Çanakkale Savaşı deniz harekâtları, I. Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletleri'nin Birleşik Filo ile savunmada kalan Osmanlı İmparatorluğu kara topçusu arasında 19 Şubat 1915'ten 18 Mart 1915'e kadar Çanakkale Boğazı'nda yapılan bir dizi deniz operasyonudur. Birleşik Filo'nun Çanakkale Boğazı'na karşı yaptığı 18 Mart tarihli en geniş kapsamlı saldırı, harekâtın son operasyonudur ve birçok kaynakta 18 Mart Deniz Savaşı olarak geçmektedir.
Çanakkale Deniz Harekâtları | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
I. Dünya Savaşı Çanakkale Savaşı | |||||||
Terk edilen Kraliyet Donanması zırhlısı HMS Irresistible'ın batışı (18 Mart 1915) | |||||||
| |||||||
Taraflar | |||||||
Osmanlı İmparatorluğu Alman İmparatorluğu | Birleşik Krallık Fransa Rusya | ||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Mirliva Cevat | Amiral Sackville Carden Amiral John de Robeck Komodor Roger Keyes Albay Arthur Hayes-Sadler Amiral Émile Guépratte | ||||||
Güçler | |||||||
Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı
| 1 süperdretnot 18 Mart
| ||||||
Kayıplar | |||||||
3 Kasım (1914)
19 Şubat
25 Şubat
1 Mart
4 Mart
6-8 Mart
18 Mart
| 25 Şubat
4 Mart
13 Mart
18 Mart
|
İtilaf Devletleri, Churchill'in çabalarıyla sadece donanmayla Çanakkale Boğazı'nı geçerek İstanbul önlerine ulaşmak ve Almanya ile ittifak olan Osmanlı İmparatorluğu'nu tek darbeyle teslime zorlama planını kabul etmişlerdir. Bu harekât için oluşturulan Birleşik Filo 3 Kasım 1914'te Boğaz'a karşı taarruzlarına başlamıştır. Boğaz'daki mayın ve topçu savunmasını çökertmek için asıl girişim 18 Mart 1915 tarihinde yapılmıştır. Bu muharebede Birleşik Filo'ya dahil üç zırhlı batmış, dört zırhlı da ağır biçimde hasar görerek savaş dışı kalmıştır. Birkaç gün içinde İtilaf Devletleri, Çanakkale Boğazı'nın sadece donanmayla geçilemeyeceğini, ancak kara ordusu ile Gelibolu Yarımadası'nın işgal edilmesiyle boğazın açılabileceğine karar vermiştir. Bu kararla 25 Nisan 1915 günü yarımadaya çıkarma yapılmıştır.
Savaş öncesi
I. Dünya Savaşı, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun 28 Temmuz 1914 tarihinde Belgrad'ı bombalamasıyla fiilen başlamıştı. Osmanlı İmparatorluğu ise Almanya'nın Rus İmparatorluğu'na savaş ilan etmesinden bir gün sonra, 2 Ağustos 1914 günü Almanya ile bir ittifak antlaşması imzalamıştır. Antlaşmanın imzalanmasında Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş hazırlıkları tamamlanana kadar tarafsız görünmesine karar verilmiştir. Diğer deyişle antlaşma gizli tutuldu, Osmanlı "silahlı tarafsızlık" ilan etti. Ertesi gün ise seferberlik hazırlıklarına başlanmıştır. Bu arada Alman Akdeniz Tümeni, Almanya'nın 4 Ağustos'ta Belçika'ya saldırmasıyla filodaki ana gemiler muharebe kruvazörü Goeben ile hafif kruvazör Breslau, Birleşik Krallık kontrolündeki Cebelitarık'tan ya da Süveyş Kanalı üzerinden Akdeniz dışına çıkamaz duruma gelmiştir. Bunun üzerine Amiral Wilhelm Souchon 8 Ağustos'ta İstanbul'a gitmeye karar vermiştir. Peşlerindeki Birleşik Krallık Filosu önünde çekilen gemiler, 10 Ağustos'ta Çanakkale Boğazı önlerinde gelmiştir. Enver Paşa Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı'na "Gemilerin bekletilmeksizin içeri alınması" talimatını vermiştir. Gemiler 3 Ağustos'ta İstanbul önlerine gelmiş bulunmaktadır. Uluslararası antlaşmalar gereği bu gemilerin ya 24 saat içinde Osmanlı karasuları dışına çıkacak ya da silahtan arındırılarak enterne edilecektir. Ancak Alman büyük elçisinin şiddetle karşı çıkışı üzerine gemilerin Osmanlı İmparatorluğu'nca satın alındığının ilan edilmesi gibi bir çözüme gidilmiştir. Gemilere Osmanlı bayrağı çekilir. Goeben'in adı Yavuz, Breslau'nun adı da Midilli olmuştur. Bunun üzerine Birleşik Krallık, Çanakkale Boğazı çıkışını ablukaya alma kararı vermiştir. Bu tarihe kadar Malta Üs Komutanı olan İngiliz Amiral Carden, 20 Eylül'de Abluka Filosu Komutanlığı'na atanmıştır. Emrinde Birleşik Krallık'ın Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri, Dublin ile Glouchester hafif kruvazörleri, Fransız ve zırhlıları, 12 muhrip ve 6 denizaltı bulunmaktadır.
Amiral Souchon'un 9 Eylül 1914 tarihinde Osmanlı Donanma Komutanlığı'na atanması ardından Amiral'in komutasındaki bir Osmanlı filosu Karadeniz Baskını olarak adlandırılan olayda 29 Ekim 1914 günü Karadeniz'e açılmış ve Rusya'nın Odessa, Sivastopol, Novorossisk ve Feodosya limanlarını bombalamışlardır. Bu taarruz, Enver Paşa'nın 25 Ekim'de Amiral'e verdiği yazılı emre dayanmaktadır. Rusya'nın askeri tepkisi 1 Kasım 1914 günü Kafkasya üzerinden Osmanlı topraklarına taarruz etmek olmuştur. Aynı gün Birleşik Krallık gemileri İzmir'i ve Kızıldeniz'deki Akabe limanını bombaladılar. 3 Kasım'da Birleşik Krallık savaş gemileri Çanakkale Boğazı'ndaki dış kaleleri bombaladı. İki gün sonra Birleşik Krallık ve Fransa Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etti. Osmanlı hükûmeti nihayet 11 Kasım'da Üçlü İtilaf'a savaş ilan etti, üç gün sonra Padişah V. Mehmed, Sünni ve Şii Müslümanlara Batı güçlerine karşı cihat çağrısında bulundu.
Harekât kararı
İtilaf Devletleri'nin Çanakkale Boğazı'na karşı bir askerî harekât kararı almalarına varacak kilometre taşlarından biri Çar II. Nikolay'nın Birleşik Krallık'a yönelik talebidir. Çar bu talebinde Boğazlar'dan söz etmeden Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir askeri hareket ve askeri malzeme yardımı talep etmiştir. Birleşik Krallık Savaş Bakanı Lord Kitchener bu isteklerin askerî harekât yanına olumlu yanıt vermişti. Çarlık'ın böyle bir askeri hareketten beklentisi Osmanlı'nın Kafkasya'dan bir kısım birliğini çekmek zorunda bırakılması, bunun da Rusya'nın bu cephedeki yükünü hafifleteceğidir. Diğer önemli bir kilometre taşı ise Yunanistan Başbakanı Venizelos'un, bir çıkarma yapılması durumundan Yunanistan'ın bu harekâta askeri olarak katılabileceğini Birleşik Krallık'a bildirmesiydi. Venizelos, 19 Ağustos 1914 tarihinde Çanakkale Boğazı'na taarruz etmeye dayanan ayrıntılı bir planı Birleşik Krallık yetkililerine iletmiş, bu taarruza Yunanistan'ın da birlik verebileceğini belirtmişti. Ancak Venizelos'un planında Bulgaristan'ın da İstanbul'a saldırması koşulu vardı. Birleşik Krallık askeri makamları planı incelemiş ve fazla şarta bağlı olması dolayısıyla uygulanmasının olanaksız olduğu yönünde rapor vermişti. Bulgaristan meselesi son derece akıllıca seçilmiş bir koşuldur. Osmanlı Ordusu'na her türlü Alman desteği için kullanılabilir tek ulaşım yolu olan demiryolu Bulgaristan üzerinden geçmektedir. Bu destek hattının kesilmesi, ancak Bulgaristan'ın İtilaf Devletleri tarafına geçmesiyle olanaklıdır. Diğer yandan Birleşik Krallık'ın İstanbul Büyükelçisi Sir Louis Mallet, Ağustos ayında Boğazların yabancı savaş gemilerine kapatılmasının ardından Boğazların zorla geçilmesi yönünde bir öneriyi rapor etmiştir. Mallet, donanmanın geçmesinden sonra Boğazların kara birliklerince işgal edilmesi gerektiği görüşünü öne sürmekteydi. Bir yandan bu savaş planları yapılırken Birleşik Krallık Hükûmeti Osmanlı İmparatorluğu'nu savaşın dışında tutmaya çabalıyordu. Osmanlı savaşa girdiğinde ilk askerî harekâtının Süveyş Kanalı üzerine olacağı tahmin ediliyordu. Bu bölgeye Batı Cephesi'nden o sıralarda birlik kaydırılmasına olanak yoktu. Müstemlekelerden kuvvet aktarmak ise aylar alırdı. Diğer yandan müslüman ülkelerin, ki birçoğu Britanya müstemlekesiydi, müslüman halkında ayaklanmalar olmasından ciddi biçimde çekiniliyordu. Bu endişelerin boşuna olduğunu zaman göstermiştir, Osmanlı davası uğruna müslüman ülkelerden, hatta kendi tebaasından dahi kayda değer bir destek olmamıştır. Bütün bu endişelerle Birleşik Krallık Hükûmeti, Osmanlı'nın savaş dışı kalması şartıyla bir kısım öneri getirmiştir. Bu önerilere Fransa'nın, hatta Rusya'nın da desteği sağlanmıştı. Öneriler, Çanakkale Boğazı'nın ticari gemilere açılması ve Alman askerî personelinin sınır dışı edilmesi şartlarını içermektedir.Goeben ve Breslau üzerinde ısrar ediliyordu. Bu gemilere, Ege'ye çıktıkları takdirde, eğer Alman askerî personeli taşıyorlarsa, Alman savaş gemisi işlemi uygulanacaktı, yani ateş açılacaktı.
Çanakkale Boğazı'nın geçilerek İstanbul'un zorlanması fikrinin Birleşik Krallık Parlamentosu'nda ilk olarak 25 Kasım 1914 tarihindeki Birleşik Krallık Başbakanlık Toplantı Salonu'ndaki olağan toplantıda Churchill tarafından ortaya sürüldüğü kabul edilmektedir. Mısır'ın savunulması konusunda alınacak ek önlemlerin konuşulmasının hemen ardından söz alan Deniz Bakanı (Donanma Birinci Lordu) Churchill, Mısır ve Süveyş Kanalı'nı yerinde savunmanın pasif bir tutum olacağını öne sürerek konuşmasına başlamıştır. Bu bölgedeki kuvvetlerin büyük bölümünü, Avrupa'dan bir kısım kuvvetle takviye ederek Osmanlı İmparatorluğu'nun en zayıf noktasında saldırmanın daha uygun olacağını belirtmiş ve bu noktayı, başkent İstanbul olarak işaret etmiştir. Mısır'ın savunulması konusunda alınacak ek önlemlerin konuşulmasının hemen ardından söz alan Deniz Bakanı (Denizcilik Birinci Lordu) Churc Böylesi bir harekâttan Churchill'in beklediği amaçlar, Rusya'ya yardım edilmesi, Bulgaristan ve Romanya gibi tarafsız ülkeleri, hatta Almanya yanında savaşa girmeye yaklaşan İtalya'yı ve taraf konusunda kararsız Yunanistan'ı etkilemek, Fransa ve Rusya cephelerinde kilitlenmiş görülen savaşa, Balkanlar üzerinden bir kuşatma ile çözüm bulmaktı. Diğer yandan Churchill, bol silah ve mühimmatla desteklenecek Rus Çarı'nın, milyonluk nüfusunu savaşa sürerek, Almanya'yı bu insan seli karşısında yıkacağını belirtmektedir. Bu ifadelere karşın o günkü toplantıda bu konu üzerinde bir görüşme açılmamıştır. Sonraki toplantılarda Savaş Bakanı Lord Kitchener, Fransa Cephesi'nin durumu nedeniyle Çanakkale için asker veremeyeceğini kesin olarak ifade etmiştir. Fransız orduları Başkomutanlığı da Batı Cephesi'nden başka bir yer için asker alınmasına şiddetle karşıdır.
Bu durumda Churchill Çanakkale Boğazı'nı kendi komutasında olan donanmayla geçmenin yollarını aramıştır. Bunun üzerine 3 Ocak 1915'te Akdeniz'deki Amiral Sackville Carden'e "Boğazları sadece deniz kuvvetleriyle zorlama" konusunda görüş soran bir mesaj göndermiştir. Mesajda, mayın hatlarına kömür gemileri sürerek durumun değerlendirilebileceği notu vardır. Ancak Amiral Carden bunu mümkün görmediğini, bunun için büyük bir kuvvet gerekeceğini bildirmiştir. Churchill, bu kez "Tasarladığınız harekatın niteliğini, istediğiniz kuvvetin miktarını ve bunu nasıl kullanmayı düşündüğünüzü lütfen bildiriniz" içeriğinden bir mesaj göndermiştir. Amiral'in 11 Ocak'taki yanıtı ile bir görev kuvveti şekillenmeye başlamıştır. İki gün sonraki, 13 Ocak'taki Yüksek Savunma Konseyi toplantısında, Çanakkale Boğazı'nın sadece donanmayla zorlanması konusunda Deniz Bakanlığı'na ön yetki verilmiştir. Harekât için kesin karar ise Konsey'in 28 Ocak 1915 tarihli toplantısında alınmıştır.
Toplantı tutanağında karar şu ifadeyle yer almaktadır.
Bahriye Nazırlığı hedef İstanbul olmak üzere, Gelibolu Yarımadası'nı döve döve zapt edecek bir deniz harekatına Şubat ayında başlayacaktır.
Esasen kara unsurlarının desteği olmadan, donanmanın tek başına İstanbul'u işgali girişimi bütün bütün Churchill'in çabaları sonucu uygulamaya konulmuş görünmektedir. Amiral Carden gibi Donanma Komutanı Lord Fisher de bu operasyona karşıydı.
Taraflar: kuvvetler, hazırlıklar, planlama
Osmanlı: Çanakkale Müstahkem Mevkii
Kabaca 62 km. uzunluğundaki Çanakkale Boğazı, 1,2 km. ile 7 km. arasında değişen bir genişlik göstermektedir. Ege Denizi girişinde 3,2 km. genişliktedir. En dar olduğu kesim Çanakkale ile Kilitbahir Burnu arasıdır ve burada genişlik 1,2 km'dir. Boğaz boyunca yüzey akıntısı, Marmara Denizi'nden Ege Denizi yönündedir, dolayısıyla Marmara'ya geçen su üstü tekneleri için hız kesicidir.
Çanakkale Boğazı'nın savunması kolordu düzeyindeki Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı sorumluluğundadır. Komutanlık, Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya arasında ittifak antlaşmasının yapıldığı 3 Ağustos'tan sonra, Başkomutanlık'ın emri ile 5 Ağustos 1914 tarihinde kurulmuştur. Komutanlık, hem İstanbul Boğazı, hem de Çanakkale Boğazı savunmasında sorumlu olan Alman amirali V. Usedom'a bağlıdır. Çanakkale Deniz Savaşı öncesinde Mevkii, Cevat Paşa komutasındaydı. Cevat Paşa'nın emrinde iki piyade tümeni ve çeşitli topçu bataryaları ve destek kıtaları bulunmaktaydı.
Boğaz'ın savunması esas olarak mayın hatlarına dayanmaktadır. Ancak sahillere teşkil edilen top bataryaları gibi ek önlemlerle bu mayın hatlarının güvenliğinin sağlanması gerekmektedir.[]
Mayınlama çalışmaları
Seferberlik ilanının hemen ardından (3 Ağustos 1914), Boğaz'ın ana savunmasını oluşturmak üzere mayın hatları döşenmesi çalışmaları başlatılmıştır. Bunun için en uygun kesim, doğal olarak Boğaz'ın en dar olduğu aralıktır. Çanakkale Boğazı, girişten Kepez Burnu'na kadar görece geniştir. Nara Burnu'na kadar yeniden genişler ama Boğaz'ın en dar yeri Çanakkale kenti ile karşıda Kilitbahir arasıdır. Bu nedenle mayınlama çalışmaları Kepez Burnu önlerinden Çanakkale gerisine kadar olan kesimde yapılmıştır.
Esasen Boğaz'a mayın döşenmesi ile ilgili elde hazır bir plan vardır. İki mayın hattı öngören bu plan Birleşik Krallık Donanması'ndan bir subay tarafından hazırlanmıştı. İtilaf Devletleri Birleşik Filosu'nun Çanakkale Boğazı'na yönelik ilk saldırısının yapıldığı 19 Şubat 1915 tarihine kadar Boğaz'a 9 mayın hattı döşenmiştir. Bu hatlar 40-45 metre aralıkla, çoğunlukla 4-5 metre derinliğe (birinde 2,5 metre) aralıklarla atılmış mayınlardan oluşmaktadır. Bu mayınlama çalışmaları sırasında bazı mayınlar kısa süre sonra infilak etmiş, bazıları da akıntı nedeniyle sürüklenip işlemlerini yitirmişlerse de büyük kısmı ele geçirilip kullanılmıştır. Tüm bu çalışmalar ve sonrasındaki mayınlama faaliyetleri Müstahkem Mevkii Komutanlığı bünyesindeki Mayın Grup Komutanı Binbaşı Nazmi (Akpınar) Bey'in yakın gözetiminde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların sonucunda 18 Mart'a kadar toplam 403 mayın kullanılmıştır.
Tüm bu mayınların büyük kısmı, Ruslar tarafından Yavuz ve Midilli'nin Karadeniz'e çıkmasını önlemek için İstanbul açılarına döktükleri mayınların toplanmasından gelmektedir. Diğer bir kısım mayın ise, Trabzon açıklarından toplanan Rus mayınları, İzmir sularında ele geçen Fransız mayınları ve Balkan Harbi'nden kalma Bulgar mayınlarıdır. Bu şekilde ele geçen mayınlar Alman torpil uzmanı Yüzbaşı Goehl tarafından tek tek kontrol edilmiştir ve toplam 145 adet olarak Çanakkale Boğazı'nda kullanılmıştır.
Hatlar halinde dökülen mayınlardan bir kısmı zaman içinde, esas olarak güçlü fırtınalar nedeniyle yerlerinden koparak akıntıya kapılmıştır. Mayın üretimi olmadığı için bu mayınlar fazlasıyla değerliydi. Bu yüzden, çarpıp havaya uçma tehlikesi göze alınarak su üstünden toplanmasına çalışılmış, büyük bir kısmı bu şekilde toplanmıştır.
Mayınlama önlemleri yanında zamanı geldiğinde akıntıya bırakılarak İtilaf Devletleri gemilerine doğru sürüklenmeleri için 13 mayın ayrılmış ve bunların suya bırakılması için gereken düzenlemeler yapılmıştır.
Tabyalar
Liman von Sanders başkanlığında bir Alman heyetinin Osmanlı ordusunu geliştirmek için Türkiye'ye gelmesinden sonra hem İstanbul, hem de Çanakkale Boğazı'nın savunma Komutanlığı'na Amiral Usedom getirildi. Ardından 42 Alman subay ve eri Çanakkale'ye gelerek göreve başladılar. Bu sayı 18 Mart 1914'e kadar 24 subay ve 432 eri bulmuştur. Hamidiye Tabyası tümüyle Alman subay ve erlerinin kontrolündeydi. Bu tarihlerde Çanakkale Boğazı'nın savunması oldukça yetersizdir. Koruganlar zayıf, eski toplardan oluşan bataryalar yetersizdi, değişik cins ve çapta toplarla donatılmıştı. Bu nedenle mevcut topçu mühimmatı birbirine uymamaktaydı. Mesudiye gibi artık denizde görev yapamayacak kadar eski askeri gemilerden sökülen toplarla yeni bataryalar oluşturulmuştu. Böylece farklı çapta mühimmat ve top uyumsuzluğu artmıştı. Zaten elde güçlü bir topçu savunmasına yeterli olandan çok daha az mühimmat vardır. Mayın hatlarının korunması ve Boğaz'dan geçişin engellenmesi için etkili bir savunma kurabilmek amacıyla Almanya'dan güçlü toplar ve mühimmat sipariş edildi. Ancak bu toplar ve mühimmat, Almanya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki kara yolu üzerinde bulunan Bulgaristan ve Romanya'nın savaşta henüz tarafsız konumda olmaları nedeniyle Çanakkale Deniz Savaşı boyunca Osmanlı makamlarına teslim edilemedi.
Sonuçta boğaz topçu savunmasında değişik çapta 230 top bulunmasına karşın bunlardan çoğu oldukça eskiydi. En iyilerinin bile atış menzili 7–8 km civarında olup, sadece 82 adeti donanma toplarıyla düello edebilecek nitelikteydi. Almanya'ya bir miktar uzun menzilli ağır top ve cephane siparişi verilmişti. Bu haliyle Çanakkale Boğazı’nın savunma düzeni, her iki kıyıda konuşlandırılmış topçu bataryaları ile boğaza döşenmiş olan mayın hatları bileşimidir. Diğer yandan mevcut tahkimatlar yeniden düzenlendi, güçlendirildi. Işıldakların sayısı ona çıkarıldı.
Karadaki topçu bataryaları üç grup halinde tertiplenmiştir. Dış savunma, orta savunma ve iç savunma (Merkez Tahkimat) düzenidir. Boğazın ana savunma düzeni, Merkez Tahkimat kesimidir. Uzun menzilli toplar ve mayın hatları Merkez Tahkimat bölgesinde yerleşiktir. Ayrıca düşman gemilerini yanıltmak için üç tahkimat bölgesinde de sahte topçu mevzileri yapılmış, bunlara duman çıkartacak araçlar eklenmişti. Böylece bu sözde bataryalar ateş açar görünümü vererek düşman gemilerinin ateşini üzerlerine çekeceklerdi.
- Dış Tahkimat, Gelibolu Yarımadası’ndaki Ertuğrul ve Seddülbahir, Anadolu yakasındaki Kumkale ve Orhaniye tabyalarıdır. Burada görev yapan topçu birliği, merkezi Çanakkale'de olan 2. Topçu Tugayı'nın 5. Ağır Topçu Alayı olup 1914 yılı Ağustos ayı başlarında mevzilere yerleşmişti. Alay'ın 1. Topçu Taburu Seddülbahir, 2. Topçu Taburu Anadolu tarafındadır. Dış Tahkimat'ın silahları 150 mm'lik 19 ağır top, 6 havan ve 4 adet “mantelli” adı verilen eski model toplardan oluşur. Hepsi, “çakılı” yani sabit toplardır.
- Orta tahkimat, her iki sahildeki 15 cm'lik 24 obüs, 12 cm'lik 8 dağ topu, 21 cm'lik 10 havandan oluşan, toplam 42 namludur. Bu tahkimat, hareketli toplardan oluşmaktadır. Orta tahkimatın görevi, mayın tarama teknelerini engellemek ve diğer gemilerin gerideki Merkez Tahkimat'ı dövmelerini engellemekledir.
- Merkez Tahkimat ise Kepez – Soğanlıdere hattı ile Nara – Değirmendere hattı arasında kalan kesimdir. Avrupa Yakası’nda Degirmendere, Namazgah, Rumeli Hamidiyesi (Hamidiye 2), Anadolu Mecidiyesi, Anadolu Yakasında Nara, Rumeli Mecidiyesi, Çimenlik, Rumeli Hamidiyesi (Hamidiye 1), Çimenlik, "Dardanos" ve Mesudiye olmak üzere on tabya (topçu bataryası) halinde düzenlenmiştir. Tahkimatlarda menzilleri 16,9 km. olan 35,5 cm'lik 24, diğerleri daha küçük çaplarda olmak üzere toplam 137 top bulunmaktaydı. Boğazın asıl savunması bu bataryalar sayesinde sağlanacaktı.
Boğazı ve mayın hatlarını koruyan tabyaların bir kara harekâtına karşı güvenliği yoktur. Gelibolu Yarımadası'nın en dar yerindeki Bolayır civarında üç ana tabyadan oluşan bir savunma vardı. Ancak Gelibolu Yarımadası sahillerine yapılacak bir çıkarma harekâtı için kara savunması mevcut değildi. Bu eksikliğin giderilmesi için Tekirdağ'daki 3. Kolordu'nun Gelibolu'ya kaydırılmasına karar verilmiştir. Üçüncü Kolordu Komutanı bu tarihte Balkan Savaşı'nın Yanya Savunması'ndaki başarısıyla bilinen Esat Paşa'dır. Kurmay başkanı ise Fahrettin Altay'dır.
İtilaf Devletleri: Birleşik Filo
Saldırı gücü için Carden'in Akdeniz filosu güçlü savaş gemileriyle desteklendi. Böylece Çanakkale Boğazı'nı zorlamak için Birleşik Filo oluşturuldu. Amiral Carden 11 Ocak tarihli raporunda 12 muharebe gemisi, üçü ağır olmak üzere 6 kruvazör, 16 muhrip, 12 mayın tarayıcı, 6 denizaltı ve çeşitli sınır gemiler gerekeceğini bildirmişti. İstediği bu gemilere ilaveten emrine yeni hizmete girmiş olan Queen Elizabeth ile Irresistible zırhlıları da verilecektir.
Fransız Hükûmeti tarafından, harekât için Amiral Guépratte komutasında dördü zırhlı, dördü denizaltı olmak üzere 26 parçalık bir filo tahsis edileceği bildirildi. Churchill de Birleşik Krallık gemilerini Amiral Carden komutası altına girmek üzere bölgeye hareket ettirmiştir. Bu şekliyle filoda orta ve ağır çapta 247 namlu bulunmaktadır.
Asker sıkıntısı nedeniyle harekât başlangıçta sadece deniz kuvvetlerine dayanmaktayken, Şubat başında, kraliyet denizcilerine destek olmak üzere 29. Britanya Tümeni de Mısır'da eğitim görmekte olan Avustralya ve Yeni Zelanda birliklerine katıldı. Savaşın o aşamasında, bu kara birliklerinin Boğaz'da değil İstanbul'un işgalinde kullanılması öngörülmekteydi.[]
Harekâtlar
Denizaltı faaliyetleri
Birleşik Krallık denizaltıları, 1914 yılından itibaren, asıl savaş henüz başlatılmadan, saldırıya geçmişlerdir. İngiliz amiral Carden komutasındaki Abluka Filosu, 20 Eylül 1914 gününden beri Yunanistan sınırları içindeki Dedeağaç'tan İzmir Körfezi'ne kadar tüm Kuzey Ege kıyılarında bir abluka uyguluyordu. Komutası altındaki üç Birleşik Krallık (B9, B10 ve B11) ve üç Fransız (Joule, Saphir ve Marioette) denizaltısı bu görev için kullanılıyordu. Bu denizaltılarla Marmara Denizi'ne geçilip geçilemeyeceği araştırılmak istendiğinde bu iş için B – 11 kullanılmasına karar verilmiştir. Gelibolu Yarımadası'nın işgali için çıkarmalar yapıldığı 25 Nisan 1915 gününden hemen sonra da, bölgedeki Osmanlı kuvvetlerinin (5. Ordu) deniz üzerinden asker, mühimmat ve erzak ikmalini engellenmek için denizaltı operasyonları, bölgeye gönderilen yeni denizaltıların da katılımıyla yapılmıştır.[]
Bu harekâtlar sırasında İtilaf Devletleri'ne ait 13 denizaltı kullanılmış ve Çanakkale Boğazı'nı 27 kez geçme girişiminde bulunulmuştur. Bu teşebbüslerde 3 Birleşik Krallık denizaltısı ve 3 Fransız denizaltısı ile bir Avustralya denizaltısı batmış, bir Fransız denizaltısı da ele geçirilmiş ve Müstecip Onbaşı adıyla Osmanlı donanmasına katılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun bu denizaltı harbindeki gemi kayıpları ise toplam tonajı 21 bin ton olan 8 askerî gemi (Mesudiye, Barbaros Hayreddin zırhlıları, Yarhisar muhribi, Peleng-i Derya, Nur-ül Bahir gambotları, Nara ve Sakız destek gemileri ile toplam tonajı 38.500 ton olan Şirket-i Hayriye ve Haliç Şirketi'ne ait 31 ticaret gemisi batmıştır. Bunların yanı sıra 200'den fazla küçük tekne ve mavna da batırılmıştır. Toplam gemi kaybı 63.516 tondur.
Bu denizaltı harekâtları her ne kadar 5. Ordu'nun savaş gücünde yıkıcı bir hasar yaratmadıysa da, Osmanlı İmparatorluğu'nun gemi, insan gücü, malzeme ve mühimmat yönünden ağır sayılabilecek kayıplara uğramasına neden olmuştur. Sonuç olarak asker nakliyatı mayıs ayı ortalarından itibaren Trakya üzerinden kara yoluyla yapılmaya başlanmıştır. Bu durumda 12 saat gerektiren nakliyat bir haftayı bulmuştur. Diğer ikmal maddeleri sevkiyatı da kara yoluna kaydırılmıştır. Sonuç itibarıyla Müttefik denizaltı operasyonları cephe kuvvetlerinin ikmalini zor, zahmetli, zaman alıcı hale getirmiş ve en azından altı kat daha pahalıya mal olmasına yol açmıştır. Özellikle mühimmat nakliyesinde yaşanan gecikmeler cephelerde belirgin sıkıntılar yaratmış, hatta bazı taarruzların sırf bu yüzden ertelenmesine neden olmuştur. Bir diğer önemli ikmal malzemesi olan tıbbî malzeme sevkiyatındaki gecikmelerin de ölümcül olması tabidir. Bütün bunların sonucunda denizyoluyla ikmal kademe kademe terk edildi. Öyle ki Müttefik Donanma Komutanlığı, 1915 yılı Aralık ayı itibarıyla Marmara Denizi'nde hedef yokluğundan denizaltı operasyonlarına son vermeye karar vermiştir.
Suüstü harekâtları
İtilaf Devletleri'nin Çanakkale Boğazı top bataryalarına karşı ilk girişimi, Osmanlı Donanması'nın Yavuz ve Midilli'nin de katıldığı Karadeniz'deki Rus limanlarını bombalamasına bir misilleme olarak 3 Kasım 1914 günü altı kruvazörle yapılmıştır. Bu tarihte henüz Boğaz'ın zorlanması yönünde alınmış bir karar yoktur. Söz konusu karar 25 Ocak 1915 tarihli Birleşik Krallık savaş konseyi toplantısında alınacaktır.
Birleşik Filo'nun Amiral Carden tarafından hazırlanan taarruz planı dört aşamalıydı: Birinci, ikinci ve üçüncü aşamalarda sırasıyla dış, orta ve merkez tahkimatlar yok edilerek mayın hatları temizlenecek, son aşamada ise kalan mayın hatları temizlenerek donanma Marmara’ya girecekti. İlk aşamaya 19 Şubat 1915'te başlandı. Ancak bundan önce Çanakkale Boğazı önlerinde devriye gezen Birleşik Krallık gemileri 3 Kasım'da Dış Tahkimat bölgesini 17 dakika süren bir topçu taarruzu yapılmıştır. Bu taarruz, menzilin çok dışından yapıldığı için top başında yapacak bir şey yoktu. Personel uygun sığınaklara çekilmiştir. Mermilerden biri Seddülbahir Kalesi içindeki cephaneliğin 3 metre kalınlıktaki toprak dolgusunu ve tavanını delerek içeride patlamıştır. Cephanelikte 11 ton barut ve 360 ağır top mermisi bulunmaktaydı. İçeride sığınmış olan 5 subay ve 81 er ölmüş, 23 er yaralanmıştır.
19 Şubat taarruzu
Birleşik Filo'nun plana uygun ilk harekâtı 19 Şubat 1915 günü başlatıldı. Plana göre, Boğaz'ı zorlama harekâtının ilk aşamasında Dış Tahkimatın, yani Anadolu yakasındaki Kumkale ve Orhaniye tabyaları ile Avrupa yakasındaki Ertuğrul ve Seddülbahir tabyalarının imha edilmesi öngörülüyordu. Harekât, Birleşik Filo'nun 12 gemisiyle yapılmıştır. Filodaki gemiler üç grup halinde savaşa sürüldüler. Birinci grupta Inflexible, Agamemnon, Queen Elizabeth, ikinci grupta Vengeance, Albron, Cornwallis, Irresistible, Triumph ve Fransız gemilerinden oluşan üçüncü grupta ise Suffren, Bouvet, Charlemange ve Gaulors yer almaktadır. Söz konusu gemiler Osmanlı mevzilerine karşı 170 namluyla ateş açmışlardır. Filodaki bu topların çaplarına göre sayıları, 30,5 cm'lik 48, 23,4 cm'lik 20, 16 cm'lik 20, 15 cm'lik 56, 10,5 cm'lik 26'dır. Boğaz'ın Dış Tahkimat'ında hazır bulunan toplar ise 19 ağır top, 6 havan ve 4 mantelli toptur.
Sabah 09.50’de başlayan harekâtın ilk bölümünde hedef olan tabyalar 7.700-15.000 yardadan (7-13,7 km.) ateş açmışlardır. Osmanlı topçusu menzilleri kısa olduğu için karşılık verememiştir. Zırhlılardan bazıları kıyılara sokularak tabyaları yan ateşine almışlardır. Saat 14.00 dolaylarında gemiler ilerleyerek 5–7 km'den atışa geçince Osmanlı tabyaları karşılık vermeye başlamıştır. Saat 16.40'ta Orhaniye Tabyası ateşini fazla yaklaşan Vengeance zırhlısı üzerine toplamıştır. Bunun üzerine diğer zırhlılar ateşlerini Orhaniye Tabyası'na yönelttiler. Birleşik Filo'nun 7,5 saat süren taarruz yaklaşık olarak bin mermi harcanarak saat 17.30'da sona erdirilmiştir. Osmanlı tabyalarında kayıp ikisi subay olmak üzere 4 ölü ve 11 yaralıdır. Toplarda hasar yoktur.
Havanın kararması üzerine saat 17.30'da donanma geri çekilmiştir. Taarruz başarılı olmamıştı. Bunun nedeni, gemilerin yeterince yaklaşmadan, uzaktan ateş açması ve sık sık yer değiştirmiş olmalarına bağlanmıştır. Dolayısıyla Dış Tahkimat'a taarruzun yenilenmesi gerekiyordu.
25 Şubat taarruzu
Birleşik Filo'nun zırhlılarının 7,5 saat içinde bin mermi kullanarak dövdüğü Osmanlı tabyalarının susturulamaması bir başarısızlıktı. Ancak yine de bir kazanım vardır. Birleşik Filo Komutanlığı, Osmanlı tabyalarının yan ateşe alınabilmek gibi bir zaafı olduğunu böylece anlamıştır. Ayrıca tabyaların vurulmasının yeterli olmadığı ortaya çıkmıştı. Tabyadakiler, gemiler atış menzillerinin dışındayken siperlere çekilmekteydiler. Gemiler menzile girince top başı edip ateşe başlamaktalar, gerektiğinde yakınlarda patlayan top mermilerinin yığdığı toprağı temizleyip topları yeniden ateşe hazır hale getirmektedirler. Bu durumda, her topun tek tek vurulup imha edilmesi gerekmektedir. Saldırı gecesi Osmanlı komutanlığı, Gelibolu Yarımadası'nın batı sahillerinde, olası bir çıkarma hareketine karşı bazı önlemler almıştır. Bu arada saldırıya uğrayan tabyalarda tüm gece boyunca hasarların giderilmesi için gereken çalışmalar yapıldı, toplar yeniden ateşe hazır hale getirildi. Bozan hava sebebiyle bir sonraki saldırı ancak 25 Şubat 1915 günü başlatılabilmiştir. Fakat bu arada muhriplerin koruması altında, zaman zaman Osmanlı topçusunun ateşi altında 25 Şubat'a kadar dış kesimde mayın taraması yaptılar. Ancak buralara zaten mayın atılmamıştı.
Saat 09.45'te önceki saldırıda yer alan zırhlılar belirlenen atış hatlarına gelmişlerdir. Queen Elizabeth 10.600 yarda (yaklaşık 9,7 km) demirleyip ateşe başladı. Agamemnon daha yakın bir mesafeye demirlemiştir. Zırhılar, Osmanlı topçu menzili dışında demir atarak ateşe başladılar. Hem cepheden, hem de yandan ateş altına alınan Osmanlı tabyalarında personel top başı yapamadılar. Fakat saat 10.17'de Ertuğrul Tabyası Agamemnon zırhlısına karşı ateşe başlamıştır. İzleyen 15 dk. içinde yedi isabet alan Agamemnon orta derecede hasar görmüştü ve mürettebattan sekiz kişi ölmüştü. Bu arada önce Orhaniye Tabyası'ndaki uzun menzilli iki top, sürekli ateş etmekten aşırı derecede ısınmış, namlular kızarmış ve namlu çemberi parçalanmıştır. Orhaniye Tabyası'nın susturulduğunu düşünen zırhlılar bu kez ateşlerin Ertuğrul Tabyası'na topladılar. Buradaki toplar da kısa süre sonra aynı duruma gelmiştir. Dahası Ertuğrul'da iki top isabet almıştır. Tabyalar öğleüzeri artık ateşi kesmişlerdir. Saat 13.45'te Vengeance ve Cornwallis Boğaz'a girerek Ertuğrul ve Orhaniye'ye ateş açtılar. Boğaz dışındaki zırhlılar da ateşe katıldı.
Kumkale ve Seddülbahir tabyalarında durum daha ağırdı. Bu tabyalardaki toplar, hem kendilerinin hem de cephaneliklerin isabet alması nedeniyle ancak dörder mermi kullanabilmişlerdir. Saat 16.00 itibarıyla Amiral Carden, mayın tarama teknelerinin boğaza girmesi için emir vermiştir. Bu tekneleri ateşiyle koruyacak olan Albion, Vengeance ve Triumph altı muhriple birlikte Boğaz'dan içeriye doğru 1,8 km kadar girdiler.Albion Anadolu yakasına, Triumph da Avrupa yakasına yanaşarak tabyaları seri ateş altına aldılar. Orhaniye Tabyası'ndan bir top Albion'a sadece bir mermi atabilmiştir, sonra silindiri parçalandı. Seddülbahir Tabyası'nda ise havan bataryaları Triumph'ın menzil dışında kalması nedeniyle ateş açamadılar. Sonuç olarak uzun menzilli topları olan Orhaniye Tabyası sadece tek bir mermi kullanabilmiş, Ertuğrul Tabyası ise 74 mermi kullanmış ama 8 isabet almıştı. İki batarya da gün sonunda tümüyle imha olmuştur. Personel kayıpları ise 13 ölü, 19 yaralıdır.
Boğaz'ın Dış Tahkimat'ının imha edilmesi Avrupa'da beklenenin üstünde sonuçlar doğurmuştur. Bükreş'ten gelen bir istihbarat raporunda İtalya'nın İtilaf Devletleri yanında savaşa katılması yönünde büyük bir ümit olduğu belirtilmekteydi. Olayın Bulgaristan'da yarattığı etki de bu yönde görülmekteydi. Sonuçları daha elle tutulur etkiler ise Rusya ve Yunanistan üzerindedir. Rusya, İstanbul Boğazı'nın Karadeniz kıyılarında yapılacak bir harekâta 40 bin mevcutlu bir ordu ile katılacağını bildiriyordu. Yunanistan Başbakanı Venizelos, Gelibolu Yarımadası'na yapılacak bir çıkarma için üç tümenlik bir kuvvet hazırlayacağını, Kral'ın da bu konuya olumlu bakacağını bildirmiştir. Ancak Rusya, 2 Mart'ta Atina'daki elçisine Yunan kuvvetlerinin Çanakkale Savaşı'na katılmalarını kabul edemeyeceğini açıkça bildirmiştir. Birer kopyası Londra ve Paris'e gönderilen telgrafta "Müttefiklerin İstanbul'a karşı yapacakları taarruza Yunan kuvvetlerinin iştirak ettirilmesine asla müsaade edemeyiz" denilmektedir. Yunan Genelkurmayı da bir gün sonra Gelibolu'ya çıkarma yapmak için artık çok geç kalındığı görüşündedir. Yunan Kralı, muhtemelen hem Genelkurmay'ın, hem de Rusya'nın durumundan etkilenmiş ve Venizelos'un önerisini kabul etmediğini bildirmiştir. Fakat en ilginç tepki Chicago'dan gelir. Rus buğdayının artık serbestçe Avrupa'ya akacağı beklentisiyle alımlar ertelenir ve Chicago buğday borsasında fiyatlar "baş döndürücü bir hızla düşer." Bu arada İstanbul'daki durum da son derece gergindir. Öyle ki Saray'ın ve Hükûmet'in Konya'ya taşınması için gereken hazırlıklar başlatılmıştı. Hazinenin, müzedeki kutsal emanetlerin ve saraydaki değerli eşyanın nakliyesi için gerekli planlamalar yapılmıştı.
26 Şubat – 17 Mart taarruzları
26 Şubat
Dış Tahkimat'ın tümüyle susturulmasından sonra Amiral Carden'in planının ikinci aşamasına geçilmesi gerekmektedir. Bu aşamada, gemilerin Boğaz'a girerek Orta Tahkimat kesimindeki bataryaların imhası ve mayınların temizlenmesi planlanmaktadır.
Bu arada en ilerideki Osmanlı bataryalarının bulunduğu Dardanos Tabyası'nın imhası hedeflenmiştir. Ama önce bu hatta kadar olan sularda mayın tarama işlerine girişildi. 26 Şubat'ta sabaha karşı Amethyst kruvazörü ve 7 mayın tarama Boğaz'a girdiler. Osmanlı mevzilerindeki ışıldaklar gemileri tespit edince Amethyst'e karşı ateş açılmıştır. Birkaç isabet alan gemi çekilince bu kez ateş mayın tarama teknelerine kaydırıldı. Yedi tekneden dördü battı ve bir diğeri ağır hasar gördü. Saat 11.00'de Majestic Orhaniye Tabyası'nı yeniden ateş altına almıştır. Bu arada mayın tarama tekneleri Karanlık Liman'ı taramaktaydılar.
Denizden gözlemle Boğaz'ın giriş bölümündeki tabyaların terk edilmiş olduğu anlaşılıyordu. Bu durumda Amiral de Robeck, Vengeance'den Kumkale'ye ve Irresistible'dan Seddülbahir'e birer müfreze çıkarılmasını emretmiştir. Kumkale kıyılarına saat 14.30'u geçe 50 deniz piyadesi ve tahrip ekibinden oluşan bir müfreze çıkarılmış, bu grup mezarlığa kadar ilerlemiş, burada şiddetli bir ateşle karşılanmıştır. Bir ölü ve iki yaralı verilmesine karşın buradaki iki uçaksavar ile bir top imha edilmiştir. Daha sonra kıyılarda tutunamayacaklarını görerek gemiye geri döndüler. Seddülbahir kıyılarına çıkarılan 45 kişilik bir müfrezeydi. Tabya'daki altı toptan dördü imha edildi. Ertuğrul Tabyası'na ilerlerlerken üzerlerine ateş açılmıştır. Bunun üzerine müfreze gemiye alınmıştır.
Majestic, saat 16.00'ya yaklaşırken Karanlık Liman'a girdiğinde Halileli sırtlarındaki bataryaların ateşi altında kaldı. Majestic'in de ateş açmasıyla çatışma 15 dk. kadar sürmüştür. Bordasına iki isabet alan gemi çekildi ve kısa süre sonra daha geriden ateşe yeniden başladı. Ancak iki isabet daha su almaya başlamasına neden olmuştur. Bunun üzerine Amiral de Robeck'in emriyle geri çekildi. Halileli sırtlarındaki sahte bataryalar işe yaramış, Birleşik Filo'nun fazla cephane harcamasını ve esas bataryaların imhasını önlemiştir. Saat 17.00'de Boğaz'a girmiş olan gemiler Seddülbahir – Kumkale hattına çekildiler. Fakat burada, Boğaz'ın girişini emniyete alındığı düşünülürken Seddülbahir Tabyası'nın havan bataryası ateşe başlamıştır. Bunun üzerine batarya seri ve uzun süreli olarak ateş altına alınarak susturuldu.
Queen Elizabeth ve iki zırhlı Boğaz'dan 2–3 km içeri girerek Merkez Tahkimat'taki tabyalara ateş açtılar ancak Dardanos ve Mecidiye tabyalarından karşılık verilmesi üzerine Boğaz'dan çekildiler.
Amiral Carden'in planının ikinci aşamasının ilk gününde gemiler tatminkâr bir iş görememiştir. İlk kez hareketli toplar ve obüslerin yarattığı sıkıntılar yaşandı. Hava keşfi yapılmasına da olanak bulunamamıştır. Tüm bunların sonucunda gemiler saat 16.00'yı geçe geri çekildiler.
Gün içinde Osmanlı bataryalarında 342 top mermisi kullanılmıştı. Gün sonunda tüm bataryalar imha edilmiştir ve batarya personelinden 3 kişi yaşamını yitirmiş, 8 kişi de yaralanmıştır.
28 Şubat
Amiral Carden, 28 Şubat 1914 günü Orta Tahkimat bölgesine taarruz için emir vermiştir. Harekâtın bu bölümü donanma için daha güç olmaktadır. Bu bölgedeki toplar hareketlidir ve yerleri saptandığında ateşi keserek yer değiştirebilmektedirler. Savaş gemilerine karşı ateş açmamakta, beklemekte, mayın tarama gemileri ortaya çıktığında ateşe başlamaktadırlar. Sahte tahkimatlardan duman salınması, tam da bu toplar ateşe başladığında yapılmaktaydı. Görece küçük çaplı olan bu toplar savaş gemileri üzerinde etkili olamasa da mayın tarama gemilerini rahatlıkla etkisiz hale getirebilmekteydiler. Gece de devam eden topçu düellosunda her iki taraf ışıldaklar kullanmaktaydı. Osmanlı ışıldakları, toplar gibi, ateş yemeye başladığında kapanıyor ve yer değiştiriyordu.
1 Mart
Müstahkem Mevkii Komutanlığı Şubat ayı içinde gerçekleşen bu saldırılarda Dış Tahkimat'ın imha edilmesi üzerine gerekli görülen düzenlemeleri yapmıştır. Bu düzenlemeler, Geyikli civarındaki bataryaların Halileli sırtlarına, Tenger'deki obüs bataryalarından birinin de Morto Limanı'na alınmasıdır. Bu düzenlemeler Karanlık Limanı İtilaf Devletleri gemilerine kapatmak ve kıyılara yapılabilecek olası çıkarma hareketlerini ateş altına alabilmek içindi. Olası çıkarmalara karşı da bir piyade taburu bir topçu bataryasıyla güçlendirilerek Seddülbahir'e sevk edilmiştir. Bu arada İstanbul'dan 6 top gönderilmiştir.
Amiral de Robeck 1 Mart'ta Triumph ve Albion'u, iki muhribin katılımıyla Dardanos Tabyası'nı bombardıman etmekle ve bu kesimde yeni yapılan mevzileri tespit etmekle görevlendirilmiştir. Diğer yandan Majestic ve Ocean, hareketli topları bulmakla görevlendirildi. Bu gemilere Halileli'nin kuzeyindeki iki batardan ateş açıldı. Ancak karşı ateşle kısa sürede susturuldular. Gemiler Erenköy yönünde ilerlediklerinde bu kez bu kesimde Osmanlı obüslerinin ateşiyle karşılaşmışlardır. Bu arada Seddülbahir açıklarından gelen Irresistible de harekâta katıldı. Osmanlı obüsleri de bir süre sonra susturuldular. Bu arada Triumph ve Albion Tenger ve Erenköy taraflarındaki Osmanlı topçusuna ateş açmıştır. Ancak bu topların çok iyi gizlenmiş olması nedeniyle ateş etkili olamamıştır.
Bugünkü çatışmalarda 5 er yaşamını yitirmiş, 8 er yaralanmıştır.
2 Mart
Amiral Carden'in 2 Mart'taki hedefi Bolayır civarının ve Dardanos Tabyası'nın bombalanması ile Kavak Köprüsü'nün imhası, bu arada çıkarma yapılmaya uygun sahillerin belirlenmesiydi. Dardanos için Canopus ve Swiftsure görevlendirilmiştir.Canopus ve Swiftsure, saat 14.20'de Dardanos Tabyası'nı ateş altına aldılar. Dardonos bataryaları saat 16.15'e kadar karşılık vermemiştir. Bu anda başlanılan etkili bir ateş, özellikle Canopus'ta olmak üzere her iki gemiyi de güç duruma düşürmüş ve saat 16.20 gibi geri çekildiler.
Bolayır için dört muharebe gemisi Amiral Guepratte komutası altında saat 14.15'te, 55 dk. sürecek bir ateşe başlamıştır. Bu arada Kabatepe - Suvla arasındaki kıyı kesimi çıkarma için uygun bulunmuştur. Çıkarma bölgesinde mayın taraması çalışmaları yapıldı, şamandıralarla işaretlendi ve Triumph'ın desteğinde, Irresistible'dan bir müfreze karaya çıkarılarak gerekli tahrip işleri yapıldı.
Boğaz'da ise saat 14.30'dan 16.30'a kadar Tenger, Halileli ve Erenköy civarı aralıklı olarak bombalanmıştır. Prince George zırhlısı da Boğaz'dan Dardanos'un bombardımanına katılmıştır.
Amiral Carden, harekâtın gidişatından umutlu görünmektedir, 2 Mart'ta Londra'ya "Hava güzel gittiği takdirde 14 gün sonra İstanbul'da olacağını bildiren bir telgraf çekmiştir.
4 Mart
Ertuğrul ve Orhaniye tabyalarının tümüyle imhası için bir kez daha karaya adam çıkarılması kararlaştırılmıştı. İki kıyıya da birer takviyeli deniz piyade bölüğü çıkarılması için hazırlık yapılmıştır. Bölüklerde dörder ağır makineli tüfek ve tahrip ekibi bulunmaktadır. Çıkarma sırasında Ocean, Lord Nelson, Majestic, Conrwallis, Agamemnon ve Dublin farklı yönlerde gösteri taarruzlarında bulunarak çıkarma bölgelerine asker sevkiyatını önleyecektir.
Kumkale İskelesi'ne çıkarılan bölük, açıktaki Conrwallis ve Agamemnon tarafından desteklenmektedir. Bölük, Osmanlı topçusunun şarapnel ateşinden etkilenmeden karaya çıkmayı başarmıştır. Ancak Kumkale Köyü ve yel değirmenlerinden açılan piyade ve topçu ateşi, düzeni bozmuştur. Askerler, makineli tüfekleri sahilde bırakarak Kumkale Tabyası duvarları gerisine sığındılar. Bunun üzerine Irresistible yel değirmenlerini ateş altına alarak yıkarken Scorpion muhribi de İntepe'deki bataryayı susturmuş ve ateşini piyade mevzilerine kaydırmıştır. Bu sayede sahilde bırakılan ağırlıklar alınabildi.
Köyü imha etmek isteyen bölük komutanı, öncü kısım yeterli olmadığında bölüğün kalan kısmının karaya çıkarılması için saat 11.30'a kadar beklemek zorunda kalmıştır. Bundan sonra artçı bırakılarak Orhaniye güneyine ilerlediler. Ancak Yenişehir yönünden açılan piyade ateşiyle ilerleme kesildi. Kıyıya yanaşan muhripler Yenişehir'i yan ateşine aldılar. Elindeki kuvvetin yetersiz olduğunu gören bölük komutanı saat 13.45'ten sonra çekilmeye karar vermiştir. Ancak Kumkale Köyü'nde saklanmış olan Osmanlı askerinin ateşi yüzünden hava kararıncaya kadar filikalara binemediler. Kayıplar 20 ölü, 24 yaralı ve 4 kayıptır. Açıktaki Irresistible'ın karayla bağlantı kurarak yürüttüğü koruma ateşi, kayıpların daha fazla olmamasını sağlamıştır. Bu iş için 1.200 kadar top mermisi kullanılmıştı. Osmanlı topçusu gün içinde 292 mermi, piyade ise 30.870 mermi yakmıştır. Osmanlı kayıpları 16 ölü, biri subay olmak üzere 45 yaralıdır. Bu arada Kumköy ve Yenişehir tümüyle yakılıp yıkılmıştır.
Aynı gün içinde Seddülbahir bölgesine çıkarılan bir bölük ise daha da etkisiz kalmıştır. Canber İskelesi'ne çıkarılan bu bölük deniz toplarının ateşi ile himaye edilmiş, bu sayede bir direnişle karşılaşılmamıştı. Ancak ileri hareket için bölük komutanı 200 kişilik bir takviyeye ihtiyacı olduğunu bildirince ileri harekâttan vazgeçildi. Bölüğün kayıpları üç ölü ve bir yaralıdır.
4 Mart'ta sadece donanmayla Boğaz'ın geçilemeyebileceği, sırtların işgal edilmesinin gerekebileceği fikri yavaş yavaş yerleşmeye başlamıştır. Bizzat Amiral Carden, hareketli topların ve obüslerin imha edilememesi durumunda ya her şeyi göze alarak Boğaz'ı geçeceğini ya da işgal için kullanılacak kuvvetler hazır oluncaya kadar beklemek gerekeceğini bildiriyordu. Bir kara harekâtına karar verilecek olursa en iyi planın Bolayır taraflarında bir gösteriş yapılarak Seddülbahir'e asker çıkarılması olacağı görüşünü ortaya koymaktadır ki, General Ian Hamilton'un 25 Nisan 1915 günü uygulayacağı çıkarma planı, genel hatlarıyla buydu.
5 Mart
Queen Elizabeth ve Prince George, Kabatepe açıklarına gelip öğleden sonra Rumeli Mecidiye Tabyasını ateş altına aldılar ancak atışlar isabetli değildi. Bir mermi boş kışlaya isabet etti ve yıktı. Bu arada Kumtepe çevresinde bulunan bir bataryaya ateş emri verilmiştir. Batarya Queen Elizabeth 17 isabet kaydetti ise de hasara yol açamadı. Gemiler ateşlerini 15.45'te Namazgah Tabyası'na çevirdiler.
6 - 8 Mart
Queen Elizabeth sonraki iki gün boyunca bu kez Çanakkale çevresindeki tabyaları ateş altına almıştır. Zırhlının 15 inçlik (381 mm) topları ağır hasarlar meydana getirmiştir. Fakat 8 Mart günü Boğaz'a girip tabyaları doğrudan doğruya ateşe başladığında Osmanlı bataryaları karşılık verdiler. Toplarda bir hasar yoktu. Diğer bölgelerdeki çatışmalarda bir obüs tahrip olurken bir top da hafif hasar görmüştür. 7 ve 8 Mart günlerindeki çatışmalarda Osmanlı topçusu 916 top mermisi harcamıştır. 7 Mart'ın kaybı ise 4 ölü, 12 yaralıdır.
Amiral Carden'in planının ikinci aşaması da beklenilen sürede, beklenilen sonuca ulaştırılamamıştır. Amiral Carden 9 Mart'ta Deniz Bakanlığı'na gönderdiği raporda bunun nedeni olarak hareketli topları göstermektedir. Carden'e göre bu silahların yerleri "… saptanmadıkça, Boğaz'a giren tüm gemiler tehlikeyle karşı karşıya kalmaktadır." Hareketli toplar ve obüsler esas olarak mayın tarama tekneleri (balıkçı tekneleri) üzerinde etkili olmaktadır. Fakat "'… her geçen gün isabet oranları artmaktadır." Diğer yönden tabyaların uzaktan bombalanması etkili bir sonuç getirmemektedir. Yakın mesafeden ateş gereklidir. Ancak mayın endişesi yüzünden gemiler tabyalara yaklaşamamaktadır. Mayınların temizlenmeye çalışılmasında ise hareketli toplar etkili bir ateş sağlayarak bu girişimleri sekteye uğratmaktadır. Bu nedenle daha çok geceleri sürdürülen mayın tarama çalışmaları 16-17 Mart gecesine kadar aralıklarla sürdürülmüştür. Ancak bu çalışmalarda mayın hatları üzerinde tatminkâr bir sonuç elde edilemedi. Üstelik personel kayıplarının yanı sıra mayın tarama gemilerinin de yarısı kaybedilmişti. Amiral Carden'in "isabet oranlarının artması" tespiti, 13 Mart gecesi çok belirgin bir hal almıştır. Amethyst kruvazörü korumasında mayın taramasına çıkan tekneler yine ateş altına alınmıştır. İki teknenin tüm personeli ölmüş, pek çok kişi yaralanmıştı. Teknelerden ancak iki tanesi ığrıp düzenini denize salmayı başarabildiler. Çoğunun donanımları tahrip oldu. Dört balıkçı teknesiyle iki istimbot ağır hasar gördü. Osmanlı topçusunun 974 top mermisi ateşlediği gecenin kayıpları, çoğu kruvazörde olmak üzere 27 ölü ve 43 yaralıdır.
18 Mart Deniz Savaşı
Harekât öncesi
Savaşın geldiği noktada Rumeli yakasında Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu yakasında Kumkale ve Orhaniye tabyaları, yani Boğaz'ın Dış Tahkimatı tahrip edilmiş durumdaydı. Amiral Carden'in planının ikinci aşaması olan Orta Tahkimat bölgesinin emniyete alınması için 26 Şubat – 8 Mart arasındaki çabalardan tatminkâr bir sonuç alınamamıştır. Her ne kadar mayınların temizlenmesi çok büyük zorluklarla da olsa başarıldı kabul ediliyorsa da –gerçekte yoktu- bu kesimdeki topçu bataryaları imha edilememişti. Buradaki hareketli topların, bir kara kuvvetinin harekâtı olmadan etkisiz kılınması ise pek olanaklı görülmüyordu. Dolayısıyla mayın temizleme işleri daha ileriye götürülememişti. Bununla birlikte Amiral Carden 14 Mart tarihli raporunda "zorlu ve sürekli bir harekat yapılması zamanının geldiğini tamamıyla kabul ediyordu. Mayın tarlalarını gündüzün, donanmanın ateşi altında temizleyerek, Boğaz'ın dar kısmındaki istihkamlara, olanca kuvveti ile taarruz edecekti." Amirallik üst komutanlığı bu öneriyi 15 Mart'ta onaylamıştır.
Yine de Mondros Limanı'da toplanan kara kuvvetlerinin, deniz harekâtıyla sonuç elde edilmesinin mümkün olmadığı kesin belirleninceye kadar kullanılması düşünülmüyordu. Dahası, bir kara harekâtı giderek daha güç görünmekteydi. Gözlemler, "Türkler… kunduzlar gibi çalışıyorlar" diye özetleniyordu. Her sabah yeni yeni siperler ve tel örgüler görülüyordu.> Bu kuvvetin de Gelibolu Yarımadası'nda kullanılmasına gerek yoktu, "Türklerin Yarımada'yı ümit edilmekteydi". Lord Kitchener'in, bölgede inceleme yapmak ve rapor vermekle görevlendirilen General Birdwood'a gönderdiği 4 Mart tarihli mektubunda bu kuvvetle ilgili olarak, "Donanmanın, Türk donanmasını batırdıktan sonra yapacağı ilk iş İstanbul Boğazı'nı Rus donanmasına açmak olacaktır. Bu Rus donanmasının refakatinde 40.000 asker bulunacak olup karada yapılacak olan harekat bu kuvvetle ortak olarak yapılacaktır." deniliyordu. Birdwood'un bu mektuba cevabı, donanmanın bu işi yardımsız başaracağından kuşkulu olduğunu, bu olsa bile nakliye gemilerinin, imha edilemeyen hareketli topların ateşi altında kalacağını, bu yüzden Gelibolu yarımadasına bir çıkarma yapmanın gerektiğini belirtiyordu. Savaş Konseyi'nin 10 Mart'taki toplantısında 29. Tümen'in Akdeniz'e gönderileceğini beyan eden Lord Kitchener, "İstanbul'a karşı yapılacak olan harekattan" söz etmektedir. Ertesi gün askeri doktorun emriyle Amiral Carden'in adı hasta listesine kaydedildi. Amiral, 16 Mart'ta komutayı de Robeck'e devretmiştir. Durum de Robeck'e 17 Mart'ta bildirilmiştir.
Sonuçta karar kılınan plan, Osmanlı Merkez Tahkimat bataryaları etkili bir ateş altına alınır alınmaz, mayın tarama işler, gece dahi sürdürülerek bir kanal açılacak, ertesi gün filo, Kepez Koyu, Sarısığlar Koyu'na ilerleyecek, yakın mesafeden Merkez Tahkimat topçusunu tahrip edecek, ardından buradaki mayınlar temizlenecektir.
Mart ayı ortalarında Müstahkem Mevkii Komutanlığı eli altında toplam 230 top bulunmaktadır. Bu toplardan 36 tanesi gemilerden sökülen toplardır. Bunlar, 150 mm'lik 8, 75 mm'lik 7, 57 mm'lik 9 ve 47 mm'lik 12 adettir. Ancak bu toplardan sadece 78'i 18 Mart'taki çatışmaya katılmıştır. On yedi mantelli top ise uçaksavar topu olarak görev yapmaktadır. Birleşik Filo'nun ise muharebeye katılan 276 namlusu vardır.
Osmanlı Donanması'ndan hiçbir gemi bu muharebeye katılmamıştır. Donanmayı "Boğaz'a sokmak, bir modern gemi de olsa, onları gözden çıkarmak olurdu."
Nusrat ve 11. mayın hattı
Mart 1915 başında Osmanlı'nın Çanakkale'de Bleriot XI-2 tipi tek bir keşif uçağı bulunuyordu. 3 Mart 1915 günü Üsteğmen Cemal Bey ve makinisti Vahran Usta bu uçakla keşif görevine çıktıklarında, haftalardır gördüklerinden farklı bir manzarayla karşılaştılar. Boğazın girişinde Birleşik Krallık mayın arama gemisi yoktu. Birkaç keşif turundan sonra mayınların bir bölümünün gemilere geçit verecek biçimde temizlendiğini gördüler. 1000 metre yükseğe çıkarak fark edilmeden kumandanlığa dönüldü ve mayınların temizlendiği rapor edildi. Bunun üzerine Nusrat mayın gemisi'ne görev verildi. Görev sabahı öncesinde, Birleşik Krallık karakol gemisinin kötü hava koşulları nedeniyle yerini terk etmesi de görevi kolaylaştırmıştı. Müstahkem Mevkii Komutanlığı, Boğaz'a bir saldırının kademeler halinde yapılacağını, ilk kademeyi oluşturan gemilerin cephanesi bitince geri çekilerek yerlerini ikinci kademe gemilere bırakacaklarını doğru olarak tahmin edebiliyordu. Geri çekilen gemilerin de Çanakkale Boğazı’nın en geniş yeri olan Erenköy önlerindeki koyda (Karanlık Liman) dönüş manevrası yapacakları düşünülmüş ve Merkez Tahkimat bölgesindekilere ek olarak bu rota üzerine de bir mayın hattı öngörülmüştü. Nusret mayın gemisi, Albay Cevat komutasında bu limana 8 Mart 1915 sabahı 05.00 dolaylarında toplam 26 mayını gizlice dökmüştür. On birinci hattı oluşturan bu mayın hattı, Orta Tahkimat bölgesine, sahile yakın olarak, kıyıya paralel dökülmüş, bulunmamaları için ters yerleştirilmişlerdir. Nitekim daha sonra bu mayınlar savaşın gidişatını etkileyen ve muhtemelen İtilaf Devletleri'ni deniz harekâtından caydıran en büyük etken olmuştur.[]
O tarihlerde 8 metre derinlikteki mayının, hava keşfinde bin metre irtifadan görülebileceği kabul ediliyordu. Bozcaada'da yapılan denemelerde de mayınların dikkatli bir havacı tarafından rahatlıkla görülebildiği anlaşılmıştı. Yine de Karanlık Liman üzerinde yapılan hava keşfinde mayınlar görülememişti. Bu uçuşun pilotu ertesi gün kurşuna dizilmiştir.
Taarruz
Almanya'dan bu dönemde gelen 3 uçaktan ilki 17 Martta deniz yoluyla Çanakkale'ye ulaştı. Aynı gece hemen montajı yapılan uçak, 18 Mart sabahı Osmanlı Uçak Birlikleri Komutanı Yüzbaşı Serno komutasında keşif görevine çıkmak için hazırdı. Bu zamanlama savaşın kaderini etkileyen faktörlerden biri oldu. Uçağın gözcü subayı da deniz Önyüzbaşı Schneider idi.
Taarruz günü olan 18 Mart 1915 perşembe sabahı bulutsuz ve rüzgarsız, sakin bir sabahtır. Güneşin görünmesiyle birlikte sis kalkmıştır. Keşif uçuşundaki Alman pilot Yüzbaşı Serno’nun uçağı Çanakkale Boğazı açıklarında bir keşif yapmış, Boğaz yönünde 19 zırhlı ve kruvazörün savaş düzeni ile ilerlediklerini rapor etmiştir. Pilot Cemal Bey’in uçağından gelen rapor da bunu doğrulamıştır. Bu bilgiler üzerine Çanakkale Müstahkem Mevkii derhal silah başı yapmıştır.
Amiral de Robeck, bombardımana katılacak ağır gemilerini plana uygun olarak üç grup halinde düzenlemişti. Birinci tümen (filo), kendi yönetimindeki en güçlü dört Birleşik Krallık zırhlısından oluşuyordu (Queen Elizabeth, Lord Nelson, Agamemnon, Inflexible). Görevleri, A Hattı olarak belirlenen 13 km. gibi uzak bir mesafeden Osmanlı Merkez Tahkimatını bombardıman altına almak ve izleyen gruplara ön destek oluşturmaktı. İkinci Tümen, Fransız Amiral Guépratte komutasında dört Fransız zırhlısıdır. Birinci grubun taarruzundan 1,5 -2 saat sonra B Hattı olarak tanımlanan çizgiye ileri çıkarak söz konusu tahkimatı 5–6 km. mesafeden bombalayacaklardır. Bu iki grubun atış planı, Birleşik Krallık zırhlıları Osmanlı tahkimatlarını uzak mesafeden baskı altına alırken, Fransız zırhlılarının aynı tahkimatları yakın mesafeden ateş altına alarak imha etmesi içindir. Üçüncü tümen ise kendi içinde üç gruba ayrılmış 10 Birleşik Krallık zırhlıdan oluşmaktadır: Vengeance, Irresistible, Albion, Ocean birinci ve ikinci tümen gibi yan yana saf tutacaklar; Majestic, Prince George, Swiftsure, Triumph yanlardan ileri çıkan koruma görevi üstlenecek; kalan iki gemi ise (Canopus ve Cornwallis) geride yedek olacaktır.
Bunlar harekâta katılan yüksek tonajlı zırhlılardır. Bunların yanı sıra mayın tarama gemileri ile kruvazörler ve destroyerler de harekâta destek vereceklerdir. Amiral de Robeck, 12 km genişlikte ve 7–8 km uzunluktaki bir manevra alanında, 4'ü Fransa, 12'si ise Birleşik Krallık'a ait olmak üzere 16 zırhlı, 4 kruvazör, 14 destroyer, 7 denizaltı, 21 mayın tarama gemisi, otuzdan fazla bot, bir muhrip ana gemisi, bir gambot ve çeşitli destek gemilerinden oluşan 100 parçalık bir donanmayla harekâta girişmiştir.
Mayın tarama işleminin ise harekâtın ikinci saatinde başlatılması öngörülmüştür. Mayın taramasıyla Çanakkale'ye kadar 800 metre genişlikte güvenli bir koridor açılacaktır.
Birleşik Krallık A Hattı | Queen Elizabeth | Agamemnon | Lord Nelson | Inflexible |
---|---|---|---|---|
Fransız B Hattı | Bouvet | |||
Birleşik Krallık B Hattı | Vengeance | Irresistible | Ocean | |
Destek gemileri | Majestic | Swiftsure | Triumph | |
Yedek gemiler |
18 Mart sabahı saat 10.30'da Agamemnon rehberliğinde 1. filo, A hattını oluşturarak ve arkadan 2. filo tarafından desteklenerek Boğaza girmiştir. A hattındaki gemiler ve hedefleri soldan sağa Queen Elizabeth – Anadolu Hamidiye, Agamemnon – Rumeli Mecidiye, Lord Nelson - Namazgah ve Inflexible – Rumeli Hamidiye'dir. İlk Birleşik Krallık hattı saat 11.00'den itibaren Kumkale gerisinden açılan obüs ateşi altına girdiler. Saat 11.30'da ateş hatlarına ulaşana kadar bu ateşin şiddeti artmıştır. Bu hatta ulaşınca hedeflerine 14 bin yarda (yaklaşık 12,8 km) ateşe başladılar. İlk ateşe başlayan Queen Elizabeth'dir, on dakika sonra A hattı zırhlılarının tümü ateş açmış bulunuyordu. Gemiler hız keserek Boğaz'ın akıntısı üzerinde hareketsiz kaldılar. İlk yarım saatlik bombardıman umut verici görünüyordu, Osmanlı tabyalarından ya hiç karşılık verilmiyor ya da birkaç mermi ateşleniyordu.
Bu görünüşü izleyen Amiral de Robeck, 12.06'da B hattı zırhlılarına, A hattı arasına geçmeleri emri vermiştir. Fransız zırhlıları ilerlemeye başladığında o ana kadar sessiz kalmış bazı Osmanlı bataryaları da ateşe başlamışlardır. İlk anda Inflexible'a düşen bir mermi pruva direğini parçaladı ve yangın çıkardı. Üç dakika sonra taretlerden biri parçalanmıştır. Sonraki iki dakika içinde üç top mermisi güvertede patladı. Kısa süre sonra bir mermi kumanda kulesinde patladı ve geminin ateş idaresinden sorumlu yarbayı ağır yaraladı. Yedi dakika sonra pruva çanaklığının gemiden uçtuğu görüldü. Bataryalarla iletişim de kesilmişti.Queen Elizabeth de isabetler almaktaydı. Top ambarı hasar gördükten sonra vinçler parçalandı ve ön bacada büyük bir delik açıldı. Bu arada, A hattı zırhlılarının ateşe başlamasından on dakika sonra Erenköy güneyindeki dört obüsten oluşan bir batarya ateşini Agamemnon'a toplamış ve 12.45'te tüm ateşi hedefi üzerine oturtmuştu. Sonraki 25 dakika içinde Agamemnon'a 12 isabet kaydettiler. Ancak beş mermi borda zırhında patlamış, hasar vermemişti. Diğer yedisi ise zırhlının güvertesinde hasar yaratmıştır. Gemi komutanı bunun üzerine yerinden ayrılarak bir daire çizdi ve yeniden eski yerine geldi.
İlerleyen Fransız hattı tabyalara 9 bin metre yaklaştığında Osmanlı bataryalarının ateşi de en üst noktaya gelmiştir.Bouvet, ağırlıklı olarak Rumeli Mecidiye'den açılan ateş altında, direkleri, bacaları parçalandı ve gemi sancak tarafına yattı. Sekiz isabet alan zırhlının ön tareti devre dışı kalmıştır. Diğer yandan Gaulois ve Charlemange de hasar almaktaydı. Suffren, 14 dakika içinde 14 isabet almıştı ve yangınlar başladı. Yine de saat 13.45'e doğru ateş giderek zayıfladı. Bazı toplar isabet alarak, bir kısmı da arızalanarak görev dışı kalmıştır. Bir kısım top, enkaz altında kalmıştır. Telefon hatlarında kopmalar olduğundan gözetleme ve komuta yerleriyle temasları kesilmişti. Bu durumda top başındaki personel, bir bakıma körleme atış yapıyordu. Bunların bir kısmı gemi dürbünlerinden izlenebiliyordu. Saat 14.00'e doğru ağır topların ateşinde seyrelme görülmekteydi fakat halen şiddetini korumaktadır. Bu durumu izleyen Amiral de Robeck bunun üzerine mayın taramaları, Kepez Burnu ilerisini temizlemek için harekete geçirmiştir. Fakat kısa süre içinde Osmanlı topçu ateşiyle üç mayın tarama ile bir destroyer batmıştır. Bu olay üzerine gemiler geri çekilme emri aldılar. Bu arada Rumeli Mecidiye ateşini Inflexible üzerine toplamıştır. Hemen ardından Anadolu Mecidiye de aynı hedefe döndü. Inflexible, art arda aldığı isabetlerle duman ve ateşler içinde kalarak geri çekilmek zorunda kalmıştır.
Boğaz'ın batı kıyılarında Fransız Gaulois iki isabet almıştır. Kıç güvertesindeki patlama ciddi bir hasar vermemişti. Diğer isabet ise sancak baş omuzlukta su kesiminin üstündeydi. Ancak burada 7 metreden geniş bir yarılma oldu ve gemi su almaya başladı. Olabildiğince hızlı Boğaz'dan ayrılan gemi Bozcaada yakınlarındaki Tavşan Adası'nda batmadan karaya oturtulmuştur. Bu sırada geri dönüş manevrası yapan Bouvet, saat 15.15 gibi Karanlık Liman'da Nusrat'ın atmış olduğu bir mayına çarpmıştır. Daha sonra sancak tarafındaki taret hizasındaki patlamanın, Osmanlı bataryalarının ateşiyle taret cephaneliğinin isabet almasıyla olduğu ileri sürülmüştür. Bu görüş, zırhlının rotasının Nusrat'ın döktüğü mayın hattından geçmediğini ileri sürmektedir. Gemi üç dakika içinde alabora olarak, 710 kişilik mürettebattan 660 kişiyle birlikte batmıştır.
Saat 16.45'ten sonra Anadolu ve Rumeli Mecidiye tabyalarını ateşlerini bu kez Irresistible üzerine topladılar. Bir patlama geminin arka bacasını parçalarken bir mermi de su kesimi altına isabet etmiştir. Durumunu toparlamaya çalışan Irresistible bu kez sancak tarafından bir mayına çarptı. Yedeğe alma olanağı da olmadığından saat 17.50'de boşaltıldı. Gece karanlığı çöktüğünde kurtarılmaya çalışılacak olan gemi bu durumuyla Rumeli Mecidiye Tabyası'ndan yaklaşık 9,1 km. mesafededir. Gemi, özellikle Dardanos bataryasının ateşi altında, yaklaşık olarak saat 19.30'da batmıştır.
Irresistible'nin durumu Amiral de Robeck'in geri çekilme emri vermesine neden olmuştur. Bu arada Ocean zırhlısı Dardanos ve Soğandare bataryalarını yoğun ateş altına alarak çekilmekteydi. Saat 17.30 sıralarında Rumeli Mecidiye'den Ocean'a üç top mermisi ateşlenmiştir. İlk ikisi kısa düştü ama üçüncüsü geminin dümen tertibatını parçaladı. Rumeli Mecidiye Tabyası, gün içindeki çatışmalarda ağır hasar görmüş, personelden 14 kişi yaşamının yitirirken 24 kişi de yaralanmıştır. Aldığı isabetle Ocean, manevra yapamaz duruma gelmiştir. Yaklaşık olarak 35 dk. sonra, 18.05 gibi Irresistible'ın 1 mil kadar ilerisinde mayına çarptı. Üç muhrip, Coln, Jedm ve Chelmer yardım için yanaştı ancak yapılabilecek bir şey yoktu ve gemi, Osmanlı topçusunun iki kıyıdan çapraz ateşi altında 19.30'a kadar tahliye edildi. Gemi, Morto Koyu'na kadar sürüklenmiş, burada saat 22.30 dolaylarında batmıştır.
Gün sonunda savunmanın kaybı, Türk tarafından 79 ölü ve yaralı, Alman tarafında 18 ölü ve yaralıdır. İtilaf Devletlerinin kaybı ise 800 ölüdür.
Devamındaki gelişmeler
İtilaf Devletleri
18 Mart Deniz Savaşı'nda Birleşik Filo'nun üç zırhlısı, Irresistible, Bouvet ve Ocean mayına çarparak batmıştır. Diğer bir zırhlı Gaulois sürekli su aldığından ancak karaya oturtularak batmaktan kurtarılmıştır. Fransız zırhlısı Suffren, havuza alınması zorunlu olacak derecede ağır hasar görmüştür. Inflexible de ağır hasarlıdır. Buna karşın Filo Komutanı de Robeck, raporunda yeniden taarruz edebilecek durumda olduğun belirtmiştir. Hamilton, Amiral de Robeck'in Amiral Wemyss'e 18 Mart'ta gönderdiği mesajda da batan gemiler hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra "Diğer gemilerde bir yaralanma yok ve tahkimatları tahrip ettik." diye yazdığını belirtmektedir.
Birleşik Krallık'ta Savaş Kurulunun 19 Mart'taki toplantısında da iyimser görüş hakimdi. "Uygun görüldüğü takdirde taarruzun tazelenmesi konusunda amirale müsaade edilmesine" karar verilmiştir. Ayrıca kayıpları kısmen karşılamak üzere 5 muharebe gemisi gönderilecekti. Ancak yine Hamilton'a göre Amiral de Robeck'ten kendisine gelen mesajın son kısmında "Kalelerde ve tahkimatlarda büyük patlamalar meydana getirdik ama, hasar ne derecede, kestirmek zor" diye yazdığını belirtmektedir.
Ancak Ian Hamilton'dan gelen bir telgraf Lord Kitchener'in, deniz harekâtı hakkındaki umudu kırılmıştı. Queen Elizabeth'de 22 Mart'ta yapılan bir konferansta Amiral de Robeck de Hamilton'un kuvvetleri yardım etmedikçe Birleşik Filo'nun Boğaz'dan geçemeyeceği görüşünde olduğunu açıklamıştır. Amiral Wehmyss de bu görüşe katıldı. Hamilton, Amiral de Robeck'in sözlerini tırnak içinde vermektedir, "Artık kara birliklerinin desteği olmadan Çanakkale Boğazı'nın aşılamayacağına kesinlikle kanaat getirdiğini" söyledi demektedir. Deniz Kuvvetleri Kurmayları arasında de Robeck'in görüşü kısa sürede hakim oldu. Churchill'in Amiral'in görüşünü değiştirmek için sürdürdüğü telgraf trafiği durumu etkilemedi ve 27 Mayıs'ta Amiral de Robeck'e görüşünün kabul edildiği resmen bildirildi. Ancak, 18 Mart'ta uğranılan "…ağır kayıp karşısında, bu teşebbüsten vazgeçilmesi, artık hiç düşünülemezdi. Bu durumda Hamilton kuvvetleriyle Gelibolu Yarımadası'nın işgali, Boğaz'daki tahkimatın ele geçirilmesinden sonra Filo'nun Boğaz'ı geçmesine karar verilmiştir. 18 Mart'tan esas olarak Gelibolu Yarımadası'na çıkarmaların yapıldığı 25 Nisan 1915 tarihine kadar Birleşik Filo Boğaz girişinde mayın tarama çalışmalarına ve kara bombardımanlarına devam etmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu
Osmanlı üst komutanlığı önceden de bir kara harekâtı beklentisi taşıyordu. 18 Mart'tan sonra bu beklenti daha da bir güç kazanmıştır. Bu durumda Gelibolu Yarımadası'ndaki kara birliklerini yeniden güçlendirmeye gitmeye karar verilmiştir. Fakat öncelikle halen Eğitim Kurulu Başkanı olarak Türkiye'de çalışmakta olan Alman generali Otto Liman von Sanders Başkomutanlık emriyle 5. Ordu Komutanı olarak atanmıştır.
Çanakkale Boğazı'nın topçu yönünden takviye edilmesi için Barbaros Hayreddin zırhlısından 4 tane 105 mm'lik, Hamidiye'den 4 tane 120 mm'lik, Turgut Reis ve yine Barbaros Hayreddin'den 4 tane 280 mm'lik topun karaya yerleştirilmesine karar verilmiştir. Ayrıca tabyalarda yeni düzenlemeler yapılmıştır.
Değerlendirmeler
Çanakkale Savaşı deniz harekâtları'nın, özellikle de 18 Mart Deniz Savaşı'nın 20. yüzyılın deniz savaşlarından belirgin farkları vardır. Bu deniz muharebelerinin en önemlileri hep açık denizde, çok geniş bir alanda yapılmıştı ve hiçbir gözlemci bulunduğu yerden tüm muharebe sahasını gözlemleyememiştir. 18 Mart Deniz Savaşı ise iki kara arasındaki dar bir deniz yolu üzerine, sınırlı manevra olanağı veren bir muharebe alanında yürütülmüştür. Herhangi bir gözlemci, geceleri dahi ışıldakların aydınlattığı kadarıyla tüm savaş alanını gözleyebilmekteydi. Diğer yandan Çanakkale Savaşı deniz harekâtlarının tümü (denizaltı harekâtları hariç) iki deniz gücü arasında değil, esasen bir tarafın savaş filosuyla, karşı tarafın kara topçusu arasında geçen bir dizi çatışmadır. Her ne kadar her şey, 4 mil uzunluğunda ve 1 mil genişliğindeki bir deniz ve çevresindeki sırtlarda gerçekleşiyorsa da, bu su yolunun kaybedilmesi, Osmanlı İmparatorluğu için sadece bir muharebenin değil, savaşın bütün bütün kaybedilmesi olacaktı.
Kaynakça
- Özel
- ^ . 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2013.
- ^ a b Artuç, s. 72.
- ^ Oral Sander, Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918'e) Sh.: 355
- ^ Artuç, s. 15.
- ^ Artuç, s. 20.
- ^ O. Sander, Sh.: 371
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 51.
- ^ Artuç, s. 22.
- ^ Oglander, s. 31.
- ^ Artuç, s. 23.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 52.
- ^ Artuç, s. 25.
- ^ Artuç, s. 30.
- ^ a b Sondhaus, Lawrence (27 Ağustos 2014). The Great War at Sea: A Naval History of the First World War (İngilizce) (resimli bas.). Cambridge University Press. s. 108. ISBN .
- ^ Sevengül, Hüsamettin (1976). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi - Deniz Harekatı (PDF). 8. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı. s. 62. 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2020.
- ^ Semiz, s. 223.
- ^ a b Artuç, s. 41.
- ^ Ahmet Eyicil, Çanakkale Savaşları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009 8 – s.318
- ^ Artuç, ss. 39-40.
- ^ Oglander, s. 27.
- ^ a b Artuç, s. 40.
- ^ a b c Oglander, s. 33.
- ^ Oglander, ss. 33-34.
- ^ Oglander, s. 34.
- ^ a b c Artuç, s. 10.
- ^ Artuç, ss. 10-11.
- ^ Artuç, s. 12.
- ^ a b Artuç, s. 42.
- ^ a b Artuç, ss. 45-46.
- ^ a b c Artuç, s. 47.
- ^ Artuç, ss. 42-43.
- ^ Artuç, s. 53.
- ^ a b c d e . 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2013.
- ^ a b c d e f g Artuç, s. 54.
- ^ . 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2013.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 82.
- ^ Semiz, s. 231.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 82-100.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 91.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 92.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 89.
- ^ a b c d Artuç, s. 55.
- ^ a b c Artuç, s. 57.
- ^ Semiz, s. 232.
- ^ Semiz, ss. 231-232.
- ^ Artuç, s. 46.
- ^ Yabancı birliklerin tüm gemi ve kadroları
- ^ Oglander, s. 106.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 4-5.
- ^ Türk Deniz Ticareti ve Türkiye Denizcilik İşletmeleri Tarihçesi, Cilt:II, Sh.: 106.
- ^ Figen Atabey, Çanakkale Muharebeleri Süresince Marmara'da Deniz Nakliyatı 31 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Oran, s. 30.
- ^ Oran, s. 29.
- ^ Oran, ss. 30-31.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 37.
- ^ Oglander, ss. 82-83.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 108.
- ^ . 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2013.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 109.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 110 (kroki).
- ^ Murat Karataş, Haritalarla Çanakkale Savaşları 21 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yüksek lisans tezi, Sh.: 3
- ^ Semiz, s. 236.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 110.
- ^ a b c d e f g h Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 111.
- ^ Piotr Nykel, Minesweeping Operation in the Dardanelles Sh.: 2
- ^ Artuç, s. 60.
- ^ a b c d e Oglander, s. 112.
- ^ İstanbul ve Boğazlar, Rus gizli dokümanları Moskova, 1926, Sh.: 189
- ^ Alan Moorehead, Gelibolu Sh.: 48
- ^ a b Artuç, s. 63.
- ^ a b c Oglander, s. 107.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 112.
- ^ a b c d e f Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 113.
- ^ Artuç, s. 61.
- ^ İbrahim Artuç, sh.: 63, 64
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 113-114.
- ^ a b c d e f Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 114.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 114-115.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 115.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 116.
- ^ a b Oglander, s. 111.
- ^ a b Oglander, s. 113.
- ^ a b c d Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 117.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 118.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 119.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 93-95.
- ^ a b Oglander, s. 128.
- ^ Oglander, ss. 124-125.
- ^ Oglander, s. 126.
- ^ Oglander, s. 115.
- ^ Oglander, s. 116.
- ^ Oglander, s. 117.
- ^ a b Oglander, s. 125.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 123.
- ^ a b c d Artuç, s. 75.
- ^ Türk Havacılık Tarihi 1912-1923, Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir, 1950.
- ^ Dz. Alb. Salim Besbelli - Çanakkale’de Türk Bahriyesi
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 96.
- ^ Rudolf Holzhausen, Birinci Dünya Harbi'nde Almanya'nın Türkiye'ye sağladığı Hava Desteği ve Çanakkale Havacıları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1982.
- ^ Artuç, s. 68.
- ^ J. Corbett, Naval Operations. History of the Great War: Based on Official Documents II Sh:160, 214, 218
- ^ a b c Artuç, ss. 69,71.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 124.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 126.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 126-127.
- ^ a b c d e f Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 127.
- ^ a b c d Artuş, s. 74.
- ^ a b c Gardiner, Robert (1979). Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905. Londra: Conway Maritime Press. s. 294. ISBN . 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2020.
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 128.
- ^ 1st Polish – Turkish Diving Expedition Gallipoli 2013 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 1
- ^ a b Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 129.
- ^ Gardiner, Robert (1985). Conway's All the World's Fighting Ships, 1906–1921. Londra: Conway Maritime Press. s. 8. ISBN . 22 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2020.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 129-130.
- ^ a b c Oglander, s. 130.
- ^ I. Hamilton, Gelibolu Günlüğü Hürriyet Yayınları (1972) Sh.: 36
- ^ a b Hamilton, Sh.: 37
- ^ a b Oglander, s. 131.
- ^ Oglander, s. 132.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 133.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, ss. 131-132.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 132.
- ^ a b c Çanakkale Deniz Savaşları 1915, s. 131.
- Genel
- Artuç, İbrahim. 1915 Çanakkale Savaşı. Kastaş Yayınları. ISBN .
- Çanakkale Deniz Savaşları 1915. Çanakkale Boğaz Komutanlığı - Deniz Basımevi. Şubat 2008.
- Aspinall-Oglander, Cecil Faber. Büyük Harbin Tarihi Gelibolu Askeri Harekatı. 1.
- Oran, Erdoğan (2007). Çanakkale Savaşları'nda denizaltı harekatı. Ankara. 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ekim 2020.
- Semiz, Yaşar. (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
- 19 Şubat harekatını gösterir kroki 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 25 Şubat harekatını gösterir kroki 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 18 Mart harekatını gösterir kroki 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Canakkale Savasi deniz harekatlari I Dunya Savasi nda Itilaf Devletleri nin Birlesik Filo ile savunmada kalan Osmanli Imparatorlugu kara topcusu arasinda 19 Subat 1915 ten 18 Mart 1915 e kadar Canakkale Bogazi nda yapilan bir dizi deniz operasyonudur Birlesik Filo nun Canakkale Bogazi na karsi yaptigi 18 Mart tarihli en genis kapsamli saldiri harekatin son operasyonudur ve bircok kaynakta 18 Mart Deniz Savasi olarak gecmektedir Canakkale Deniz HarekatlariI Dunya SavasiCanakkale SavasiTerk edilen Kraliyet Donanmasi zirhlisi HMS Irresistible in batisi 18 Mart 1915 Tarih19 Subat 1915 18 Mart 1915BolgeCanakkale BogaziSonucOsmanli zaferiTaraflarOsmanli Imparatorlugu Alman ImparatorluguBirlesik Krallik Fransa RusyaKomutanlar ve liderlerMirliva Cevat Yarbay Selahattin Adil Albay Talat Kucuk Talat Amiral Guido von Usedom Amiral Johannes MertenAmiral Sackville Carden Amiral John de Robeck Komodor Roger Keyes Albay Arthur Hayes Sadler Amiral Emile GuepratteGuclerCanakkale Mustahkem Mevkii Komutanligi 11 Mayin hattinda 400 mayin 2 Agir Topcu Tugayi Muhtelif tabya ve bataryalarda 230 top 3 Kolordu1 superdretnot 3 muharebe kruvazoru 23 kruvazor 28 on dretnot 25 muhrip 13 denizalti 1 deniz ucagi tasima gemisi 18 Mart 1 superdretnot 16 on dretnot 1 muharebe kruvazoru 1 deniz ucagi tasima gemisi Cesitli muhrip ve mayin tarama gemileriKayiplar3 Kasim 1914 86 olu 21 yarali 19 Subat 15 olu ve yarali 25 Subat 32 olu ve yarali 1 Mart 13 olu ve yarali 4 Mart 61 olu ve yarali 6 8 Mart 16 olu ve yarali 18 Mart 97 olu ve yarali 79 Turk 18 Alman Toplam 3 Kasim 1914 18 Mart 1915 43525 Subat 8 olu 4 Mart 52 olu yarali ve kayip 13 Mart 70 olu ve yarali 18 Mart 1 muhrip 3 mayin tarama teknesi ve 3 on dretnot batti 2 on dretnot ve 1 muharebe kruvazoru agir hasar aldi 660 800 olu Itilaf Devletleri Churchill in cabalariyla sadece donanmayla Canakkale Bogazi ni gecerek Istanbul onlerine ulasmak ve Almanya ile ittifak olan Osmanli Imparatorlugu nu tek darbeyle teslime zorlama planini kabul etmislerdir Bu harekat icin olusturulan Birlesik Filo 3 Kasim 1914 te Bogaz a karsi taarruzlarina baslamistir Bogaz daki mayin ve topcu savunmasini cokertmek icin asil girisim 18 Mart 1915 tarihinde yapilmistir Bu muharebede Birlesik Filo ya dahil uc zirhli batmis dort zirhli da agir bicimde hasar gorerek savas disi kalmistir Birkac gun icinde Itilaf Devletleri Canakkale Bogazi nin sadece donanmayla gecilemeyecegini ancak kara ordusu ile Gelibolu Yarimadasi nin isgal edilmesiyle bogazin acilabilecegine karar vermistir Bu kararla 25 Nisan 1915 gunu yarimadaya cikarma yapilmistir Savas oncesiI Dunya Savasi Avusturya Macaristan Imparatorlugu nun 28 Temmuz 1914 tarihinde Belgrad i bombalamasiyla fiilen baslamisti Osmanli Imparatorlugu ise Almanya nin Rus Imparatorlugu na savas ilan etmesinden bir gun sonra 2 Agustos 1914 gunu Almanya ile bir ittifak antlasmasi imzalamistir Antlasmanin imzalanmasinda Osmanli Imparatorlugu nun savas hazirliklari tamamlanana kadar tarafsiz gorunmesine karar verilmistir Diger deyisle antlasma gizli tutuldu Osmanli silahli tarafsizlik ilan etti Ertesi gun ise seferberlik hazirliklarina baslanmistir Bu arada Alman Akdeniz Tumeni Almanya nin 4 Agustos ta Belcika ya saldirmasiyla filodaki ana gemiler muharebe kruvazoru Goeben ile hafif kruvazor Breslau Birlesik Krallik kontrolundeki Cebelitarik tan ya da Suveys Kanali uzerinden Akdeniz disina cikamaz duruma gelmistir Bunun uzerine Amiral Wilhelm Souchon 8 Agustos ta Istanbul a gitmeye karar vermistir Peslerindeki Birlesik Krallik Filosu onunde cekilen gemiler 10 Agustos ta Canakkale Bogazi onlerinde gelmistir Enver Pasa Canakkale Mustahkem Mevkii Komutanligi na Gemilerin bekletilmeksizin iceri alinmasi talimatini vermistir Gemiler 3 Agustos ta Istanbul onlerine gelmis bulunmaktadir Uluslararasi antlasmalar geregi bu gemilerin ya 24 saat icinde Osmanli karasulari disina cikacak ya da silahtan arindirilarak enterne edilecektir Ancak Alman buyuk elcisinin siddetle karsi cikisi uzerine gemilerin Osmanli Imparatorlugu nca satin alindiginin ilan edilmesi gibi bir cozume gidilmistir Gemilere Osmanli bayragi cekilir Goeben in adi Yavuz Breslau nun adi da Midilli olmustur Bunun uzerine Birlesik Krallik Canakkale Bogazi cikisini ablukaya alma karari vermistir Bu tarihe kadar Malta Us Komutani olan Ingiliz Amiral Carden 20 Eylul de Abluka Filosu Komutanligi na atanmistir Emrinde Birlesik Krallik in Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazorleri Dublin ile Glouchester hafif kruvazorleri Fransiz ve zirhlilari 12 muhrip ve 6 denizalti bulunmaktadir Amiral Souchon un 9 Eylul 1914 tarihinde Osmanli Donanma Komutanligi na atanmasi ardindan Amiral in komutasindaki bir Osmanli filosu Karadeniz Baskini olarak adlandirilan olayda 29 Ekim 1914 gunu Karadeniz e acilmis ve Rusya nin Odessa Sivastopol Novorossisk ve Feodosya limanlarini bombalamislardir Bu taarruz Enver Pasa nin 25 Ekim de Amiral e verdigi yazili emre dayanmaktadir Rusya nin askeri tepkisi 1 Kasim 1914 gunu Kafkasya uzerinden Osmanli topraklarina taarruz etmek olmustur Ayni gun Birlesik Krallik gemileri Izmir i ve Kizildeniz deki Akabe limanini bombaladilar 3 Kasim da Birlesik Krallik savas gemileri Canakkale Bogazi ndaki dis kaleleri bombaladi Iki gun sonra Birlesik Krallik ve Fransa Osmanli Imparatorlugu na savas ilan etti Osmanli hukumeti nihayet 11 Kasim da Uclu Itilaf a savas ilan etti uc gun sonra Padisah V Mehmed Sunni ve Sii Muslumanlara Bati guclerine karsi cihat cagrisinda bulundu Harekat karariItilaf Devletleri nin Canakkale Bogazi na karsi bir askeri harekat karari almalarina varacak kilometre taslarindan biri Car II Nikolay nin Birlesik Krallik a yonelik talebidir Car bu talebinde Bogazlar dan soz etmeden Osmanli Imparatorlugu na karsi bir askeri hareket ve askeri malzeme yardimi talep etmistir Birlesik Krallik Savas Bakani Lord Kitchener bu isteklerin askeri harekat yanina olumlu yanit vermisti Carlik in boyle bir askeri hareketten beklentisi Osmanli nin Kafkasya dan bir kisim birligini cekmek zorunda birakilmasi bunun da Rusya nin bu cephedeki yukunu hafifletecegidir Diger onemli bir kilometre tasi ise Yunanistan Basbakani Venizelos un bir cikarma yapilmasi durumundan Yunanistan in bu harekata askeri olarak katilabilecegini Birlesik Krallik a bildirmesiydi Venizelos 19 Agustos 1914 tarihinde Canakkale Bogazi na taarruz etmeye dayanan ayrintili bir plani Birlesik Krallik yetkililerine iletmis bu taarruza Yunanistan in da birlik verebilecegini belirtmisti Ancak Venizelos un planinda Bulgaristan in da Istanbul a saldirmasi kosulu vardi Birlesik Krallik askeri makamlari plani incelemis ve fazla sarta bagli olmasi dolayisiyla uygulanmasinin olanaksiz oldugu yonunde rapor vermisti Bulgaristan meselesi son derece akillica secilmis bir kosuldur Osmanli Ordusu na her turlu Alman destegi icin kullanilabilir tek ulasim yolu olan demiryolu Bulgaristan uzerinden gecmektedir Bu destek hattinin kesilmesi ancak Bulgaristan in Itilaf Devletleri tarafina gecmesiyle olanaklidir Diger yandan Birlesik Krallik in Istanbul Buyukelcisi Sir Louis Mallet Agustos ayinda Bogazlarin yabanci savas gemilerine kapatilmasinin ardindan Bogazlarin zorla gecilmesi yonunde bir oneriyi rapor etmistir Mallet donanmanin gecmesinden sonra Bogazlarin kara birliklerince isgal edilmesi gerektigi gorusunu one surmekteydi Bir yandan bu savas planlari yapilirken Birlesik Krallik Hukumeti Osmanli Imparatorlugu nu savasin disinda tutmaya cabaliyordu Osmanli savasa girdiginde ilk askeri harekatinin Suveys Kanali uzerine olacagi tahmin ediliyordu Bu bolgeye Bati Cephesi nden o siralarda birlik kaydirilmasina olanak yoktu Mustemlekelerden kuvvet aktarmak ise aylar alirdi Diger yandan musluman ulkelerin ki bircogu Britanya mustemlekesiydi musluman halkinda ayaklanmalar olmasindan ciddi bicimde cekiniliyordu Bu endiselerin bosuna oldugunu zaman gostermistir Osmanli davasi ugruna musluman ulkelerden hatta kendi tebaasindan dahi kayda deger bir destek olmamistir Butun bu endiselerle Birlesik Krallik Hukumeti Osmanli nin savas disi kalmasi sartiyla bir kisim oneri getirmistir Bu onerilere Fransa nin hatta Rusya nin da destegi saglanmisti Oneriler Canakkale Bogazi nin ticari gemilere acilmasi ve Alman askeri personelinin sinir disi edilmesi sartlarini icermektedir Goeben ve Breslau uzerinde israr ediliyordu Bu gemilere Ege ye ciktiklari takdirde eger Alman askeri personeli tasiyorlarsa Alman savas gemisi islemi uygulanacakti yani ates acilacakti Canakkale Bogazi nin gecilerek Istanbul un zorlanmasi fikrinin Birlesik Krallik Parlamentosu nda ilk olarak 25 Kasim 1914 tarihindeki Birlesik Krallik Basbakanlik Toplanti Salonu ndaki olagan toplantida Churchill tarafindan ortaya suruldugu kabul edilmektedir Misir in savunulmasi konusunda alinacak ek onlemlerin konusulmasinin hemen ardindan soz alan Deniz Bakani Donanma Birinci Lordu Churchill Misir ve Suveys Kanali ni yerinde savunmanin pasif bir tutum olacagini one surerek konusmasina baslamistir Bu bolgedeki kuvvetlerin buyuk bolumunu Avrupa dan bir kisim kuvvetle takviye ederek Osmanli Imparatorlugu nun en zayif noktasinda saldirmanin daha uygun olacagini belirtmis ve bu noktayi baskent Istanbul olarak isaret etmistir Misir in savunulmasi konusunda alinacak ek onlemlerin konusulmasinin hemen ardindan soz alan Deniz Bakani Denizcilik Birinci Lordu Churc Boylesi bir harekattan Churchill in bekledigi amaclar Rusya ya yardim edilmesi Bulgaristan ve Romanya gibi tarafsiz ulkeleri hatta Almanya yaninda savasa girmeye yaklasan Italya yi ve taraf konusunda kararsiz Yunanistan i etkilemek Fransa ve Rusya cephelerinde kilitlenmis gorulen savasa Balkanlar uzerinden bir kusatma ile cozum bulmakti Diger yandan Churchill bol silah ve muhimmatla desteklenecek Rus Cari nin milyonluk nufusunu savasa surerek Almanya yi bu insan seli karsisinda yikacagini belirtmektedir Bu ifadelere karsin o gunku toplantida bu konu uzerinde bir gorusme acilmamistir Sonraki toplantilarda Savas Bakani Lord Kitchener Fransa Cephesi nin durumu nedeniyle Canakkale icin asker veremeyecegini kesin olarak ifade etmistir Fransiz ordulari Baskomutanligi da Bati Cephesi nden baska bir yer icin asker alinmasina siddetle karsidir Bu durumda Churchill Canakkale Bogazi ni kendi komutasinda olan donanmayla gecmenin yollarini aramistir Bunun uzerine 3 Ocak 1915 te Akdeniz deki Amiral Sackville Carden e Bogazlari sadece deniz kuvvetleriyle zorlama konusunda gorus soran bir mesaj gondermistir Mesajda mayin hatlarina komur gemileri surerek durumun degerlendirilebilecegi notu vardir Ancak Amiral Carden bunu mumkun gormedigini bunun icin buyuk bir kuvvet gerekecegini bildirmistir Churchill bu kez Tasarladiginiz harekatin niteligini istediginiz kuvvetin miktarini ve bunu nasil kullanmayi dusundugunuzu lutfen bildiriniz iceriginden bir mesaj gondermistir Amiral in 11 Ocak taki yaniti ile bir gorev kuvveti sekillenmeye baslamistir Iki gun sonraki 13 Ocak taki Yuksek Savunma Konseyi toplantisinda Canakkale Bogazi nin sadece donanmayla zorlanmasi konusunda Deniz Bakanligi na on yetki verilmistir Harekat icin kesin karar ise Konsey in 28 Ocak 1915 tarihli toplantisinda alinmistir Toplanti tutanaginda karar su ifadeyle yer almaktadir Bahriye Nazirligi hedef Istanbul olmak uzere Gelibolu Yarimadasi ni dove dove zapt edecek bir deniz harekatina Subat ayinda baslayacaktir Esasen kara unsurlarinin destegi olmadan donanmanin tek basina Istanbul u isgali girisimi butun butun Churchill in cabalari sonucu uygulamaya konulmus gorunmektedir Amiral Carden gibi Donanma Komutani Lord Fisher de bu operasyona karsiydi Taraflar kuvvetler hazirliklar planlamaOsmanli Canakkale Mustahkem Mevkii Kabaca 62 km uzunlugundaki Canakkale Bogazi 1 2 km ile 7 km arasinda degisen bir genislik gostermektedir Ege Denizi girisinde 3 2 km genisliktedir En dar oldugu kesim Canakkale ile Kilitbahir Burnu arasidir ve burada genislik 1 2 km dir Bogaz boyunca yuzey akintisi Marmara Denizi nden Ege Denizi yonundedir dolayisiyla Marmara ya gecen su ustu tekneleri icin hiz kesicidir Canakkale Bogazi nin savunmasi kolordu duzeyindeki Canakkale Mustahkem Mevkii Komutanligi sorumlulugundadir Komutanlik Osmanli Imparatorlugu ile Almanya arasinda ittifak antlasmasinin yapildigi 3 Agustos tan sonra Baskomutanlik in emri ile 5 Agustos 1914 tarihinde kurulmustur Komutanlik hem Istanbul Bogazi hem de Canakkale Bogazi savunmasinda sorumlu olan Alman amirali V Usedom a baglidir Canakkale Deniz Savasi oncesinde Mevkii Cevat Pasa komutasindaydi Cevat Pasa nin emrinde iki piyade tumeni ve cesitli topcu bataryalari ve destek kitalari bulunmaktaydi Bogaz in savunmasi esas olarak mayin hatlarina dayanmaktadir Ancak sahillere teskil edilen top bataryalari gibi ek onlemlerle bu mayin hatlarinin guvenliginin saglanmasi gerekmektedir kaynak belirtilmeli Mayinlama calismalari Seferberlik ilaninin hemen ardindan 3 Agustos 1914 Bogaz in ana savunmasini olusturmak uzere mayin hatlari dosenmesi calismalari baslatilmistir Bunun icin en uygun kesim dogal olarak Bogaz in en dar oldugu araliktir Canakkale Bogazi giristen Kepez Burnu na kadar gorece genistir Nara Burnu na kadar yeniden genisler ama Bogaz in en dar yeri Canakkale kenti ile karsida Kilitbahir arasidir Bu nedenle mayinlama calismalari Kepez Burnu onlerinden Canakkale gerisine kadar olan kesimde yapilmistir Esasen Bogaz a mayin dosenmesi ile ilgili elde hazir bir plan vardir Iki mayin hatti ongoren bu plan Birlesik Krallik Donanmasi ndan bir subay tarafindan hazirlanmisti Itilaf Devletleri Birlesik Filosu nun Canakkale Bogazi na yonelik ilk saldirisinin yapildigi 19 Subat 1915 tarihine kadar Bogaz a 9 mayin hatti dosenmistir Bu hatlar 40 45 metre aralikla cogunlukla 4 5 metre derinlige birinde 2 5 metre araliklarla atilmis mayinlardan olusmaktadir Bu mayinlama calismalari sirasinda bazi mayinlar kisa sure sonra infilak etmis bazilari da akinti nedeniyle suruklenip islemlerini yitirmislerse de buyuk kismi ele gecirilip kullanilmistir Tum bu calismalar ve sonrasindaki mayinlama faaliyetleri Mustahkem Mevkii Komutanligi bunyesindeki Mayin Grup Komutani Binbasi Nazmi Akpinar Bey in yakin gozetiminde gerceklestirilmistir Bu calismalarin sonucunda 18 Mart a kadar toplam 403 mayin kullanilmistir Tum bu mayinlarin buyuk kismi Ruslar tarafindan Yavuz ve Midilli nin Karadeniz e cikmasini onlemek icin Istanbul acilarina doktukleri mayinlarin toplanmasindan gelmektedir Diger bir kisim mayin ise Trabzon aciklarindan toplanan Rus mayinlari Izmir sularinda ele gecen Fransiz mayinlari ve Balkan Harbi nden kalma Bulgar mayinlaridir Bu sekilde ele gecen mayinlar Alman torpil uzmani Yuzbasi Goehl tarafindan tek tek kontrol edilmistir ve toplam 145 adet olarak Canakkale Bogazi nda kullanilmistir Hatlar halinde dokulen mayinlardan bir kismi zaman icinde esas olarak guclu firtinalar nedeniyle yerlerinden koparak akintiya kapilmistir Mayin uretimi olmadigi icin bu mayinlar fazlasiyla degerliydi Bu yuzden carpip havaya ucma tehlikesi goze alinarak su ustunden toplanmasina calisilmis buyuk bir kismi bu sekilde toplanmistir Mayinlama onlemleri yaninda zamani geldiginde akintiya birakilarak Itilaf Devletleri gemilerine dogru suruklenmeleri icin 13 mayin ayrilmis ve bunlarin suya birakilmasi icin gereken duzenlemeler yapilmistir Tabyalar Liman von Sanders baskanliginda bir Alman heyetinin Osmanli ordusunu gelistirmek icin Turkiye ye gelmesinden sonra hem Istanbul hem de Canakkale Bogazi nin savunma Komutanligi na Amiral Usedom getirildi Ardindan 42 Alman subay ve eri Canakkale ye gelerek goreve basladilar Bu sayi 18 Mart 1914 e kadar 24 subay ve 432 eri bulmustur Hamidiye Tabyasi tumuyle Alman subay ve erlerinin kontrolundeydi Bu tarihlerde Canakkale Bogazi nin savunmasi oldukca yetersizdir Koruganlar zayif eski toplardan olusan bataryalar yetersizdi degisik cins ve capta toplarla donatilmisti Bu nedenle mevcut topcu muhimmati birbirine uymamaktaydi Mesudiye gibi artik denizde gorev yapamayacak kadar eski askeri gemilerden sokulen toplarla yeni bataryalar olusturulmustu Boylece farkli capta muhimmat ve top uyumsuzlugu artmisti Zaten elde guclu bir topcu savunmasina yeterli olandan cok daha az muhimmat vardir Mayin hatlarinin korunmasi ve Bogaz dan gecisin engellenmesi icin etkili bir savunma kurabilmek amaciyla Almanya dan guclu toplar ve muhimmat siparis edildi Ancak bu toplar ve muhimmat Almanya ile Osmanli Imparatorlugu arasindaki kara yolu uzerinde bulunan Bulgaristan ve Romanya nin savasta henuz tarafsiz konumda olmalari nedeniyle Canakkale Deniz Savasi boyunca Osmanli makamlarina teslim edilemedi Sonucta bogaz topcu savunmasinda degisik capta 230 top bulunmasina karsin bunlardan cogu oldukca eskiydi En iyilerinin bile atis menzili 7 8 km civarinda olup sadece 82 adeti donanma toplariyla duello edebilecek nitelikteydi Almanya ya bir miktar uzun menzilli agir top ve cephane siparisi verilmisti Bu haliyle Canakkale Bogazi nin savunma duzeni her iki kiyida konuslandirilmis topcu bataryalari ile bogaza dosenmis olan mayin hatlari bilesimidir Diger yandan mevcut tahkimatlar yeniden duzenlendi guclendirildi Isildaklarin sayisi ona cikarildi Karadaki topcu bataryalari uc grup halinde tertiplenmistir Dis savunma orta savunma ve ic savunma Merkez Tahkimat duzenidir Bogazin ana savunma duzeni Merkez Tahkimat kesimidir Uzun menzilli toplar ve mayin hatlari Merkez Tahkimat bolgesinde yerlesiktir Ayrica dusman gemilerini yaniltmak icin uc tahkimat bolgesinde de sahte topcu mevzileri yapilmis bunlara duman cikartacak araclar eklenmisti Boylece bu sozde bataryalar ates acar gorunumu vererek dusman gemilerinin atesini uzerlerine cekeceklerdi Dis Tahkimat Gelibolu Yarimadasi ndaki Ertugrul ve Seddulbahir Anadolu yakasindaki Kumkale ve Orhaniye tabyalaridir Burada gorev yapan topcu birligi merkezi Canakkale de olan 2 Topcu Tugayi nin 5 Agir Topcu Alayi olup 1914 yili Agustos ayi baslarinda mevzilere yerlesmisti Alay in 1 Topcu Taburu Seddulbahir 2 Topcu Taburu Anadolu tarafindadir Dis Tahkimat in silahlari 150 mm lik 19 agir top 6 havan ve 4 adet mantelli adi verilen eski model toplardan olusur Hepsi cakili yani sabit toplardir Orta tahkimat her iki sahildeki 15 cm lik 24 obus 12 cm lik 8 dag topu 21 cm lik 10 havandan olusan toplam 42 namludur Bu tahkimat hareketli toplardan olusmaktadir Orta tahkimatin gorevi mayin tarama teknelerini engellemek ve diger gemilerin gerideki Merkez Tahkimat i dovmelerini engellemekledir Merkez Tahkimat ise Kepez Soganlidere hatti ile Nara Degirmendere hatti arasinda kalan kesimdir Avrupa Yakasi nda Degirmendere Namazgah Rumeli Hamidiyesi Hamidiye 2 Anadolu Mecidiyesi Anadolu Yakasinda Nara Rumeli Mecidiyesi Cimenlik Rumeli Hamidiyesi Hamidiye 1 Cimenlik Dardanos ve Mesudiye olmak uzere on tabya topcu bataryasi halinde duzenlenmistir Tahkimatlarda menzilleri 16 9 km olan 35 5 cm lik 24 digerleri daha kucuk caplarda olmak uzere toplam 137 top bulunmaktaydi Bogazin asil savunmasi bu bataryalar sayesinde saglanacakti Bogazi ve mayin hatlarini koruyan tabyalarin bir kara harekatina karsi guvenligi yoktur Gelibolu Yarimadasi nin en dar yerindeki Bolayir civarinda uc ana tabyadan olusan bir savunma vardi Ancak Gelibolu Yarimadasi sahillerine yapilacak bir cikarma harekati icin kara savunmasi mevcut degildi Bu eksikligin giderilmesi icin Tekirdag daki 3 Kolordu nun Gelibolu ya kaydirilmasina karar verilmistir Ucuncu Kolordu Komutani bu tarihte Balkan Savasi nin Yanya Savunmasi ndaki basarisiyla bilinen Esat Pasa dir Kurmay baskani ise Fahrettin Altay dir Itilaf Devletleri Birlesik Filo Saldiri gucu icin Carden in Akdeniz filosu guclu savas gemileriyle desteklendi Boylece Canakkale Bogazi ni zorlamak icin Birlesik Filo olusturuldu Amiral Carden 11 Ocak tarihli raporunda 12 muharebe gemisi ucu agir olmak uzere 6 kruvazor 16 muhrip 12 mayin tarayici 6 denizalti ve cesitli sinir gemiler gerekecegini bildirmisti Istedigi bu gemilere ilaveten emrine yeni hizmete girmis olan Queen Elizabeth ile Irresistible zirhlilari da verilecektir Fransiz Hukumeti tarafindan harekat icin Amiral Guepratte komutasinda dordu zirhli dordu denizalti olmak uzere 26 parcalik bir filo tahsis edilecegi bildirildi Churchill de Birlesik Krallik gemilerini Amiral Carden komutasi altina girmek uzere bolgeye hareket ettirmistir Bu sekliyle filoda orta ve agir capta 247 namlu bulunmaktadir Asker sikintisi nedeniyle harekat baslangicta sadece deniz kuvvetlerine dayanmaktayken Subat basinda kraliyet denizcilerine destek olmak uzere 29 Britanya Tumeni de Misir da egitim gormekte olan Avustralya ve Yeni Zelanda birliklerine katildi Savasin o asamasinda bu kara birliklerinin Bogaz da degil Istanbul un isgalinde kullanilmasi ongorulmekteydi kaynak belirtilmeli Birlesik Filo nun panoramik goruntusuHarekatlarDenizalti faaliyetleri Birlesik Krallik denizaltilari 1914 yilindan itibaren asil savas henuz baslatilmadan saldiriya gecmislerdir Ingiliz amiral Carden komutasindaki Abluka Filosu 20 Eylul 1914 gununden beri Yunanistan sinirlari icindeki Dedeagac tan Izmir Korfezi ne kadar tum Kuzey Ege kiyilarinda bir abluka uyguluyordu Komutasi altindaki uc Birlesik Krallik B9 B10 ve B11 ve uc Fransiz Joule Saphir ve Marioette denizaltisi bu gorev icin kullaniliyordu Bu denizaltilarla Marmara Denizi ne gecilip gecilemeyecegi arastirilmak istendiginde bu is icin B 11 kullanilmasina karar verilmistir Gelibolu Yarimadasi nin isgali icin cikarmalar yapildigi 25 Nisan 1915 gununden hemen sonra da bolgedeki Osmanli kuvvetlerinin 5 Ordu deniz uzerinden asker muhimmat ve erzak ikmalini engellenmek icin denizalti operasyonlari bolgeye gonderilen yeni denizaltilarin da katilimiyla yapilmistir kaynak belirtilmeli Bu harekatlar sirasinda Itilaf Devletleri ne ait 13 denizalti kullanilmis ve Canakkale Bogazi ni 27 kez gecme girisiminde bulunulmustur Bu tesebbuslerde 3 Birlesik Krallik denizaltisi ve 3 Fransiz denizaltisi ile bir Avustralya denizaltisi batmis bir Fransiz denizaltisi da ele gecirilmis ve Mustecip Onbasi adiyla Osmanli donanmasina katilmistir Osmanli Imparatorlugu nun bu denizalti harbindeki gemi kayiplari ise toplam tonaji 21 bin ton olan 8 askeri gemi Mesudiye Barbaros Hayreddin zirhlilari Yarhisar muhribi Peleng i Derya Nur ul Bahir gambotlari Nara ve Sakiz destek gemileri ile toplam tonaji 38 500 ton olan Sirket i Hayriye ve Halic Sirketi ne ait 31 ticaret gemisi batmistir Bunlarin yani sira 200 den fazla kucuk tekne ve mavna da batirilmistir Toplam gemi kaybi 63 516 tondur Bu denizalti harekatlari her ne kadar 5 Ordu nun savas gucunde yikici bir hasar yaratmadiysa da Osmanli Imparatorlugu nun gemi insan gucu malzeme ve muhimmat yonunden agir sayilabilecek kayiplara ugramasina neden olmustur Sonuc olarak asker nakliyati mayis ayi ortalarindan itibaren Trakya uzerinden kara yoluyla yapilmaya baslanmistir Bu durumda 12 saat gerektiren nakliyat bir haftayi bulmustur Diger ikmal maddeleri sevkiyati da kara yoluna kaydirilmistir Sonuc itibariyla Muttefik denizalti operasyonlari cephe kuvvetlerinin ikmalini zor zahmetli zaman alici hale getirmis ve en azindan alti kat daha pahaliya mal olmasina yol acmistir Ozellikle muhimmat nakliyesinde yasanan gecikmeler cephelerde belirgin sikintilar yaratmis hatta bazi taarruzlarin sirf bu yuzden ertelenmesine neden olmustur Bir diger onemli ikmal malzemesi olan tibbi malzeme sevkiyatindaki gecikmelerin de olumcul olmasi tabidir Butun bunlarin sonucunda denizyoluyla ikmal kademe kademe terk edildi Oyle ki Muttefik Donanma Komutanligi 1915 yili Aralik ayi itibariyla Marmara Denizi nde hedef yoklugundan denizalti operasyonlarina son vermeye karar vermistir Suustu harekatlari Itilaf Devletleri nin Canakkale Bogazi top bataryalarina karsi ilk girisimi Osmanli Donanmasi nin Yavuz ve Midilli nin de katildigi Karadeniz deki Rus limanlarini bombalamasina bir misilleme olarak 3 Kasim 1914 gunu alti kruvazorle yapilmistir Bu tarihte henuz Bogaz in zorlanmasi yonunde alinmis bir karar yoktur Soz konusu karar 25 Ocak 1915 tarihli Birlesik Krallik savas konseyi toplantisinda alinacaktir Birlesik Filo nun Amiral Carden tarafindan hazirlanan taarruz plani dort asamaliydi Birinci ikinci ve ucuncu asamalarda sirasiyla dis orta ve merkez tahkimatlar yok edilerek mayin hatlari temizlenecek son asamada ise kalan mayin hatlari temizlenerek donanma Marmara ya girecekti Ilk asamaya 19 Subat 1915 te baslandi Ancak bundan once Canakkale Bogazi onlerinde devriye gezen Birlesik Krallik gemileri 3 Kasim da Dis Tahkimat bolgesini 17 dakika suren bir topcu taarruzu yapilmistir Bu taarruz menzilin cok disindan yapildigi icin top basinda yapacak bir sey yoktu Personel uygun siginaklara cekilmistir Mermilerden biri Seddulbahir Kalesi icindeki cephaneligin 3 metre kalinliktaki toprak dolgusunu ve tavanini delerek iceride patlamistir Cephanelikte 11 ton barut ve 360 agir top mermisi bulunmaktaydi Iceride siginmis olan 5 subay ve 81 er olmus 23 er yaralanmistir 19 Subat taarruzu Birlesik Filo nun plana uygun ilk harekati 19 Subat 1915 gunu baslatildi Plana gore Bogaz i zorlama harekatinin ilk asamasinda Dis Tahkimatin yani Anadolu yakasindaki Kumkale ve Orhaniye tabyalari ile Avrupa yakasindaki Ertugrul ve Seddulbahir tabyalarinin imha edilmesi ongoruluyordu Harekat Birlesik Filo nun 12 gemisiyle yapilmistir Filodaki gemiler uc grup halinde savasa surulduler Birinci grupta Inflexible Agamemnon Queen Elizabeth ikinci grupta Vengeance Albron Cornwallis Irresistible Triumph ve Fransiz gemilerinden olusan ucuncu grupta ise Suffren Bouvet Charlemange ve Gaulors yer almaktadir Soz konusu gemiler Osmanli mevzilerine karsi 170 namluyla ates acmislardir Filodaki bu toplarin caplarina gore sayilari 30 5 cm lik 48 23 4 cm lik 20 16 cm lik 20 15 cm lik 56 10 5 cm lik 26 dir Bogaz in Dis Tahkimat inda hazir bulunan toplar ise 19 agir top 6 havan ve 4 mantelli toptur Sabah 09 50 de baslayan harekatin ilk bolumunde hedef olan tabyalar 7 700 15 000 yardadan 7 13 7 km ates acmislardir Osmanli topcusu menzilleri kisa oldugu icin karsilik verememistir Zirhlilardan bazilari kiyilara sokularak tabyalari yan atesine almislardir Saat 14 00 dolaylarinda gemiler ilerleyerek 5 7 km den atisa gecince Osmanli tabyalari karsilik vermeye baslamistir Saat 16 40 ta Orhaniye Tabyasi atesini fazla yaklasan Vengeance zirhlisi uzerine toplamistir Bunun uzerine diger zirhlilar ateslerini Orhaniye Tabyasi na yonelttiler Birlesik Filo nun 7 5 saat suren taarruz yaklasik olarak bin mermi harcanarak saat 17 30 da sona erdirilmistir Osmanli tabyalarinda kayip ikisi subay olmak uzere 4 olu ve 11 yaralidir Toplarda hasar yoktur Havanin kararmasi uzerine saat 17 30 da donanma geri cekilmistir Taarruz basarili olmamisti Bunun nedeni gemilerin yeterince yaklasmadan uzaktan ates acmasi ve sik sik yer degistirmis olmalarina baglanmistir Dolayisiyla Dis Tahkimat a taarruzun yenilenmesi gerekiyordu 25 Subat taarruzu Birlesik Filo nun zirhlilarinin 7 5 saat icinde bin mermi kullanarak dovdugu Osmanli tabyalarinin susturulamamasi bir basarisizlikti Ancak yine de bir kazanim vardir Birlesik Filo Komutanligi Osmanli tabyalarinin yan atese alinabilmek gibi bir zaafi oldugunu boylece anlamistir Ayrica tabyalarin vurulmasinin yeterli olmadigi ortaya cikmisti Tabyadakiler gemiler atis menzillerinin disindayken siperlere cekilmekteydiler Gemiler menzile girince top basi edip atese baslamaktalar gerektiginde yakinlarda patlayan top mermilerinin yigdigi topragi temizleyip toplari yeniden atese hazir hale getirmektedirler Bu durumda her topun tek tek vurulup imha edilmesi gerekmektedir Saldiri gecesi Osmanli komutanligi Gelibolu Yarimadasi nin bati sahillerinde olasi bir cikarma hareketine karsi bazi onlemler almistir Bu arada saldiriya ugrayan tabyalarda tum gece boyunca hasarlarin giderilmesi icin gereken calismalar yapildi toplar yeniden atese hazir hale getirildi Bozan hava sebebiyle bir sonraki saldiri ancak 25 Subat 1915 gunu baslatilabilmistir Fakat bu arada muhriplerin korumasi altinda zaman zaman Osmanli topcusunun atesi altinda 25 Subat a kadar dis kesimde mayin taramasi yaptilar Ancak buralara zaten mayin atilmamisti Saat 09 45 te onceki saldirida yer alan zirhlilar belirlenen atis hatlarina gelmislerdir Queen Elizabeth 10 600 yarda yaklasik 9 7 km demirleyip atese basladi Agamemnon daha yakin bir mesafeye demirlemistir Zirhilar Osmanli topcu menzili disinda demir atarak atese basladilar Hem cepheden hem de yandan ates altina alinan Osmanli tabyalarinda personel top basi yapamadilar Fakat saat 10 17 de Ertugrul Tabyasi Agamemnon zirhlisina karsi atese baslamistir Izleyen 15 dk icinde yedi isabet alan Agamemnon orta derecede hasar gormustu ve murettebattan sekiz kisi olmustu Bu arada once Orhaniye Tabyasi ndaki uzun menzilli iki top surekli ates etmekten asiri derecede isinmis namlular kizarmis ve namlu cemberi parcalanmistir Orhaniye Tabyasi nin susturuldugunu dusunen zirhlilar bu kez ateslerin Ertugrul Tabyasi na topladilar Buradaki toplar da kisa sure sonra ayni duruma gelmistir Dahasi Ertugrul da iki top isabet almistir Tabyalar ogleuzeri artik atesi kesmislerdir Saat 13 45 te Vengeance ve Cornwallis Bogaz a girerek Ertugrul ve Orhaniye ye ates actilar Bogaz disindaki zirhlilar da atese katildi Kumkale ve Seddulbahir tabyalarinda durum daha agirdi Bu tabyalardaki toplar hem kendilerinin hem de cephaneliklerin isabet almasi nedeniyle ancak dorder mermi kullanabilmislerdir Saat 16 00 itibariyla Amiral Carden mayin tarama teknelerinin bogaza girmesi icin emir vermistir Bu tekneleri atesiyle koruyacak olan Albion Vengeance ve Triumph alti muhriple birlikte Bogaz dan iceriye dogru 1 8 km kadar girdiler Albion Anadolu yakasina Triumph da Avrupa yakasina yanasarak tabyalari seri ates altina aldilar Orhaniye Tabyasi ndan bir top Albion a sadece bir mermi atabilmistir sonra silindiri parcalandi Seddulbahir Tabyasi nda ise havan bataryalari Triumph in menzil disinda kalmasi nedeniyle ates acamadilar Sonuc olarak uzun menzilli toplari olan Orhaniye Tabyasi sadece tek bir mermi kullanabilmis Ertugrul Tabyasi ise 74 mermi kullanmis ama 8 isabet almisti Iki batarya da gun sonunda tumuyle imha olmustur Personel kayiplari ise 13 olu 19 yaralidir Bogaz in Dis Tahkimat inin imha edilmesi Avrupa da beklenenin ustunde sonuclar dogurmustur Bukres ten gelen bir istihbarat raporunda Italya nin Itilaf Devletleri yaninda savasa katilmasi yonunde buyuk bir umit oldugu belirtilmekteydi Olayin Bulgaristan da yarattigi etki de bu yonde gorulmekteydi Sonuclari daha elle tutulur etkiler ise Rusya ve Yunanistan uzerindedir Rusya Istanbul Bogazi nin Karadeniz kiyilarinda yapilacak bir harekata 40 bin mevcutlu bir ordu ile katilacagini bildiriyordu Yunanistan Basbakani Venizelos Gelibolu Yarimadasi na yapilacak bir cikarma icin uc tumenlik bir kuvvet hazirlayacagini Kral in da bu konuya olumlu bakacagini bildirmistir Ancak Rusya 2 Mart ta Atina daki elcisine Yunan kuvvetlerinin Canakkale Savasi na katilmalarini kabul edemeyecegini acikca bildirmistir Birer kopyasi Londra ve Paris e gonderilen telgrafta Muttefiklerin Istanbul a karsi yapacaklari taarruza Yunan kuvvetlerinin istirak ettirilmesine asla musaade edemeyiz denilmektedir Yunan Genelkurmayi da bir gun sonra Gelibolu ya cikarma yapmak icin artik cok gec kalindigi gorusundedir Yunan Krali muhtemelen hem Genelkurmay in hem de Rusya nin durumundan etkilenmis ve Venizelos un onerisini kabul etmedigini bildirmistir Fakat en ilginc tepki Chicago dan gelir Rus bugdayinin artik serbestce Avrupa ya akacagi beklentisiyle alimlar ertelenir ve Chicago bugday borsasinda fiyatlar bas dondurucu bir hizla duser Bu arada Istanbul daki durum da son derece gergindir Oyle ki Saray in ve Hukumet in Konya ya tasinmasi icin gereken hazirliklar baslatilmisti Hazinenin muzedeki kutsal emanetlerin ve saraydaki degerli esyanin nakliyesi icin gerekli planlamalar yapilmisti 26 Subat 17 Mart taarruzlari 26 Subat Dis Tahkimat in tumuyle susturulmasindan sonra Amiral Carden in planinin ikinci asamasina gecilmesi gerekmektedir Bu asamada gemilerin Bogaz a girerek Orta Tahkimat kesimindeki bataryalarin imhasi ve mayinlarin temizlenmesi planlanmaktadir Bu arada en ilerideki Osmanli bataryalarinin bulundugu Dardanos Tabyasi nin imhasi hedeflenmistir Ama once bu hatta kadar olan sularda mayin tarama islerine girisildi 26 Subat ta sabaha karsi Amethyst kruvazoru ve 7 mayin tarama Bogaz a girdiler Osmanli mevzilerindeki isildaklar gemileri tespit edince Amethyst e karsi ates acilmistir Birkac isabet alan gemi cekilince bu kez ates mayin tarama teknelerine kaydirildi Yedi tekneden dordu batti ve bir digeri agir hasar gordu Saat 11 00 de Majestic Orhaniye Tabyasi ni yeniden ates altina almistir Bu arada mayin tarama tekneleri Karanlik Liman i taramaktaydilar Denizden gozlemle Bogaz in giris bolumundeki tabyalarin terk edilmis oldugu anlasiliyordu Bu durumda Amiral de Robeck Vengeance den Kumkale ye ve Irresistible dan Seddulbahir e birer mufreze cikarilmasini emretmistir Kumkale kiyilarina saat 14 30 u gece 50 deniz piyadesi ve tahrip ekibinden olusan bir mufreze cikarilmis bu grup mezarliga kadar ilerlemis burada siddetli bir atesle karsilanmistir Bir olu ve iki yarali verilmesine karsin buradaki iki ucaksavar ile bir top imha edilmistir Daha sonra kiyilarda tutunamayacaklarini gorerek gemiye geri donduler Seddulbahir kiyilarina cikarilan 45 kisilik bir mufrezeydi Tabya daki alti toptan dordu imha edildi Ertugrul Tabyasi na ilerlerlerken uzerlerine ates acilmistir Bunun uzerine mufreze gemiye alinmistir Majestic saat 16 00 ya yaklasirken Karanlik Liman a girdiginde Halileli sirtlarindaki bataryalarin atesi altinda kaldi Majestic in de ates acmasiyla catisma 15 dk kadar surmustur Bordasina iki isabet alan gemi cekildi ve kisa sure sonra daha geriden atese yeniden basladi Ancak iki isabet daha su almaya baslamasina neden olmustur Bunun uzerine Amiral de Robeck in emriyle geri cekildi Halileli sirtlarindaki sahte bataryalar ise yaramis Birlesik Filo nun fazla cephane harcamasini ve esas bataryalarin imhasini onlemistir Saat 17 00 de Bogaz a girmis olan gemiler Seddulbahir Kumkale hattina cekildiler Fakat burada Bogaz in girisini emniyete alindigi dusunulurken Seddulbahir Tabyasi nin havan bataryasi atese baslamistir Bunun uzerine batarya seri ve uzun sureli olarak ates altina alinarak susturuldu Queen Elizabeth ve iki zirhli Bogaz dan 2 3 km iceri girerek Merkez Tahkimat taki tabyalara ates actilar ancak Dardanos ve Mecidiye tabyalarindan karsilik verilmesi uzerine Bogaz dan cekildiler Amiral Carden in planinin ikinci asamasinin ilk gununde gemiler tatminkar bir is gorememistir Ilk kez hareketli toplar ve obuslerin yarattigi sikintilar yasandi Hava kesfi yapilmasina da olanak bulunamamistir Tum bunlarin sonucunda gemiler saat 16 00 yi gece geri cekildiler Gun icinde Osmanli bataryalarinda 342 top mermisi kullanilmisti Gun sonunda tum bataryalar imha edilmistir ve batarya personelinden 3 kisi yasamini yitirmis 8 kisi de yaralanmistir 28 Subat Amiral Carden 28 Subat 1914 gunu Orta Tahkimat bolgesine taarruz icin emir vermistir Harekatin bu bolumu donanma icin daha guc olmaktadir Bu bolgedeki toplar hareketlidir ve yerleri saptandiginda atesi keserek yer degistirebilmektedirler Savas gemilerine karsi ates acmamakta beklemekte mayin tarama gemileri ortaya ciktiginda atese baslamaktadirlar Sahte tahkimatlardan duman salinmasi tam da bu toplar atese basladiginda yapilmaktaydi Gorece kucuk capli olan bu toplar savas gemileri uzerinde etkili olamasa da mayin tarama gemilerini rahatlikla etkisiz hale getirebilmekteydiler Gece de devam eden topcu duellosunda her iki taraf isildaklar kullanmaktaydi Osmanli isildaklari toplar gibi ates yemeye basladiginda kapaniyor ve yer degistiriyordu 1 Mart Mustahkem Mevkii Komutanligi Subat ayi icinde gerceklesen bu saldirilarda Dis Tahkimat in imha edilmesi uzerine gerekli gorulen duzenlemeleri yapmistir Bu duzenlemeler Geyikli civarindaki bataryalarin Halileli sirtlarina Tenger deki obus bataryalarindan birinin de Morto Limani na alinmasidir Bu duzenlemeler Karanlik Limani Itilaf Devletleri gemilerine kapatmak ve kiyilara yapilabilecek olasi cikarma hareketlerini ates altina alabilmek icindi Olasi cikarmalara karsi da bir piyade taburu bir topcu bataryasiyla guclendirilerek Seddulbahir e sevk edilmistir Bu arada Istanbul dan 6 top gonderilmistir Amiral de Robeck 1 Mart ta Triumph ve Albion u iki muhribin katilimiyla Dardanos Tabyasi ni bombardiman etmekle ve bu kesimde yeni yapilan mevzileri tespit etmekle gorevlendirilmistir Diger yandan Majestic ve Ocean hareketli toplari bulmakla gorevlendirildi Bu gemilere Halileli nin kuzeyindeki iki batardan ates acildi Ancak karsi atesle kisa surede susturuldular Gemiler Erenkoy yonunde ilerlediklerinde bu kez bu kesimde Osmanli obuslerinin atesiyle karsilasmislardir Bu arada Seddulbahir aciklarindan gelen Irresistible de harekata katildi Osmanli obusleri de bir sure sonra susturuldular Bu arada Triumph ve Albion Tenger ve Erenkoy taraflarindaki Osmanli topcusuna ates acmistir Ancak bu toplarin cok iyi gizlenmis olmasi nedeniyle ates etkili olamamistir Bugunku catismalarda 5 er yasamini yitirmis 8 er yaralanmistir 2 Mart Amiral Carden in 2 Mart taki hedefi Bolayir civarinin ve Dardanos Tabyasi nin bombalanmasi ile Kavak Koprusu nun imhasi bu arada cikarma yapilmaya uygun sahillerin belirlenmesiydi Dardanos icin Canopus ve Swiftsure gorevlendirilmistir Canopus ve Swiftsure saat 14 20 de Dardanos Tabyasi ni ates altina aldilar Dardonos bataryalari saat 16 15 e kadar karsilik vermemistir Bu anda baslanilan etkili bir ates ozellikle Canopus ta olmak uzere her iki gemiyi de guc duruma dusurmus ve saat 16 20 gibi geri cekildiler Bolayir icin dort muharebe gemisi Amiral Guepratte komutasi altinda saat 14 15 te 55 dk surecek bir atese baslamistir Bu arada Kabatepe Suvla arasindaki kiyi kesimi cikarma icin uygun bulunmustur Cikarma bolgesinde mayin taramasi calismalari yapildi samandiralarla isaretlendi ve Triumph in desteginde Irresistible dan bir mufreze karaya cikarilarak gerekli tahrip isleri yapildi Bogaz da ise saat 14 30 dan 16 30 a kadar Tenger Halileli ve Erenkoy civari aralikli olarak bombalanmistir Prince George zirhlisi da Bogaz dan Dardanos un bombardimanina katilmistir Amiral Carden harekatin gidisatindan umutlu gorunmektedir 2 Mart ta Londra ya Hava guzel gittigi takdirde 14 gun sonra Istanbul da olacagini bildiren bir telgraf cekmistir 4 Mart Ertugrul ve Orhaniye tabyalarinin tumuyle imhasi icin bir kez daha karaya adam cikarilmasi kararlastirilmisti Iki kiyiya da birer takviyeli deniz piyade bolugu cikarilmasi icin hazirlik yapilmistir Boluklerde dorder agir makineli tufek ve tahrip ekibi bulunmaktadir Cikarma sirasinda Ocean Lord Nelson Majestic Conrwallis Agamemnon ve Dublin farkli yonlerde gosteri taarruzlarinda bulunarak cikarma bolgelerine asker sevkiyatini onleyecektir Kumkale Iskelesi ne cikarilan boluk aciktaki Conrwallis ve Agamemnon tarafindan desteklenmektedir Boluk Osmanli topcusunun sarapnel atesinden etkilenmeden karaya cikmayi basarmistir Ancak Kumkale Koyu ve yel degirmenlerinden acilan piyade ve topcu atesi duzeni bozmustur Askerler makineli tufekleri sahilde birakarak Kumkale Tabyasi duvarlari gerisine sigindilar Bunun uzerine Irresistible yel degirmenlerini ates altina alarak yikarken Scorpion muhribi de Intepe deki bataryayi susturmus ve atesini piyade mevzilerine kaydirmistir Bu sayede sahilde birakilan agirliklar alinabildi Koyu imha etmek isteyen boluk komutani oncu kisim yeterli olmadiginda bolugun kalan kisminin karaya cikarilmasi icin saat 11 30 a kadar beklemek zorunda kalmistir Bundan sonra artci birakilarak Orhaniye guneyine ilerlediler Ancak Yenisehir yonunden acilan piyade atesiyle ilerleme kesildi Kiyiya yanasan muhripler Yenisehir i yan atesine aldilar Elindeki kuvvetin yetersiz oldugunu goren boluk komutani saat 13 45 ten sonra cekilmeye karar vermistir Ancak Kumkale Koyu nde saklanmis olan Osmanli askerinin atesi yuzunden hava kararincaya kadar filikalara binemediler Kayiplar 20 olu 24 yarali ve 4 kayiptir Aciktaki Irresistible in karayla baglanti kurarak yuruttugu koruma atesi kayiplarin daha fazla olmamasini saglamistir Bu is icin 1 200 kadar top mermisi kullanilmisti Osmanli topcusu gun icinde 292 mermi piyade ise 30 870 mermi yakmistir Osmanli kayiplari 16 olu biri subay olmak uzere 45 yaralidir Bu arada Kumkoy ve Yenisehir tumuyle yakilip yikilmistir Ayni gun icinde Seddulbahir bolgesine cikarilan bir boluk ise daha da etkisiz kalmistir Canber Iskelesi ne cikarilan bu boluk deniz toplarinin atesi ile himaye edilmis bu sayede bir direnisle karsilasilmamisti Ancak ileri hareket icin boluk komutani 200 kisilik bir takviyeye ihtiyaci oldugunu bildirince ileri harekattan vazgecildi Bolugun kayiplari uc olu ve bir yaralidir 4 Mart ta sadece donanmayla Bogaz in gecilemeyebilecegi sirtlarin isgal edilmesinin gerekebilecegi fikri yavas yavas yerlesmeye baslamistir Bizzat Amiral Carden hareketli toplarin ve obuslerin imha edilememesi durumunda ya her seyi goze alarak Bogaz i gececegini ya da isgal icin kullanilacak kuvvetler hazir oluncaya kadar beklemek gerekecegini bildiriyordu Bir kara harekatina karar verilecek olursa en iyi planin Bolayir taraflarinda bir gosteris yapilarak Seddulbahir e asker cikarilmasi olacagi gorusunu ortaya koymaktadir ki General Ian Hamilton un 25 Nisan 1915 gunu uygulayacagi cikarma plani genel hatlariyla buydu 5 Mart Queen Elizabeth Gelibolu 1915 Queen Elizabeth ve Prince George Kabatepe aciklarina gelip ogleden sonra Rumeli Mecidiye Tabyasini ates altina aldilar ancak atislar isabetli degildi Bir mermi bos kislaya isabet etti ve yikti Bu arada Kumtepe cevresinde bulunan bir bataryaya ates emri verilmistir Batarya Queen Elizabeth 17 isabet kaydetti ise de hasara yol acamadi Gemiler ateslerini 15 45 te Namazgah Tabyasi na cevirdiler 6 8 Mart Queen Elizabeth sonraki iki gun boyunca bu kez Canakkale cevresindeki tabyalari ates altina almistir Zirhlinin 15 inclik 381 mm toplari agir hasarlar meydana getirmistir Fakat 8 Mart gunu Bogaz a girip tabyalari dogrudan dogruya atese basladiginda Osmanli bataryalari karsilik verdiler Toplarda bir hasar yoktu Diger bolgelerdeki catismalarda bir obus tahrip olurken bir top da hafif hasar gormustur 7 ve 8 Mart gunlerindeki catismalarda Osmanli topcusu 916 top mermisi harcamistir 7 Mart in kaybi ise 4 olu 12 yaralidir Amiral Carden in planinin ikinci asamasi da beklenilen surede beklenilen sonuca ulastirilamamistir Amiral Carden 9 Mart ta Deniz Bakanligi na gonderdigi raporda bunun nedeni olarak hareketli toplari gostermektedir Carden e gore bu silahlarin yerleri saptanmadikca Bogaz a giren tum gemiler tehlikeyle karsi karsiya kalmaktadir Hareketli toplar ve obusler esas olarak mayin tarama tekneleri balikci tekneleri uzerinde etkili olmaktadir Fakat her gecen gun isabet oranlari artmaktadir Diger yonden tabyalarin uzaktan bombalanmasi etkili bir sonuc getirmemektedir Yakin mesafeden ates gereklidir Ancak mayin endisesi yuzunden gemiler tabyalara yaklasamamaktadir Mayinlarin temizlenmeye calisilmasinda ise hareketli toplar etkili bir ates saglayarak bu girisimleri sekteye ugratmaktadir Bu nedenle daha cok geceleri surdurulen mayin tarama calismalari 16 17 Mart gecesine kadar araliklarla surdurulmustur Ancak bu calismalarda mayin hatlari uzerinde tatminkar bir sonuc elde edilemedi Ustelik personel kayiplarinin yani sira mayin tarama gemilerinin de yarisi kaybedilmisti Amiral Carden in isabet oranlarinin artmasi tespiti 13 Mart gecesi cok belirgin bir hal almistir Amethyst kruvazoru korumasinda mayin taramasina cikan tekneler yine ates altina alinmistir Iki teknenin tum personeli olmus pek cok kisi yaralanmisti Teknelerden ancak iki tanesi igrip duzenini denize salmayi basarabildiler Cogunun donanimlari tahrip oldu Dort balikci teknesiyle iki istimbot agir hasar gordu Osmanli topcusunun 974 top mermisi atesledigi gecenin kayiplari cogu kruvazorde olmak uzere 27 olu ve 43 yaralidir 18 Mart Deniz Savasi Harekat oncesi 18 Mart oncesi Turk Ordusunun tabyalari ve mayin hatlarinin genel duzeni Savasin geldigi noktada Rumeli yakasinda Seddulbahir ve Ertugrul tabyalari ile Anadolu yakasinda Kumkale ve Orhaniye tabyalari yani Bogaz in Dis Tahkimati tahrip edilmis durumdaydi Amiral Carden in planinin ikinci asamasi olan Orta Tahkimat bolgesinin emniyete alinmasi icin 26 Subat 8 Mart arasindaki cabalardan tatminkar bir sonuc alinamamistir Her ne kadar mayinlarin temizlenmesi cok buyuk zorluklarla da olsa basarildi kabul ediliyorsa da gercekte yoktu bu kesimdeki topcu bataryalari imha edilememisti Buradaki hareketli toplarin bir kara kuvvetinin harekati olmadan etkisiz kilinmasi ise pek olanakli gorulmuyordu Dolayisiyla mayin temizleme isleri daha ileriye goturulememisti Bununla birlikte Amiral Carden 14 Mart tarihli raporunda zorlu ve surekli bir harekat yapilmasi zamaninin geldigini tamamiyla kabul ediyordu Mayin tarlalarini gunduzun donanmanin atesi altinda temizleyerek Bogaz in dar kismindaki istihkamlara olanca kuvveti ile taarruz edecekti Amirallik ust komutanligi bu oneriyi 15 Mart ta onaylamistir Yine de Mondros Limani da toplanan kara kuvvetlerinin deniz harekatiyla sonuc elde edilmesinin mumkun olmadigi kesin belirleninceye kadar kullanilmasi dusunulmuyordu Dahasi bir kara harekati giderek daha guc gorunmekteydi Gozlemler Turkler kunduzlar gibi calisiyorlar diye ozetleniyordu Her sabah yeni yeni siperler ve tel orguler goruluyordu gt Bu kuvvetin de Gelibolu Yarimadasi nda kullanilmasina gerek yoktu Turklerin Yarimada yi umit edilmekteydi Lord Kitchener in bolgede inceleme yapmak ve rapor vermekle gorevlendirilen General Birdwood a gonderdigi 4 Mart tarihli mektubunda bu kuvvetle ilgili olarak Donanmanin Turk donanmasini batirdiktan sonra yapacagi ilk is Istanbul Bogazi ni Rus donanmasina acmak olacaktir Bu Rus donanmasinin refakatinde 40 000 asker bulunacak olup karada yapilacak olan harekat bu kuvvetle ortak olarak yapilacaktir deniliyordu Birdwood un bu mektuba cevabi donanmanin bu isi yardimsiz basaracagindan kuskulu oldugunu bu olsa bile nakliye gemilerinin imha edilemeyen hareketli toplarin atesi altinda kalacagini bu yuzden Gelibolu yarimadasina bir cikarma yapmanin gerektigini belirtiyordu Savas Konseyi nin 10 Mart taki toplantisinda 29 Tumen in Akdeniz e gonderilecegini beyan eden Lord Kitchener Istanbul a karsi yapilacak olan harekattan soz etmektedir Ertesi gun askeri doktorun emriyle Amiral Carden in adi hasta listesine kaydedildi Amiral 16 Mart ta komutayi de Robeck e devretmistir Durum de Robeck e 17 Mart ta bildirilmistir Sonucta karar kilinan plan Osmanli Merkez Tahkimat bataryalari etkili bir ates altina alinir alinmaz mayin tarama isler gece dahi surdurulerek bir kanal acilacak ertesi gun filo Kepez Koyu Sarisiglar Koyu na ilerleyecek yakin mesafeden Merkez Tahkimat topcusunu tahrip edecek ardindan buradaki mayinlar temizlenecektir Mart ayi ortalarinda Mustahkem Mevkii Komutanligi eli altinda toplam 230 top bulunmaktadir Bu toplardan 36 tanesi gemilerden sokulen toplardir Bunlar 150 mm lik 8 75 mm lik 7 57 mm lik 9 ve 47 mm lik 12 adettir Ancak bu toplardan sadece 78 i 18 Mart taki catismaya katilmistir On yedi mantelli top ise ucaksavar topu olarak gorev yapmaktadir Birlesik Filo nun ise muharebeye katilan 276 namlusu vardir Osmanli Donanmasi ndan hicbir gemi bu muharebeye katilmamistir Donanmayi Bogaz a sokmak bir modern gemi de olsa onlari gozden cikarmak olurdu Nusrat ve 11 mayin hatti Mart 1915 basinda Osmanli nin Canakkale de Bleriot XI 2 tipi tek bir kesif ucagi bulunuyordu 3 Mart 1915 gunu Ustegmen Cemal Bey ve makinisti Vahran Usta bu ucakla kesif gorevine ciktiklarinda haftalardir gorduklerinden farkli bir manzarayla karsilastilar Bogazin girisinde Birlesik Krallik mayin arama gemisi yoktu Birkac kesif turundan sonra mayinlarin bir bolumunun gemilere gecit verecek bicimde temizlendigini gorduler 1000 metre yuksege cikarak fark edilmeden kumandanliga donuldu ve mayinlarin temizlendigi rapor edildi Bunun uzerine Nusrat mayin gemisi ne gorev verildi Gorev sabahi oncesinde Birlesik Krallik karakol gemisinin kotu hava kosullari nedeniyle yerini terk etmesi de gorevi kolaylastirmisti Mustahkem Mevkii Komutanligi Bogaz a bir saldirinin kademeler halinde yapilacagini ilk kademeyi olusturan gemilerin cephanesi bitince geri cekilerek yerlerini ikinci kademe gemilere birakacaklarini dogru olarak tahmin edebiliyordu Geri cekilen gemilerin de Canakkale Bogazi nin en genis yeri olan Erenkoy onlerindeki koyda Karanlik Liman donus manevrasi yapacaklari dusunulmus ve Merkez Tahkimat bolgesindekilere ek olarak bu rota uzerine de bir mayin hatti ongorulmustu Nusret mayin gemisi Albay Cevat komutasinda bu limana 8 Mart 1915 sabahi 05 00 dolaylarinda toplam 26 mayini gizlice dokmustur On birinci hatti olusturan bu mayin hatti Orta Tahkimat bolgesine sahile yakin olarak kiyiya paralel dokulmus bulunmamalari icin ters yerlestirilmislerdir Nitekim daha sonra bu mayinlar savasin gidisatini etkileyen ve muhtemelen Itilaf Devletleri ni deniz harekatindan caydiran en buyuk etken olmustur kaynak belirtilmeli O tarihlerde 8 metre derinlikteki mayinin hava kesfinde bin metre irtifadan gorulebilecegi kabul ediliyordu Bozcaada da yapilan denemelerde de mayinlarin dikkatli bir havaci tarafindan rahatlikla gorulebildigi anlasilmisti Yine de Karanlik Liman uzerinde yapilan hava kesfinde mayinlar gorulememisti Bu ucusun pilotu ertesi gun kursuna dizilmistir Taarruz Almanya dan bu donemde gelen 3 ucaktan ilki 17 Martta deniz yoluyla Canakkale ye ulasti Ayni gece hemen montaji yapilan ucak 18 Mart sabahi Osmanli Ucak Birlikleri Komutani Yuzbasi Serno komutasinda kesif gorevine cikmak icin hazirdi Bu zamanlama savasin kaderini etkileyen faktorlerden biri oldu Ucagin gozcu subayi da deniz Onyuzbasi Schneider idi Taarruz gunu olan 18 Mart 1915 persembe sabahi bulutsuz ve ruzgarsiz sakin bir sabahtir Gunesin gorunmesiyle birlikte sis kalkmistir Kesif ucusundaki Alman pilot Yuzbasi Serno nun ucagi Canakkale Bogazi aciklarinda bir kesif yapmis Bogaz yonunde 19 zirhli ve kruvazorun savas duzeni ile ilerlediklerini rapor etmistir Pilot Cemal Bey in ucagindan gelen rapor da bunu dogrulamistir Bu bilgiler uzerine Canakkale Mustahkem Mevkii derhal silah basi yapmistir Amiral de Robeck bombardimana katilacak agir gemilerini plana uygun olarak uc grup halinde duzenlemisti Birinci tumen filo kendi yonetimindeki en guclu dort Birlesik Krallik zirhlisindan olusuyordu Queen Elizabeth Lord Nelson Agamemnon Inflexible Gorevleri A Hatti olarak belirlenen 13 km gibi uzak bir mesafeden Osmanli Merkez Tahkimatini bombardiman altina almak ve izleyen gruplara on destek olusturmakti Ikinci Tumen Fransiz Amiral Guepratte komutasinda dort Fransiz zirhlisidir Birinci grubun taarruzundan 1 5 2 saat sonra B Hatti olarak tanimlanan cizgiye ileri cikarak soz konusu tahkimati 5 6 km mesafeden bombalayacaklardir Bu iki grubun atis plani Birlesik Krallik zirhlilari Osmanli tahkimatlarini uzak mesafeden baski altina alirken Fransiz zirhlilarinin ayni tahkimatlari yakin mesafeden ates altina alarak imha etmesi icindir Ucuncu tumen ise kendi icinde uc gruba ayrilmis 10 Birlesik Krallik zirhlidan olusmaktadir Vengeance Irresistible Albion Ocean birinci ve ikinci tumen gibi yan yana saf tutacaklar Majestic Prince George Swiftsure Triumph yanlardan ileri cikan koruma gorevi ustlenecek kalan iki gemi ise Canopus ve Cornwallis geride yedek olacaktir Bunlar harekata katilan yuksek tonajli zirhlilardir Bunlarin yani sira mayin tarama gemileri ile kruvazorler ve destroyerler de harekata destek vereceklerdir Amiral de Robeck 12 km genislikte ve 7 8 km uzunluktaki bir manevra alaninda 4 u Fransa 12 si ise Birlesik Krallik a ait olmak uzere 16 zirhli 4 kruvazor 14 destroyer 7 denizalti 21 mayin tarama gemisi otuzdan fazla bot bir muhrip ana gemisi bir gambot ve cesitli destek gemilerinden olusan 100 parcalik bir donanmayla harekata girismistir Mayin tarama isleminin ise harekatin ikinci saatinde baslatilmasi ongorulmustur Mayin taramasiyla Canakkale ye kadar 800 metre genislikte guvenli bir koridor acilacaktir 18 Mart ta Savas Hatti Gemileri Gri arka plan Agir hasar aldi Kirmizi arka plan Batti Birlesik Krallik A Hatti Queen Elizabeth Agamemnon Lord Nelson InflexibleFransiz B Hatti BouvetBirlesik Krallik B Hatti Vengeance Irresistible OceanDestek gemileri Majestic Swiftsure TriumphYedek gemiler Fransiz zirhlisi Bouvet nin batisi 18 Mart 1915 Sir Roger Keyes de Robeck Sir Ian Hamilton General Braithwaite 18 Mart sabahi saat 10 30 da Agamemnon rehberliginde 1 filo A hattini olusturarak ve arkadan 2 filo tarafindan desteklenerek Bogaza girmistir A hattindaki gemiler ve hedefleri soldan saga Queen Elizabeth Anadolu Hamidiye Agamemnon Rumeli Mecidiye Lord Nelson Namazgah ve Inflexible Rumeli Hamidiye dir Ilk Birlesik Krallik hatti saat 11 00 den itibaren Kumkale gerisinden acilan obus atesi altina girdiler Saat 11 30 da ates hatlarina ulasana kadar bu atesin siddeti artmistir Bu hatta ulasinca hedeflerine 14 bin yarda yaklasik 12 8 km atese basladilar Ilk atese baslayan Queen Elizabeth dir on dakika sonra A hatti zirhlilarinin tumu ates acmis bulunuyordu Gemiler hiz keserek Bogaz in akintisi uzerinde hareketsiz kaldilar Ilk yarim saatlik bombardiman umut verici gorunuyordu Osmanli tabyalarindan ya hic karsilik verilmiyor ya da birkac mermi atesleniyordu Bu gorunusu izleyen Amiral de Robeck 12 06 da B hatti zirhlilarina A hatti arasina gecmeleri emri vermistir Fransiz zirhlilari ilerlemeye basladiginda o ana kadar sessiz kalmis bazi Osmanli bataryalari da atese baslamislardir Ilk anda Inflexible a dusen bir mermi pruva diregini parcaladi ve yangin cikardi Uc dakika sonra taretlerden biri parcalanmistir Sonraki iki dakika icinde uc top mermisi guvertede patladi Kisa sure sonra bir mermi kumanda kulesinde patladi ve geminin ates idaresinden sorumlu yarbayi agir yaraladi Yedi dakika sonra pruva canakliginin gemiden uctugu goruldu Bataryalarla iletisim de kesilmisti Queen Elizabeth de isabetler almaktaydi Top ambari hasar gordukten sonra vincler parcalandi ve on bacada buyuk bir delik acildi Bu arada A hatti zirhlilarinin atese baslamasindan on dakika sonra Erenkoy guneyindeki dort obusten olusan bir batarya atesini Agamemnon a toplamis ve 12 45 te tum atesi hedefi uzerine oturtmustu Sonraki 25 dakika icinde Agamemnon a 12 isabet kaydettiler Ancak bes mermi borda zirhinda patlamis hasar vermemisti Diger yedisi ise zirhlinin guvertesinde hasar yaratmistir Gemi komutani bunun uzerine yerinden ayrilarak bir daire cizdi ve yeniden eski yerine geldi Ilerleyen Fransiz hatti tabyalara 9 bin metre yaklastiginda Osmanli bataryalarinin atesi de en ust noktaya gelmistir Bouvet agirlikli olarak Rumeli Mecidiye den acilan ates altinda direkleri bacalari parcalandi ve gemi sancak tarafina yatti Sekiz isabet alan zirhlinin on tareti devre disi kalmistir Diger yandan Gaulois ve Charlemange de hasar almaktaydi Suffren 14 dakika icinde 14 isabet almisti ve yanginlar basladi Yine de saat 13 45 e dogru ates giderek zayifladi Bazi toplar isabet alarak bir kismi da arizalanarak gorev disi kalmistir Bir kisim top enkaz altinda kalmistir Telefon hatlarinda kopmalar oldugundan gozetleme ve komuta yerleriyle temaslari kesilmisti Bu durumda top basindaki personel bir bakima korleme atis yapiyordu Bunlarin bir kismi gemi durbunlerinden izlenebiliyordu Saat 14 00 e dogru agir toplarin atesinde seyrelme gorulmekteydi fakat halen siddetini korumaktadir Bu durumu izleyen Amiral de Robeck bunun uzerine mayin taramalari Kepez Burnu ilerisini temizlemek icin harekete gecirmistir Fakat kisa sure icinde Osmanli topcu atesiyle uc mayin tarama ile bir destroyer batmistir Bu olay uzerine gemiler geri cekilme emri aldilar Bu arada Rumeli Mecidiye atesini Inflexible uzerine toplamistir Hemen ardindan Anadolu Mecidiye de ayni hedefe dondu Inflexible art arda aldigi isabetlerle duman ve atesler icinde kalarak geri cekilmek zorunda kalmistir Bogaz in bati kiyilarinda Fransiz Gaulois iki isabet almistir Kic guvertesindeki patlama ciddi bir hasar vermemisti Diger isabet ise sancak bas omuzlukta su kesiminin ustundeydi Ancak burada 7 metreden genis bir yarilma oldu ve gemi su almaya basladi Olabildigince hizli Bogaz dan ayrilan gemi Bozcaada yakinlarindaki Tavsan Adasi nda batmadan karaya oturtulmustur Bu sirada geri donus manevrasi yapan Bouvet saat 15 15 gibi Karanlik Liman da Nusrat in atmis oldugu bir mayina carpmistir Daha sonra sancak tarafindaki taret hizasindaki patlamanin Osmanli bataryalarinin atesiyle taret cephaneliginin isabet almasiyla oldugu ileri surulmustur Bu gorus zirhlinin rotasinin Nusrat in doktugu mayin hattindan gecmedigini ileri surmektedir Gemi uc dakika icinde alabora olarak 710 kisilik murettebattan 660 kisiyle birlikte batmistir Saat 16 45 ten sonra Anadolu ve Rumeli Mecidiye tabyalarini ateslerini bu kez Irresistible uzerine topladilar Bir patlama geminin arka bacasini parcalarken bir mermi de su kesimi altina isabet etmistir Durumunu toparlamaya calisan Irresistible bu kez sancak tarafindan bir mayina carpti Yedege alma olanagi da olmadigindan saat 17 50 de bosaltildi Gece karanligi coktugunde kurtarilmaya calisilacak olan gemi bu durumuyla Rumeli Mecidiye Tabyasi ndan yaklasik 9 1 km mesafededir Gemi ozellikle Dardanos bataryasinin atesi altinda yaklasik olarak saat 19 30 da batmistir Irresistible nin durumu Amiral de Robeck in geri cekilme emri vermesine neden olmustur Bu arada Ocean zirhlisi Dardanos ve Sogandare bataryalarini yogun ates altina alarak cekilmekteydi Saat 17 30 siralarinda Rumeli Mecidiye den Ocean a uc top mermisi ateslenmistir Ilk ikisi kisa dustu ama ucuncusu geminin dumen tertibatini parcaladi Rumeli Mecidiye Tabyasi gun icindeki catismalarda agir hasar gormus personelden 14 kisi yasaminin yitirirken 24 kisi de yaralanmistir Aldigi isabetle Ocean manevra yapamaz duruma gelmistir Yaklasik olarak 35 dk sonra 18 05 gibi Irresistible in 1 mil kadar ilerisinde mayina carpti Uc muhrip Coln Jedm ve Chelmer yardim icin yanasti ancak yapilabilecek bir sey yoktu ve gemi Osmanli topcusunun iki kiyidan capraz atesi altinda 19 30 a kadar tahliye edildi Gemi Morto Koyu na kadar suruklenmis burada saat 22 30 dolaylarinda batmistir Gun sonunda savunmanin kaybi Turk tarafindan 79 olu ve yarali Alman tarafinda 18 olu ve yaralidir Itilaf Devletlerinin kaybi ise 800 oludur Batik HaritasiDevamindaki gelismelerItilaf Devletleri 18 Mart Deniz Savasi nda Birlesik Filo nun uc zirhlisi Irresistible Bouvet ve Ocean mayina carparak batmistir Diger bir zirhli Gaulois surekli su aldigindan ancak karaya oturtularak batmaktan kurtarilmistir Fransiz zirhlisi Suffren havuza alinmasi zorunlu olacak derecede agir hasar gormustur Inflexible de agir hasarlidir Buna karsin Filo Komutani de Robeck raporunda yeniden taarruz edebilecek durumda oldugun belirtmistir Hamilton Amiral de Robeck in Amiral Wemyss e 18 Mart ta gonderdigi mesajda da batan gemiler hakkinda kisa bir bilgi verdikten sonra Diger gemilerde bir yaralanma yok ve tahkimatlari tahrip ettik diye yazdigini belirtmektedir Birlesik Krallik ta Savas Kurulunun 19 Mart taki toplantisinda da iyimser gorus hakimdi Uygun goruldugu takdirde taarruzun tazelenmesi konusunda amirale musaade edilmesine karar verilmistir Ayrica kayiplari kismen karsilamak uzere 5 muharebe gemisi gonderilecekti Ancak yine Hamilton a gore Amiral de Robeck ten kendisine gelen mesajin son kisminda Kalelerde ve tahkimatlarda buyuk patlamalar meydana getirdik ama hasar ne derecede kestirmek zor diye yazdigini belirtmektedir Ancak Ian Hamilton dan gelen bir telgraf Lord Kitchener in deniz harekati hakkindaki umudu kirilmisti Queen Elizabeth de 22 Mart ta yapilan bir konferansta Amiral de Robeck de Hamilton un kuvvetleri yardim etmedikce Birlesik Filo nun Bogaz dan gecemeyecegi gorusunde oldugunu aciklamistir Amiral Wehmyss de bu goruse katildi Hamilton Amiral de Robeck in sozlerini tirnak icinde vermektedir Artik kara birliklerinin destegi olmadan Canakkale Bogazi nin asilamayacagina kesinlikle kanaat getirdigini soyledi demektedir Deniz Kuvvetleri Kurmaylari arasinda de Robeck in gorusu kisa surede hakim oldu Churchill in Amiral in gorusunu degistirmek icin surdurdugu telgraf trafigi durumu etkilemedi ve 27 Mayis ta Amiral de Robeck e gorusunun kabul edildigi resmen bildirildi Ancak 18 Mart ta ugranilan agir kayip karsisinda bu tesebbusten vazgecilmesi artik hic dusunulemezdi Bu durumda Hamilton kuvvetleriyle Gelibolu Yarimadasi nin isgali Bogaz daki tahkimatin ele gecirilmesinden sonra Filo nun Bogaz i gecmesine karar verilmistir 18 Mart tan esas olarak Gelibolu Yarimadasi na cikarmalarin yapildigi 25 Nisan 1915 tarihine kadar Birlesik Filo Bogaz girisinde mayin tarama calismalarina ve kara bombardimanlarina devam etmistir Osmanli Imparatorlugu Osmanli ust komutanligi onceden de bir kara harekati beklentisi tasiyordu 18 Mart tan sonra bu beklenti daha da bir guc kazanmistir Bu durumda Gelibolu Yarimadasi ndaki kara birliklerini yeniden guclendirmeye gitmeye karar verilmistir Fakat oncelikle halen Egitim Kurulu Baskani olarak Turkiye de calismakta olan Alman generali Otto Liman von Sanders Baskomutanlik emriyle 5 Ordu Komutani olarak atanmistir Canakkale Bogazi nin topcu yonunden takviye edilmesi icin Barbaros Hayreddin zirhlisindan 4 tane 105 mm lik Hamidiye den 4 tane 120 mm lik Turgut Reis ve yine Barbaros Hayreddin den 4 tane 280 mm lik topun karaya yerlestirilmesine karar verilmistir Ayrica tabyalarda yeni duzenlemeler yapilmistir DegerlendirmelerCanakkale Savasi deniz harekatlari nin ozellikle de 18 Mart Deniz Savasi nin 20 yuzyilin deniz savaslarindan belirgin farklari vardir Bu deniz muharebelerinin en onemlileri hep acik denizde cok genis bir alanda yapilmisti ve hicbir gozlemci bulundugu yerden tum muharebe sahasini gozlemleyememistir 18 Mart Deniz Savasi ise iki kara arasindaki dar bir deniz yolu uzerine sinirli manevra olanagi veren bir muharebe alaninda yurutulmustur Herhangi bir gozlemci geceleri dahi isildaklarin aydinlattigi kadariyla tum savas alanini gozleyebilmekteydi Diger yandan Canakkale Savasi deniz harekatlarinin tumu denizalti harekatlari haric iki deniz gucu arasinda degil esasen bir tarafin savas filosuyla karsi tarafin kara topcusu arasinda gecen bir dizi catismadir Her ne kadar her sey 4 mil uzunlugunda ve 1 mil genisligindeki bir deniz ve cevresindeki sirtlarda gerceklesiyorsa da bu su yolunun kaybedilmesi Osmanli Imparatorlugu icin sadece bir muharebenin degil savasin butun butun kaybedilmesi olacakti KaynakcaOzel 27 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mart 2013 a b Artuc s 72 Oral Sander Siyasi Tarih Ilkcaglardan 1918 e Sh 355 Artuc s 15 Artuc s 20 O Sander Sh 371 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 51 Artuc s 22 Oglander s 31 Artuc s 23 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 52 Artuc s 25 Artuc s 30 a b Sondhaus Lawrence 27 Agustos 2014 The Great War at Sea A Naval History of the First World War Ingilizce resimli bas Cambridge University Press s 108 ISBN 978 1 107 03690 1 Sevengul Husamettin 1976 Birinci Dunya Harbinde Turk Harbi Deniz Harekati PDF 8 Genelkurmay Harp Tarihi Baskanligi s 62 18 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Ekim 2020 Semiz s 223 a b Artuc s 41 Ahmet Eyicil Canakkale Savaslari Gaziantep Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2009 8 s 318 Artuc ss 39 40 Oglander s 27 a b Artuc s 40 a b c Oglander s 33 Oglander ss 33 34 Oglander s 34 a b c Artuc s 10 Artuc ss 10 11 Artuc s 12 a b Artuc s 42 a b Artuc ss 45 46 a b c Artuc s 47 Artuc ss 42 43 Artuc s 53 a b c d e 3 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2013 a b c d e f g Artuc s 54 27 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mart 2013 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 82 Semiz s 231 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 82 100 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 91 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 92 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 89 a b c d Artuc s 55 a b c Artuc s 57 Semiz s 232 Semiz ss 231 232 Artuc s 46 Yabanci birliklerin tum gemi ve kadrolari Oglander s 106 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 4 5 Turk Deniz Ticareti ve Turkiye Denizcilik Isletmeleri Tarihcesi Cilt II Sh 106 Figen Atabey Canakkale Muharebeleri Suresince Marmara da Deniz Nakliyati 31 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Oran s 30 Oran s 29 Oran ss 30 31 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 37 Oglander ss 82 83 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 108 3 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2013 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 109 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 110 kroki Murat Karatas Haritalarla Canakkale Savaslari 21 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Yuksek lisans tezi Sh 3 Semiz s 236 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 110 a b c d e f g h Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 111 Piotr Nykel Minesweeping Operation in the Dardanelles Sh 2 Artuc s 60 a b c d e Oglander s 112 Istanbul ve Bogazlar Rus gizli dokumanlari Moskova 1926 Sh 189 Alan Moorehead Gelibolu Sh 48 a b Artuc s 63 a b c Oglander s 107 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 112 a b c d e f Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 113 Artuc s 61 Ibrahim Artuc sh 63 64 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 113 114 a b c d e f Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 114 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 114 115 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 115 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 116 a b Oglander s 111 a b Oglander s 113 a b c d Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 117 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 118 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 119 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 93 95 a b Oglander s 128 Oglander ss 124 125 Oglander s 126 Oglander s 115 Oglander s 116 Oglander s 117 a b Oglander s 125 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 123 a b c d Artuc s 75 Turk Havacilik Tarihi 1912 1923 Ucus Okullari Basimevi Eskisehir 1950 Dz Alb Salim Besbelli Canakkale de Turk Bahriyesi Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 96 Rudolf Holzhausen Birinci Dunya Harbi nde Almanya nin Turkiye ye sagladigi Hava Destegi ve Canakkale Havacilari Genelkurmay Basimevi Ankara 1982 Artuc s 68 J Corbett Naval Operations History of the Great War Based on Official Documents II Sh 160 214 218 a b c Artuc ss 69 71 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 124 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 126 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 126 127 a b c d e f Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 127 a b c d Artus s 74 a b c Gardiner Robert 1979 Conway s All the World s Fighting Ships 1860 1905 Londra Conway Maritime Press s 294 ISBN 0 85177 133 5 9 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ekim 2020 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 128 1st Polish Turkish Diving Expedition Gallipoli 2013 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 1 a b Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 129 Gardiner Robert 1985 Conway s All the World s Fighting Ships 1906 1921 Londra Conway Maritime Press s 8 ISBN 978 0 87021 907 8 22 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ekim 2020 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 129 130 a b c Oglander s 130 I Hamilton Gelibolu Gunlugu Hurriyet Yayinlari 1972 Sh 36 a b Hamilton Sh 37 a b Oglander s 131 Oglander s 132 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 133 Canakkale Deniz Savaslari 1915 ss 131 132 Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 132 a b c Canakkale Deniz Savaslari 1915 s 131 GenelArtuc Ibrahim 1915 Canakkale Savasi Kastas Yayinlari ISBN 9789752821736 Canakkale Deniz Savaslari 1915 Canakkale Bogaz Komutanligi Deniz Basimevi Subat 2008 Aspinall Oglander Cecil Faber Buyuk Harbin Tarihi Gelibolu Askeri Harekati 1 Oran Erdogan 2007 Canakkale Savaslari nda denizalti harekati Ankara 21 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Ekim 2020 Semiz Yasar PDF 27 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Dis baglantilar19 Subat harekatini gosterir kroki 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 25 Subat harekatini gosterir kroki 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 18 Mart harekatini gosterir kroki 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde