Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2023) () |
Anadolu Beylikleri, Anadolu Türkmenlerinin 1071’deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’da kurdukları devletlerdir. Savaşın hemen ardından, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kurulan devletlere Birinci Dönem Anadolu Beylikleri denir. Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haçlı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise İkinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak ifade edilir.
Tarihçe
Anadolu Selçukluları, Anadolu'daki Türkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi. Böylece Anadolu Selçukluları hem devletin sınırlarını güvence altına alıyor, hem de Türkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı. Ama 1243'teki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti’nin Türkmenler üzerindeki denetimi zayıfladı. Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadolu’da denetimi ele geçirdiler. Bu süreçte uç beylikleri, önce İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere dönüştüler. Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla bütün öbür beyliklerin topraklarını ele geçirdi ve bir imparatorluğa dönüştü.
Birinci dönem Anadolu beylikleri
| Beylik | Başkent | Hakimiyet Dönemi |
|---|---|---|
| Çaka Beyliği | İzmir | 1081-1098 |
| Ahlatşahlar Beyliği (Sökmenliler) | Ahlat | 1110-1231 |
| Artuklu Beyliği (üç kol) | Hasankeyf, Mardin, Harput | 1102-1409 |
| Danişmendliler Beyliği | Sivas | 1071-1178 |
| Dilmaçoğulları Beyliği | Bitlis | 1085-1192 |
| İnaloğulları Beyliği | Diyarbakır | 1095-1183 |
| Mengüçlü Beyliği | Erzincan, sonra Divriği | 1080-1228 |
| Saltuklu Beyliği | Erzurum | 1072-1202 |
| Çubukoğulları Beyliği | Harput | 1085-1112 |
| Tanrıvermiş Beyliği | Efes | 1074–1098 |
İkinci dönem Anadolu beylikleri
Beyliklerin yapısı ve ordu düzeni
Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi. Anadolu Selçukluları bu aşiretleri özellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi. İkta sisteminde, Türkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selçuklu sultanına savaş zamanlarında asker gönderiyordu. Toprağın mülkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti. Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selçuklu devlet yapısını kendilerine örnek aldılar.
Anadolu beyliklerinde devlet yönetimi hanedanın elindeydi. Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine denirdi. Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yönetimini ise çocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı. Devlet işleri, bir kurul ya da kurum olan divanda görüşülür ve karara bağlanırdı. Vilayetlerin yönetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile güvenlik işlerini subaşılar yürütürdü. Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı.
Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu beyin atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve çeri denen aşiret atlılarından oluşurdu. Savaş sırasında ordu üç kola ayrılırdı. Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları ya da kardeşleri komuta ederdi. Ok, yay, kılıç, kargı, hançer, balta, gürz ve mancınık orduda kullanılan başlıca silahlardı.
Ekonomik ve toplumsal yaşam
Üç çeşit toprak vardır. Bunlara ikta, vakıf ve denirdi. Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı. Köylüler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi. Köylüler ekip biçmekle yükümlü olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezlerdi. Kent ve kasabalarda mülk sahibi olanlar köylülere oranla daha özgürdüler. Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi içinde örgütlenmişti.
Ekonominin temeli tarıma dayalıydı. Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi ürenler yetiştiriliyordu. Hayvancılık da hayli yaygındı. Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda alıcı buluyordu. Kütahya, Amasya ve Bayburt çevresinden çıkarılan gümüşün büyük bölümü de dışarıya satılıyordu. Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti. Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foça, İzmir, Selçuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, iç ve dış ticaretin en önemli liman kentleriydi. Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas önemli ticaret merkezleriydi.
Bilim
Anadolu beylikleri döneminde özellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi. Bilimler arasında en çok tıp gelişmişti. Hacı Paşa bu dönemin en ünlü tıp bilginlerinden biriydi.
Sanat
Başta Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsü Yunus Emre olmak üzere Gülşehirli Şeyh Ahmed, Âşık Paşa, oğlu Ulu Arif Çelebi, , , bu dönemde yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı.
Sınırlı kaynaklarına ve dönemlerinin siyasi iklimine rağmen, Anadolu beylikleri döneminde sanat gelişti ve muhtemelen Osmanlı sanatının temelini oluşturdu. Anadolu beyliklerinin sanat üslubu, Selçuklular ile Osmanlılar arasında bir geçiş döneminin üslubu olarak kabul edilebilse de, yeni akımlar da kazanılmıştır. Özellikle gezgin geleneksel zanaatkarlar ve mimarlar, bu yeni akımların ve yerelleşen üslupların Anadolu'daki çeşitli beyliklere yayılmasına yardımcı olmuş, bu da özellikle mimaride yenilikçi ve özgün çalışmaların ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Selçukluların ahşap ve taş oymacılığı, kil çinileri ve benzeri süsleme sanatları, yeni mekân arayışlarının da etkisiyle kullanılmaya devam edilmiş ve bunun diğer sanatlara da yansımaları olmuştur.
Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan büyük mekânlı yapıların ilk örnekleri de bu dönemde ortaya çıktı. Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese önemli yapılardır. Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kütahya'daki ’ni yaptırdılar. Beyşehir'deki Eşrefoğlu Süleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır. Eğirdir'deki Dündar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en önemli yapılardan biridir. Safranbolu'daki Gazi Süleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin önemli örneğini oluşturur. Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi, Ulucami (1312) ile Selçuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi (1375) ve İmareti, Balat’taki İlyas Bey Camii (Milet) (1404) Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır. Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Dulkadiroğlularından günümüze ulaşmış en önemli mimarlık örneklerindendir.
Yukarıdaki bahsedilen Balat'ta İlyas Bey Camii, Selçuk'ta İsa Bey Camii, Birgi'de Ulucami, Selçuklu mimarisinin devamı olmalarına rağmen, iç ve dış mekanlardaki süslemelerin artması, avlu ve minarelerin farklı yerleşimi ile büyük farklılıklar gösterir.
Karaman beyliği de Ermenek'te Ulucami (1302), Karaman'da Hatuniye Medresesi (1382), Niğde'de Akmedrese Medresesi (1409) gibi dış çevreyi de dikkate alan ve içine alan yeni bir üsluba saygı duyan önemli mimari eserler de bırakmıştır.
İç mekânı tek bir büyük kubbe altında birleştirerek anıtsal bir mimari yapı oluşturmayı amaçlayan Osmanlı mimarisinin şekillenmesine işaret eden Anadolu beylik mimarisinin ilk örneklerinden biri Saruhan beyliği tarafından yaptırılan Manisa’daki Ulucami'dir (1374).
Beyliklerin bilime daha fazla önem verdiklerine işaret eden medrese inşaatlarındaki artış da dikkate değerdir.
Kaynakça
- ^ . 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2010.
- ^ . www.cresquesproject.net. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Forêt, Philippe; Kaplony, Andreas (30 Kasım 2008). The Journey of Maps and Images on the Silk Road (İngilizce). BRILL. s. 194. ISBN . 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Anadolu beylikleri haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Anadolu Beylikleri Anadolu Turkmenlerinin 1071 deki Malazgirt Savasi ndan sonra Anadolu da kurduklari devletlerdir Savasin hemen ardindan ozellikle Dogu Anadolu Bolgesi ve Guneydogu Anadolu Bolgesi nde kurulan devletlere Birinci Donem Anadolu Beylikleri denir Anadolu nun bati ucunda Iznik i baskent edinen sonradan da Hacli Seferleri nedeniyle baskentini Konya ya tasiyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selcuklu Devleti nin zayiflamasi ve yikilmasindan sonra kurulan devletler ise Ikinci Donem Anadolu Beylikleri olarak ifade edilir TarihceKatalan Atlasi nda Anadolu Beylikleri 1375 Oturan hukumdarin yanindaki yazida soyle yazar Bircok sehir ve kalenin bulundugu Kucuk Asya ya Turkiye de denir Harita bas asagi gosterilmistir Anadolu Selcuklulari Anadolu daki Turkmen beylerini asiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sinirlarina yerlestirmislerdi Boylece Anadolu Selcuklulari hem devletin sinirlarini guvence altina aliyor hem de Turkmen beylerini denetim altinda tutuyorlardi Ama 1243 teki Kosedag Savasi nda Mogollara yenilen Anadolu Selcuklu Devleti nin Turkmenler uzerindeki denetimi zayifladi Bu savasin ardindan Mogollarin bir kolu olan Ilhanlilar Anadolu da denetimi ele gecirdiler Bu surecte uc beylikleri once Ilhanlilara bagli sonra bagimsiz devletlere donustuler Bu beyliklerden biri olan Osmanli Beyligi zamanla butun obur beyliklerin topraklarini ele gecirdi ve bir imparatorluga donustu Birinci donem Anadolu beylikleriBeylik Baskent Hakimiyet DonemiCaka Beyligi Izmir 1081 1098Ahlatsahlar Beyligi Sokmenliler Ahlat 1110 1231Artuklu Beyligi uc kol Hasankeyf Mardin Harput 1102 1409Danismendliler Beyligi Sivas 1071 1178Dilmacogullari Beyligi Bitlis 1085 1192Inalogullari Beyligi Diyarbakir 1095 1183Menguclu Beyligi Erzincan sonra Divrigi 1080 1228Saltuklu Beyligi Erzurum 1072 1202Cubukogullari Beyligi Harput 1085 1112Tanrivermis Beyligi Efes 1074 1098Ikinci donem Anadolu beylikleriII donem Anadolu Turk Beylikleri Haritasi Katalan Atlasi nda Anadolu Beylikleri 1375 detay Bayrak veya damga Beylik Baskent Hakimiyet DonemiAlaiye Beyligi Alanya 1293 1421Aydinogullari Beyligi Birgi once Aysuluk Selcuk sonra 1308 1426Candarogullari Beyligi Eflani sonra Kastamonu daha sonra Sinop 1292 1461Canik Beylikleri Samsun 13 yy 15 yyCobanogullari Beyligi Kastamonu 1211 1309Dulkadirogullari Beyligi Elbistan sonra Kahramanmaras 1339 1521Eretna Beyligi Sivas sonra Kayseri 1328 1381Erzincan Beyligi Erzincan 1379 1410Esrefogullari Beyligi Beysehir 13 yy ortalari 1326Germiyanogullari Beyligi Kutahya 1300 1428Hamitogullari Beyligi Egirdir 1301 1423Inancogullari Beyligi Denizli 1261 1368Kadi Burhaneddin Devleti Kayseri 1381 1398Karamanogullari Beyligi Konya 1256 1483Karesiogullari Beyligi Balikesir 1297 1360Menteseogullari Beyligi Milas 1280 1424Osmanogullari Beyligi Sogut 1299 1922Pervaneogullari Beyligi Sinop 1277 1322Ramazanogullari Beyligi Adana 1325 1608Sahib Ataogullari Beyligi Afyonkarahisar 1275 1342Saruhanogullari Beyligi Manisa 1302 1410Taceddinogullari Beyligi Niksar 1303 1415Tekeogullari Beyligi Antalya 1321 1423Beyliklerin yapisi ve ordu duzeniAnadolu beyliklerinin kuruculari asiretlerdi Anadolu Selcuklulari bu asiretleri ozellikle Bizans sinirina yerlestirmisler ve bu topraklari asiret beylerine ikta timar olarak vermislerdi Ikta sisteminde Turkmen beyleri kendilerine verilen topragin karsiliginda Anadolu Selcuklu sultanina savas zamanlarinda asker gonderiyordu Topragin mulkiyeti sultana aitti beylerin ise bu topragi isleme hakkina sahipti Bu beyler sonradan bagimsizliklarini ilan ettiklerinde Anadolu Selcuklu devlet yapisini kendilerine ornek aldilar Anadolu beyliklerinde devlet yonetimi hanedanin elindeydi Bu hanedanin en yasli ya da etkili kisisine denirdi Ulu bey devlet merkezinde oturur vilayetlerin yonetimini ise cocuklarina ya da kardeslerine birakirdi Devlet isleri bir kurul ya da kurum olan divanda gorusulur ve karara baglanirdi Vilayetlerin yonetiminden ise valiler sorumluydu ayrica hukuk islerini kadilar ve askerlik ile guvenlik islerini subasilar yuruturdu Devletin parasi sikke ulu bey adina basilirdi Anadolu beyliklerinde ordu Ulu beyin atli ve yaya hassa birlikleri ikta verilmis beylerin yetistirdigi askerler ve ceri denen asiret atlilarindan olusurdu Savas sirasinda ordu uc kola ayrilirdi Merkez kuvvetlere ulu bey sag ve sol kollara da ogullari ya da kardesleri komuta ederdi Ok yay kilic kargi hancer balta gurz ve mancinik orduda kullanilan baslica silahlardi Ekonomik ve toplumsal yasamUc cesit toprak vardir Bunlara ikta vakif ve denirdi Devlet bazi topraklarin gelirini hizmetlerine karsilik belirli bir kisiye ya da bir vakfa birakirdi Koyluler bu topraklari isler vergisini de topragi isletme hakkina sahip olan kisiye ya da vakfa verirlerdi Koyluler ekip bicmekle yukumlu oldugu topraklari birakip baska yere gidemezlerdi Kent ve kasabalarda mulk sahibi olanlar koylulere oranla daha ozgurduler Her zanaat dali ayri bir Ahi birligine baglanarak kendi icinde orgutlenmisti Ekonominin temeli tarima dayaliydi Toprak ve iklim kosullarina bagli olarak tahil meyve ve pamuk gibi urenler yetistiriliyordu Hayvancilik da hayli yaygindi Anadolu da dokunan kilim ve halilar dis pazarda alici buluyordu Kutahya