en cok bilinen ve en buyuk eseridir Bu kitapta fikih ve tasavvuf konulari ele alinmistir Dort kisimdan olusur Kitap yazilisindan bu yana Islam dunyasinda cok okunan kitaplar arasindadir Kitaba dair cesitli serhlerde yazilmistir El munkiz mine d Dalal Bu kitabinda hakikate nasil eristigini anlatmakta ve bazi firkalari inceleyerek tenkit etmektedir Makaasidu l Felasife Felsefeyi tenkit etmeden onceki incelemesidir El Mustafa Fikih usulu ne ait konular icerir dort bolumden olusmaktadir Tehafutu l Felasife Aristo felsefesine tenkit amaciyla yazilmistir El Iktisad fi l Itikad Kitap itikad konulari icerir Kimya i Saadet iman ve ahlaka ait konulari icerir Ihya u Ulumi d Din kitabinin kisa bir Farscaya cevrisi niteligini tasir El Kistasu l Mustakim ve Fedaih ul Batiniyye Batinilere reddiye ve elestiri olarak yazilmistir Bidayetu l Hidaye Din ve ahlak bilgilerini ogreten bir kitaptir Birinci kisminda zahiri ibadet ve ahlaktan ikinci kisminda kalbin itaat ve isyani konusunu ele alir Daha sonra goz kulak dil cinsiyet uzuvlari eller ve ayaklarin guzel kullanilmasindan soz eder Son bolumunde kalbin iki yuzluluk ve kibir gibi kotuluklerden temizlenmesi konularini anlatir Miyarul Ilim Mihekkun Nazar Miskatu l Envar Nur Suresi 35 Ayet in tefsiridir Ilahi nurlarin sirlari hakkinda yazilmis tasavvufi eserdir Tefsir u Yakuti t Te vil Cevahir ul Kur an El Basit El Vasit Maksaadu l Esna fi Serhi l Esmau l Husna Makaasid Maznun u Bih la Gayri Ehlih El Veciz Fedaihu l Batiniyye Batinilere tenkit ve reddiye olarak yazilmistir Mizanu l Amel Faysal ul tefrika beyne l Islam ve z zendeka Ilcam ul avam an Ilm i Kelam El Mustazhiri Er Redd ul cemil Ala Sarih Kitab ul erbain Minhac ul abidin Eyyuhe l Veled Mukasefetu l Kulub 111 babtan olusan tasavvufi eserdir Nasihatu l Muluk Ed Durc Mafsalu l Hilaf Huccetu l Hak el Imla ala Muskilati l Ihya Ihya u Ulumi d din de anlasilmasi zor olan noktalari aydinlatmak icin yazdi Populer kulturdeki yeri2020 2021 yillari arasinda TRT 1 de yayinlanan Uyanis Buyuk Selcuklu dizisinde Cemal Toktas tarafindan canlandirilmistir DipnotlarAbdulgafir el Farisi o 529 1135 Gazali nin bir ogrencisi el Siyak li Tarihi Nisabur unun el Muntahab mine s Siyak li Tarihi Nisabur baslikli kisa yazisinda Ebu l Muzaffer Muhammed bin Ahmed el Ebiverdi nin o 507 1113 Gazali hakkindaki ovgu siirinde Ebu Bekir bin el Arabi o 543 1143 Gazali nin diger ogrencisi el Avasim mine l Kavasim adli kitabinda Ibn Asakir o 581 1176 Tebyinu Kazibi l Mufteri ve Tarihu Dimesk adli kitaplarinda Ibnu l Cevzi o 597 1201 el Muntazam fi t Tarih adli kitabinda Yakut el Hamevi o 626 1228 Mu cemu l Buldan adli kitabinda Ali Ibnu l Esir o 636 1239 El Kamil fi t Tarih Cilt 10 sayfa 173 Sibt ibnu l Cevzi o 654 1257 Mir atu z Zaman adli kitabinda Ibn Kesir o 774 1373 el Bidaye ve n Nihaye adli kitabinda Haque Amber 2004 Psychology from Islamic perspective contributions of early Muslim scholars and challenges to contemporary Muslim psychologists Journal of Religion amp Health 43 4 ss 357 377 doi 10 1007 s10943 004 4302 z Savage Smith Emilie 1995 Attitudes toward dissection in medieval Islam Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 50 1 ss 67 110 doi 10 1093 jhmas 50 1 67 PMID 7876530 Kaynakca 2009 Hadith Muhammad s Legacy in the Medieval and Modern World Foundations of Islam s 179 ISBN 978 1851686636 Leaman Oliver 2006 The Qur an An Encyclopedia Taylor amp Francis ss 84 ISBN 978 0415326391 a b Cagrici Mustafa 1996 Gazzali PDF Islam Ansiklopedisi 13 Istanbul Turkiye Diyanet Vakfi ss 489 505 22 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Agustos 2014 Kufrali Kasim 1978 Gazzali Islam Ansiklopedisi 4 Istanbul Milli Egitim Bakanligi ss 748 760 a b Banuazizi Ali Weiner Myron March 1994 The Politics of Social Transformation in Afghanistan Iran and Pakistan s 108 ISBN 9780815626091 Ghazali al The Columbia Encyclopedia Erisim tarihi 17 Aralik 2012 2009 Historical Dictionary of Islam s 109 ISBN 978 0810861619 Griffel Frank 2016 Al Ghazali Zalta Edward N Ed The Stanford Encyclopedia of Philosophy Winter 2016 bas Metaphysics Research Lab Stanford University William Montgomery Watt Al Ghazali The Muslim Intellectual p 180 Edinburgh Edinburgh University Press 1963 Rosmizi Mohd Yucel Salih 2016 The Mujaddid of his age Al Ghazali and his inner spiritual journey UMRAN International Journal of Islamic and Civilizational Studies Ingilizce 3 2 1 12 doi 10 11113 umran2016 3n2 56 ISSN 2289 8204 Janin Hunt 2005 The Pursuit of Learning in the Islamic World McFarland s 83 ISBN 0786419547 Felsefe Ducane Cundioglu 2021 25 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b R M Frank Al Ghazali and the Ash arite School Duke University Press London 1994 Ghazali 11 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Columbia Encyclopedia Sixth Edition 2006 Muhammed Gazzali El munkiz mine d Dalal Iran baskisi 1998 Majmoo al Fataawa part 4 p 71 Al Ghazali The Mystic Londra 1944 Muhammed Gazzali Kimya i Saadet Iran baskisi 1992 Suleyman Uludag Islam Dusuncesinin Yapisi s 18 Ghazali al The Columbia Encyclopedia 29 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2012 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ludwig 2009 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Sells Michael Anthony 1996 Early Islamic Mysticism Sufi Qurʼan Miraj Poetic and Theological Writings New York Paulist ISBN 9780809136193 Google Books vasitasiyla Adang Camilla Ansari Hassan Fierro Maribel Schmidtke Sabine 20 Ekim 2015 Accusations of Unbelief in Islam A Diachronic Perspective on Takfir Ingilizce BRILL ISBN 978 90 04 30783 4 20 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2023 PDF Quarterly Review of Comparative Education 23 3 4 31 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 Louchakova Schwartz Olga 2011 The Self and the World Fenomenolojik Bir Bakis Acisiyla Vedanta Sufizm ve Presokratikler Phenomenology Ontopoiesis Retrieving Geo cosmic Horizons of Antiquity Ingilizce Dordrecht Springer Netherlands ss 423 438 doi 10 1007 978 94 007 1691 9 33 ISBN 9789400716902 Gazali mantigi medreseye basariyla sokmustu gerci baska yerlerde de okutuluyordu Endress 2006 Bu donemden sonra mantiga olanlar Gazali den cok daha yetenekli mantikcilarin faaliyetlerinin sonucudur Bu donem gecici olarak Arap felsefesinin Altin Cagi olarak adlandirilmistir Gutas 2002 Bu donemde ozellikle de on ucuncu yuzyilda Ibn Sina mantiginin kapsam ve yapisinda buyuk degisiklikler meydana gelmistir bu degisiklikler daha cok mustakil mantik risalelerinde ortaya konmustur On ucuncu yuzyilin Arapcada mantik yapmanin belki de daha once veya daha sonra herhangi bir zamanda oldugundan daha fazla metin tefsirinden tamamen koptugu bir donem oldugu gozlemlenmistir El Rouayheb 2010b 48 49 Daha sonraki yuzyillarda mantik ogretiminde kullanilan baslica ders kitaplarinin cogu bu doneme aittir Gazzali nin savundugu mantik medreseye mantigi sokma surecindeki tum tarihsel onemine ragmen Farabi ya da Ibn Sinaci olamayacak kadar sulandirilmisti Street Tony 23 Temmuz 2008 Arap ve Islam Dil ve Mantik Felsefesi 17 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2008 Sidani Yusuf Al Ariss Akram 4 Nisan 2014 New Conceptual Foundations for Islamic Business Ethics The Contributions of Abu Hamid Al Ghazali Ingilizce 129 4 847 857 doi 10 1007 s10551 014 2136 5 ISSN 0167 4544 Jamil Ragep February 2008 When did Islamic science die and who cares PDF Viewpoint 85 1 Subat 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Mart 2023 Saliba George 2007 Islamic Science and the Making of the European Renaissance MIT Press ISBN 9780262195577 Google Books vasitasiyla Al Ghazali Deliverance from error olu kirik baglanti p 9 41 Al Ghazali Deliverance from error olu kirik baglanti 59 p 13 Ruddle Miyamoto Akira O 2017 Regarding Doubt and Certainty in al Ghazali s Deliverance from Error and Descartes Meditations Philosophy East and West 67 1 160 176 doi 10 1353 pew 2017 0011 ISSN 1529 1898 2007 Medieval Philosophy an historical and philosophical introduction Routledge s 174 ISBN 978 0 415 28113 3 11 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2023 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi auto13 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi plato stanford edu isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Carl Brockelmann Geschichte der arabischen Litteratur 2 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ekim 2020 26 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2018 3 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2018 Cagrici Mustafa 2017 PDF Istanbul Diyanet Isleri Baskanligi Yayinlari s 17 ISBN 978 975 19 6617 9 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2020 Haberler com 12 Ekim 2020 19 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2021 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Gazzali hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikisoz de alintilarEbu Hamid el Gazali20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde