Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatlı patates (Ipomoea batatas; Japonca: さつまいも), kahkahaçiçeğigiller (Convolvulaceae) familyasından anavatanı Orta Amerika olan, yumruları yenen, nişastalı ve tatlı bitki türüdür. Taze yaprakları ve filizleri de yenilebilir. Büyük, nişastalı, tatlı yumrulu kökleri kök sebze olarak kullanılır.
| Tatlı patates | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
''Ipomoea batatas'' L. |
Tatlı patates, aynı familyadan ortalama 50 cins ve 1000'den fazla tür içinde kayda değer tek tarım bitkisidir. Diğer pek çok bitki ise zehirlidir. Tatlı patates, görünümü yüzünden benzer ismi paylaşsa da patates (Solanum tuberosum) ile çok yakın akraba değildir. Tatlı patatesin 10~20 cm uzunluğundaki yaprakları ile uzun dalları arasındaki yaprak köklerinin kabuklarının üzerindeki sert lifleri temizlenerek yenebilirken patatesin yumruları hariç diğer bölümleri yenmez ve zehirlidir.
Daha yumuşak turuncumsu bir çeşidi Amerika'nın bazı yerlerinde yam olarak adlandırılır. Fakat aslında tatlı patates anavatanı Afrika ve Asya olan familyasından yamdan çok farklıdır.
Tanımı
Hermafrodit, beş katlı ve kısa saplı çiçekler, yaprak koltuklarından çıkan ve dik duran saplı, zymöz salkımlarda tek veya az sayıdadır. Bazı çeşitler nadiren çiçek açar veya hiç çiçek açmaz. Küçük çanak yaprak'lar uzar ve bir noktaya kadar incelir. Bu yapraklar dikenli ve 10 ila 15 mm uzunluğunda, genellikle ince tüylü veya sillidir. İç üçü biraz daha uzun. 4 ila 7 cm uzunluğunda, büyümüş ve huni biçimli, katlanmış taç, daha kısa kenarlı, lavanta renk ila mor-lavanta arası renkte olabilir. Boğaz genellikle daha koyu renklidir ancak beyaz taç da görünebilir. Kapalı organlarındaki, beze gibi liflerle eşit olmayan uzunluktadır. İki odacıklı yumurtalık, nispeten kısa bir kalemle üst sabittir. Tohumlar yalnızca çapraz tozlaşmadan üretilir.
Yetiştirme
Tatlı patates don’a tahammül etmez. 24 °C (75 °F) Ortalama sıcaklık‘ta bol güneş ışıklı gündüzlerde ve ılık gecelerde iyi şekilde büyür. En uygun yağış miktarı yıllık 750-1.000 mm (30-39 in) olup büyüme mevsiminde ise en az 500 mm (20 in)’dir. Ürün ekiminden 50-60 gün sonra yumrular başlarken ürün kuraklığa karşı hassastır. Havalandırma yetersizse yumru çürümesine neden olabileceğinden ve depolama köklerinin büyümesini azaltabileceğinden su birikmesine dayanamaz.
Çeşit ve koşullara bağlı olarak, yumrulu kökler 2 ila 9 ay arasında olgunlaşır. Erken olgunlaşan çeşitler, Doğu Amerika Birleşik Devletleri ve Çin gibi ılıman bölgelerde yıllık yaz mahsulü olarak yetiştirilir. Tropik iklimin dışında normal olduğu gibi, gün ışığı 11 saatten uzun olduğunda tatlı patates nadiren çiçek açar.
Tatlı patates, yumrularının köklendirilmesini takiben oluşan filizlerin fide olarak kullanılmasıyla yetiştirilir. Bir yumrudan onlarca fide elde etmek mümkündür. Yumru köklendirmeye Mart ortalarında, sıcak ve bol ışıklı bir yerde özel bir düzenek hazırlanarak başlanmalıdır.
Tohumları sadece üreme için kullanılır.
Birçok tarım koşullarında iyi büyür ve doğal düşmanı azdır; pestisitlere nadiren ihtiyaç duyulur. Tatlı patatesler çeşitli topraklarda yetiştirilir, ancak iyi drene edilmiş, hafif ve orta dokulu, pH'ı 4,5–7,0 arasında olan topraklar bitki için daha uygundur. Az gübre ile fakir topraklarda yetiştirilebilir. Ancak, tatlı patates alüminyum toksisitesine karşı çok hassastır ve bu tip topraklarda ekimde kireç uygulanmazsa bitki ekilmesinden yaklaşık altı hafta sonra ölür. Tohum yerine asma çelikleri ile ekildikleri için, tatlı patateslerin ekilmesi nispeten kolaydır. Hızla büyüyen asmalar yabani otları gölgelediğinden, çok az ayıklamaya ihtiyaç duyulur. Dacthal olarak da bilinen Dimetil tetraklorotereftalat (DCPA), toprağı büyümeye engel olabilecek istenmeyen bitkilerden arındırmak için çok kullanılan bir herbisittir.
Tropiklerde, mahsul toprakta tutulabilir ve pazar veya ev tüketimi için gerektiği gibi hasat edilebilir. Ilıman bölgelerde, tatlı patatesler çoğunlukla daha büyük çiftliklerde yetiştirilir ve ilk donlardan önce hasat edilir.
Tatlı patates büyümelerini desteklemek için yeterli suyun bulunduğu tropikal ve sıcak ılıman bölgelerde yetiştirilir. Tatlı patates gıda olarak Pasifik Okyanusu adaları, Güney Hindistan, Uganda ve diğer Afrika ülkelerinde yaygınlaşmıştır.
Karayipler'de "boniato" adı verilen bir tatlı patates çeşidi yetiştirilir. Boniato’nun eti, diğer çeşitlerde görülen turuncu renk tonunun aksine krem rengidir. "Boniatos", diğer tatlı patatesler kadar tatlı ve nemli değildir ancak yoğunlukları ve narin lezzetleri turuncu renkli tatlı patateslerden farklıdır.
Tatlı patates, Amerika Birleşik Devletleri'nin özellikle güneydoğusunda eskiden beri beslenmenin bir parçasıdır. Amerika Birleşik Devletleri'nde ortalama kişi başına tatlı patates tüketimi 1920’lerde 13 kg (29 lb) iken tüketim azalmış ve yılda artık yalnızca 15-2 kg (33,1-4,4 lb)'dir. "Turuncu tatlı patates (ABD'de en çok görülen tür), sarı veya mor çeşitlere kıyasla daha yüksek görünüm beğeni puanları almıştır." Mor ve sarı tatlı patatesler, tüketiciler tarafından turuncu tatlı patateslere kıyasla "muhtemelen tatlı patateslerle ilişkilendirilen portakal rengine aşinalık nedeniyle" pek sevilmedi.
Depolama, lezzet ve beslenmeyi iyileştirmek ve hasat edilen kökün peridermindeki yaraların iyileşmesini sağlamak için güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri'nde tatlı patatesler geleneksel olarak kürlenir. Doğru kürleme, taze kazılmış köklerin zeminde iki ila üç saat kurutulmasını, sonra da %90 ila %95 arası bağıl nem ile 29-32 °C (85-90 °F)'de 5-14 gün arasında depolanmasını gerektirir. Kürlenmiş tatlı patatesler, 13-15 °C (55-59 °F)'de >%90 bağıl nemle saklandığında on üç ay saklanabilir. Daha soğuk sıcaklıklar köklere zarar verir.
Üretim
| Ülke | Üretim miktarı (milyon ton) |
|---|---|
 Çin | 48.9 |
 Malavi | 6.9 |
 Tanzanya | 4.4 |
 Angola | 1.7 |
 Etiyopya | 1.6 |
| Dünya | 89.5 |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler'in FAOSTAT’ı | |
2020'de, dünya toplamının %55'i ile Çin liderliğindeki küresel tatlı patates üretimi 89 milyon ton oldu (bkz. tablo). İkincil üreticiler Malavi, Tanzanya ve Nijerya idi.
Kaynakça
- ^ Purseglove, John Williams (1968). Tropical crops: D. Longman Scientific and Technical. New York: John Wiley and Sons. ISBN .[]
- ^ a b c Woolfe, Jennifer A. (5 Mart 1992). Sweet Potato: An Untapped Food Resource. Cambridge, UK: Cambridge University Press and the International Potato Center (CIP). ISBN .
- ^ a b . Home Guides | SF Gate (İngilizce). 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
- ^ Ahn, Peter (1993). Tropical soils and fertilizer use. Intermediate Tropical Agriculture Series. Birleşik Krallık: Longman Scientific and Technical Ltd. ISBN .[]
- ^ . 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
|başlık=dış bağlantı () - ^ O'Hair, Stephen K. (1990). "Tropical root and tuber crops". Janick, J.; Simon, J.E. (Ed.). Advances in New Crops. Portland, OR: Timber Press. ss. 424-428. 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2014.
- ^ a b Leksrisompong, P.P.; Whitson, M.E.; Truong, V.D.; Drake, M.A. (2012). "Sensory attributes and consumer acceptance of sweet potato cultivars with varying flesh colors". Journal of Sensory Studies. 27 (1): 59-69. doi:10.1111/j.1745-459x.2011.00367.x.
- ^ . North Carolina Sweet Potato Commission (NCSPC). 27 Nisan 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . National Sustainable Agriculture Information Service. 24 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . Produce Facts. UC Davis. 5 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b . Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2020. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.
 | İki çenekliler ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tatli patates Ipomoea batatas Japonca さつまいも kahkahacicegigiller Convolvulaceae familyasindan anavatani Orta Amerika olan yumrulari yenen nisastali ve tatli bitki turudur Taze yapraklari ve filizleri de yenilebilir Buyuk nisastali tatli yumrulu kokleri kok sebze olarak kullanilir Tatli patatesBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum AngiospermsSinif EudicotsTakim SolanalesFamilya Convolvulaceae kahkahacicegigiller Cins Ipomoea Tur I batatas Ikili adlandirma Ipomoea batatas L Tatli patates ayni familyadan ortalama 50 cins ve 1000 den fazla tur icinde kayda deger tek tarim bitkisidir Diger pek cok bitki ise zehirlidir Tatli patates gorunumu yuzunden benzer ismi paylassa da patates Solanum tuberosum ile cok yakin akraba degildir Tatli patatesin 10 20 cm uzunlugundaki yapraklari ile uzun dallari arasindaki yaprak koklerinin kabuklarinin uzerindeki sert lifleri temizlenerek yenebilirken patatesin yumrulari haric diger bolumleri yenmez ve zehirlidir Daha yumusak turuncumsu bir cesidi Amerika nin bazi yerlerinde yam olarak adlandirilir Fakat aslinda tatli patates anavatani Afrika ve Asya olan familyasindan yamdan cok farklidir TanimiHermafrodit bes katli ve kisa sapli cicekler yaprak koltuklarindan cikan ve dik duran sapli zymoz salkimlarda tek veya az sayidadir Bazi cesitler nadiren cicek acar veya hic cicek acmaz Kucuk canak yaprak lar uzar ve bir noktaya kadar incelir Bu yapraklar dikenli ve 10 ila 15 mm uzunlugunda genellikle ince tuylu veya sillidir Ic ucu biraz daha uzun 4 ila 7 cm uzunlugunda buyumus ve huni bicimli katlanmis tac daha kisa kenarli lavanta renk ila mor lavanta arasi renkte olabilir Bogaz genellikle daha koyu renklidir ancak beyaz tac da gorunebilir Kapali organlarindaki beze gibi liflerle esit olmayan uzunluktadir Iki odacikli yumurtalik nispeten kisa bir kalemle ust sabittir Tohumlar yalnizca capraz tozlasmadan uretilir YetistirmeTatli patates don a tahammul etmez 24 C 75 F Ortalama sicaklik ta bol gunes isikli gunduzlerde ve ilik gecelerde iyi sekilde buyur En uygun yagis miktari yillik 750 1 000 mm 30 39 in olup buyume mevsiminde ise en az 500 mm 20 in dir Urun ekiminden 50 60 gun sonra yumrular baslarken urun kurakliga karsi hassastir Havalandirma yetersizse yumru curumesine neden olabileceginden ve depolama koklerinin buyumesini azaltabileceginden su birikmesine dayanamaz Amerika Birlesik Devletleri Nash ilcesi Kuzey Carolina nda tatli patates hasati Cesit ve kosullara bagli olarak yumrulu kokler 2 ila 9 ay arasinda olgunlasir Erken olgunlasan cesitler Dogu Amerika Birlesik Devletleri ve Cin gibi iliman bolgelerde yillik yaz mahsulu olarak yetistirilir Tropik iklimin disinda normal oldugu gibi gun isigi 11 saatten uzun oldugunda tatli patates nadiren cicek acar Tatli patates yumrularinin koklendirilmesini takiben olusan filizlerin fide olarak kullanilmasiyla yetistirilir Bir yumrudan onlarca fide elde etmek mumkundur Yumru koklendirmeye Mart ortalarinda sicak ve bol isikli bir yerde ozel bir duzenek hazirlanarak baslanmalidir Tohumlari sadece ureme icin kullanilir Bircok tarim kosullarinda iyi buyur ve dogal dusmani azdir pestisitlere nadiren ihtiyac duyulur Tatli patatesler cesitli topraklarda yetistirilir ancak iyi drene edilmis hafif ve orta dokulu pH i 4 5 7 0 arasinda olan topraklar bitki icin daha uygundur Az gubre ile fakir topraklarda yetistirilebilir Ancak tatli patates aluminyum toksisitesine karsi cok hassastir ve bu tip topraklarda ekimde kirec uygulanmazsa bitki ekilmesinden yaklasik alti hafta sonra olur Tohum yerine asma celikleri ile ekildikleri icin tatli patateslerin ekilmesi nispeten kolaydir Hizla buyuyen asmalar yabani otlari golgelediginden cok az ayiklamaya ihtiyac duyulur Dacthal olarak da bilinen Dimetil tetraklorotereftalat DCPA topragi buyumeye engel olabilecek istenmeyen bitkilerden arindirmak icin cok kullanilan bir herbisittir Tropiklerde mahsul toprakta tutulabilir ve pazar veya ev tuketimi icin gerektigi gibi hasat edilebilir Iliman bolgelerde tatli patatesler cogunlukla daha buyuk ciftliklerde yetistirilir ve ilk donlardan once hasat edilir Tatli patates buyumelerini desteklemek icin yeterli suyun bulundugu tropikal ve sicak iliman bolgelerde yetistirilir Tatli patates gida olarak Pasifik Okyanusu adalari Guney Hindistan Uganda ve diger Afrika ulkelerinde yayginlasmistir Karayipler de boniato adi verilen bir tatli patates cesidi yetistirilir Boniato nun eti diger cesitlerde gorulen turuncu renk tonunun aksine krem rengidir Boniatos diger tatli patatesler kadar tatli ve nemli degildir ancak yogunluklari ve narin lezzetleri turuncu renkli tatli patateslerden farklidir Tatli patates Amerika Birlesik Devletleri nin ozellikle guneydogusunda eskiden beri beslenmenin bir parcasidir Amerika Birlesik Devletleri nde ortalama kisi basina tatli patates tuketimi 1920 lerde 13 kg 29 lb iken tuketim azalmis ve yilda artik yalnizca 15 2 kg 33 1 4 4 lb dir Turuncu tatli patates ABD de en cok gorulen tur sari veya mor cesitlere kiyasla daha yuksek gorunum begeni puanlari almistir Mor ve sari tatli patatesler tuketiciler tarafindan turuncu tatli patateslere kiyasla muhtemelen tatli patateslerle iliskilendirilen portakal rengine asinalik nedeniyle pek sevilmedi Depolama lezzet ve beslenmeyi iyilestirmek ve hasat edilen kokun peridermindeki yaralarin iyilesmesini saglamak icin guneydogu Amerika Birlesik Devletleri nde tatli patatesler geleneksel olarak kurlenir Dogru kurleme taze kazilmis koklerin zeminde iki ila uc saat kurutulmasini sonra da 90 ila 95 arasi bagil nem ile 29 32 C 85 90 F de 5 14 gun arasinda depolanmasini gerektirir Kurlenmis tatli patatesler 13 15 C 55 59 F de gt 90 bagil nemle saklandiginda on uc ay saklanabilir Daha soguk sicakliklar koklere zarar verir Uretim Tatli patates uretimi 2020 Ulke Uretim miktari milyon ton Cin 48 9 Malavi 6 9 Tanzanya 4 4 Angola 1 7 Etiyopya 1 6Dunya 89 5Kaynak Birlesmis Milletler in FAOSTAT i 2020 de dunya toplaminin 55 i ile Cin liderligindeki kuresel tatli patates uretimi 89 milyon ton oldu bkz tablo Ikincil ureticiler Malavi Tanzanya ve Nijerya idi Kaynakca Purseglove John Williams 1968 Tropical crops D Longman Scientific and Technical New York John Wiley and Sons ISBN 978 0 582 46666 1 sayfa belirt a b c Woolfe Jennifer A 5 Mart 1992 Sweet Potato An Untapped Food Resource Cambridge UK Cambridge University Press and the International Potato Center CIP ISBN 9780521402958 a b Home Guides SF Gate Ingilizce 15 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ekim 2021 Ahn Peter 1993 Tropical soils and fertilizer use Intermediate Tropical Agriculture Series Birlesik Krallik Longman Scientific and Technical Ltd ISBN 978 0 582 77507 7 sayfa belirt 14 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi baslik dis baglanti yardim O Hair Stephen K 1990 Tropical root and tuber crops Janick J Simon J E Ed Advances in New Crops Portland OR Timber Press ss 424 428 5 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2014 a b Leksrisompong P P Whitson M E Truong V D Drake M A 2012 Sensory attributes and consumer acceptance of sweet potato cultivars with varying flesh colors Journal of Sensory Studies 27 1 59 69 doi 10 1111 j 1745 459x 2011 00367 x North Carolina Sweet Potato Commission NCSPC 27 Nisan 1999 tarihinde kaynagindan arsivlendi National Sustainable Agriculture Information Service 24 Haziran 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Produce Facts UC Davis 5 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Food and Agriculture Organization of the United Nations 2020 12 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mart 2021 Iki cenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz