İbrahim Refet Bele (1881, Selanik - 2 Ekim 1963,İstanbul), Türk asker ve siyasetçi. Kurtuluş Savaşı'na katılan ilk beş generalden birisidir (diğerleri Mustafa Kemal Paşa, Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir Paşa ve Rauf Orbay). Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarında İçişleri Bakanlığı, Millî Savunma Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur.
Halaskâr Refet Bele | |
---|---|
TBMM Müdafaa-i Millîye Vekili | |
Görev süresi 5 Ağustos 1921 - 10 Ocak 1922 | |
TBMM Reisi | Mustafa Kemal Atatürk |
Yerine geldiği | Fevzi Çakmak |
Yerine gelen | Kâzım Özalp |
TBMM Dahiliye Umuru Vekili | |
Görev süresi 30 Haziran 1921 - 10 Ekim 1921 | |
TBMM Reisi | Mustafa Kemal Atatürk |
Yerine geldiği | Ata Atalay |
Yerine gelen | Fethi Okyar |
Görev süresi 6 Eylül 1920 - 18 Mart 1921 | |
TBMM Reisi | Mustafa Kemal Atatürk |
Yerine geldiği | Nazım Resmor |
Yerine gelen | Ata Atalay |
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2., 5., 6., 7. ve 8. Dönem Milletvekili | |
Görev süresi 1 Mart 1935 - 24 Mart 1950 | |
Seçim bölgesi | 1935 - İstanbul 1939 - İstanbul 1943 - İstanbul 1946 - İstanbul |
Görev süresi 23 Nisan 1920 - 26 Haziran 1927 | |
Seçim bölgesi | 1920 - İzmir 1923 - İstanbul |
Jandarma Genel Komutanı | |
Görev süresi 17 Ekim 1918 - 16 Mayıs 1919 | |
Yerine geldiği | Rasim Bey |
Yerine gelen | Bahattin Ertürk |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | İbrahim Refet 1881 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 2 Ekim 1963 (82 yaşında) İstanbul, Türkiye |
Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
Partisi | Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925) Cumhuriyet Halk Partisi (1935-1963) |
Evlilik(ler) | Perihan Bele |
Çocuk(lar) | Asuman Begüm |
Bitirdiği okul | Harp Okulu |
Mesleği | Asker, Diplomat, Siyasetçi |
Ödülleri | |
Askerî hizmeti | |
Bağlılığı | 1314-P.19 Osmanlı (1899-1919) Türkiye (1919-1926) |
Hizmet yılları | 1899-1926 |
Rütbesi | Mirliva |
Komutası | 4. Ordu Karargâhı İstihbarat Bölümü, 10. Tümen, 3. Tümen, 11. Tümen, Kudüs Geri Bölge Müfettişi, 53. Tümen, 22. Kolordu (vekil), 20. Kolordu, Jandarma Genel Komutanı, 3. Kolordu İçişleri Bakanı, , İçişleri Bakanı, Millî Savunma Bakanı, TBMM İstanbul Temsilcisi |
Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı |
Gazze Savaşı'nda büyük başarılar gösterdi, 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Paşa ile Samsun'a çıkarak Paşa'nın yakın çalışma arkadaşları arasına girdi ve Kurtuluş Savaşı'nı sonlandıran Mudanya Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra Ankara Hükûmeti'nin İstanbul'daki temsilcisi sıfatıyla saltanatın kaldırıldığını Sultan Vahdettin'e tebliğ eden, 4 Kasım 1922 tarihinde İstanbul'un idaresine TBMM namına el koyan, Vahdettin'in İstanbul'dan ayrılışından sonra Abdülmecid Efendi ile görüşen ve TBMM tarafından halife seçilmesi üzerine ona uyması gereken şartları tebliğ eden kişidir.
I. dönem İzmir, II. Dönem İstanbul milletvekilliklerinde bulunan Refet Bele, cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal Paşa ile görüş ayrılıklarına düşmüş ve Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucuları arasına yer almıştır. İzmir suikastı sanıklarındandır. Suikast girişimi nedeniyle yargılanıp beraat ettikten sonra Mustafa Kemal Atatürk'ün sağlığında tekrar milletvekili olabilen iki kişiden biridir (diğeri Ali Fuat Paşa).
Yaşamı
Ailesi ve öğrenim yılları
1881 yılında Selanik'te doğdu. Babası Mehmet Servet Bey, annesi Emine Adviye Hanım'dır. Selanik'te yaşayan Rumeli kökenli bir aileye mensuptu.Soyadı Kanunu'ndan sonra aldığı Bele soyadı, Bulgaristan’da dedesi Beleli Mehmet Bey'in sahip olduğu Bele kasabasından gelmiştir. Balkanlar'daki karışıklılar nedeniyle İstanbul'a gelen ailesi, bebekliğinde Selanik'e geri dönmüşlerdi. İlk ve orta öğrenimini İstanbul ve Selanik'te tamamladıktan sonra girdiği İstanbul'daki Harp Okulu'nda ileride Kurtuluş Savaşı'nın lideri olacak kişilerle birlikte okudu.
1898 yılının sonunda piyade teğmen rütbesi ile mezun olup 3. Ordu emrine verildi. 1903 yılındaki Bulgar ayaklanmasının bastırılmasında rol aldı. 1903 yılında üsteğmen, 1906 yılında yüzbaşı oldu. 1908 yılında Hareket Ordusu Jandarma Taburu'na komuta etti. Bu dönemde İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi oldu. İttihat ve Terakki'nin kurucularından Talat Paşa'nın en yakın arkadaşlarındandı. 31 Mart İsyanı'ndan sonra toplanan İttihat ve Terakki Kongresi'nde cemiyetin siyasi parti haline gelmesi ve askerin politikadan çekilmesi gerektiğini savunan Mustafa Kemal'i destekledi.
Ekim 1909 tarihinde başladığı Harp Akademisi’ne devam ederken önce Trablusgarp Savaşı'na sonra Balkan Savaşı'na katıldı. 1 Kasım 1912 tarihinde Harp Akademisi'ni birincilikle bitirip Genelkurmay Karargâhı'na atandı ve 1914 yılında I. Dünya Savaşı'na katıldı. Savaşta Sina-Filistin Cephesinde, özellikle İkinci Gazze Muharebesi'nde büyük yararlıklar gösterdi, birçok madalya ve nişan kazandı. Savaşın son günlerinde Dahiliye Vekili Sina'da başarı göstermiş olduğu için onun Jandarma Umum Kumandanı olmasını önerdi. Yıldırım Ordular Grubu komutanı Liman von Sanders, bir İngiliz saldırısı beklediği için onu göndermedi.
Kurtuluş Savaşı
İstanbul'daki Mücadeleler
Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra İstanbul'a dönebildi. Üstlendiği Jandarma Genel Komutanlığı görevi, ülkeyi bir arada tutmaya çalışırken jandarmayı alternatif bir güç olarak gören milliyetçi subaylar için önemliydi. İstanbul'un asayiş sorunu ile ilgilenirken bir yandan da Anadolu'ya silah gönderdi. Ahmed İzzet Paşa Kabinesinin kurulduğu bu günlerde; İstanbul'da kasten bir anarşi ortamı oluşturarak bir asayiş problemi ortaya çıkarmak ve dıştan yapılacak bir müdahaleye zemin hazırlanmak isteniyordu 19 Ocak 1919’da VI. Mehmed'in ve Damat Ferid Paşa'nın işine gelmediği için görevinden azledildi.
Jandarma Umum Kumandanı olarak görev yaptığı günlerden itibaren, Millî Mücadele planları için Mustafa Kemal Paşa'nın evinde yapılan toplantılara katılmaktaydı. Mustafa Kemal, Ali Fuat, Rauf, Kâzım Karabekir Beyler ile birlikte "Kurtuluş Savaşı'nın İlkleri" diye anılan grubun parçası oldu. Bu toplantılarda Anadolu'daki gücün başına Mustafa Kemal Paşa'nın geçmesini önerdi.
Anadolu'ya geçiş ve resmi görevden ayrılma
16 Mayıs 1919 tarihinde, 9. Ordu Müfettişi göreviyle ve Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatma maksadıyla Anadolu'ya giden Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Bandırma Vapuru'na binerek Samsun'a gitti. Bu yolculuğa katılmasını Mustafa Kemal Paşa istemişti. Gidiş izni yoktu ancak 15 Mayıs 1919 tarihinde İngilizlerden vize alabildi. Mustafa Kemal Paşa'ya İngilizlerin gemiyi batıracağını söyledi. 17 Mayıs tarihinde kendisi de 9. Ordu'ya bağlı, karargâhı Sivas'ta bulunan 3. Kolordu Komutanlığı ile görevlendirildi.
Samsun'a vardıktan sonra başlatılan Millî Mücadele'nin gerekçesini, amacını, yöntemini açıklayan bir belge niteliğindeki Amasya protokolünün hazırlandığı toplantılara katıldı. 21 Haziran 1919 tarihinde gizli bir genelge ile duyurulan protokolde imzası olanlardan birisiydi.
Amasya Genelgesi'nin imzalanmasının ardından Mustafa Kemal ve Rauf Bey ile birlikte Sivas'a gitti. Diğerleri Erzurum Kongresi'ne katılmak için yola devam ederken Sivas Kongresi hazırlıklarını tamamlamak için bu şehirde kaldı.
İngilizlerin Temmuz ayı başında Samsun bölgesine asker çıkarmaları üzerine Kavak civarına topçu birliği yerleştirip savaş düzeni almasıyla bu harekâtı durdurdu. Harbiye Nezareti'nden kendisine gönderilen ve Mustafa Kemal Paşa'nın emirlerini dinlememesi gerektiğini aksi halde bu durumun İngilizlere işgal hakkı tanıyacağını bildiren telgrafa uzun bir yanıt vererek "Mustafa Kemal'in Erzurum'da olduğunu, onun bu durumla ilişkisi olmadığını, bunun yurtsever herkesin yapacağı bir hareket olduğunu" bildirdi. 13 Temmuz 1919 tarihinde Takvim-i Vekayi'de yayımlanan yazı ile ordudaki görevinden alındı. Görevden alınacağını hisseden Refet Bey ise 12 Temmuz tarihinde Kavak’tan gönderdiği telgrafla istifasını bildirmişti. Böylece 3. Kolordu Komutanlığı görevini yerine atanan Miralay Selahattin Bey'e devretti.
Erzurum ve Sivas Kongreleri
Ordudan ayrıldıktan sonra Erzurum Kongresi’ne ve ardından Samsun delegesi olarak Sivas Kongresi'ne katıldı. Erzurum Kongresi sürerken bölgedeki askeri ve mülki makamlara Mustafa Kemal Paşa ve Refet Bey'in yakalanıp İstanbul'a gönderilmeleri emri iletilmiş ancak Kazım Karabekir Paşa, bu kişilerin tutumlarında kanunlara aykırı bir hal görülmediğini bildiren bir telgrafla yanıt vermişti.
Erzurum Kongresi'nde Millî Mücadele'yi sürdürebilmek için geçici bir hükûmet gibi çalışmak üzere 9 kişilik Heyet-i Temsiliye seçilmişti. Sivas'a geldiğinde, Heyet-i Temsiliye tarafından onuncu kişi olarak heyete dahil edildi. Onun önerisi ile kongrede temsilcisi olmayan bölgelerden 6 üye daha Kongre tarafından seçilerek heyetin üye sayısı 16'ya çıkarıldı. Sivas Kongresi'nde Amerikan mandasını savunan grupta yer aldı ve 8 Eylül günü uzun bir konuşma ile mandayı savundu.
Kongre sırasında Konya Valisi'nin İstanbul hükûmetine bağlı tutumunu devam ettirmesi üzerine Mustafa Kemal Paşa tarafından Heyet-i Temsiliye adına Konya'ya gönderildi. Ancak henüz Ereğli'de iken valinin İstanbul'a kaçtığı, halkın seçtiği yeni valinin vali vekili olarak göreve başladığını öğrendi.
Aydın Cephesi Komutanlığı
Batı Anadolu Kuvâ-yi Milliyesi'nin komutanlığına Ali Fuat Paşa atanmıştı. Ali Fuat Paşa da efeler tarafından idare edilmekte olan Aydın Kuvâ-yi Milliyesi'ni idare edecek bir komutan ihtiyacını hissederek bu göreve Refet Bey'i önerdi. Konya'da bulunan Refet Bey, Heyet-i Temsiliye tarafından Aydın ve Salihli cephesine komutan olarak gönderildi. "Nazilli Komutanı Servet Bey" kod adı ile Nazilli'ye yerleşti. Cephede Demirci Mehmet Efe'nin Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye'ye karşı tereddütlerini giderip Kuvâ-yi Milliye taraftarı olmayan danışmanlarını görevden almasını sağladı. 1920 başlarından itibaren fiilen 23. ve 57. tümenlere komuta etti. Bu görevi Düzce Ayaklanması'na kadar devam ettirdi. Bir yandan da İstanbul'dan Anadolu'ya silah ve mühimmat kaçırılması, İtalyan işgalindeki Antalya depolarında bulunan silah ve mühimmatın Kuvâ-yi Milliye'ye kazandırılması ile ilgilendi.
Milletvekilliği, İçişleri Bakanlığı
Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı seçimleri sırasında İzmir milletvekili olarak seçildi ancak rahatsızlığını ileri sürerek İstanbul'a gitmedi. İstanbul'un işgali ve Mebusan Meclisinin feshedilmesi üzerine 19 Mart tarihinde başlayan 1. TBMM seçimlerinde İzmir milletvekili seçildi. İstanbul'un işgalinden sonra Konya valisinin ve komutan Fahrettin Bey'in İstanbul ile ilişkileri kesmemesi üzerine o sırada Nazilli'den sonra Konya'ya yöneldi. Vali, komutan ve şehrin ileri gelenlerinden oluşan bir heyeti emrivaki ile Ankara’ya götürdü. Buradaki görüşme sonucunda farklı görüşler giderilmiş ve Konya'nın da milletvekili seçmesi sağlanmıştı.
Hilafet yanlıları tarafından nisan ayında Düzce’de başlatılan ve gittikçe yayılan isyanın bastırılmasında, ardından Haziran ayında başgösteren Yozgat İsyanının bastırılmasında görev aldı. Ağustos ayında Ankara’ya döndü. Bu arada 14 Temmuz tarihinde verilen ve 25 Temmuz tarihinde padişah tarafından onaylanan bir kararla idama mahkûm edildi.
İzmir milletvekili olarak TBMM’ye katıldı. 4 Eylül 1920 tarihinde Yeşil Ordu Cemiyeti'nin siyasi kanadının meclisteki destekçi grubu Halk Zümresinin adayı Tokat milletvekili Nazım Bey'in yerine Mustafa Kemal Paşa tarafından Dahiliye Vekâleti'ne aday olarak gösterildi. Nazım Bey 98, Refet Bey 65 oy aldı. TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa, seçimi kazanan Nazım Bey'in istifasını isteyince Nazım Bey bu görevden çekildi. 6 Eylül 1920 tarihinde Dahiliye Vekilliğine getirildi. İçişleri Bakanı iken Konya'da çıkan Delibaş Mehmet ayaklanmasını bastırmak üzere görevlendirildi. Bu görevi başarıyla tamamladıktan sonra Ankara'ya döndü. Bakan sıfatını 18 Mart 1921 tarihindeki istifasına kadar taşımıştı ancak sürekli cephede görev yaptığı için bakanlığa Dr. Adnan Bey vekalet etmekteydi.
İçişleri Bakanı olduğu dönemde, Mustafa Kemal Paşa'nın diktatör olacağından şüphelenen Eyüp Sabri Akgöl, Adnan Adıvar, , Hakkı Behiç Bayiç, , Yunus Nadi Abalıoğlu gibi Yeşil Ordu'nun mensupları, Yeşil Ordu dağıtılınca 1920'nin temmuz ayında sol bir oluşum olan 'ni kurdular. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa'nın emriyle 18 Ekim 1920 tarihinde kurulan danışıklı bir parti olan Türkiye Komünist Fırkası kuruldu. Mustafa Kemal Paşa içindeki ılımlıları ikna edip bu partiyi kurdurdu. Milliyetçi hareketin daha fazla Sovyet desteğine ihtiyacı vardı. Bu nedenle sol kanadı bastırma politikası gütmedi. Bu partiyi kontrol altında tutmak için de Refet Paşa ve diğer paşaları bu partiye üye yaptırdı. Ancak Refet Bele'nin parti ile ilgili hiçbir faaliyeti olmadı.
Güney Cephesi Komutanlığı ve Ayaklanmalar
22 Haziran 1920 tarihinde başlayan Yunan saldırısı ile Balıkesir ve Bursa’nın işgal edilmesi üzerine, ancak düzenli ordunun Yunan kuvvetleri ile başa çıkabileceğine karar verilmiş; Kuvâ-yi Milliye'nin tasfiye edilip düzenli ordu kurulmasına başlanmıştı. Bu sırada batı cephesi kuzey ve güney olarak ikiye bölündü; kuzey cephesi komutanlığına İsmet Bey (İnönü), güney cephesi komutanlığına Refet Bey getirildi.
Refet Bey, Ankara Genelkurmayının acilen süvari birliği kurması istemi üzerine Demirci Mehmet Efe, Sarı Efe Edip, Yörük Ali Efe gibi millî müfrezelerden bir süvari birliği kurmaya başladı. Milis kuvvetlerin sona erdirildiğini kendisini de Atlı Takip Kuvvetleri Komutanlığına atadığını Isparta da bulunan Demirci Mehmet Efe'ye bildirdi. Ankara'daki Genelkurmay'ı, düzenli ordu birliklerine katılmayı reddeden Demirci Mehmet Efe'nin Çerkez Ethem'in güçleri ile birleşme konusunda mektuplaştıkları konusunda bilgilendirip, Demirci Mehmet Efe'ye karşı hemen harekete geçilmesi konusunda uyardı. Mustafa Kemal onayı ile Refet Bey, 700 kişilik askeri ile 800 kişiden oluşan Demirci Mehmet Efe'nin birliğini 16 Aralık 1920 tarihinde İğdecik köyünde bastı. Bu çatışmada Demirci Mehmet Efe yakın adamları ile Uluborlu'ya kaçtı; 18 Aralık 1920 tarihine kadar 700 kadar adamı yakalandı.
Bunların suç işlememiş olanları düzenli orduya alındı. Refet bey 1956'da İğdecik baskınını yapan Şerif bey ile yaptığı söyleşide 8 senelik arkadaşını öldürmek istemediğini anlatmıştır. Demirci Mehmet Efe 30 Aralık 1920 tarihinde teslim oldu. Olayın ardından Demirci Mehmet Efe’nin servetine el koymakla suçlanıp, bu konuda mecliste yapılan görüşmede kendisini savunmak zorunda kaldı. Savunmasında hazinesini Isparta'daki devlet kasasına koymayı düşündüğünü fakat baskın olur diye kendisinin sakladığını belirtti. Sakladığı hazineyi Demirci Mehmet Efe'ye verdiğini söyledi.
Çerkez Ethem ile Refet Bey'in arası Yozgat Ayaklanması'nın bastırılması sırasında açılmaya başladı. Çerkez Ethem Yozgat'a 300 kişilik ile giren Refet Bey'i isyancılarla çatışmamakla suçladı ve bu konuda Mustafa Kemal'e bir telgraf çekti. Bu arada Refet Bey halkın şikayeti üzerine zorla asker için halktan adam toplayan Çerkez Ethem'in adamlarını engelledi. Bu olaydan sonra Ankara'ya giden Refet Bey, Çerkez Ethem'in birliklerine katılmak isteyen kişilere engel oldu. Bu olaya kızan Çerkez Ethem Refet Bey'e hakaret dolu bir mektup yazdı. 23 Ocak 1920 tarihinde Salihli yöresinde çetecilik yapan ve düzenli orduya katılmayı reddeden Çerkez Ethem’in birliklerinin büyük kısmını silahlarıyla teslim aldı. Çerkez Ethem Batı cephesinin iki komutanlığa ayrılmasını istemedi ve bu cephenin de komutanlığına İsmet İnönü'nün getirilmesini istedi.
Mustafa Kemal ile yaptığı özel görüşmede Refet Bey'e güveni olmadığını söyledi. Aralık 1920'nin başlarında Çerkez Ethem padişaha bağlılığını bildiren bir telgraf çekti.[]Ankara'daki Bakanlar Kurulu kardeş kanı akmaması için bir "Nasihat Heyeti" gönderilmesine karar verildi. Heyet Refet Bey ve Fahrettin Bey'in görevden alınmasını isteyince Mustafa Kemal Nasihat Heyeti'nin gönderilmesi engeller ve Çerkez Ethem kayıtsız şartsız millî kuvvetlere katılırsa affedeceğini bildirir. Çerkez Ethem bu teklifi reddeder. 3 Ocak 1921 tarihinde Refet Bey ve İsmet Bey'in kuvvetleri Çerkez Ethem'in kuvvetlerine hücum eder ama fazla dirençle karşılaşmazlar ve asilerin çoğu millî orduya katılır. Çerkez Ethem ve kardeşleri ise Yunanlara sığınıp kaçtılar. Mustafa Kemal, Nutuk’ta Çerkez Ethem ve kardeşlerinin canlarını kurtarabilmelerinden ötürü Refet Bele'yi eleştirdi. Refet Bele sonraki yıllarda yaptığı bir söyleşide Çerkez Ethem'in kaçarken hiçbir asker ve cephaneyi götürmediğini, yakalanan askerlerin ifadesine göre Çerkez Ethem'in askerlerine millî orduya katılmalarını nasihat ettiğini söyler.
Çerkez Ethem Ayaklanmasını fırsat bilen Yunan kuvvetleri 6-11 Ocak 1921 tarihleri arasında gerçekleştirdiği taarruzun Türk kuvvetleri tarafından püskürtülmesinden sonra Mirliva rütbesine terfi etti ve Paşa oldu. 18 Mart 1921 tarihinde İçişleri Bakanlığı görevinin daha fazla vekaleten idare edilmesi mümkün olmadığından ötürü bakanlıktan çekildi.
Yunan kuvvetlerinin Mart ayında başlattıkları yeni taarruz II. İnönü Muharebesi zaferi ile sonuçlanmıştı. Ne var ki bu zafer sonrasında Refet Bey komutasında gerçekleşen Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri'nde kesin bir sonuç alınamadı. Mustafa Kemal Paşa bu savaşları yenilgi olarak gördü. Batı Cephesi'ni tek komuta altına almaya karar vererek, Güney Cephesi'ni Batı Cephesi ile birleştirdi. Cephenin komutanlığı İsmet Paşa'ya verdi. Refet Paşa’ya Millî Savunma Bakanlığı teklif ettiyse de o reddederek Genelkurmay Başkanı olmayı istediyse de bu isteği kabul edilmedi. Cepheden ayrılarak Kastamonu'da bir sayfiye yeri olan dinlenmeye çekildi. Refet Paşa’nın bu sırada İnebolu’da İstanbul'daki Müttefik orduları başkomutan General Harrington tarafından görevlendirilmiş bir İngiliz subayı ile yaptığı görüşmeler Anadolu'nun sesini İngiltere'ye duyurmak açısından faydalı olmuştur.
İçişleri ve Millî Savunma Bakanlıkları
Kastamonu'daki dinlenme döneminden sonra 30 Haziran 1921 tarihinde ikinci defa Dahiliye Vekilliğine seçildi. Yunan taarruzu sırasında meydan gelmiş ve bastırılmış olan Koçgiri ayaklanmasından sonra Dersim halkının ayrı yönetim isteği gündeme gelince şiddetle karşı çıktı.
Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutan olduğu 5 Ağustos 1921 tarihinde ek olarak Millî Müdafaa Vekâleti'ni de üstlendi. Ordunun silah ve donatım ihtiyaçlarını sür'atle karşılamak için çok büyük çaba gösterdi. Kilimlerden asker kaputu, gaz tenekelerinden ilaç kutusu, sapan demirlerinden kılıç yaptırmak gibi fikirleri uyguladı. Bu çabalarıyla ordunun zafere ulaşmasına yaptığı büyük katkı Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa'dan takdir aldı. 10 Ocak 1922 tarihinde sağlık durumunu gerekçe göstererek Millî Müdafaa Vekaleti görevinden ayrıldı.
Bakanlıktan ayrıldıktan sonra Hilâl-i Ahmer (Türk Kızılay Derneği) Başkanlığını üstlendi. Yeni savaş hazırlığı sırasında 1. Ordu Komutanlığı görevini kabul etmedi. Dumlupınar Meydan Muharebesi'nin kazanılmasının ardından gerçekleşen Mudanya Mütarekesi görüşmeleri sırasında gerektiğinde delegasyona yardım etmek için Mudanya'da kalması uygun görüldü.
İstanbul temsilcisi
Mudanya Mütarekesi gereği Trakya topraklarının teslimi yapılırken Türkiye'yi temsil edecek kişi olarak Mustafa Kemal'in isteği ile Refet Paşa görevlendirildi. 19 Ekim tarihinde TBMM Muhafız Grubu'ndan 100 kişilik bir kuvvetle vapuru ile Mudanya'dan ayrılıp İstanbul'a geldi. Onun gelişi ile Ankara hükûmetinin İstanbul temsilciliği görevi, o güne kadar temsilciliği yürütmüş olan Hamit Bey'den kendisine geçti.
Bu arada İtilaf Devletleri'nin nota vermesi basına yansımıştı. Bu tartışma konusu olunca Refet Paşa basına Ankara hükûmetinin bazı isteklerde bulunduğu açıklamasını yaptı. Refet Paşa karargâhını hazırlanmış olan 'ne kurdu. Daha sonra 8 Kasım da 'ne yerleşti. Bu arada İstanbul'daki 'nu lağvedip buradaki subayları karargâhına aldı. Gümrük tarifelerini değiştirdi. Bazı mallarda gümrük vergisini düşürdü veya yükseltti. Bazı kuruluşların mal varlığına el koydu. Bazı işgal yasaklarını kaldırdı, bazılarını hafifletti. İşgal kuvvetlerinin basın sansürünü kaldırdı ve kendi yeni kurallar koydu. Karargâhında sansür kurulu kurdu. İstanbul basınının Ankara hükûmeti ile ilgili karşıt yayınları sansürlendi. Ankara'dan gelen emirle Renin gazetesini kapattı. Bu gazete eski adı olan Tanin ile yayın hayatına devam etti. İşgal kuvvetlerinin olağanüstü hâl mahkemeleri kaldırıldı, burada yargılananların yargısı Türk mahkemelerine kaydırıldı. General Harrington takviye kuvvetleri gönderilmemesi konusunda Lord Curzon ve hükûmetini eleştirirken Lord Curzon da Harrington'ın Refet Paşa'nın karşısında sıkı duramadığından yakındı.
Mudanya Mütarekesi'nde olmamasına rağmen Gelibolu'nun Türk idaresi altına alınmasını sağladı. Antlaşmaya göre Türkler asayiş için 8.000 kişilik jandarma çıkarttı. Refet Paşa asayiş için bu miktar jandarmanın yetersiz olduğunu İtilaf Devletleri'ne kabul ettirip ek jandarma birliği çıkartmıştır. Jandarma iki kıtaya ayrıldı. Sabit jandarma en yüksek yerel mülki amire bağlı kalarak iç güvenliği sağlayacak, seyyar jandarma kıtası da eşkıyalık ve çeteciliği önleyecekti.
2 Kasım 1922 tarihinde Ankara Hükûmeti'nin Sağlık Bakanı ve Sinop milletvekili olan Dr. Rıza Nur ve arkadaşlarının saltanatın kaldırılması için verdiği tasarı kabul edilince bu haberi Sultan VI. Mehmed Vahdettin'e bildirme görevi verildi. Saraya gidip bu haberi Sultan Vahdettin'e verdi. İstanbul'daki işgal kuvvetleri başkomutanı General Harrington Sultan Vahdettin'in ülkeden ayrılışını bir mektup ile Refet Paşa'ya bildirdi. İşgal kuvvetleri komutanlığına da yetkinin Ankara Hükûmeti'nde olduğunu bildirdi. Ankara'dan gelen emir ile veliaht Abdülmecid ile görüşüp halifeliği kabul edip etmemesi konusunu görüştü. Bu konuda padişahlık hevesinde olmaması için teminat senedi imzalattı. Ankara ayrıca Kutsal Emanetler'in kaçırılmaması için korunması emrini verdi. Veliaht bu görüşmede halife olarak tahta geçmek istediğini söyledi.
4 Kasım 1922 tarihinde Ahmet Tevfik Paşa hükûmeti istifa etti. Resmî Gazete Takvim-i Vekayi son sayısını çıkardı. 5 Kasım 1922 tarihinde Refet Paşa İstanbul'daki bakanlıklara görevlerini bırakmaları emrini verdi. Halife Abdülmecid'e aşırı saygı göstermesi ve Konya adında bir at hediye etmesi Mustafa Kemal'i rahatsız etti. Bu olaydan hemen sonra İstanbul'daki görevine son verildi. Mustafa Kemal Nutuk'ta bu konudan bahsetmiştir. 29 Kasım 1922 tarihinde Doğu Trakya'nın tamamı TBMM hükûmeti idaresine alındığında kendisine verilen temsil görevi sona ermişti. İstanbul temsilciliği görevine Adnan Bey getirildi. Edirne Valisi Şakir Bey de Trakya'nın teslim alınmasını gerçekleştirdi. Kendisi ise Trakya'da bir ordu kurmakla görevlendirildi. Karargâhını Tekirdağ'a kurdu. Bölgenin işgal hasar raporunu hazırladı. Bu rapora göre 130.000 Türk katledilmiş, çok önemli miktarda mal ve eşya zayiatı verilmişti. Bu zararlar Yunanlar Trakya'yı boşaltıp İtilaf Devletleri heyetlerine teslim ederken verilmiş, çoğu götürülmüştü. Oysa Mudanya Antlaşması'na göre işgal kuvvetleri çekilirken İtilaf Devletleri önlem alacaklardı fakat hiçbir şekilde almadılar.
Bu arada Genelkurmay başkanı Mareşal Fevzi Paşa'nın emri ile komitacı Fuat Balkan 1923 yılı Ocak ayından itibaren Refet Paşa'ya bağlandı ve en az haftada bir kez rapor verdi. Lozan Antlaşması görüşmeleri başlayınca Refet Paşa Fuat Balkan'a tahsisat verilmeyeceğini ve müfrezesinin lağvedileceğinin karara bağlandığını bildirdi. Aralık 1922'de Lozan Konferansı'nın kesilmesinin gündeme gelmesi üzerine 21 Aralık 1922 tarihinde askeri tedbirler alınmaya başlandı. Bu harekâta göre ordular önce boğazı tutacak, düşman gemilerinin geçişini engelleyecek, Anadolu yakasındaki İngilizler denize dökülecekler, Refet Paşa da kuvvetleri ile İngiliz kuvvetlerini imha ve esir edecekti. 23 Nisan 1923 tarihinde ikinci dönem müzakereler başlayınca bu plan durduruldu. Trakya'daki görevini sürdürürken meclis seçimlerine katıldı ve II. dönem meclis seçimlerinde İstanbul milletvekili seçildi. 8 Ekim 1923 tarihinde ordudaki görevi sona erdikten sonra milletvekilliği görevine devam etti.
Cumhuriyet Dönemi
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Millî Mücadele sonrasında köklü ve hızlı devrim hareketlerinden rahatsızlık duyan Refet Bey, 9 Kasım 1924 tarihinde Halk Fırkası'ndan istifa etti. 17 Kasım tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı. Mustafa Kemal Büyük Nutkunda sık sık İstiklal Savaşı'nı birlikte başlattıkları Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay gibi kendisini de eleştirdi. 1922-1923 yıllarında Sovyetler Birliği'nin Ankara büyükelçisi Semyon Aralov yazdığı kitabında Rauf Orbay ve Refet Bele'nin Sovyetler'e karşı olup komprador burjuvazinin temsilcisi olduğunu yazdı.
Partinin kapatılmasından sonra, Atatürk'e karşı yapılan İzmir Suikastı girişimi nedeniyle kendisi de Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay ile birlikte tutuklandı, Refet Paşanın tutuklanma nedeni suikastın en önemli organizatörlerinden İzmit milletvekili Şükrü Bey'in tutuklanmasından hemen sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucularının Refet Paşa'nın evinde buluşmasıdır. Refet Paşa mahkemede, Şükrü Bey'in milletvekili olarak tutuklanmasının önemli bir konu yüzünden olabileceğini düşündükleri için bu toplantıyı yaptıklarını söyledi. Yargılandığı İstiklal Mahkemesi'nden beraat etti. Refet Paşa İstanbul'da Kalamış'taki köşkünde oturuyordu.
1 Kasım 1926 tarihinde milletvekilliğinden istifa etti. 8 Aralık 1926 tarihinde kendi isteğiyle askerlikten emekliye ayrıldı. 1935 yılına kadar siyasetten uzak kaldı.
Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilliği
II. Dünya Savaşı başlamadan önce İsmet İnönü, Mustafa Kemal Atatürk'ün siyasetini eleştirdikleri için anlaşmazlığa düştüğü silah arkadaşları ile temasa geçip ılımlı siyaset izlemeye başladı. 1939 seçimlerinde Kılıç Ali ve Şükrü Kaya gibi Mustafa Kemal Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşları TBMM'ye giremezken Kâzım Karabekir, Hüseyin Cahit Yalçın, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy gibi muhalifler İsmet İnönü'nün yeni siyaseti ile TBMM'ye girdi. VI., VII. ve VIII. Dönemlerde de İstanbul Milletvekili seçilerek TBMM'deki yerini 1950'ye kadar korudu.
8 Nisan 1950 tarihinde Beyrut'taki Türkiye Delegeliğine atandı. 22 Şubat 1961 tarihinde bu görevden ayrıldı. Lübnan'da "El Pasha" lakabı ile tanındı.
1949 yılında Perihan Hanım ile evlendi. Birleşmiş Milletler’de görev yaptığı 1953 yılında dünyaya gelen Zeynep Asuman Begüm adlı bir kızı vardır.
1935 yılında Mustafa Kemal Atatürk'ün emriyle bu locaların kapatılmasıyla üyeliği düştü.
Ölümü
Ölümünden birkaç gün önce geçirdiği beyin kanaması sonucu 2 Ekim 1963 tarihinde İstanbul'da hayatını kaybetti. Kabri İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'ndadır. Kendisinin vasiyeti ve ailesinin isteğinden dolayı kabri Devlet Mezarlığı'na nakledilmedi. Perihan Bele ile evli ve Asuman Begüm İlban'ın babasıydı.
Kaynakça
- ^ a b "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 91.
- ^ a b c d Halit Kaya, Refet Bele’nin Askeri ve Siyasi Hayatı, Ankara Üniversitesi İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008[]
- ^ Halit Kaya. "REFET BELE'NİN ASKERÎ VE SİYASİ HAYATI (1881–1963)" (PDF). T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ. 18 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF).
