Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Madımak ya da madımalak (Polygonum cognatum), kuzukulağıgiller (Polygonaceae) familyasından, toprak üstüne yatık sürünücü odunsu gövdeli, ufak pembe çiçekli, çok yıllık yenebilen otsu bitki türü. Cinsin diğer türlerinden oldukça iri yapraklarıyla belirginleşir. Orta Anadolu halk mutfağında besin olarak kullanımı yaygındır ve çiğ «madımak salatası» olarak yenir ya da pişirilerek «madımak aşı, cacığı, mıhlaması, çorbası, yahnisi, böreği, gözlemesi, bükmesi» yapılır. Önceleri yalnızca köylerde rağbet gören ve ilkbaharda (nisan, mayıs, haziranın ilk yarısı) yemek için toplanan madımaklar köyden şehre yapılan göçlerle şehirlerde de aranır olduğundan büyük şehirlerde pazarlarda da satılır. Madımak, içerdiği fenolik birleşiklerden dolayı diğer bitkilerin gelişimini engelleyen fitotoksik özelliğe sahip boğucu bitkidir.
| Madımak | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Polygonum cognatum Meisn. |
Türkçedeki «madımak» adı etimolojik olarak Ermenice «madideğ» (մատիտեղ) kelimesinden kökenlenen bir alıntıdır.
Adlandırma
Türkçede Polygonum cognatum için halk dilinde madımak ya da madımak pancarı ve bunun varyasyonları (madımalak, badımak, badımalak, mercimelek, mercimenek) ile kuşekmeği adı kullanılır. Madımak kelimesi etimolojik olarak Türkçeye Ermeniceden geçmiştir.Hasan Eren Ermenicedeki biçimini "matutak 'licorice'" olarak verir. Günümüz Ermenicesinde bütün Polygonum türleri için մատիտեղ (Batı: madideğ / Doğu: matiteğ) adı kullanılır
Madımağa çok benzeyen kimi yakın türler de madımak olarak adlandırılır:
- Polygonum aviculare ( ya da ) : eşek madımağı,kuş madımağı, çayır madımağı, kadımalak, madımağın oynaşı
Hatta, bütün Polygonum türleri için ortak ad olarak da yaygınlaşmaktadır:
- Polygonum afyonicum : Afyon madımağı:Polygonum istanbulicum : İstanbul madımağı:Polygonum samsunicum : Samsun madımağı:Polygonum sivasicum : Sivas madımağı:Polygonum cappadocicum : Kapadokya madımağı ya da mercimelek:Polygonum bellardii : at mercimeleği
Morfoloji
Genellikle toprak üstünde yatık vaziyette çok yıllıktır. Yaprak kını gövdeyi sarar ve zarımsıdır. Yaprakları oblong-eliptik biçiminde, kısa saplı ve ekseri sivri uçlu, kenarları bütün ve de değişken sıra ile dizilmiştir.. Çiçekleri yaprakların koltuğunda kümeler halinde, pembe veya kırmızımsı pembe renkli ve 4–5 mm boyunda olup 2-5 adedi bir aradadır. Stamenler genellikle 8. Meyve üç köşeli ve kanatsız bir nukstur. İlk çiçeklenme zamanı mayıs, son çiçeklenme zamanı ise eylül ayıdır.
Habitat
elementidir. Yol kenarları, tarla sınırları, yamaçlar, uçurumlar ve kültür arazileri ana yaşam alanlarıdır. 720–3000 m yüksekliklerde görülür.Isparta'da step vejetasyonunun ikincil derecede baskın türleri arasında yer alır.
Dağılımı
Türkiye, Suriye, Kafkasya, İran, Afganistan ve Pakistan'da yayılım gösterir.
Türkiye'de Batı, Orta, Doğu, Güney ve Güneydoğu Anadolu'da yayılım gösterir. Çoğunlukla Yozgat, Sivas, Amasya, Tokat, Kayseri ve Gümüşhane yörelerinde yetişir.
Suriye'de 18 Polygonum türünden biridir.
İsrail'de çok nadirdir. İbranicede ארכובית חרמונית adıyla anılır.
Pakistan'da iki alt tür (subsp. cognatum & chitralicum) olarak bulunur.
Alt türleri
- Polygonum cognatum subsp. chitralicum (syn: P. chitralicum): Pakistan'ın Çitral yöresine özgü endemik alt türdür.
- Polygonum cognatum subsp. cognatum (syn: P. cognatum var. alpestre, P. confertum, P. ammanioides, P. pamiroalaicum)
Besin olarak kullanımı
Türkiye'de özellikle Yozgat, Sivas, Çorum gibi Orta Anadolu ve Tokat, Gümüşhane gibi iç Karadeniz illerinde sebze olarak kullanımı oldukça yaygındır. Eskiden yalnızca köylerde rağbet gören madımak, köyden şehre yapılan göçlerle şehirlerde de aranır olduğundan büyük şehirlerde pazarlarda da satılır. Madımağın toplanması (yolunması) ufak bir bıçak («pancar bıçağı» ya da «madımak bıçağı» adı da verilen çakı) yardımıyla ya da zahmetli olsa da el ile olur. En yaygın olan «madımak yemeği» (ya da «madımak aşı»), toplarken karışmış olan yabancı otundan ve kötü yapraklarından ayıklanıp yıkanan ve bir tahta üzerinde keser ya da satırla kıyılarak pişmeye hazır hâle getirilen madımak kıyıntısına bulgur, yarma ya da pirinç eklenerek uzun süre haşlanır; inmeye yakın salça yakılarak, sade yemek istenmiyorsa pastırma,sucuk, kıyma, kuzu kaburgası gibi et ve et ürünleri ya da çemen katıp sıcak servis yapılır. Madımak aşı Sivas'ta süt katılırsa sıcak veya soğuk çorba olarak, süt katılmadan yapılırsa sıcak ya da soğuk veya sarımsaklı yoğurt ilavesiyle soğuk olarak servis yapılır. Bunun dışında, bulgur pilavına katılır, yumurtalı yemeği, çorbası ya da cacığı yapılır. Yumurtayla «madımak mıhlaması» yapılır. Çorum'un Mecitözü ilçesinin Konaç köyünde sulu «madımak yahnisi» yapılır. Taze yaprakları salata olarak ya da yufkaya sarılıp çiğ olarak da yenir.Yozgat, Kırşehir ve Sivas'ta «madımak cacığı» yapılır. Yozgat'ta pastırmalı ya da sucuklu yapılır.Kırşehir'de pastırmasız sade yapılır. Amasya'da taze sürgün ve yaprakları tek başına kavrulur; ayrıca bahçelerde kültüre de alınır; kurutularak her mevsim tüketilir. Pidesi ve sütlü yemeği de yapılır. Kurutulurak kışlık olarak da kullanılır. Samsun'da daha çok yüksek kesimlerde yetişen bitkinin konservesi yapılır.Burdur'da salata şeklinde çiğ ya da yemeği yapılarak tüketilir.Eskişehir'in Mihalıççık ilçesinde yumurtalı ya da sade yemeği yapıldığı gibi, börek iç malzemesi olarak değerlendirilir ya da boş çiğ olarak da yenir veya tuzlanıp limon sıkılarak sade «madımak salatası» olarak da tüketilir.Kayseri'de «madımak böreği» yapılır. Çankırı'nın Atkaracalar ilçesinde kavrularak iç yapılan madımaktan «madımak gözlemesi» (ya da «martimalak bükmesi») adlı D biçiminde katlanıp sacda pişirilen bir hamurişi yapılır. Aynı hamurişine Çerkeş ilçesinde «madımak bükmesi» (ya da yöre şivesiyle «badıma bükmesi») adı verilir ve Çerkeş'te ayrıca «madımak çorbası» da yapılır. Kayseri'nin Develi ilçesinde «mercimenek» adıyla bilinir ve çiğ olarak yenir ya da içine bulgur katılarak sebze gibi pişirilir.
Tıbbi kullanımı
Halk tıbbında kullanımı
Yetiştiği yörelerde sevilen ve aranan bir yemek maddesi olsa da halk tıbbında kullanımı sınırlıdır. İdrar artırıcı, şeker hastalarında kan şeker düşürücü, damar büzücü olması sebebi ile uzun süreli kanamalarda kadınlarda ve hemoroidlerde kullanıldığı diyare ve kusmada, böbrek taşlarını düşürmede etkili olduğu kayıtlıdır. Tohumları bronşit tedavisinde kullanılmaktadır.Burdur'da şeker hastalığı ve egzema için kullanılır ve guatr için lapası boğaza sarılır.Erzurum'da jinekolojik hastalıklar için sütte haşlanır ve buğusu kullanılır.Tunceli'de romatizma hastalığı için kullanılır.
Farmakolojik kullanımı ve etkinliği
Madımak, diğer yabani ve kültür bitkilerinin gelişimi üzerine olumsuz etkileri olduğu bilinen fenolik bileşiklerce zengindir ve içeriğinde 13 farklı fenolik bileşik (gallik asit, catechol, gentisic asit, catechin, chlorogenic asit, caffeic asit, epicatechin, P- coumaric asit, sinapic asit, coumarin, salisilik asit, quercitrin, t-cinnamic asit) belirlenmiştir. Genel olarak madımağın toprak üstü bitki aksamlarından elde edilen ekstrenin inhibitör etkisi toprak altı bitki aksamlarından elde edilene göre daha yüksektir.
Bazı farmakolojik araştırmalarda bitki ekstrelerinin antibakteriyel aktivitesinden bireysel fenolik bileşiklerin sorumlu olduğu gösterilmiştir. Yapılan bir farmakolojik araştırmada madımağın eter ve etanollü ekstreleri Staphylococcus aureus ve Bacillus subtilis bakterilerine karşı antibakteriyel aktivite göstermiş, fakat sulu ekstresi herhangi bir aktivite göstermemiştir.
Boyarmadde
Türkiye'de yaprakları sarı renk elde etmek için kullanılır.
Kültüre yansıması
Sivas'tan kaydedilen ve Nida Tüfekçi tarafından derlenip notaya aktarılan «Madımak oylum oylum» (TRT repertuvar no: 01737) ile Muzaffer Sarısözen tarafından derlenip notaya aktarılan «Madımah bitti m'ola» (TRT repertuvar no: 00595) adını taşıyan türküler madımağın Türk halk müziğine yansıyan en tanınmış örnekleridir.
Yozgat'ın Sorgun ilçesine bağlı Akocak köyünde yedincisi 2012 yılında yapılan «Madımak Şenliği» düzenlenir. Sivas'ın Akıncılar ilçesinde «Madımak Festivali» düzenlenir. Sivas’ta Perakende Sebze Hali Derneği tarafından «Geleneksel Sebze hali-madımak-çiçek ve tohumculuk yaz festivali» düzenlenir.
Kaynaklar
- ^ a b c d e f g h Prof. Dr. Turhan Baytop (1997), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK yayınları: 578, Ankara, 1997
- ^ Güncel Türkçe Sözlük 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'te madımak 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
- ^ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
- ^ Туманян, С. А. (1965) К строению стебля и черешка некоторых видов рода Polygonum L. 27 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր բիոլոգիական գիտությունների, 18 (5). pp. 85-90
- ^ a b c d "T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü : Yemeklik Endemik Bitkiler". 30 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012.
- ^ Mustafa Keskin (2010), İstanbul’un Bitkileri[], Bağbahçe 28 (Mart-Nisan 2010)
- ^ Osman Yüksel (2010), Kapadokya'nın şifalı bitkileri 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Peribacası Kapadokya Kültür ve Tanıtım Dergisi, Ağustos 2010
- ^ "Flora of Pakistan : Polygonum cognatum subsp. cognatum". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ "Van herbaryumu". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ Murat Akten (2008), Isparta ovasının optimal alan kullanım planlaması üzerine bir araştırma 2 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, yüksek lisans tezi, Isparta, 2008
- ^ Flora Syria[]
- ^ "Flora of Pakistan". 6 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ Aziz Özkan (2010), Madımak da neyin nesi? 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yeni Asya, 19.05.2010
- ^ "Yozgat Akdağmadeni Kartal köyü : Madımalak (Pıncor)". 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ a b c Ersin Yücel, Feryal Güney & İlkin Yücel Şengün (2010), Mihalıççık ilçesinde (Eskişehir/Türkiye) gıda olarak tüketilen yabani bitkiler ve bu bitkilerin tüketim şekilleri 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Biological Diversity and Conservation, 3/3 (2010) 158-175
- ^ "Akseki Köyü : Madımak yemeği". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Çorum yemekleri". 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Madımak aşı". 20 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Madımak mıhlaması". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ a b "Turkish Cuisine". 15 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ "Yozgat bostanlıkları". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ Ali Bıyık, Gemerek ve Köyleri
- ^ "Kaşkışla köyü". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ Arzu Cansaran, Ömer Faruk Kaya & Cengiz Yıldırım (2007), Ovabası, Akpınar, Güllüce ve Köseler Köyleri (Gümüşhacıköy/Amasya) Arasında Kalan Bölgede Etnobotanik Bir Araştırma 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 19 (3), 243-257, 2007
- ^ İlkay Koca, İncinur Hasbay & Şeyda Bostancı (2011), Samsun ve çevresinde sebze olarak kullanılan bazı yabani bitkiler ve tüketim şekilleri 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Samsun Sempozyumu 2011
- ^ a b Hasan Özçelik & Cahit Balabanlı, Burdur ilinin tıbbi ve aromatik bitkileri 8 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. I. Burdur Sempozyumu
- ^ Hürriyet : Türkiye’nin en iyi 10 gözlemecisi[] 28.05.2004
- ^ Hasan Pulur,Olaylar ve İnsanlar : Gündem dışı gündem... 26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Mesela yarın, Çankırı ile Çerkeş yakınındaki Bedil köyündeki ağaç dikme töreninden kaç kişinin haberi var? ... Cumartesi günü eğlendik, unutulmakta olan cizleme ekmeği, madımak bükmesi, keşkek yedik.)
- ^ "Çankırı Turizm Derneği : Ne Yenir?". 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Kayseri Develi Sindelhöyük kasabası : Mutfağımız". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ Prof. Dr. Turhan Baytop (1984), Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi, İstanbul, 1984
- ^ Hasan Özçelik & Cahit Balabanlı (2003). Burdur ilinin tıbbi ve aromatik bitkileri 8 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. I. Burdur Sempozyumu
- ^ Ufuk Özgen, Yusuf Kaya, Peter Houghton (2012), Folk medicines in the villages of Ilıca District (Erzurum, Turkey) 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TÜBİTAK Turk J Biol 36 (2012) 93-106
- ^ Tuzlacı, E. & Doğan, A. (2010), “Turkish Folk Medicinal Plants, IX: Ovacık (Tunceli)”, Marmara Pharmaceutical Journal, 14: 136-143
- ^ Melih Yılar (2007). Polygonum cognatum Meissn. (madımak)'un allelopatik potansiyelinin belirlenmesi 25 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., T.C. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Ana Bilim Dalı, yüksek lisans tezi, Tokat 2007
- ^ Prof. Dr. Sedat Velioğlu (2006), Ekstraksiyon Kosullarının Siyah Çayda ve Mate Çayında Polifenol, Antioksidan ve Antimikrobiyal Aktivite Üzerine Etkileri 26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Bilimsel Arastırma Projeleri, Ankara-“2006”
- ^ Ali Yıldırım, Ahmet Mavi & Ayşe Aydan Kara (2003). Antioxidant and antimicrobial activities of Polygonum cognatum Meissn extracts 8 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of the Science of Food and Agriculture Volume 83, Issue 1, pages 64–69, 1 January 2003
- ^ Yunus Doığan, Süleyman Başlar, Hasan Hüseyin Mert & Güngör Ay (2003), Plants used as natural dye sources in Turkey
- ^ "Yörelere Göre Türkülerimiz - Sivas". 16 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Akocak köyü : Madımak Şenliğinde Yapılaması Planlanan Etkinlikler". 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Sivas'ta Madımak Festivali". 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Para ve gül yerine madımak saçtılar". 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
- ^ "Sebze Hali Esnafı Festival Düzenledi". 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Madimak ya da madimalak Polygonum cognatum kuzukulagigiller Polygonaceae familyasindan toprak ustune yatik surunucu odunsu govdeli ufak pembe cicekli cok yillik yenebilen otsu bitki turu Cinsin diger turlerinden oldukca iri yapraklariyla belirginlesir Orta Anadolu halk mutfaginda besin olarak kullanimi yaygindir ve cig madimak salatasi olarak yenir ya da pisirilerek madimak asi cacigi mihlamasi corbasi yahnisi boregi gozlemesi bukmesi yapilir Onceleri yalnizca koylerde ragbet goren ve ilkbaharda nisan mayis haziranin ilk yarisi yemek icin toplanan madimaklar koyden sehre yapilan goclerle sehirlerde de aranir oldugundan buyuk sehirlerde pazarlarda da satilir Madimak icerdigi fenolik birlesiklerden dolayi diger bitkilerin gelisimini engelleyen fitotoksik ozellige sahip bogucu bitkidir MadimakBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeKlad Angiosperms Kapali tohumlular Klad Eudicots Iki cenekliler Klad Core eudicotsTakim CaryophyllalesFamilya Polygonaceae Kuzukulagigiller Cins PolygonumTur P cognatumIkili adlandirmaPolygonum cognatum Meisn Turkcedeki madimak adi etimolojik olarak Ermenice madideg մատիտեղ kelimesinden kokenlenen bir alintidir AdlandirmaTurkcede Polygonum cognatum icin halk dilinde madimak ya da madimak pancari ve bunun varyasyonlari madimalak badimak badimalak mercimelek mercimenek ile kusekmegi adi kullanilir Madimak kelimesi etimolojik olarak Turkceye Ermeniceden gecmistir Hasan Eren Ermenicedeki bicimini matutak licorice olarak verir Gunumuz Ermenicesinde butun Polygonum turleri icin մատիտեղ Bati madideg Dogu matiteg adi kullanilir Madimaga cok benzeyen kimi yakin turler de madimak olarak adlandirilir Polygonum aviculare ya da esek madimagi kus madimagi cayir madimagi kadimalak madimagin oynasi Hatta butun Polygonum turleri icin ortak ad olarak da yayginlasmaktadir Polygonum afyonicum Afyon madimagi Polygonum istanbulicum Istanbul madimagi Polygonum samsunicum Samsun madimagi Polygonum sivasicum Sivas madimagi Polygonum cappadocicum Kapadokya madimagi ya da mercimelek Polygonum bellardii at mercimelegiMorfolojiGenellikle toprak ustunde yatik vaziyette cok yilliktir Yaprak kini govdeyi sarar ve zarimsidir Yapraklari oblong eliptik biciminde kisa sapli ve ekseri sivri uclu kenarlari butun ve de degisken sira ile dizilmistir Cicekleri yapraklarin koltugunda kumeler halinde pembe veya kirmizimsi pembe renkli ve 4 5 mm boyunda olup 2 5 adedi bir aradadir Stamenler genellikle 8 Meyve uc koseli ve kanatsiz bir nukstur Ilk ciceklenme zamani mayis son ciceklenme zamani ise eylul ayidir Habitatelementidir Yol kenarlari tarla sinirlari yamaclar ucurumlar ve kultur arazileri ana yasam alanlaridir 720 3000 m yuksekliklerde gorulur Isparta da step vejetasyonunun ikincil derecede baskin turleri arasinda yer alir DagilimiTurkiye Suriye Kafkasya Iran Afganistan ve Pakistan da yayilim gosterir Turkiye de Bati Orta Dogu Guney ve Guneydogu Anadolu da yayilim gosterir Cogunlukla Yozgat Sivas Amasya Tokat Kayseri ve Gumushane yorelerinde yetisir Suriye de 18 Polygonum turunden biridir Israil de cok nadirdir Ibranicede ארכובית חרמונית adiyla anilir Pakistan da iki alt tur subsp cognatum amp chitralicum olarak bulunur Alt turleriPolygonum cognatum subsp chitralicum syn P chitralicum Pakistan in Citral yoresine ozgu endemik alt turdur Polygonum cognatum subsp cognatum syn P cognatum var alpestre P confertum P ammanioides P pamiroalaicum Besin olarak kullanimiTurkiye de ozellikle Yozgat Sivas Corum gibi Orta Anadolu ve Tokat Gumushane gibi ic Karadeniz illerinde sebze olarak kullanimi oldukca yaygindir Eskiden yalnizca koylerde ragbet goren madimak koyden sehre yapilan goclerle sehirlerde de aranir oldugundan buyuk sehirlerde pazarlarda da satilir Madimagin toplanmasi yolunmasi ufak bir bicak pancar bicagi ya da madimak bicagi adi da verilen caki yardimiyla ya da zahmetli olsa da el ile olur En yaygin olan madimak yemegi ya da madimak asi toplarken karismis olan yabanci otundan ve kotu yapraklarindan ayiklanip yikanan ve bir tahta uzerinde keser ya da satirla kiyilarak pismeye hazir hale getirilen madimak kiyintisina bulgur yarma ya da pirinc eklenerek uzun sure haslanir inmeye yakin salca yakilarak sade yemek istenmiyorsa pastirma sucuk kiyma kuzu kaburgasi gibi et ve et urunleri ya da cemen katip sicak servis yapilir Madimak asi Sivas ta sut katilirsa sicak veya soguk corba olarak sut katilmadan yapilirsa sicak ya da soguk veya sarimsakli yogurt ilavesiyle soguk olarak servis yapilir Bunun disinda bulgur pilavina katilir yumurtali yemegi corbasi ya da cacigi yapilir Yumurtayla madimak mihlamasi yapilir Corum un Mecitozu ilcesinin Konac koyunde sulu madimak yahnisi yapilir Taze yapraklari salata olarak ya da yufkaya sarilip cig olarak da yenir Yozgat Kirsehir ve Sivas ta madimak cacigi yapilir Yozgat ta pastirmali ya da sucuklu yapilir Kirsehir de pastirmasiz sade yapilir Amasya da taze surgun ve yapraklari tek basina kavrulur ayrica bahcelerde kulture de alinir kurutularak her mevsim tuketilir Pidesi ve sutlu yemegi de yapilir Kurutulurak kislik olarak da kullanilir Samsun da daha cok yuksek kesimlerde yetisen bitkinin konservesi yapilir Burdur da salata seklinde cig ya da yemegi yapilarak tuketilir Eskisehir in Mihaliccik ilcesinde yumurtali ya da sade yemegi yapildigi gibi borek ic malzemesi olarak degerlendirilir ya da bos cig olarak da yenir veya tuzlanip limon sikilarak sade madimak salatasi olarak da tuketilir Kayseri de madimak boregi yapilir Cankiri nin Atkaracalar ilcesinde kavrularak ic yapilan madimaktan madimak gozlemesi ya da martimalak bukmesi adli D biciminde katlanip sacda pisirilen bir hamurisi yapilir Ayni hamurisine Cerkes ilcesinde madimak bukmesi ya da yore sivesiyle badima bukmesi adi verilir ve Cerkes te ayrica madimak corbasi da yapilir Kayseri nin Develi ilcesinde mercimenek adiyla bilinir ve cig olarak yenir ya da icine bulgur katilarak sebze gibi pisirilir Tibbi kullanimiHalk tibbinda kullanimi Yetistigi yorelerde sevilen ve aranan bir yemek maddesi olsa da halk tibbinda kullanimi sinirlidir Idrar artirici seker hastalarinda kan seker dusurucu damar buzucu olmasi sebebi ile uzun sureli kanamalarda kadinlarda ve hemoroidlerde kullanildigi diyare ve kusmada bobrek taslarini dusurmede etkili oldugu kayitlidir Tohumlari bronsit tedavisinde kullanilmaktadir Burdur da seker hastaligi ve egzema icin kullanilir ve guatr icin lapasi bogaza sarilir Erzurum da jinekolojik hastaliklar icin sutte haslanir ve bugusu kullanilir Tunceli de romatizma hastaligi icin kullanilir Farmakolojik kullanimi ve etkinligi Madimak diger yabani ve kultur bitkilerinin gelisimi uzerine olumsuz etkileri oldugu bilinen fenolik bilesiklerce zengindir ve iceriginde 13 farkli fenolik bilesik gallik asit catechol gentisic asit catechin chlorogenic asit caffeic asit epicatechin P coumaric asit sinapic asit coumarin salisilik asit quercitrin t cinnamic asit belirlenmistir Genel olarak madimagin toprak ustu bitki aksamlarindan elde edilen ekstrenin inhibitor etkisi toprak alti bitki aksamlarindan elde edilene gore daha yuksektir Bazi farmakolojik arastirmalarda bitki ekstrelerinin antibakteriyel aktivitesinden bireysel fenolik bilesiklerin sorumlu oldugu gosterilmistir Yapilan bir farmakolojik arastirmada madimagin eter ve etanollu ekstreleri Staphylococcus aureus ve Bacillus subtilis bakterilerine karsi antibakteriyel aktivite gostermis fakat sulu ekstresi herhangi bir aktivite gostermemistir BoyarmaddeTurkiye de yapraklari sari renk elde etmek icin kullanilir Kulture yansimasiSivas tan kaydedilen ve Nida Tufekci tarafindan derlenip notaya aktarilan Madimak oylum oylum TRT repertuvar no 01737 ile Muzaffer Sarisozen tarafindan derlenip notaya aktarilan Madimah bitti m ola TRT repertuvar no 00595 adini tasiyan turkuler madimagin Turk halk muzigine yansiyan en taninmis ornekleridir Yozgat in Sorgun ilcesine bagli Akocak koyunde yedincisi 2012 yilinda yapilan Madimak Senligi duzenlenir Sivas in Akincilar ilcesinde Madimak Festivali duzenlenir Sivas ta Perakende Sebze Hali Dernegi tarafindan Geleneksel Sebze hali madimak cicek ve tohumculuk yaz festivali duzenlenir Kaynaklar a b c d e f g h Prof Dr Turhan Baytop 1997 Turkce Bitki Adlari Sozlugu TDK yayinlari 578 Ankara 1997 Guncel Turkce Sozluk 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi te madimak 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Prof Dr Hasan Eren Turk Dilinin Etimoloji Sozlugu Ankara 1999 Prof Dr Robert Dankoff Armenian Loanwords in Turkish Wiesbaden 1995 Tumanyan S A 1965 K stroeniyu steblya i chereshka nekotoryh vidov roda Polygonum L 27 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր բիոլոգիական գիտությունների 18 5 pp 85 90 a b c d T C Kultur ve Turizm Bakanligi Yatirim ve Isletmeler Genel Mudurlugu Yemeklik Endemik Bitkiler 30 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2012 Mustafa Keskin 2010 Istanbul un Bitkileri olu kirik baglanti Bagbahce 28 Mart Nisan 2010 Osman Yuksel 2010 Kapadokya nin sifali bitkileri 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Peribacasi Kapadokya Kultur ve Tanitim Dergisi Agustos 2010 Flora of Pakistan Polygonum cognatum subsp cognatum 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2012 Van herbaryumu 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2012 Murat Akten 2008 Isparta ovasinin optimal alan kullanim planlamasi uzerine bir arastirma 2 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi T C Suleyman Demirel Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Orman Muhendisligi Anabilim Dali yuksek lisans tezi Isparta 2008 Flora Syria olu kirik baglanti Flora of Pakistan 6 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2012 Aziz Ozkan 2010 Madimak da neyin nesi 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Yeni Asya 19 05 2010 Yozgat Akdagmadeni Kartal koyu Madimalak Pincor 25 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 a b c Ersin Yucel Feryal Guney amp Ilkin Yucel Sengun 2010 Mihaliccik ilcesinde Eskisehir Turkiye gida olarak tuketilen yabani bitkiler ve bu bitkilerin tuketim sekilleri 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Biological Diversity and Conservation 3 3 2010 158 175 Akseki Koyu Madimak yemegi 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Arsivlenmis kopya 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Corum yemekleri 29 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Madimak asi 20 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Madimak mihlamasi 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 a b Turkish Cuisine 15 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2012 Yozgat bostanliklari 11 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Ali Biyik Gemerek ve Koyleri Kaskisla koyu 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2012 Arzu Cansaran Omer Faruk Kaya amp Cengiz Yildirim 2007 Ovabasi Akpinar Gulluce ve Koseler Koyleri Gumushacikoy Amasya Arasinda Kalan Bolgede Etnobotanik Bir Arastirma 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Firat Univ Fen ve Muh Bil Dergisi 19 3 243 257 2007 Ilkay Koca Incinur Hasbay amp Seyda Bostanci 2011 Samsun ve cevresinde sebze olarak kullanilan bazi yabani bitkiler ve tuketim sekilleri 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Samsun Sempozyumu 2011 a b Hasan Ozcelik amp Cahit Balabanli Burdur ilinin tibbi ve aromatik bitkileri 8 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi I Burdur Sempozyumu Hurriyet Turkiye nin en iyi 10 gozlemecisi olu kirik baglanti 28 05 2004 Hasan Pulur Olaylar ve Insanlar Gundem disi gundem 26 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Mesela yarin Cankiri ile Cerkes yakinindaki Bedil koyundeki agac dikme toreninden kac kisinin haberi var Cumartesi gunu eglendik unutulmakta olan cizleme ekmegi madimak bukmesi keskek yedik Cankiri Turizm Dernegi Ne Yenir 25 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Kayseri Develi Sindelhoyuk kasabasi Mutfagimiz 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Prof Dr Turhan Baytop 1984 Turkiye de Bitkiler ile Tedavi Istanbul 1984 Hasan Ozcelik amp Cahit Balabanli 2003 Burdur ilinin tibbi ve aromatik bitkileri 8 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi I Burdur Sempozyumu Ufuk Ozgen Yusuf Kaya Peter Houghton 2012 Folk medicines in the villages of Ilica District Erzurum Turkey 24 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi TUBITAK Turk J Biol 36 2012 93 106 Tuzlaci E amp Dogan A 2010 Turkish Folk Medicinal Plants IX Ovacik Tunceli Marmara Pharmaceutical Journal 14 136 143 Melih Yilar 2007 Polygonum cognatum Meissn madimak un allelopatik potansiyelinin belirlenmesi 25 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi T C Gaziosmanpasa Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Bitki Koruma Ana Bilim Dali yuksek lisans tezi Tokat 2007 Prof Dr Sedat Velioglu 2006 Ekstraksiyon Kosullarinin Siyah Cayda ve Mate Cayinda Polifenol Antioksidan ve Antimikrobiyal Aktivite Uzerine Etkileri 26 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ankara Universitesi Bilimsel Arastirma Projeleri Ankara 2006 Ali Yildirim Ahmet Mavi amp Ayse Aydan Kara 2003 Antioxidant and antimicrobial activities of Polygonum cognatum Meissn extracts 8 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Journal of the Science of Food and Agriculture Volume 83 Issue 1 pages 64 69 1 January 2003 Yunus Doigan Suleyman Baslar Hasan Huseyin Mert amp Gungor Ay 2003 Plants used as natural dye sources in Turkey Yorelere Gore Turkulerimiz Sivas 16 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Akocak koyu Madimak Senliginde Yapilamasi Planlanan Etkinlikler 31 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Sivas ta Madimak Festivali 25 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Para ve gul yerine madimak sactilar 25 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012 Sebze Hali Esnafi Festival Duzenledi 26 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2012