Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Tıp tarihi, toplumların antik çağlardan günümüze, insan ve hayvan sağlığı ile ilgili olayları değerlendirirken neden-sonuç ilişkilerini görebilme, geçmişle bugünü değerlendirirken geleceği de öngörebilme becerisi kazanılmasını amaçlayan bir bilim dalıdır. Erken dönem tıbbi gelenekler içerisinde Antik Mısır ve Babil'den de bilgiler içermekte ve antik Yunanların teşhis, prognoz ve ileri düzey tıp etiği hakkında açıklamalara da yer verilmektedir.
Doktorlar tarafından hâlâ kabul gören Hipokrat Yemini, milattan önce 5. yüzyılda Yunanistan'da yazılmıştır. Orta Çağ'da, Antik Çağlardan kalan cerrahi uygulamalar geliştirilmiş ve Rogerius Frugardi'nin (1140-1195) Cerrahi Pratikler kitabında sistematik şekilde düzenlenmiştir. Üniversitelerde sistematik cerrahi uygulamaların yapılması 1220'li yıllarda İtalya'da başladı. Rönesans döneminde anatomi öğrenimi gelişmiş ve mikroskop keşfedilmiştir. Hastalık yapıcı mikrop teorisi, 19. yüzyılda salgın hastalıkların tedavisine olanak sağlamıştır. Askeri doktorlar travma tedavisi ve cerrahisi üzerine uzmanlaşmıştır.
19. yüzyılda şehirlerin hızla gelişmesiyle hijyen sorunları önlenemez hale gelmiş, bu sebepten ötürü sosyal sağlık önlemleri alınmıştır. İleri düzey araştırma merkezleri 20. yüzyılın başlarında açılmış, genellikle büyük hastaneler ile ilişkilendirilmiştir. 20. yüzyılın ortalarında antibiyotik gibi yeni tedavi yöntemlerinin bulunması, 20. yüzyılın en önemli gelişmeleri arasına girmiştir. Bu yükseliş, kimya, genetik ve laboratuvar teknolojisinde gelişmelere yol açmış (x-ray gibi) ve modern tıbba ışık tutmuştur.
Tıp, ağırlıklı olarak 20. yüzyılda profesyonelleşmiş, kadınlara tıp alanında hemşirelik (1870'ler) ve Bilim insanlığı (1970'lerden sonra) gibi yeni kariyer yolları açılmıştır. 21. yüzyıl ise; birçok bilim dalında ileri düzey araştırmaların yapılması ile ön plana çıkmıştır.
Tarih öncesi dönemde tıp
Tıp bilimi ile batıl inançlar arasında yüzyıllardır süren bir savaş vardır. Bitkilerin tıbbi amaçla tam olarak ilk defa ne zaman kullanıldıklarına dair kanıt olmamasına karşın, şaman ve benzeri kastlara mensup kişilerin bitkileri koruyucu ve tedavi edici ilaçlar olarak kullandıkları bilinmektedir. Bilinen İlk diş hekimliği uygulaması Belucistan'da M.Ö 7000 sıralarında, başı çakmak taşından yapılan matkaplar ve kirişler ile yapılmıştır. Bilinen ilk trepanasyon operasyonu M.Ö 5000 sıralarında Ensisheim (Fransa)'da yapılmıştır. Bilinen ilk cerrahi uygulama olan ampütasyon M.Ö 4900 sıralarında Buthiers-Bulancour (Fransa)da uygulanmıştır.
Historik dönemde tıp
Orta Çağa kadar çok sayıda salgınlar olmuştur. 14.yüzyıldaki veba salgınında ve daha sonra da cüzzamlı hastalara uygulanan “tecrit” ve “yaftalama” uygulamaları “karantina” kavramını getirmiştir.
11. yüzyıl sonlarında Salerno (İtalya)’da tıp eğitimi veren okulu, Avrupa’nın değişik kentlerinde kurulan yeni üniversiteler izlemişti. 8.-15. yüzyıllar arasında bilimde Arap egemenliği vardır. İslam dünyasındaki tıp geleneğinin önemli ilkeleri Antik Yunan tıp bilgilerinden esinlenmiş, çok yeni görüşler ve yöntemler geliştirmiştir. İbn Sina ve İbn Rüşd, Hippokrates’in, Galenos’un ve Dioskurides’in tıp kitaplarını -kendi deneyimlerini de ekleyerek- Arapçadan Latinceye çevirmiş ve Batı dünyasına sunmuşlardır. Bu eserler Batı dünyasının “Tıp Eğitimi” veren kuruluşlarında yıllarca ders kitapları olarak kullanılmış, modern tıp temellerinin atılmasında etkili olmuştur. Hippokrates ekolünün ve Galenos ilkelerinin baskınlığı18. yüzyıla dek sürmüştür.
Tıpta düşünmenin gelişmesiyle beraber bilim insanları çevresindeki hayvanlarda diseksiyon yapmaya başladı. Damarlardaki kanı, sinirlerdeki ileti sistemini izledi (Galenos). İnsan kadavrasına diseksiyon uygulanan ilk hekim Mondino de Liuzzi (1270-1326) oldu ve ilk anatomi kitabını yazdı. Kitabın yazarı otopsi yaptığı için aforoz edildi. Otopsi yaygınlaştı, tüberkülozdan ölen hekim sayısı arttı. Andreas Vesalius, Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) çöküşünden 90 yıl sonra organ çizimlerinden oluşan bir anatomi atlası yayınladı (1543). Diseksiyon bulguları açıklandıkça ve çok sayıda anatomik yapı tanımlandıkça “cerrahi” uygulamaları daha da başarılı olmaya başladı. Ölen hastalara uygulanan otopsilerden gelen bilgiler arttıkça hasta muayenesinin önemi de arttı, özellikle “el” ile dokunarak. Giovanni Batista Morgagni (1682–1771) klinikopatolojik ilişkilere değinen ilk hekim oldu; 700 hastasının hastalık öykülerini ve otopsi bulgularını içeren kitabı klinik patolojinin ilk ve önemli yapıtlarındandır. Histolojinin temellerini atan hekimlerden biri olan Xavier Bichat (1771-1802) meslektaşlarını sık sık otopsi yapmaları konusunda uyarmıştı. Thomas Syndenham (1624-1689), klinik hekimliğinde hastalıkların bireyler arası farklılıklarını göstererek günümüzde sıkça kullanılan “hastalık yoktur, hasta vardır” felsefesinin temelini atmıştı. Babası şarap ve bira üreticisi olan Leopold Auenbrugger (1722-1809), fıçılardaki sıvı düzeyini anlamak için uyguladığı “perküsyon” işlemini toraks incelemesinde kullanmaya başladı. René-Théophile-Hyacinthe Laennec (1781-1826), stetoskopu ilk kez kullanırken müzik bilgisinin katkılarından da yararlanmıştı.Mikroskopun bulunmasıyla birlikte ayrıntılar da aydınlanmaya başladı.
Antonie Philips van Leeuwenhoek’un ilk mikroskobu kullanmasından 200 yıl kadar sonra Çanakkale’nin Hisarlık yöresindeki Truva, Agememnon’un askerlerinin bile yapmadığı kadar yıkılarak Priamos'un hazinesi yağma edildi. Heinrich Schliemann patlayıcı kullanarak yıktığı surlarda bulduğu hazineyi önce Yunanistan’a oradan da Almanya’ya kaçırdı. 1867 yılında Paris’teki bir sanat sergisine davet edilen zamanın Osmanlı Sultanı Abdülaziz bu geziden dönüşünde Almanya’ya da uğramış, belki de Berlin’de Heinrich Schliemann ve Dr. Rudolf Ludwig Carl Virchow ile tanışarak Truva kazıları için söz vermişti. 1870 yılında Dr. Virchow ile birlikte İstanbul’a gelerek yazılı kazı onayı alan Schliemann 1873 yılı Mayıs ayında, gerçekte kendisinden 15 yıl önce Hisarlık surlarına ulaşmış olan İngiliz arkeolog Frank Calvers'ın anılarını değerlendirerek dinamitle geldiği surları patlatarak çağının en büyük soygunlarından birini gerçekleştirdi. Truva duvarlarının dinamitlendiği yıllarda antropolojiyle de ilgilenen, siyaset alanında Bismarck ile kapışan bir hekim olarak gördüğümüz Virchow “modern patolojinin kurucusudur."
1901’de, bazı hastalıkların (özellikle difteri) serum ile tedavisini öneren Emil Adolf von Behring (1854-1917) tıptaki ilk Nobel ödülünü almıştır. Bitkilerden ilaçlar üretilme çabalarının sürdüğü günlerde, açık unutulan bir petri kutusunda üreyen mantarla “penisilin” bulunması (Alexander Fleming; 1881-1955), Louis Pasteur’ün (1822-1895) kuduz aşısını bulması canlı etkenlerle savaşı başlatmış oldu. Nobelli dönemlere girmeden önceki son aşamalarda sistemik patoloji ve fizyopatoloji (patofizyoloji) kavramlarını geliştirildi.
Konuyla ilgili yayınlar
- Bynum WF, Bynum H. Dictionary of Medical Biography, Greenwood Press, Westport-Conneticut-London, 2007
- Bynum WF, Porter, R. Companion Encyclopedia of the History of Medicine, Routledge, London, 1993
- Lawrence IC, Neve M, Nutton V, Porter R, Wear A. The Western Medical Tradition (800-1800). Cambridge University Press, Cambridge, 1995
- Lock S, Last JM, Dunea G. The Oxford Illustrated Companion to Medicine. Oxford University Press, Oxford, 2001
- Pickstone J. Ways of Knowing: A New History of Science, Technology and Medicine, Manchester University Press, Manchester, 2000
- Nutton V. Ancient Medicine. Routledge, London, 2004
- Siraisi NG. Medieval and Early Renaissance Medicine, Chicago University Press, Chicago, 1990
- Maulitz R. MNorbid Appearances: The Anatomy of Pathology in the Early 19. Century. Cambridge University Press, Cambridge, 1987
- Cooter R, Pickstone J. Medicine in the 20.Century. Harwood Academic Publishers, Amsterdam, 2000
Kaynakça
- ^ a b c d Bynum W. Tıp Tarihi. Çeviri:N.Gökçeoğlu, Kültür Kitaplığı 144, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2014
- ^ Harl KW. Great Ancient Civilizations of Asia Minor. The Great Courses No.363, Tulane University, Chantilly, VA, 2001
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Aralık 2016.
- ^ . 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2016.
- ^ . 25 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2016.
- ^ Lawrence IC, Neve M, Nutton V, Porter R, Wear A. The Western Medical Tradition (800-1800). Cambridge University Press, Cambridge, 1995
- ^ Bynum WF, Hardy A, Jacyna S, Lawrence C, Tansey EM. The Western Medical Tradition (1800-2000). Cambridge University Press, Cambridge, 2006
- ^ a b Porter, R. The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present. Harper-Collins, London, 1999
- ^ Pormann P, Savage-Smith E. Medieval Islamic Medicine, Edinburhg University Press, Edinburgh, 2007
- ^ Allen SH. Finding the Walls of Troy. University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London, 1999
- ^ Karal EZ. Osmanlı Tarihi, VII.cilt. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2011
- ^ Ackerknecht EH. Rudolf Virchow: Doctor, Statesman, Anthropologist. University of Wisconsin Press, Madison, 1953
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Tip tarihi toplumlarin antik caglardan gunumuze insan ve hayvan sagligi ile ilgili olaylari degerlendirirken neden sonuc iliskilerini gorebilme gecmisle bugunu degerlendirirken gelecegi de ongorebilme becerisi kazanilmasini amaclayan bir bilim dalidir Erken donem tibbi gelenekler icerisinde Antik Misir ve Babil den de bilgiler icermekte ve antik Yunanlarin teshis prognoz ve ileri duzey tip etigi hakkinda aciklamalara da yer verilmektedir Doktorlar tarafindan hala kabul goren Hipokrat Yemini milattan once 5 yuzyilda Yunanistan da yazilmistir Orta Cag da Antik Caglardan kalan cerrahi uygulamalar gelistirilmis ve Rogerius Frugardi nin 1140 1195 Cerrahi Pratikler kitabinda sistematik sekilde duzenlenmistir Universitelerde sistematik cerrahi uygulamalarin yapilmasi 1220 li yillarda Italya da basladi Ronesans doneminde anatomi ogrenimi gelismis ve mikroskop kesfedilmistir Hastalik yapici mikrop teorisi 19 yuzyilda salgin hastaliklarin tedavisine olanak saglamistir Askeri doktorlar travma tedavisi ve cerrahisi uzerine uzmanlasmistir 19 yuzyilda sehirlerin hizla gelismesiyle hijyen sorunlari onlenemez hale gelmis bu sebepten oturu sosyal saglik onlemleri alinmistir Ileri duzey arastirma merkezleri 20 yuzyilin baslarinda acilmis genellikle buyuk hastaneler ile iliskilendirilmistir 20 yuzyilin ortalarinda antibiyotik gibi yeni tedavi yontemlerinin bulunmasi 20 yuzyilin en onemli gelismeleri arasina girmistir Bu yukselis kimya genetik ve laboratuvar teknolojisinde gelismelere yol acmis x ray gibi ve modern tibba isik tutmustur Tip agirlikli olarak 20 yuzyilda profesyonellesmis kadinlara tip alaninda hemsirelik 1870 ler ve Bilim insanligi 1970 lerden sonra gibi yeni kariyer yollari acilmistir 21 yuzyil ise bircok bilim dalinda ileri duzey arastirmalarin yapilmasi ile on plana cikmistir Tarih oncesi donemde tipTip bilimi ile batil inanclar arasinda yuzyillardir suren bir savas vardir Bitkilerin tibbi amacla tam olarak ilk defa ne zaman kullanildiklarina dair kanit olmamasina karsin saman ve benzeri kastlara mensup kisilerin bitkileri koruyucu ve tedavi edici ilaclar olarak kullandiklari bilinmektedir Bilinen Ilk dis hekimligi uygulamasi Belucistan da M O 7000 siralarinda basi cakmak tasindan yapilan matkaplar ve kirisler ile yapilmistir Bilinen ilk trepanasyon operasyonu M O 5000 siralarinda Ensisheim Fransa da yapilmistir Bilinen ilk cerrahi uygulama olan amputasyon M O 4900 siralarinda Buthiers Bulancour Fransa da uygulanmistir Historik donemde tipOrta Caga kadar cok sayida salginlar olmustur 14 yuzyildaki veba salgininda ve daha sonra da cuzzamli hastalara uygulanan tecrit ve yaftalama uygulamalari karantina kavramini getirmistir 11 yuzyil sonlarinda Salerno Italya da tip egitimi veren okulu Avrupa nin degisik kentlerinde kurulan yeni universiteler izlemisti 8 15 yuzyillar arasinda bilimde Arap egemenligi vardir Islam dunyasindaki tip geleneginin onemli ilkeleri Antik Yunan tip bilgilerinden esinlenmis cok yeni gorusler ve yontemler gelistirmistir Ibn Sina ve Ibn Rusd Hippokrates in Galenos un ve Dioskurides in tip kitaplarini kendi deneyimlerini de ekleyerek Arapcadan Latinceye cevirmis ve Bati dunyasina sunmuslardir Bu eserler Bati dunyasinin Tip Egitimi veren kuruluslarinda yillarca ders kitaplari olarak kullanilmis modern tip temellerinin atilmasinda etkili olmustur Hippokrates ekolunun ve Galenos ilkelerinin baskinligi18 yuzyila dek surmustur Tipta dusunmenin gelismesiyle beraber bilim insanlari cevresindeki hayvanlarda diseksiyon yapmaya basladi Damarlardaki kani sinirlerdeki ileti sistemini izledi Galenos Insan kadavrasina diseksiyon uygulanan ilk hekim Mondino de Liuzzi 1270 1326 oldu ve ilk anatomi kitabini yazdi Kitabin yazari otopsi yaptigi icin aforoz edildi Otopsi yayginlasti tuberkulozdan olen hekim sayisi artti Andreas Vesalius Dogu Roma Imparatorlugu nun Bizans cokusunden 90 yil sonra organ cizimlerinden olusan bir anatomi atlasi yayinladi 1543 Diseksiyon bulgulari aciklandikca ve cok sayida anatomik yapi tanimlandikca cerrahi uygulamalari daha da basarili olmaya basladi Olen hastalara uygulanan otopsilerden gelen bilgiler arttikca hasta muayenesinin onemi de artti ozellikle el ile dokunarak Giovanni Batista Morgagni 1682 1771 klinikopatolojik iliskilere deginen ilk hekim oldu 700 hastasinin hastalik oykulerini ve otopsi bulgularini iceren kitabi klinik patolojinin ilk ve onemli yapitlarindandir Histolojinin temellerini atan hekimlerden biri olan Xavier Bichat 1771 1802 meslektaslarini sik sik otopsi yapmalari konusunda uyarmisti Thomas Syndenham 1624 1689 klinik hekimliginde hastaliklarin bireyler arasi farkliliklarini gostererek gunumuzde sikca kullanilan hastalik yoktur hasta vardir felsefesinin temelini atmisti Babasi sarap ve bira ureticisi olan Leopold Auenbrugger 1722 1809 ficilardaki sivi duzeyini anlamak icin uyguladigi perkusyon islemini toraks incelemesinde kullanmaya basladi Rene Theophile Hyacinthe Laennec 1781 1826 stetoskopu ilk kez kullanirken muzik bilgisinin katkilarindan da yararlanmisti Mikroskopun bulunmasiyla birlikte ayrintilar da aydinlanmaya basladi Antonie Philips van Leeuwenhoek un ilk mikroskobu kullanmasindan 200 yil kadar sonra Canakkale nin Hisarlik yoresindeki Truva Agememnon un askerlerinin bile yapmadigi kadar yikilarak Priamos un hazinesi yagma edildi Heinrich Schliemann patlayici kullanarak yiktigi surlarda buldugu hazineyi once Yunanistan a oradan da Almanya ya kacirdi 1867 yilinda Paris teki bir sanat sergisine davet edilen zamanin Osmanli Sultani Abdulaziz bu geziden donusunde Almanya ya da ugramis belki de Berlin de Heinrich Schliemann ve Dr Rudolf Ludwig Carl Virchow ile tanisarak Truva kazilari icin soz vermisti 1870 yilinda Dr Virchow ile birlikte Istanbul a gelerek yazili kazi onayi alan Schliemann 1873 yili Mayis ayinda gercekte kendisinden 15 yil once Hisarlik surlarina ulasmis olan Ingiliz arkeolog Frank Calvers in anilarini degerlendirerek dinamitle geldigi surlari patlatarak caginin en buyuk soygunlarindan birini gerceklestirdi Truva duvarlarinin dinamitlendigi yillarda antropolojiyle de ilgilenen siyaset alaninda Bismarck ile kapisan bir hekim olarak gordugumuz Virchow modern patolojinin kurucusudur 1901 de bazi hastaliklarin ozellikle difteri serum ile tedavisini oneren Emil Adolf von Behring 1854 1917 tiptaki ilk Nobel odulunu almistir Bitkilerden ilaclar uretilme cabalarinin surdugu gunlerde acik unutulan bir petri kutusunda ureyen mantarla penisilin bulunmasi Alexander Fleming 1881 1955 Louis Pasteur un 1822 1895 kuduz asisini bulmasi canli etkenlerle savasi baslatmis oldu Nobelli donemlere girmeden onceki son asamalarda sistemik patoloji ve fizyopatoloji patofizyoloji kavramlarini gelistirildi Konuyla ilgili yayinlarBynum WF Bynum H Dictionary of Medical Biography Greenwood Press Westport Conneticut London 2007 Bynum WF Porter R Companion Encyclopedia of the History of Medicine Routledge London 1993 Lawrence IC Neve M Nutton V Porter R Wear A The Western Medical Tradition 800 1800 Cambridge University Press Cambridge 1995 Lock S Last JM Dunea G The Oxford Illustrated Companion to Medicine Oxford University Press Oxford 2001 Pickstone J Ways of Knowing A New History of Science Technology and Medicine Manchester University Press Manchester 2000 Nutton V Ancient Medicine Routledge London 2004 Siraisi NG Medieval and Early Renaissance Medicine Chicago University Press Chicago 1990 Maulitz R MNorbid Appearances The Anatomy of Pathology in the Early 19 Century Cambridge University Press Cambridge 1987 Cooter R Pickstone J Medicine in the 20 Century Harwood Academic Publishers Amsterdam 2000Kaynakca a b c d Bynum W Tip Tarihi Ceviri N Gokceoglu Kultur Kitapligi 144 Dost Kitabevi Yayinlari Ankara 2014 Harl KW Great Ancient Civilizations of Asia Minor The Great Courses No 363 Tulane University Chantilly VA 2001 Arsivlenmis kopya 5 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Aralik 2016 8 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2016 25 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2016 Lawrence IC Neve M Nutton V Porter R Wear A The Western Medical Tradition 800 1800 Cambridge University Press Cambridge 1995 Bynum WF Hardy A Jacyna S Lawrence C Tansey EM The Western Medical Tradition 1800 2000 Cambridge University Press Cambridge 2006 a b Porter R The Greatest Benefit to Mankind A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present Harper Collins London 1999 Pormann P Savage Smith E Medieval Islamic Medicine Edinburhg University Press Edinburgh 2007 Allen SH Finding the Walls of Troy University of California Press Berkeley Los Angeles London 1999 Karal EZ Osmanli Tarihi VII cilt Turk Tarih Kurumu Ankara 2011 Ackerknecht EH Rudolf Virchow Doctor Statesman Anthropologist University of Wisconsin Press Madison 1953