Siyasi görevi | ||
---|---|---|
Önce gelen: Fevzi Çakmak | TBMM Müdafaa-i Millîye Vekili 5 Ağustos 1921 - 10 Ocak 1922 | Sonra gelen: Kâzım Özalp |
Önce gelen: Ata Atalay | TBMM Dahiliye Umuru Vekili 30 Haziran 1921 - 10 Ekim 1921 | Sonra gelen: Fethi Okyar |
Önce gelen: Nazım Resmor | TBMM Dahiliye Umuru Vekili 6 Eylül 1920 - 18 Mart 1921 | Sonra gelen: Ata Atalay |
Askerî görevi | ||
Önce gelen: Rasim Bey | Türk Jandarma Genel Komutanı 17 Ekim 1918 - 16 Mayıs 1919 | Sonra gelen: Bahattin Ertürk |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ibrahim Refet Bele 1881 Selanik 2 Ekim 1963 Istanbul Turk asker ve siyasetci Kurtulus Savasi na katilan ilk bes generalden birisidir digerleri Mustafa Kemal Pasa Ali Fuat Pasa Kazim Karabekir Pasa ve Rauf Orbay Turkiye Cumhuriyeti nin kurulus yillarinda Icisleri Bakanligi Milli Savunma Bakanligi gorevlerinde bulunmustur Halaskar Refet BeleTBMM Mudafaa i Milliye VekiliGorev suresi 5 Agustos 1921 10 Ocak 1922TBMM Reisi Mustafa Kemal AtaturkYerine geldigi Fevzi CakmakYerine gelen Kazim OzalpTBMM Dahiliye Umuru VekiliGorev suresi 30 Haziran 1921 10 Ekim 1921TBMM Reisi Mustafa Kemal AtaturkYerine geldigi Ata AtalayYerine gelen Fethi OkyarGorev suresi 6 Eylul 1920 18 Mart 1921TBMM Reisi Mustafa Kemal AtaturkYerine geldigi Nazim ResmorYerine gelen Ata AtalayTurkiye Buyuk Millet Meclisi 1 2 5 6 7 ve 8 Donem MilletvekiliGorev suresi 1 Mart 1935 24 Mart 1950Secim bolgesi 1935 Istanbul 1939 Istanbul 1943 Istanbul 1946 IstanbulGorev suresi 23 Nisan 1920 26 Haziran 1927Secim bolgesi 1920 Izmir 1923 IstanbulJandarma Genel KomutaniGorev suresi 17 Ekim 1918 16 Mayis 1919Yerine geldigi Rasim BeyYerine gelen Bahattin ErturkKisisel bilgilerDogum Ibrahim Refet 1881 Selanik Osmanli ImparatorluguOlum 2 Ekim 1963 82 yasinda Istanbul TurkiyeDefin yeri Zincirlikuyu Mezarligi IstanbulPartisi Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi 1924 1925 Cumhuriyet Halk Partisi 1935 1963 Evlilik ler Perihan BeleCocuk lar Asuman BegumBitirdigi okul Harp OkuluMeslegi Asker Diplomat SiyasetciOdulleriAskeri hizmetiBagliligi 1314 P 19 Osmanli 1899 1919 Turkiye 1919 1926 Hizmet yillari 1899 1926Rutbesi MirlivaKomutasi 4 Ordu Karargahi Istihbarat Bolumu 10 Tumen 3 Tumen 11 Tumen Kudus Geri Bolge Mufettisi 53 Tumen 22 Kolordu vekil 20 Kolordu Jandarma Genel Komutani 3 Kolordu Icisleri Bakani Icisleri Bakani Milli Savunma Bakani TBMM Istanbul TemsilcisiCatisma savaslari Balkan Savaslari I Dunya Savasi Turk Kurtulus Savasi Gazze Savasi nda buyuk basarilar gosterdi 19 Mayis 1919 da Mustafa Kemal Pasa ile Samsun a cikarak Pasa nin yakin calisma arkadaslari arasina girdi ve Kurtulus Savasi ni sonlandiran Mudanya Mutarekesi nin imzalanmasindan sonra Ankara Hukumeti nin Istanbul daki temsilcisi sifatiyla saltanatin kaldirildigini Sultan Vahdettin e teblig eden 4 Kasim 1922 tarihinde Istanbul un idaresine TBMM namina el koyan Vahdettin in Istanbul dan ayrilisindan sonra Abdulmecid Efendi ile gorusen ve TBMM tarafindan halife secilmesi uzerine ona uymasi gereken sartlari teblig eden kisidir I donem Izmir II Donem Istanbul milletvekilliklerinde bulunan Refet Bele cumhuriyet doneminde Mustafa Kemal Pasa ile gorus ayriliklarina dusmus ve Turkiye nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi kuruculari arasina yer almistir Izmir suikasti saniklarindandir Suikast girisimi nedeniyle yargilanip beraat ettikten sonra Mustafa Kemal Ataturk un sagliginda tekrar milletvekili olabilen iki kisiden biridir digeri Ali Fuat Pasa YasamiAilesi ve ogrenim yillari 1881 yilinda Selanik te dogdu Babasi Mehmet Servet Bey annesi Emine Adviye Hanim dir Selanik te yasayan Rumeli kokenli bir aileye mensuptu Soyadi Kanunu ndan sonra aldigi Bele soyadi Bulgaristan da dedesi Beleli Mehmet Bey in sahip oldugu Bele kasabasindan gelmistir Balkanlar daki karisiklilar nedeniyle Istanbul a gelen ailesi bebekliginde Selanik e geri donmuslerdi Ilk ve orta ogrenimini Istanbul ve Selanik te tamamladiktan sonra girdigi Istanbul daki Harp Okulu nda ileride Kurtulus Savasi nin lideri olacak kisilerle birlikte okudu 1898 yilinin sonunda piyade tegmen rutbesi ile mezun olup 3 Ordu emrine verildi 1903 yilindaki Bulgar ayaklanmasinin bastirilmasinda rol aldi 1903 yilinda ustegmen 1906 yilinda yuzbasi oldu 1908 yilinda Hareket Ordusu Jandarma Taburu na komuta etti Bu donemde Ittihat ve Terakki Cemiyeti uyesi oldu Ittihat ve Terakki nin kurucularindan Talat Pasa nin en yakin arkadaslarindandi 31 Mart Isyani ndan sonra toplanan Ittihat ve Terakki Kongresi nde cemiyetin siyasi parti haline gelmesi ve askerin politikadan cekilmesi gerektigini savunan Mustafa Kemal i destekledi Ekim 1909 tarihinde basladigi Harp Akademisi ne devam ederken once Trablusgarp Savasi na sonra Balkan Savasi na katildi 1 Kasim 1912 tarihinde Harp Akademisi ni birincilikle bitirip Genelkurmay Karargahi na atandi ve 1914 yilinda I Dunya Savasi na katildi Savasta Sina Filistin Cephesinde ozellikle Ikinci Gazze Muharebesi nde buyuk yararliklar gosterdi bircok madalya ve nisan kazandi Savasin son gunlerinde Dahiliye Vekili Sina da basari gostermis oldugu icin onun Jandarma Umum Kumandani olmasini onerdi Yildirim Ordular Grubu komutani Liman von Sanders bir Ingiliz saldirisi bekledigi icin onu gondermedi Kurtulus Savasi Turk Kurtulus Savasi sirasindaIstanbul daki Mucadeleler Mondros Mutarekesi nin imzalanmasindan sonra Istanbul a donebildi Ustlendigi Jandarma Genel Komutanligi gorevi ulkeyi bir arada tutmaya calisirken jandarmayi alternatif bir guc olarak goren milliyetci subaylar icin onemliydi Istanbul un asayis sorunu ile ilgilenirken bir yandan da Anadolu ya silah gonderdi Ahmed Izzet Pasa Kabinesinin kuruldugu bu gunlerde Istanbul da kasten bir anarsi ortami olusturarak bir asayis problemi ortaya cikarmak ve distan yapilacak bir mudahaleye zemin hazirlanmak isteniyordu 19 Ocak 1919 da VI Mehmed in ve Damat Ferid Pasa nin isine gelmedigi icin gorevinden azledildi Jandarma Umum Kumandani olarak gorev yaptigi gunlerden itibaren Milli Mucadele planlari icin Mustafa Kemal Pasa nin evinde yapilan toplantilara katilmaktaydi Mustafa Kemal Ali Fuat Rauf Kazim Karabekir Beyler ile birlikte Kurtulus Savasi nin Ilkleri diye anilan grubun parcasi oldu Bu toplantilarda Anadolu daki gucun basina Mustafa Kemal Pasa nin gecmesini onerdi Anadolu ya gecis ve resmi gorevden ayrilma 16 Mayis 1919 tarihinde 9 Ordu Mufettisi goreviyle ve Turk Kurtulus Savasi ni baslatma maksadiyla Anadolu ya giden Mustafa Kemal Pasa ile birlikte Bandirma Vapuru na binerek Samsun a gitti Bu yolculuga katilmasini Mustafa Kemal Pasa istemisti Gidis izni yoktu ancak 15 Mayis 1919 tarihinde Ingilizlerden vize alabildi Mustafa Kemal Pasa ya Ingilizlerin gemiyi batiracagini soyledi 17 Mayis tarihinde kendisi de 9 Ordu ya bagli karargahi Sivas ta bulunan 3 Kolordu Komutanligi ile gorevlendirildi Samsun a vardiktan sonra baslatilan Milli Mucadele nin gerekcesini amacini yontemini aciklayan bir belge niteligindeki Amasya protokolunun hazirlandigi toplantilara katildi 21 Haziran 1919 tarihinde gizli bir genelge ile duyurulan protokolde imzasi olanlardan birisiydi Amasya Genelgesi nin imzalanmasinin ardindan Mustafa Kemal ve Rauf Bey ile birlikte Sivas a gitti Digerleri Erzurum Kongresi ne katilmak icin yola devam ederken Sivas Kongresi hazirliklarini tamamlamak icin bu sehirde kaldi Ingilizlerin Temmuz ayi basinda Samsun bolgesine asker cikarmalari uzerine Kavak civarina topcu birligi yerlestirip savas duzeni almasiyla bu harekati durdurdu Harbiye Nezareti nden kendisine gonderilen ve Mustafa Kemal Pasa nin emirlerini dinlememesi gerektigini aksi halde bu durumun Ingilizlere isgal hakki taniyacagini bildiren telgrafa uzun bir yanit vererek Mustafa Kemal in Erzurum da oldugunu onun bu durumla iliskisi olmadigini bunun yurtsever herkesin yapacagi bir hareket oldugunu bildirdi 13 Temmuz 1919 tarihinde Takvim i Vekayi de yayimlanan yazi ile ordudaki gorevinden alindi Gorevden alinacagini hisseden Refet Bey ise 12 Temmuz tarihinde Kavak tan gonderdigi telgrafla istifasini bildirmisti Boylece 3 Kolordu Komutanligi gorevini yerine atanan Miralay Selahattin Bey e devretti Erzurum ve Sivas Kongreleri Ordudan ayrildiktan sonra Erzurum Kongresi ne ve ardindan Samsun delegesi olarak Sivas Kongresi ne katildi Erzurum Kongresi surerken bolgedeki askeri ve mulki makamlara Mustafa Kemal Pasa ve Refet Bey in yakalanip Istanbul a gonderilmeleri emri iletilmis ancak Kazim Karabekir Pasa bu kisilerin tutumlarinda kanunlara aykiri bir hal gorulmedigini bildiren bir telgrafla yanit vermisti Erzurum Kongresi nde Milli Mucadele yi surdurebilmek icin gecici bir hukumet gibi calismak uzere 9 kisilik Heyet i Temsiliye secilmisti Sivas a geldiginde Heyet i Temsiliye tarafindan onuncu kisi olarak heyete dahil edildi Onun onerisi ile kongrede temsilcisi olmayan bolgelerden 6 uye daha Kongre tarafindan secilerek heyetin uye sayisi 16 ya cikarildi Sivas Kongresi nde Amerikan mandasini savunan grupta yer aldi ve 8 Eylul gunu uzun bir konusma ile mandayi savundu Kongre sirasinda Konya Valisi nin Istanbul hukumetine bagli tutumunu devam ettirmesi uzerine Mustafa Kemal Pasa tarafindan Heyet i Temsiliye adina Konya ya gonderildi Ancak henuz Eregli de iken valinin Istanbul a kactigi halkin sectigi yeni valinin vali vekili olarak goreve basladigini ogrendi Aydin Cephesi Komutanligi Bati Anadolu Kuva yi Milliyesi nin komutanligina Ali Fuat Pasa atanmisti Ali Fuat Pasa da efeler tarafindan idare edilmekte olan Aydin Kuva yi Milliyesi ni idare edecek bir komutan ihtiyacini hissederek bu goreve Refet Bey i onerdi Konya da bulunan Refet Bey Heyet i Temsiliye tarafindan Aydin ve Salihli cephesine komutan olarak gonderildi Nazilli Komutani Servet Bey kod adi ile Nazilli ye yerlesti Cephede Demirci Mehmet Efe nin Mustafa Kemal Pasa ve Heyet i Temsiliye ye karsi tereddutlerini giderip Kuva yi Milliye taraftari olmayan danismanlarini gorevden almasini sagladi 1920 baslarindan itibaren fiilen 23 ve 57 tumenlere komuta etti Bu gorevi Duzce Ayaklanmasi na kadar devam ettirdi Bir yandan da Istanbul dan Anadolu ya silah ve muhimmat kacirilmasi Italyan isgalindeki Antalya depolarinda bulunan silah ve muhimmatin Kuva yi Milliye ye kazandirilmasi ile ilgilendi Milletvekilligi Icisleri Bakanligi 26 Kasim 1922 tarihli Spor Alemi dergisinde Refet Pasa ve onu karsilayan Turkiye Idman Cemiyetleri Ittifaki Heyeti Son Osmanli Meclis i Mebusani secimleri sirasinda Izmir milletvekili olarak secildi ancak rahatsizligini ileri surerek Istanbul a gitmedi Istanbul un isgali ve Mebusan Meclisinin feshedilmesi uzerine 19 Mart tarihinde baslayan 1 TBMM secimlerinde Izmir milletvekili secildi Istanbul un isgalinden sonra Konya valisinin ve komutan Fahrettin Bey in Istanbul ile iliskileri kesmemesi uzerine o sirada Nazilli den sonra Konya ya yoneldi Vali komutan ve sehrin ileri gelenlerinden olusan bir heyeti emrivaki ile Ankara ya goturdu Buradaki gorusme sonucunda farkli gorusler giderilmis ve Konya nin da milletvekili secmesi saglanmisti Hilafet yanlilari tarafindan nisan ayinda Duzce de baslatilan ve gittikce yayilan isyanin bastirilmasinda ardindan Haziran ayinda basgosteren Yozgat Isyaninin bastirilmasinda gorev aldi Agustos ayinda Ankara ya dondu Bu arada 14 Temmuz tarihinde verilen ve 25 Temmuz tarihinde padisah tarafindan onaylanan bir kararla idama mahkum edildi Izmir milletvekili olarak TBMM ye katildi 4 Eylul 1920 tarihinde Yesil Ordu Cemiyeti nin siyasi kanadinin meclisteki destekci grubu Halk Zumresinin adayi Tokat milletvekili Nazim Bey in yerine Mustafa Kemal Pasa tarafindan Dahiliye Vekaleti ne aday olarak gosterildi Nazim Bey 98 Refet Bey 65 oy aldi TBMM Baskani Mustafa Kemal Pasa secimi kazanan Nazim Bey in istifasini isteyince Nazim Bey bu gorevden cekildi 6 Eylul 1920 tarihinde Dahiliye Vekilligine getirildi Icisleri Bakani iken Konya da cikan Delibas Mehmet ayaklanmasini bastirmak uzere gorevlendirildi Bu gorevi basariyla tamamladiktan sonra Ankara ya dondu Bakan sifatini 18 Mart 1921 tarihindeki istifasina kadar tasimisti ancak surekli cephede gorev yaptigi icin bakanliga Dr Adnan Bey vekalet etmekteydi 18 Mayis 1924 tarihli Resimli Gazete de Refet Pasa nin Istanbul Milletvekilligi gorevinden istifasi haberi Icisleri Bakani oldugu donemde Mustafa Kemal Pasa nin diktator olacagindan suphelenen Eyup Sabri Akgol Adnan Adivar Hakki Behic Bayic Yunus Nadi Abalioglu gibi Yesil Ordu nun mensuplari Yesil Ordu dagitilinca 1920 nin temmuz ayinda sol bir olusum olan ni kurdular Bunun uzerine Mustafa Kemal Pasa nin emriyle 18 Ekim 1920 tarihinde kurulan danisikli bir parti olan Turkiye Komunist Firkasi kuruldu Mustafa Kemal Pasa icindeki ilimlilari ikna edip bu partiyi kurdurdu Milliyetci hareketin daha fazla Sovyet destegine ihtiyaci vardi Bu nedenle sol kanadi bastirma politikasi gutmedi Bu partiyi kontrol altinda tutmak icin de Refet Pasa ve diger pasalari bu partiye uye yaptirdi Ancak Refet Bele nin parti ile ilgili hicbir faaliyeti olmadi Guney Cephesi Komutanligi ve Ayaklanmalar 22 Haziran 1920 tarihinde baslayan Yunan saldirisi ile Balikesir ve Bursa nin isgal edilmesi uzerine ancak duzenli ordunun Yunan kuvvetleri ile basa cikabilecegine karar verilmis Kuva yi Milliye nin tasfiye edilip duzenli ordu kurulmasina baslanmisti Bu sirada bati cephesi kuzey ve guney olarak ikiye bolundu kuzey cephesi komutanligina Ismet Bey Inonu guney cephesi komutanligina Refet Bey getirildi Refet Bey Ankara Genelkurmayinin acilen suvari birligi kurmasi istemi uzerine Demirci Mehmet Efe Sari Efe Edip Yoruk Ali Efe gibi milli mufrezelerden bir suvari birligi kurmaya basladi Milis kuvvetlerin sona erdirildigini kendisini de Atli Takip Kuvvetleri Komutanligina atadigini Isparta da bulunan Demirci Mehmet Efe ye bildirdi Ankara daki Genelkurmay i duzenli ordu birliklerine katilmayi reddeden Demirci Mehmet Efe nin Cerkez Ethem in gucleri ile birlesme konusunda mektuplastiklari konusunda bilgilendirip Demirci Mehmet Efe ye karsi hemen harekete gecilmesi konusunda uyardi Mustafa Kemal onayi ile Refet Bey 700 kisilik askeri ile 800 kisiden olusan Demirci Mehmet Efe nin birligini 16 Aralik 1920 tarihinde Igdecik koyunde basti Bu catismada Demirci Mehmet Efe yakin adamlari ile Uluborlu ya kacti 18 Aralik 1920 tarihine kadar 700 kadar adami yakalandi Bunlarin suc islememis olanlari duzenli orduya alindi Refet bey 1956 da Igdecik baskinini yapan Serif bey ile yaptigi soyleside 8 senelik arkadasini oldurmek istemedigini anlatmistir Demirci Mehmet Efe 30 Aralik 1920 tarihinde teslim oldu Olayin ardindan Demirci Mehmet Efe nin servetine el koymakla suclanip bu konuda mecliste yapilan gorusmede kendisini savunmak zorunda kaldi Savunmasinda hazinesini Isparta daki devlet kasasina koymayi dusundugunu fakat baskin olur diye kendisinin sakladigini belirtti Sakladigi hazineyi Demirci Mehmet Efe ye verdigini soyledi Cerkez Ethem ile Refet Bey in arasi Yozgat Ayaklanmasi nin bastirilmasi sirasinda acilmaya basladi Cerkez Ethem Yozgat a 300 kisilik ile giren Refet Bey i isyancilarla catismamakla sucladi ve bu konuda Mustafa Kemal e bir telgraf cekti Bu arada Refet Bey halkin sikayeti uzerine zorla asker icin halktan adam toplayan Cerkez Ethem in adamlarini engelledi Bu olaydan sonra Ankara ya giden Refet Bey Cerkez Ethem in birliklerine katilmak isteyen kisilere engel oldu Bu olaya kizan Cerkez Ethem Refet Bey e hakaret dolu bir mektup yazdi 23 Ocak 1920 tarihinde Salihli yoresinde cetecilik yapan ve duzenli orduya katilmayi reddeden Cerkez Ethem in birliklerinin buyuk kismini silahlariyla teslim aldi Cerkez Ethem Bati cephesinin iki komutanliga ayrilmasini istemedi ve bu cephenin de komutanligina Ismet Inonu nun getirilmesini istedi Mustafa Kemal ile yaptigi ozel gorusmede Refet Bey e guveni olmadigini soyledi Aralik 1920 nin baslarinda Cerkez Ethem padisaha bagliligini bildiren bir telgraf cekti kaynak belirtilmeli Ankara daki Bakanlar Kurulu kardes kani akmamasi icin bir Nasihat Heyeti gonderilmesine karar verildi Heyet Refet Bey ve Fahrettin Bey in gorevden alinmasini isteyince Mustafa Kemal Nasihat Heyeti nin gonderilmesi engeller ve Cerkez Ethem kayitsiz sartsiz milli kuvvetlere katilirsa affedecegini bildirir Cerkez Ethem bu teklifi reddeder 3 Ocak 1921 tarihinde Refet Bey ve Ismet Bey in kuvvetleri Cerkez Ethem in kuvvetlerine hucum eder ama fazla direncle karsilasmazlar ve asilerin cogu milli orduya katilir Cerkez Ethem ve kardesleri ise Yunanlara siginip kactilar Mustafa Kemal Nutuk ta Cerkez Ethem ve kardeslerinin canlarini kurtarabilmelerinden oturu Refet Bele yi elestirdi Refet Bele sonraki yillarda yaptigi bir soyleside Cerkez Ethem in kacarken hicbir asker ve cephaneyi goturmedigini yakalanan askerlerin ifadesine gore Cerkez Ethem in askerlerine milli orduya katilmalarini nasihat ettigini soyler Cerkez Ethem Ayaklanmasini firsat bilen Yunan kuvvetleri 6 11 Ocak 1921 tarihleri arasinda gerceklestirdigi taarruzun Turk kuvvetleri tarafindan puskurtulmesinden sonra Mirliva rutbesine terfi etti ve Pasa oldu 18 Mart 1921 tarihinde Icisleri Bakanligi gorevinin daha fazla vekaleten idare edilmesi mumkun olmadigindan oturu bakanliktan cekildi Yunan kuvvetlerinin Mart ayinda baslattiklari yeni taarruz II Inonu Muharebesi zaferi ile sonuclanmisti Ne var ki bu zafer sonrasinda Refet Bey komutasinda gerceklesen Aslihanlar ve Dumlupinar Muharebeleri nde kesin bir sonuc alinamadi Mustafa Kemal Pasa bu savaslari yenilgi olarak gordu Bati Cephesi ni tek komuta altina almaya karar vererek Guney Cephesi ni Bati Cephesi ile birlestirdi Cephenin komutanligi Ismet Pasa ya verdi Refet Pasa ya Milli Savunma Bakanligi teklif ettiyse de o reddederek Genelkurmay Baskani olmayi istediyse de bu istegi kabul edilmedi Cepheden ayrilarak Kastamonu da bir sayfiye yeri olan dinlenmeye cekildi Refet Pasa nin bu sirada Inebolu da Istanbul daki Muttefik ordulari baskomutan General Harrington tarafindan gorevlendirilmis bir Ingiliz subayi ile yaptigi gorusmeler Anadolu nun sesini Ingiltere ye duyurmak acisindan faydali olmustur Icisleri ve Milli Savunma Bakanliklari Kastamonu daki dinlenme doneminden sonra 30 Haziran 1921 tarihinde ikinci defa Dahiliye Vekilligine secildi Yunan taarruzu sirasinda meydan gelmis ve bastirilmis olan Kocgiri ayaklanmasindan sonra Dersim halkinin ayri yonetim istegi gundeme gelince siddetle karsi cikti Mudafaa i Milliye Vekili Mirliva Refet Pasa Turk Ordusu Baskomutani Musir Gazi Mustafa Kemal Pasa ile konusurken 1921 Mustafa Kemal Pasa nin Baskomutan oldugu 5 Agustos 1921 tarihinde ek olarak Milli Mudafaa Vekaleti ni de ustlendi Ordunun silah ve donatim ihtiyaclarini sur atle karsilamak icin cok buyuk caba gosterdi Kilimlerden asker kaputu gaz tenekelerinden ilac kutusu sapan demirlerinden kilic yaptirmak gibi fikirleri uyguladi Bu cabalariyla ordunun zafere ulasmasina yaptigi buyuk katki Baskomutan Mustafa Kemal Pasa ve Genelkurmay Baskani Fevzi Pasa dan takdir aldi 10 Ocak 1922 tarihinde saglik durumunu gerekce gostererek Milli Mudafaa Vekaleti gorevinden ayrildi Bakanliktan ayrildiktan sonra Hilal i Ahmer Turk Kizilay Dernegi Baskanligini ustlendi Yeni savas hazirligi sirasinda 1 Ordu Komutanligi gorevini kabul etmedi Dumlupinar Meydan Muharebesi nin kazanilmasinin ardindan gerceklesen Mudanya Mutarekesi gorusmeleri sirasinda gerektiginde delegasyona yardim etmek icin Mudanya da kalmasi uygun goruldu Istanbul temsilcisi TBMM Istanbul Temsilcisi Mirliva Refet Pasa Turk Ordusu Baskomutani Maresal Mustafa Kemal Pasa ile Izmit te birlikleri denetlerken 1923 Mudanya Mutarekesi geregi Trakya topraklarinin teslimi yapilirken Turkiye yi temsil edecek kisi olarak Mustafa Kemal in istegi ile Refet Pasa gorevlendirildi 19 Ekim tarihinde TBMM Muhafiz Grubu ndan 100 kisilik bir kuvvetle vapuru ile Mudanya dan ayrilip Istanbul a geldi Onun gelisi ile Ankara hukumetinin Istanbul temsilciligi gorevi o gune kadar temsilciligi yurutmus olan Hamit Bey den kendisine gecti Bu arada Itilaf Devletleri nin nota vermesi basina yansimisti Bu tartisma konusu olunca Refet Pasa basina Ankara hukumetinin bazi isteklerde bulundugu aciklamasini yapti Refet Pasa karargahini hazirlanmis olan ne kurdu Daha sonra 8 Kasim da ne yerlesti Bu arada Istanbul daki nu lagvedip buradaki subaylari karargahina aldi Gumruk tarifelerini degistirdi Bazi mallarda gumruk vergisini dusurdu veya yukseltti Bazi kuruluslarin mal varligina el koydu Bazi isgal yasaklarini kaldirdi bazilarini hafifletti Isgal kuvvetlerinin basin sansurunu kaldirdi ve kendi yeni kurallar koydu Karargahinda sansur kurulu kurdu Istanbul basininin Ankara hukumeti ile ilgili karsit yayinlari sansurlendi Ankara dan gelen emirle Renin gazetesini kapatti Bu gazete eski adi olan Tanin ile yayin hayatina devam etti Isgal kuvvetlerinin olaganustu hal mahkemeleri kaldirildi burada yargilananlarin yargisi Turk mahkemelerine kaydirildi General Harrington takviye kuvvetleri gonderilmemesi konusunda Lord Curzon ve hukumetini elestirirken Lord Curzon da Harrington in Refet Pasa nin karsisinda siki duramadigindan yakindi Mudanya Mutarekesi nde olmamasina ragmen Gelibolu nun Turk idaresi altina alinmasini sagladi Antlasmaya gore Turkler asayis icin 8 000 kisilik jandarma cikartti Refet Pasa asayis icin bu miktar jandarmanin yetersiz oldugunu Itilaf Devletleri ne kabul ettirip ek jandarma birligi cikartmistir Jandarma iki kitaya ayrildi Sabit jandarma en yuksek yerel mulki amire bagli kalarak ic guvenligi saglayacak seyyar jandarma kitasi da eskiyalik ve ceteciligi onleyecekti 2 Kasim 1922 tarihinde Ankara Hukumeti nin Saglik Bakani ve Sinop milletvekili olan Dr Riza Nur ve arkadaslarinin saltanatin kaldirilmasi icin verdigi tasari kabul edilince bu haberi Sultan VI Mehmed Vahdettin e bildirme gorevi verildi Saraya gidip bu haberi Sultan Vahdettin e verdi Istanbul daki isgal kuvvetleri baskomutani General Harrington Sultan Vahdettin in ulkeden ayrilisini bir mektup ile Refet Pasa ya bildirdi Isgal kuvvetleri komutanligina da yetkinin Ankara Hukumeti nde oldugunu bildirdi Ankara dan gelen emir ile veliaht Abdulmecid ile gorusup halifeligi kabul edip etmemesi konusunu gorustu Bu konuda padisahlik hevesinde olmamasi icin teminat senedi imzalatti Ankara ayrica Kutsal Emanetler in kacirilmamasi icin korunmasi emrini verdi Veliaht bu gorusmede halife olarak tahta gecmek istedigini soyledi 4 Kasim 1922 tarihinde Ahmet Tevfik Pasa hukumeti istifa etti Resmi Gazete Takvim i Vekayi son sayisini cikardi 5 Kasim 1922 tarihinde Refet Pasa Istanbul daki bakanliklara gorevlerini birakmalari emrini verdi Halife Abdulmecid e asiri saygi gostermesi ve Konya adinda bir at hediye etmesi Mustafa Kemal i rahatsiz etti Bu olaydan hemen sonra Istanbul daki gorevine son verildi Mustafa Kemal Nutuk ta bu konudan bahsetmistir 29 Kasim 1922 tarihinde Dogu Trakya nin tamami TBMM hukumeti idaresine alindiginda kendisine verilen temsil gorevi sona ermisti Istanbul temsilciligi gorevine Adnan Bey getirildi Edirne Valisi Sakir Bey de Trakya nin teslim alinmasini gerceklestirdi Kendisi ise Trakya da bir ordu kurmakla gorevlendirildi Karargahini Tekirdag a kurdu Bolgenin isgal hasar raporunu hazirladi Bu rapora gore 130 000 Turk katledilmis cok onemli miktarda mal ve esya zayiati verilmisti Bu zararlar Yunanlar Trakya yi bosaltip Itilaf Devletleri heyetlerine teslim ederken verilmis cogu goturulmustu Oysa Mudanya Antlasmasi na gore isgal kuvvetleri cekilirken Itilaf Devletleri onlem alacaklardi fakat hicbir sekilde almadilar Bu arada Genelkurmay baskani Maresal Fevzi Pasa nin emri ile komitaci Fuat Balkan 1923 yili Ocak ayindan itibaren Refet Pasa ya baglandi ve en az haftada bir kez rapor verdi Lozan Antlasmasi gorusmeleri baslayinca Refet Pasa Fuat Balkan a tahsisat verilmeyecegini ve mufrezesinin lagvedileceginin karara baglandigini bildirdi Aralik 1922 de Lozan Konferansi nin kesilmesinin gundeme gelmesi uzerine 21 Aralik 1922 tarihinde askeri tedbirler alinmaya baslandi Bu harekata gore ordular once bogazi tutacak dusman gemilerinin gecisini engelleyecek Anadolu yakasindaki Ingilizler denize dokulecekler Refet Pasa da kuvvetleri ile Ingiliz kuvvetlerini imha ve esir edecekti 23 Nisan 1923 tarihinde ikinci donem muzakereler baslayinca bu plan durduruldu Trakya daki gorevini surdururken meclis secimlerine katildi ve II donem meclis secimlerinde Istanbul milletvekili secildi 8 Ekim 1923 tarihinde ordudaki gorevi sona erdikten sonra milletvekilligi gorevine devam etti Cumhuriyet Donemi Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi Milli Mucadele sonrasinda koklu ve hizli devrim hareketlerinden rahatsizlik duyan Refet Bey 9 Kasim 1924 tarihinde Halk Firkasi ndan istifa etti 17 Kasim tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Firkasinin kuruculari arasinda yer aldi Mustafa Kemal Buyuk Nutkunda sik sik Istiklal Savasi ni birlikte baslattiklari Ali Fuat Pasa Kazim Karabekir ve Rauf Orbay gibi kendisini de elestirdi 1922 1923 yillarinda Sovyetler Birligi nin Ankara buyukelcisi Semyon Aralov yazdigi kitabinda Rauf Orbay ve Refet Bele nin Sovyetler e karsi olup komprador burjuvazinin temsilcisi oldugunu yazdi Partinin kapatilmasindan sonra Ataturk e karsi yapilan Izmir Suikasti girisimi nedeniyle kendisi de Ali Fuat Pasa Kazim Karabekir ve Rauf Orbay ile birlikte tutuklandi Refet Pasanin tutuklanma nedeni suikastin en onemli organizatorlerinden Izmit milletvekili Sukru Bey in tutuklanmasindan hemen sonra Terakkiperver Cumhuriyet Firkasi kurucularinin Refet Pasa nin evinde bulusmasidir Refet Pasa mahkemede Sukru Bey in milletvekili olarak tutuklanmasinin onemli bir konu yuzunden olabilecegini dusundukleri icin bu toplantiyi yaptiklarini soyledi Yargilandigi Istiklal Mahkemesi nden beraat etti Refet Pasa Istanbul da Kalamis taki koskunde oturuyordu 1 Kasim 1926 tarihinde milletvekilliginden istifa etti 8 Aralik 1926 tarihinde kendi istegiyle askerlikten emekliye ayrildi 1935 yilina kadar siyasetten uzak kaldi Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilligi Refet Bele nin Zincirlikuyu Mezarligi ndaki kabri II Dunya Savasi baslamadan once Ismet Inonu Mustafa Kemal Ataturk un siyasetini elestirdikleri icin anlasmazliga dustugu silah arkadaslari ile temasa gecip ilimli siyaset izlemeye basladi 1939 secimlerinde Kilic Ali ve Sukru Kaya gibi Mustafa Kemal Ataturk un yakin calisma arkadaslari TBMM ye giremezken Kazim Karabekir Huseyin Cahit Yalcin Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy gibi muhalifler Ismet Inonu nun yeni siyaseti ile TBMM ye girdi VI VII ve VIII Donemlerde de Istanbul Milletvekili secilerek TBMM deki yerini 1950 ye kadar korudu 8 Nisan 1950 tarihinde Beyrut taki Turkiye Delegeligine atandi 22 Subat 1961 tarihinde bu gorevden ayrildi Lubnan da El Pasha lakabi ile tanindi 1949 yilinda Perihan Hanim ile evlendi Birlesmis Milletler de gorev yaptigi 1953 yilinda dunyaya gelen Zeynep Asuman Begum adli bir kizi vardir 1935 yilinda Mustafa Kemal Ataturk un emriyle bu localarin kapatilmasiyla uyeligi dustu Olumu Olumunden birkac gun once gecirdigi beyin kanamasi sonucu 2 Ekim 1963 tarihinde Istanbul da hayatini kaybetti Kabri Istanbul Zincirlikuyu Mezarligi ndadir Kendisinin vasiyeti ve ailesinin isteginden dolayi kabri Devlet Mezarligi na nakledilmedi Perihan Bele ile evli ve Asuman Begum Ilban in babasiydi Kaynakca a b TBMM Albumu 1 Cilt 1920 1950 PDF TBMM Basin ve Halkla Iliskiler Mudurlugu 6 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Eylul 2020 T C Genelkurmay Harp Tarihi Baskanligi Yayinlari Turk Istiklal Harbine Katilan Tumen ve Daha Ust Kademelerdeki Komutanlarin Biyografileri Genelkurmay Baskanligi Basimevi Ankara 1972 s 91 a b c d Halit Kaya Refet Bele nin Askeri ve Siyasi Hayati Ankara Universitesi Inkilap Tarihi Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Ankara 2008 olu kirik baglanti Halit Kaya REFET BELE NIN ASKERI VE SIYASI HAYATI 1881 1963 PDF T C ANKARA UNIVERSITESI TURK INKILAP TARIHI ENSTITUSU 18 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Siyasi goreviOnce gelen Fevzi Cakmak TBMM Mudafaa i Milliye Vekili 5 Agustos 1921 10 Ocak 1922 Sonra gelen Kazim OzalpOnce gelen Ata Atalay TBMM Dahiliye Umuru Vekili 30 Haziran 1921 10 Ekim 1921 Sonra gelen Fethi OkyarOnce gelen Nazim Resmor TBMM Dahiliye Umuru Vekili 6 Eylul 1920 18 Mart 1921 Sonra gelen Ata AtalayAskeri goreviOnce gelen Rasim Bey Turk Jandarma Genel Komutani 17 Ekim 1918 16 Mayis 1919 Sonra gelen Bahattin Erturk