Amasya ve Bayburt cevresinden cikarilan gumusun buyuk bolumu de disariya satiliyordu Anadolu beyliklerinde ticarete de gelismisti Karadeniz kiyisindaki Sinop Trabzon ve Samsun Ege deki Foca Izmir Selcuk ve Balat ile Akdeniz deki Antalya ve Yumurtalik ic ve dis ticaretin en onemli liman kentleriydi Kayseri ve Konya kervan yollarinin kavsak noktasinda bulunan Sivas onemli ticaret merkezleriydi BilimAnadolu beylikleri doneminde ozellikle Konya Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi Bilimler arasinda en cok tip gelismisti Haci Pasa bu donemin en unlu tip bilginlerinden biriydi Sanat Basta Anadolu da Turkce siirin oncusu Yunus Emre olmak uzere Gulsehirli Seyh Ahmed Asik Pasa oglu Ulu Arif Celebi bu donemde yetismis baslica sair ve yazarlardi Sinirli kaynaklarina ve donemlerinin siyasi iklimine ragmen Anadolu beylikleri doneminde sanat gelisti ve muhtemelen Osmanli sanatinin temelini olusturdu Anadolu beyliklerinin sanat uslubu Selcuklular ile Osmanlilar arasinda bir gecis doneminin uslubu olarak kabul edilebilse de yeni akimlar da kazanilmistir Ozellikle gezgin geleneksel zanaatkarlar ve mimarlar bu yeni akimlarin ve yerellesen usluplarin Anadolu daki cesitli beyliklere yayilmasina yardimci olmus bu da ozellikle mimaride yenilikci ve ozgun calismalarin ortaya cikmasina neden olmustur Selcuklularin ahsap ve tas oymaciligi kil cinileri ve benzeri susleme sanatlari yeni mekan arayislarinin da etkisiyle kullanilmaya devam edilmis ve bunun diger sanatlara da yansimalari olmustur Izmir yakinlarindaki Selcuk ta Isa Bey Camii Aydinogullari Beyligi tarafindan 1375 te yaptirilmistir Osmanlilar zamaninda doruguna ulasan buyuk mekanli yapilarin ilk ornekleri de bu donemde ortaya cikti Karamanogullarinin yaptirdigi Karaman daki Hatuniye Medresesi ile Nigde deki Ak Medrese onemli yapilardir Germiyanogullari da Afyonkarahisar da Kubbeli Cami ve Kutahya daki ni yaptirdilar Beysehir deki Esrefoglu Suleyman Bey Camisi ve Medresesi Esrefogullarindan kalmistir Egirdir deki Dundar Bey Medresesi Hamidogullarindan kalan en onemli yapilardan biridir Safranbolu daki Gazi Suleyman Pasa Camisi Candarogullari mimarisinin onemli ornegini olusturur Birgi deki Aydinoglu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi Ulucami 1312 ile Selcuk ta salt mermerden yapilmis Isa Bey Camisi 1375 ve Imareti Balat taki Ilyas Bey Camii Milet 1404 Aydinogullari beylerince yaptirilmistir Manisa daki Ulucami Saruhanogullarindan ve Kayseri deki Dulkadiroglularindan gunumuze ulasmis en onemli mimarlik orneklerindendir Yukaridaki bahsedilen Balat ta Ilyas Bey Camii Selcuk ta Isa Bey Camii Birgi de Ulucami Selcuklu mimarisinin devami olmalarina ragmen ic ve dis mekanlardaki suslemelerin artmasi avlu ve minarelerin farkli yerlesimi ile buyuk farkliliklar gosterir Karaman beyligi de Ermenek te Ulucami 1302 Karaman da Hatuniye Medresesi 1382 Nigde de Akmedrese Medresesi 1409 gibi dis cevreyi de dikkate alan ve icine alan yeni bir usluba saygi duyan onemli mimari eserler de birakmistir Ic mekani tek bir buyuk kubbe altinda birlestirerek anitsal bir mimari yapi olusturmayi amaclayan Osmanli mimarisinin sekillenmesine isaret eden Anadolu beylik mimarisinin ilk orneklerinden biri Saruhan beyligi tarafindan yaptirilan Manisa daki Ulucami dir 1374 Beyliklerin bilime daha fazla onem verdiklerine isaret eden medrese insaatlarindaki artis da dikkate degerdir Kaynakca 1 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2010 www cresquesproject net 28 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Foret Philippe Kaplony Andreas 30 Kasim 2008 The Journey of Maps and Images on the Silk Road Ingilizce BRILL s 194 ISBN 978 90 474 2497 0 26 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2023