Öklid (Grekçe: Εὐκλείδης Eukleídēs; MÖ 330 - 275 yılları arasında yaşamış, İskenderiyeli bir matematikçidir. Megaralı Öklid'den ayırmak için bazen İskenderiyeli Öklid olarak anılır, genellikle "geometrinin kurucusu" veya "geometrinin babası" olarak anılan bir Yunan matematikçiydi. Ptolemy I (MÖ 323–283) döneminde İskenderiye'de aktifti. Elemanlar, yayınlandığı zamandan 19. yüzyılın sonlarına veya 20. yüzyılın başlarına kadar matematik (özellikle geometri) öğretimi için ana ders kitabı olarak hizmet veren, matematik tarihindeki en etkili çalışmalardan biridir.Elemanlar’da, Öklid, küçük bir aksiyom setinden, şimdi Öklid geometrisi olarak adlandırılan şeyin teoremlerini çıkardı. Öklid ayrıca perspektif, konik kesitler, , sayı teorisi ve üzerine eserler yazdı.
Öklid | |
---|---|
Öklid heykeli, Oxford Üniversitesi Doğa Tarihi Müzesi, Birleşik Krallık | |
Doğum | Εὐκλείδης MÖ 4. yüzyılın ortaları (y. MÖ 323) İskenderiye, Mısır |
Ölüm | MÖ 3. yüzyılın ortaları (y. MÖ 285) (38 yaşlarında) İskenderiye, Mısır |
Milliyet | Yunan |
Vatandaşlık | Atina |
Kariyeri | |
Dalı | Matematik |
Önemli öğrencileri | |
Etkilendikleri | Pythagoras |
Etkiledikleri | Hemen hemen sonraki tüm Batı ve Orta Doğu matematiği |
Öklid gelmiş geçmiş matematikçiler içerisinde adı geometri ile en çok özdeşleştirilen kişidir. Geometri dünyasında kapladığı bu seçkin yeri kendisinin büyük bir matematikçi olmasından çok, geometrinin başlangıcından kendi zamanına kadar bilinen ismi ile Öğeler adını taşıyan kitabında toplamasına borçludur. Öklid derlemesinin tutarlı bir bütün olmasını sağlamak için, kanıt gerektirmeyen apaçık gerçekler olarak 5 aksiyom ortaya koyar. Diğer bütün önermeleri bu aksiyomlardan çıkarır.
Eğitimini Akademi'de tamamladıktan sonra İskenderiye’de büyük bir matematik okulu kuran Öklid, çağlar boyu matematikle ilgilenen hemen herkesin gözdesi olmuştur. Geometriyi ispat ve aksiyomlara dayalı bir dizge olarak işleyen 13 ciltlik kitabı “Elementler” bu alandaki ilk kapsamlı çalışmaydı. Kendinden önceki Tales, Pisagor, Platon, Aristoteles gibi matematikçi ve geometricilerin çalışmalarını temel alan Öklid’in bu yapıtı, iki bin yıl boyunca önemli bir başvuru kaynağı olarak kullanılmıştır. Düzlem geometrisi, aritmetik, sayılar kuramı, irrasyonel sayılar ve Öklid’in kitabında ele aldığı başlıca konulardı. Öklid’in her önermeyi daha önceki önermelerden çıkarma yöntemi, kendisine atfedilen “geometrinin babası” sözünü de haklı kılar. Kitapta yer alan aksiyomlara, teoremlere ve ispatlara dayanan sentez yöntemlerinin Batı düşüncesi üzerindeki etkisinin Kitabı Mukaddes'ten sonra ikinci sırada yer aldığı söylenir. Russell, Öğeler'in bugüne kadar yazılmış en büyük kitap olduğunu ileri sürer. Einstein ise “Gençliğinde bu kitabın büyüsüne kapılmamış bir kimse, kuramsal bilimde önemli bir atılım yapabileceği hayaline kapılmasın” der.
Öklid geometrisi 19. yüzyılın başına kadar rakipsiz kaldı. Hatta 20. yüzyılın ortalarına kadar bile orta öğretimde geometri, Öklid'in öğelerine bağlı olarak okutuldu.
Öklid'in yaşamı konusunda hemen hemen hiçbir şey bilinmiyor. Önceleri bir Yunan kenti olan Megara'da doğduğu sanıldıysa da, sonradan Megaralı Öklid'in, Öğeler'in yazarı İskenderiyeli Öklid'den yüzyıl kadar önce yaşamış olan bir felsefeci olduğu ortaya çıkmıştır.
Öklid üzerinde çalıştığı proje hakkında diyor ki: "bir doğru istenildiği kadar uzatabilir." ve "İki noktadan bir ve yalnız bir doğru geçer."
Biyografi
Öklid'e yapılan çok az orijinal referans günümüze ulaşmış olup hayatı hakkında çok az şey biliniyor. Muhtemelen MÖ 325 civarında doğmuştur, ancak hem doğumunun hem de ölümünün yeri ve koşulları bilinmemekle birlikte, yalnızca onunla anılan diğer insanlara göre tahmin yürütülebilir. Nadiren de olsa, Archimedes (y. MÖ 287 - y. MÖ 212)'den itibaren diğer Yunan matematikçiler tarafından ismiyle anılır ve genellikle "ὁ στοιχειώτης" ("Elemanlar'ın yazarı") olarak söz edilir). Öklid'e yapılan birkaç tarihsel referans Proclus (y. MS 450) tarafından yazılmış olup Öklid'in yaşadığı dönemden sekiz yüzyıl sonrasına aittir.
Öklid'in ayrıntılı bir biyografisi Arap yazarlar tarafından verilmiştir, örneğin Tyre'in doğduğu bir şehirden bahseder. Bu biyografinin genellikle hayali olduğuna inanılmaktadır. İskenderiye'den gelmiş olsaydı, 'nu ve İskenderiye Kütüphanesi'ni bilirdi ve o zamanlarda orada çalışmış olabilirdi. Öklid'in İskenderiye'ye gelişi, Büyük İskender tarafından kuruluşundan yaklaşık on yıl sonra, yani MÖ 322'lerde olmalıdır.
Proclus, Elementler Üzerine Yorum adlı eserinde Öklid'i yalnızca kısaca tanıtır. Proclus'a göre, Öklid sözde Platon'un "mezhebine" dahildi ve Knidoslu Eudoxus ve Platon'un birkaç öğrencisinin (özellikle Theaetetus ve ) önceki çalışmalarından yararlanarak Elementleri bir araya getirdi. Proclus, Öklid'in bunlardan çok daha genç olmadığına ve Arşimet tarafından bahsedildiği için Ptolemy I (y. MÖ 367 - MÖ 282) zamanında yaşamış olması gerektiğine inanıyor. Arşimet'in Öklid'e yaptığı açık alıntının, daha sonraki editörler tarafından bir ara değerleme olarak değerlendirilmesine rağmen, yine de Öklid'in eserlerini Arşimet'ten önce yazdığına inanılmaktadır. Proclus daha sonra, Batlamyus'a geometri öğrenmek için Öklid'in Elementlerinden daha kısa bir yol olup olmadığını sorduğumda, "Öklid, geometriye giden asil bir yol olmadığını yanıtladı" diye bir hikâye anlatır. Bu anekdot, Menaechmus ve Büyük İskender hakkında anlatılan bir hikâyeye benzediği için sorgulamaya açıktır.
Öklid, y. MÖ 270'de muhtemelen İskenderiye'de öldü. Öklid'e yapılan diğer tek önemli referansta, İskenderiyeli Pappus (y. MS 320), kısaca Apollonius'dan "İskenderiye'de Öklid'in öğrencileriyle çok uzun zaman geçirdi ve böylece bir bilimsel düşünce alışkanlığı edindi."(y. MÖ 247–222), şeklinde bahsetti.
Biyografik bilgi eksikliği, dönem için olağandışı olduğundan (Öklid'den birkaç yüzyıl önce ve sonra en önemli Yunan matematikçileri için kapsamlı biyografiler mevcuttur), bazı araştırmacılar Öklid'in tarihi bir şahsiyet olmadığını ve eserlerinin Öklid adını 'den alan bir grup matematikçi tarafından (tıpkı Bourbaki gibi) yazıldığını öne sürdüler. Bununla birlikte, bu hipotez bilim insanları tarafından makul kabul edilmemektedir ve lehine çok az kanıt bulunmaktadır.
Elementler
Elementlerdeki sonuçların çoğu daha önceki matematikçiler tarafından elde edilmiş olsa da, Öklid'in başarılarından biri bunları tek, mantıksal olarak tutarlı bir çerçevede, kullanımı ve referansı kolay hale getirerek, 23 yüzyıl sonra dahi matematiğin temeli olarak kalan kesin bir matematiksel kanıt sistemi içerisinde sunmasıydı.
Elementlerin geriye kalan en eski kopyalarında Öklid'den söz edilmez. Kopyaların çoğu "Theon'un baskısından" veya "Theon'un konferanslarından" olduklarını söylerken, Vatikan tarafından tutulan ve birincil olarak kabul edilen metinde yazardan bahsedilmemektedir. Proclus, Elementleri Öklid'e bağlayan tek referansı sağlar.
En iyi geometrik sonuçlarıyla bilinmesine rağmen, Elementler ayrıca sayı teorisi'ni de içerir. Mükemmel sayılar ve Mersenne asal sayıları ( olarak bilinir) arasındaki bağlantıyı dikkate alır, asal sayıların sonsuzluğu, çarpanlara ayırma hakkındaki (asal çarpanlara ayırma'nın benzersizliği hakkındaki aritmetiğin temel teoremine götürür) ve iki sayının en büyük ortak bölenini bulmak için Öklid algoritmasını da içerir.
Elementde tanımlanan geometrik sistem uzun zamandır basitçe geometri olarak biliniyordu ve mümkün olan tek geometri olarak kabul edildi. Ancak bugün, bu sistem, 19. yüzyılda keşfedilen diğer sözde Öklidyen olmayan geometrilerden ayırt etmek için sıklıkla Öklid geometrisi olarak anılır. 'in resimli versiyonu ve David Hilbert'in modern da dahil olmak üzere Elementlerin birçok basımı, çevirisi ve uyarlaması yapıldı.
Fragmanlar
(P. Oxy. 29), ve tarafından 1897'de 'da ortaya çıkarılan Öklid'in Öğelerinin ikinci kitabının bir parçasıdır. Daha yeni araştırmalar, MS 75-125 tarihlerini işaret etmektedir.
Fragman, 2. Kitabın 5. önermesinin ifadesini içerir, ki Thomas L. Heath şunları okur:
“ | Bir doğru, eşit ve eşit olmayan parçalara bölünürse, bütünün eşit olmayan parçalarının kare ile birlikte kesit noktaları arasındaki düz çizgi üzerindeki karenin içerdiği dikdörtgen, yarıdaki kareye eşittir. | „ |
Öklid'in aksiyomları
Öklid toplam 13 kitaptan oluşan Elementler'in ilk kitabında 10 tane aksiyomdan bahsetmektedir. Bunlardan 5'i ortak kanı şeklinde ifade edilmektedir 5'i de postülatlar olarak nitelendirilmektedir. Bunlardan yola çıkarak Geometrinin diğer önermelerini ispat etmektedir.
Öklid'in postülatları:
- Herhangi bir noktadan herhangi başka bir noktaya bir düz doğru çizmek mümkündür.
- Bir tane doğru parçasını her iki yöne de sürekli bir şekilde uzatmak mümkündür.
- Herhangi bir merkez ve herhangi bir yarıçap ile bir çember tanımlamak mümkündür.
- Bütün dik açıların birbirine eşit olduğu doğrudur.
- Eğer iki doğru ile kesişen bir doğru çizilirse, iki doğrunun birbirine bakan tarafında yer alan ve onları kesen doğrunun bir tarafında kalan iki açının toplamı iki dik açıdan küçükse bu iki doğru açıların toplamının iki dik açıdan az olduğu tarafta uzatılmaya devam ederlerse ileride bir noktada kesişecekleri doğrudur. (Bu postula paralel doğrular kesişmez şeklinde bilinen postuladır.)
Ortak kanılar:
- Bir şeye eşit olan başka şeyler birbirlerine de eşittirler.
- Eğer eşit miktarlara eşit miktarlar eklenirse, elde edilen bütünler de birbirlerine eşittir.
- Eğer eşit miktarlardan eşit miktarlar çıkarılırsa, kalanlar da birbirlerine eşittir.
- Birbirleriyle çakışan (özelikleri açısından örtüşen) şeyler birbirlerine eşittir.
- Bütün parçadan büyüktür.
Diğer çalışmaları
Elementlerin yanı sıra Öklid'in en az beş eseri günümüze ulaşmıştır. Bu eserler de tanımlar ve ispatlanmış önermelerle Elementler ile aynı mantıksal yapıyı takip eder.
- Data geometrik problemlerde "verilen" bilgilerin doğası ve sonuçları ile ilgilenir; konu, Elementlerin ilk dört kitabıyla yakından ilgilidir.
- Arapça çevirisinden yalnızca kısmen varlığını sürdüren Şekillerin Bölünmeleri Üzerine (On Divisions of Figures), geometrik şekillerin iki veya daha fazla eşit parçaya veya belirli oran'larda parçalara bölünmesiyle ilgilidir. İskenderiyeli Heron'un MS birinci yüzyıldaki çalışmasına benzer.
- , aynaların matematiksel teorisiyle, özellikle düzlem ve küresel içbükey aynalarda oluşturulan görüntülerle ilgilidir. Bununla birlikte, İskenderiyeli Theon'u daha muhtemel bir yazar olarak adlandıran J. J. O'Connor ve E. F. Robertson tarafından atıf, kronolojik olarak hatalı kabul edilir.
- üzerine bir inceleme olan Olaylar (Phaenomena), Yunanca olarak günümüze ulaşmıştır; MÖ 310 civarında yıldızı parlayan Çandarlılı Autolycus tarafından yazılan On the Moving Sphere adlı esere oldukça benzer.
- perspektif üzerine günümüze ulaşan en eski Yunan incelemesidir. Tanımlarında Öklid, görmenin tarafından meydana geldiğine dair Platoncu geleneği takip eder. Önemli bir tanım dördüncüdür: "Daha büyük bir açıyla görülenler daha büyük, daha küçük bir açıyla görülenler daha küçük, eşit açılar altında olanlar eşit görünür." Takip eden 36 önermede Öklid, bir cismin görünen boyutunu gözden uzaklığıyla ilişkilendirir ve farklı açılardan bakıldığında silindir ve konilerin görünen şekillerini araştırır. 45. önerme ilginçtir, herhangi iki eşit olmayan büyüklük için, ikisinin eşit göründüğü bir nokta olduğunu ispatlar. Pappus bu sonuçların astronomide önemli olduğuna inanıyordu ve Öklid'in Optik (Optics)ini ve Olaylar (Phaenomena)ı, Claudius Ptolemy'nin Syntaxis ('Almagest)'den önce incelenecek daha küçük çalışmaların bir özeti olan Küçük Astronomi (Little Astronomy)ye dahil etti.
Kayıp eserleri
Diğer eserler güvenilir bir şekilde Öklid'e atfedilir, ancak kaybolmuştur.
- Konikler (Conics) konik kesitler üzerine bir çalışmaydı ve daha sonra Pergalı Apollon tarafından konuyla ilgili ünlü eserine genişletildi. Apollonius'un çalışmasının ilk dört kitabının doğrudan Öklid'den gelmesi muhtemeldir. Pappus'a göre, "Apollonius, Öklid'in dört konik kitabını bitirdikten ve dört tane daha ekledikten sonra, koniklerle ilgili sekiz ciltlik bir eser verdi." Apollonius'un Konikleri hızla eski çalışmanın yerini aldı ve Pappus zamanında, Öklid'in çalışması zaten kaybolmuştu.
- , Öklid'in konik kesitli çalışmasının bir sonucu olabilir, ancak başlığın tam anlamı tartışmalıdır.
- Pseudaria veya Yanlışlıklar Kitabı (Book of Fallacies), akıl yürütme'deki hatalar hakkında temel bir metindi.
- Gezenek Yüzeyi (Surface Loci) ya yüzeyler üzerindeki loci (nokta kümeleri) ile ya da kendileri yüzey olan lokuslarla ilgiliydi; ikinci yorum altında, çalışmanın yüzeyler ile ilgili olabileceği varsayılmıştır.
- Mekanik üzerine birçok çalışma, Arap kaynakları tarafından Öklid'e atfedilmektedir. Ağır ve Hafif Üzerine (On the Heavy and the Light) dokuz tanım ve beş önermede Aristoteles'in hareket eden cisimler ve özgül ağırlık kavramını içerir. Denge Üzerine (On the Balance) kaldıraç teorisini, bir tanım, iki aksiyom ve dört önerme içeren benzer bir Öklid tarzında ele alır. Hareketli bir kaldıracın uçlarıyla tanımlanan daireler üzerindeki üçüncü bir parça, dört önerme içerir. Bu üç eser, Öklid tarafından mekanik üzerine yazılmış tek bir risalenin kalıntıları oldukları ileri sürülecek şekilde birbirini tamamlamaktadır.
Mirası
Avrupa Uzay Ajansı (ESA)'nın uzay aracı onuruna isimlendirilmiştir. Ay krateri ve küçük gezegen onun adını almıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Bruno, Leonard C. (2003) [1999]. Math and Mathematicians: The History of Math Discoveries Around the World. Baker, Lawrence W. Detroit, Mich.: U X L. ss. 125. ISBN . OCLC 41497065.
- ^ Ball, pp. 50–62.
- ^ Boyer, pp. 100–19.
- ^ Macardle, et al. (2008). Scientists: Extraordinary People Who Altered the Course of History. New York: Metro Books. g. 12.
- ^ Heath (1981), p. 357
- ^ Joyce, David. "Euclid". Clark University Department of Mathematics and Computer Science. 26 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
- ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Euclid of Alexandria"; Heath 1956, p. 4; Heath 1981, p. 355.
- ^ a b Bruno, Leonard C. (2003) [1999]. Math and mathematicians : the history of math discoveries around the world. Baker, Lawrence W. Detroit, Mich.: U X L. s. 126. ISBN . OCLC 41497065.
- ^ Proclus, p. XXX 29 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Euclid of Alexandria"
- ^ Proclus, p. 57 10 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Boyer, p. 96.
- ^ Heath (1956), p. 2.
- ^ "Conic Sections in Ancient Greece". 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
- ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Euclid of Alexandria"; Jean Itard (1962). Les livres arithmétiques d'Euclide.
- ^ . "One of the Oldest Extant Diagrams from Euclid". University of British Columbia. 4 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
- ^ Struik p. 51 ("mantıksal yapıları, bilimsel düşünceyi belki de dünyadaki herhangi bir metinden daha fazla etkilemiştir.").
- ^ Heath (1981), p. 360.
- ^ Fowler, David (1999). The Mathematics of Plato's Academy (Second bas.). Oxford: Clarendon Press. ISBN . 18 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
- ^ , One of the oldest extant diagrams from Euclid, 4 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 29 Haziran 2022
- ^ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Theon of Alexandria"
- ^ "NASA Delivers Detectors for ESA's Euclid Spacecraft". NASA. 2017. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
- ^ "4354 Euclides (2142 P-L)". Minor Planet Center. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mayıs 2018.
- Alıntılanan eserler
- Artmann, Benno (1999). Euclid: The Creation of Mathematics. New York: Springer. .
- Ball, W.W. Rouse (1960) [1908]. A Short Account of the History of Mathematics (4. bas.). Dover Publications. ss. 50-62. ISBN .
- Boyer, Carl B. (1991). A History of Mathematics (2. bas.). John Wiley & Sons, Inc. ISBN .
- Douglass, Charlene (2007). Page, John D. (Ed.). "Euclid". . 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022. With extensive bibliography.
- Heath, Thomas, (Ed.) (1956) [1908]. The Thirteen Books of Euclid's Elements. 1. Dover Publications. ISBN .
- Heath, Thomas L. (1908). . Heath, Thomas L. (Ed.). Euclid, Elements. 1. ss. 1-6. Archived from the original on 27 Ocak 2010. Erişim tarihi: 31 Ocak 2010. As reproduced in the .
- Heath, Thomas L. (1981). A History of Greek Mathematics, 2 Vols. New York: Dover Publications. .
- Kline, Morris (1980). Mathematics: The Loss of Certainty. Oxford: Oxford University Press. .
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Euclid of Alexandria", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Theon of Alexandria", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- Proclus, A commentary on the First Book of Euclid's Elements, translated by Glenn Raymond Morrow, Princeton University Press, 1992. .
- (1967). A Concise History of Mathematics. Dover Publications. ISBN .
- ; Taisbak, Christian Marinus (30 Ekim 2014). "Euclid". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 21 Kasım 2014.
Konuyla ilgili yayınlar
- DeLacy, Estelle Allen (1963). Euclid and Geometry. New York: Franklin Watts.
- Knorr, Wilbur Richard (1975). The Evolution of the Euclidean Elements: A Study of the Theory of Incommensurable Magnitudes and Its Significance for Early Greek Geometry. Dordrecht, Holland: D. Reidel. ISBN .
- Mueller, Ian (1981). Philosophy of Mathematics and Deductive Structure in Euclid's Elements. Cambridge, MA: MIT Press. ISBN .
- Reid, Constance (1963). A Long Way from Euclid. New York: Crowell.
- Szabó, Árpád (1978). The Beginnings of Greek Mathematics. A.M. Ungar, trans. Dordrecht, Holland: D. Reidel. ISBN .
Dış bağlantılar
Vikisöz'de Öklid ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
Wikimedia Commons'ta Öklid ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Vikikaynak the 1911 Encyclopædia Britannica ansiklopedisinde maddesine sahiptir. |
- Euclid çalışmaları – Gutenberg Projesi
- Internet Archive'daki Öklid tarafından oluşturulan ya da hakkındaki eserler
- Öklid çalışmaları (kamu malı sesli kitaplar)
- (İngilizce). . 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Java kullanan etkileşimli diyagramlarla birlikte on üç kitabın tümü
. - "Euclid's Elements". Texas Üniversitesi. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
karşılıklı sayfalarda orijinal Yunanca ve İngilizce çeviri ile (baskı için PDF sürümünü içerir)
. - Euclid's Elements, books I–VI 29 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., in English pdf, in a Project Gutenberg Victorian textbook edition with diagrams.
- "Euclid's Elements". 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
İspanyolca, Katalanca, İngilizce, Almanca, Portekizce, Arapça, İtalyanca, Rusça ve Çince gibi çeşitli dillerde on üç kitabın tümü.
- "Elementa Geometriae". Venedik: . 1482. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
- "Elementa". Bizans: . 888. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022..
- "Texts on Ancient Mathematics and Mathematical Astronomy". 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
PDF taramalar (Not: çoğu çok büyük dosyalardır). Öklid'in "Elements", "Data" ve "Optica", Proclus'un "Commentary on Euclid" ve diğer tarihi kaynakların baskılarını ve çevirilerini içerir
. - . 1570. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
from the English Printing Collection in the Rare Book and Special Collection Division at the Library of Congress
. - . 16 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Oklid Grekce Eὐkleidhs Eukleides MO 330 275 yillari arasinda yasamis Iskenderiyeli bir matematikcidir Megarali Oklid den ayirmak icin bazen Iskenderiyeli Oklid olarak anilir genellikle geometrinin kurucusu veya geometrinin babasi olarak anilan bir Yunan matematikciydi Ptolemy I MO 323 283 doneminde Iskenderiye de aktifti Elemanlar yayinlandigi zamandan 19 yuzyilin sonlarina veya 20 yuzyilin baslarina kadar matematik ozellikle geometri ogretimi icin ana ders kitabi olarak hizmet veren matematik tarihindeki en etkili calismalardan biridir Elemanlar da Oklid kucuk bir aksiyom setinden simdi Oklid geometrisi olarak adlandirilan seyin teoremlerini cikardi Oklid ayrica perspektif konik kesitler sayi teorisi ve uzerine eserler yazdi OklidOklid heykeli Oxford Universitesi Doga Tarihi Muzesi Birlesik KrallikDogumEὐkleidhs MO 4 yuzyilin ortalari y MO 323 Iskenderiye MisirOlumMO 3 yuzyilin ortalari y MO 285 38 yaslarinda Iskenderiye MisirMilliyetYunanVatandaslikAtinaKariyeriDaliMatematikOnemli ogrencileriEtkilendikleriPythagorasEtkiledikleriHemen hemen sonraki tum Bati ve Orta Dogu matematigi Oklid gelmis gecmis matematikciler icerisinde adi geometri ile en cok ozdeslestirilen kisidir Geometri dunyasinda kapladigi bu seckin yeri kendisinin buyuk bir matematikci olmasindan cok geometrinin baslangicindan kendi zamanina kadar bilinen ismi ile Ogeler adini tasiyan kitabinda toplamasina borcludur Oklid derlemesinin tutarli bir butun olmasini saglamak icin kanit gerektirmeyen apacik gercekler olarak 5 aksiyom ortaya koyar Diger butun onermeleri bu aksiyomlardan cikarir Egitimini Akademi de tamamladiktan sonra Iskenderiye de buyuk bir matematik okulu kuran Oklid caglar boyu matematikle ilgilenen hemen herkesin gozdesi olmustur Geometriyi ispat ve aksiyomlara dayali bir dizge olarak isleyen 13 ciltlik kitabi Elementler bu alandaki ilk kapsamli calismaydi Kendinden onceki Tales Pisagor Platon Aristoteles gibi matematikci ve geometricilerin calismalarini temel alan Oklid in bu yapiti iki bin yil boyunca onemli bir basvuru kaynagi olarak kullanilmistir Duzlem geometrisi aritmetik sayilar kurami irrasyonel sayilar ve Oklid in kitabinda ele aldigi baslica konulardi Oklid in her onermeyi daha onceki onermelerden cikarma yontemi kendisine atfedilen geometrinin babasi sozunu de hakli kilar Kitapta yer alan aksiyomlara teoremlere ve ispatlara dayanan sentez yontemlerinin Bati dusuncesi uzerindeki etkisinin Kitabi Mukaddes ten sonra ikinci sirada yer aldigi soylenir Russell Ogeler in bugune kadar yazilmis en buyuk kitap oldugunu ileri surer Einstein ise Gencliginde bu kitabin buyusune kapilmamis bir kimse kuramsal bilimde onemli bir atilim yapabilecegi hayaline kapilmasin der Oklid geometrisi 19 yuzyilin basina kadar rakipsiz kaldi Hatta 20 yuzyilin ortalarina kadar bile orta ogretimde geometri Oklid in ogelerine bagli olarak okutuldu Oklid in yasami konusunda hemen hemen hicbir sey bilinmiyor Onceleri bir Yunan kenti olan Megara da dogdugu sanildiysa da sonradan Megarali Oklid in Ogeler in yazari Iskenderiyeli Oklid den yuzyil kadar once yasamis olan bir felsefeci oldugu ortaya cikmistir Oklid uzerinde calistigi proje hakkinda diyor ki bir dogru istenildigi kadar uzatabilir ve Iki noktadan bir ve yalniz bir dogru gecer BiyografiOklid e yapilan cok az orijinal referans gunumuze ulasmis olup hayati hakkinda cok az sey biliniyor Muhtemelen MO 325 civarinda dogmustur ancak hem dogumunun hem de olumunun yeri ve kosullari bilinmemekle birlikte yalnizca onunla anilan diger insanlara gore tahmin yurutulebilir Nadiren de olsa Archimedes y MO 287 y MO 212 den itibaren diger Yunan matematikciler tarafindan ismiyle anilir ve genellikle ὁ stoixeiwths Elemanlar in yazari olarak soz edilir Oklid e yapilan birkac tarihsel referans Proclus y MS 450 tarafindan yazilmis olup Oklid in yasadigi donemden sekiz yuzyil sonrasina aittir Oklid in ayrintili bir biyografisi Arap yazarlar tarafindan verilmistir ornegin Tyre in dogdugu bir sehirden bahseder Bu biyografinin genellikle hayali olduguna inanilmaktadir Iskenderiye den gelmis olsaydi nu ve Iskenderiye Kutuphanesi ni bilirdi ve o zamanlarda orada calismis olabilirdi Oklid in Iskenderiye ye gelisi Buyuk Iskender tarafindan kurulusundan yaklasik on yil sonra yani MO 322 lerde olmalidir Proclus Elementler Uzerine Yorum adli eserinde Oklid i yalnizca kisaca tanitir Proclus a gore Oklid sozde Platon un mezhebine dahildi ve Knidoslu Eudoxus ve Platon un birkac ogrencisinin ozellikle Theaetetus ve onceki calismalarindan yararlanarak Elementleri bir araya getirdi Proclus Oklid in bunlardan cok daha genc olmadigina ve Arsimet tarafindan bahsedildigi icin Ptolemy I y MO 367 MO 282 zamaninda yasamis olmasi gerektigine inaniyor Arsimet in Oklid e yaptigi acik alintinin daha sonraki editorler tarafindan bir ara degerleme olarak degerlendirilmesine ragmen yine de Oklid in eserlerini Arsimet ten once yazdigina inanilmaktadir Proclus daha sonra Batlamyus a geometri ogrenmek icin Oklid in Elementlerinden daha kisa bir yol olup olmadigini sordugumda Oklid geometriye giden asil bir yol olmadigini yanitladi diye bir hikaye anlatir Bu anekdot Menaechmus ve Buyuk Iskender hakkinda anlatilan bir hikayeye benzedigi icin sorgulamaya aciktir Euclidis quae supersunt omnia 1704 Oklid y MO 270 de muhtemelen Iskenderiye de oldu Oklid e yapilan diger tek onemli referansta Iskenderiyeli Pappus y MS 320 kisaca Apollonius dan Iskenderiye de Oklid in ogrencileriyle cok uzun zaman gecirdi ve boylece bir bilimsel dusunce aliskanligi edindi y MO 247 222 seklinde bahsetti Biyografik bilgi eksikligi donem icin olagandisi oldugundan Oklid den birkac yuzyil once ve sonra en onemli Yunan matematikcileri icin kapsamli biyografiler mevcuttur bazi arastirmacilar Oklid in tarihi bir sahsiyet olmadigini ve eserlerinin Oklid adini den alan bir grup matematikci tarafindan tipki Bourbaki gibi yazildigini one surduler Bununla birlikte bu hipotez bilim insanlari tarafindan makul kabul edilmemektedir ve lehine cok az kanit bulunmaktadir Elementler ta bulunan ve y MS 100 e tarihlenen Oklid in Elementleri nin gunumuze ulasan en eski parcalarindan biri Diyagram Kitap II Onerme 5 i gosteriyor Elementlerdeki sonuclarin cogu daha onceki matematikciler tarafindan elde edilmis olsa da Oklid in basarilarindan biri bunlari tek mantiksal olarak tutarli bir cercevede kullanimi ve referansi kolay hale getirerek 23 yuzyil sonra dahi matematigin temeli olarak kalan kesin bir matematiksel kanit sistemi icerisinde sunmasiydi Elementlerin geriye kalan en eski kopyalarinda Oklid den soz edilmez Kopyalarin cogu Theon un baskisindan veya Theon un konferanslarindan olduklarini soylerken Vatikan tarafindan tutulan ve birincil olarak kabul edilen metinde yazardan bahsedilmemektedir Proclus Elementleri Oklid e baglayan tek referansi saglar En iyi geometrik sonuclariyla bilinmesine ragmen Elementler ayrica sayi teorisi ni de icerir Mukemmel sayilar ve Mersenne asal sayilari olarak bilinir arasindaki baglantiyi dikkate alir asal sayilarin sonsuzlugu carpanlara ayirma hakkindaki asal carpanlara ayirma nin benzersizligi hakkindaki aritmetigin temel teoremine goturur ve iki sayinin en buyuk ortak bolenini bulmak icin Oklid algoritmasini da icerir Elementde tanimlanan geometrik sistem uzun zamandir basitce geometri olarak biliniyordu ve mumkun olan tek geometri olarak kabul edildi Ancak bugun bu sistem 19 yuzyilda kesfedilen diger sozde Oklidyen olmayan geometrilerden ayirt etmek icin siklikla Oklid geometrisi olarak anilir in resimli versiyonu ve David Hilbert in modern da dahil olmak uzere Elementlerin bircok basimi cevirisi ve uyarlamasi yapildi Fragmanlar P Oxy 29 ve tarafindan 1897 de da ortaya cikarilan Oklid in Ogelerinin ikinci kitabinin bir parcasidir Daha yeni arastirmalar MS 75 125 tarihlerini isaret etmektedir Fragman 2 Kitabin 5 onermesinin ifadesini icerir ki Thomas L Heath sunlari okur Bir dogru esit ve esit olmayan parcalara bolunurse butunun esit olmayan parcalarinin kare ile birlikte kesit noktalari arasindaki duz cizgi uzerindeki karenin icerdigi dikdortgen yaridaki kareye esittir Oklid in aksiyomlariRaphael in The School of Athens adli eserinden Donato Bramante yi Oklid olarak temsil ettigi tahmin ediliyor Oklid toplam 13 kitaptan olusan Elementler in ilk kitabinda 10 tane aksiyomdan bahsetmektedir Bunlardan 5 i ortak kani seklinde ifade edilmektedir 5 i de postulatlar olarak nitelendirilmektedir Bunlardan yola cikarak Geometrinin diger onermelerini ispat etmektedir Oklid in postulatlari Herhangi bir noktadan herhangi baska bir noktaya bir duz dogru cizmek mumkundur Bir tane dogru parcasini her iki yone de surekli bir sekilde uzatmak mumkundur Herhangi bir merkez ve herhangi bir yaricap ile bir cember tanimlamak mumkundur Butun dik acilarin birbirine esit oldugu dogrudur Eger iki dogru ile kesisen bir dogru cizilirse iki dogrunun birbirine bakan tarafinda yer alan ve onlari kesen dogrunun bir tarafinda kalan iki acinin toplami iki dik acidan kucukse bu iki dogru acilarin toplaminin iki dik acidan az oldugu tarafta uzatilmaya devam ederlerse ileride bir noktada kesisecekleri dogrudur Bu postula paralel dogrular kesismez seklinde bilinen postuladir Ortak kanilar Bir seye esit olan baska seyler birbirlerine de esittirler Eger esit miktarlara esit miktarlar eklenirse elde edilen butunler de birbirlerine esittir Eger esit miktarlardan esit miktarlar cikarilirsa kalanlar da birbirlerine esittir Birbirleriyle cakisan ozelikleri acisindan ortusen seyler birbirlerine esittir Butun parcadan buyuktur Diger calismalariOklid in duzgun bir dodecahedron insasi Bir kupun kenarlarina yuzler yerlestirerek bir on iki yuzlu yapimi Elementlerin yani sira Oklid in en az bes eseri gunumuze ulasmistir Bu eserler de tanimlar ve ispatlanmis onermelerle Elementler ile ayni mantiksal yapiyi takip eder Data geometrik problemlerde verilen bilgilerin dogasi ve sonuclari ile ilgilenir konu Elementlerin ilk dort kitabiyla yakindan ilgilidir Arapca cevirisinden yalnizca kismen varligini surduren Sekillerin Bolunmeleri Uzerine On Divisions of Figures geometrik sekillerin iki veya daha fazla esit parcaya veya belirli oran larda parcalara bolunmesiyle ilgilidir Iskenderiyeli Heron un MS birinci yuzyildaki calismasina benzer aynalarin matematiksel teorisiyle ozellikle duzlem ve kuresel icbukey aynalarda olusturulan goruntulerle ilgilidir Bununla birlikte Iskenderiyeli Theon u daha muhtemel bir yazar olarak adlandiran J J O Connor ve E F Robertson tarafindan atif kronolojik olarak hatali kabul edilir uzerine bir inceleme olan Olaylar Phaenomena Yunanca olarak gunumuze ulasmistir MO 310 civarinda yildizi parlayan Candarlili Autolycus tarafindan yazilan On the Moving Sphere adli esere oldukca benzer Oxford Universitesi Doga Tarihi Muzesi nde tarafindan yapilan 19 yuzyil Oklid heykeliperspektif uzerine gunumuze ulasan en eski Yunan incelemesidir Tanimlarinda Oklid gormenin tarafindan meydana geldigine dair Platoncu gelenegi takip eder Onemli bir tanim dorduncudur Daha buyuk bir aciyla gorulenler daha buyuk daha kucuk bir aciyla gorulenler daha kucuk esit acilar altinda olanlar esit gorunur Takip eden 36 onermede Oklid bir cismin gorunen boyutunu gozden uzakligiyla iliskilendirir ve farkli acilardan bakildiginda silindir ve konilerin gorunen sekillerini arastirir 45 onerme ilginctir herhangi iki esit olmayan buyukluk icin ikisinin esit gorundugu bir nokta oldugunu ispatlar Pappus bu sonuclarin astronomide onemli olduguna inaniyordu ve Oklid in Optik Optics ini ve Olaylar Phaenomena i Claudius Ptolemy nin Syntaxis Almagest den once incelenecek daha kucuk calismalarin bir ozeti olanKucuk Astronomi Little Astronomy ye dahil etti Kayip eserleri Diger eserler guvenilir bir sekilde Oklid e atfedilir ancak kaybolmustur Konikler Conics konik kesitler uzerine bir calismaydi ve daha sonra Pergali Apollon tarafindan konuyla ilgili unlu eserine genisletildi Apollonius un calismasinin ilk dort kitabinin dogrudan Oklid den gelmesi muhtemeldir Pappus a gore Apollonius Oklid in dort konik kitabini bitirdikten ve dort tane daha ekledikten sonra koniklerle ilgili sekiz ciltlik bir eser verdi Apollonius un Konikleri hizla eski calismanin yerini aldi ve Pappus zamaninda Oklid in calismasi zaten kaybolmustu Oklid in konik kesitli calismasinin bir sonucu olabilir ancak basligin tam anlami tartismalidir Pseudaria veya Yanlisliklar Kitabi Book of Fallacies akil yurutme deki hatalar hakkinda temel bir metindi Gezenek Yuzeyi Surface Loci ya yuzeyler uzerindeki loci nokta kumeleri ile ya da kendileri yuzey olan lokuslarla ilgiliydi ikinci yorum altinda calismanin yuzeyler ile ilgili olabilecegi varsayilmistir Mekanik uzerine bircok calisma Arap kaynaklari tarafindan Oklid e atfedilmektedir Agir ve Hafif Uzerine On the Heavy and the Light dokuz tanim ve bes onermede Aristoteles in hareket eden cisimler ve ozgul agirlik kavramini icerir Denge Uzerine On the Balance kaldirac teorisini bir tanim iki aksiyom ve dort onerme iceren benzer bir Oklid tarzinda ele alir Hareketli bir kaldiracin uclariyla tanimlanan daireler uzerindeki ucuncu bir parca dort onerme icerir Bu uc eser Oklid tarafindan mekanik uzerine yazilmis tek bir risalenin kalintilari olduklari ileri surulecek sekilde birbirini tamamlamaktadir MirasiAvrupa Uzay Ajansi ESA nin uzay araci onuruna isimlendirilmistir Ay krateri ve kucuk gezegen onun adini almistir Ayrica bakinizOklid geometrisi Oklid uzayi Oklid algoritmasi Oklid uzakligi Oklid teoremi Oklid disi geometriKaynakca a b Bruno Leonard C 2003 1999 Math and Mathematicians The History of Math Discoveries Around the World Baker Lawrence W Detroit Mich U X L ss 125 ISBN 978 0 7876 3813 9 OCLC 41497065 Ball pp 50 62 Boyer pp 100 19 Macardle et al 2008 Scientists Extraordinary People Who Altered the Course of History New York Metro Books g 12 Heath 1981 p 357 Joyce David Euclid Clark University Department of Mathematics and Computer Science 26 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 O Connor John J Robertson Edmund F Euclid of Alexandria Heath 1956 p 4 Heath 1981 p 355 a b Bruno Leonard C 2003 1999 Math and mathematicians the history of math discoveries around the world Baker Lawrence W Detroit Mich U X L s 126 ISBN 978 0 7876 3813 9 OCLC 41497065 Proclus p XXX 29 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde O Connor John J Robertson Edmund F Euclid of Alexandria Proclus p 57 10 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Boyer p 96 Heath 1956 p 2 Conic Sections in Ancient Greece 3 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 O Connor John J Robertson Edmund F Euclid of Alexandria Jean Itard 1962 Les livres arithmetiques d Euclide One of the Oldest Extant Diagrams from Euclid University of British Columbia 4 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2008 Struik p 51 mantiksal yapilari bilimsel dusunceyi belki de dunyadaki herhangi bir metinden daha fazla etkilemistir Heath 1981 p 360 Fowler David 1999 The Mathematics of Plato s Academy Second bas Oxford Clarendon Press ISBN 978 0 19 850258 6 18 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 One of the oldest extant diagrams from Euclid 4 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 29 Haziran 2022 O Connor John J Robertson Edmund F Theon of Alexandria NASA Delivers Detectors for ESA s Euclid Spacecraft NASA 2017 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 4354 Euclides 2142 P L Minor Planet Center 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mayis 2018 Alintilanan eserlerArtmann Benno 1999 Euclid The Creation of Mathematics New York Springer 0 387 98423 2 Ball W W Rouse 1960 1908 A Short Account of the History of Mathematics 4 bas Dover Publications ss 50 62 ISBN 978 0 486 20630 1 Boyer Carl B 1991 A History of Mathematics 2 bas John Wiley amp Sons Inc ISBN 978 0 471 54397 8 Douglass Charlene 2007 Page John D Ed Euclid 7 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 With extensive bibliography Heath Thomas Ed 1956 1908 The Thirteen Books of Euclid s Elements 1 Dover Publications ISBN 978 0 486 60088 8 Heath Thomas L 1908 Heath Thomas L Ed Euclid Elements 1 ss 1 6 Archived from the original on 27 Ocak 2010 Erisim tarihi 31 Ocak 2010 KB1 bakim BOT esas url durumu bilinmeyen link As reproduced in the Heath Thomas L 1981 A History of Greek Mathematics 2 Vols New York Dover Publications 0 486 24073 8 Kline Morris 1980 Mathematics The Loss of Certainty Oxford Oxford University Press 0 19 502754 X O Connor John J Robertson Edmund F Euclid of Alexandria MacTutor Matematik Tarihi arsivi O Connor John J Robertson Edmund F Theon of Alexandria MacTutor Matematik Tarihi arsivi Proclus A commentary on the First Book of Euclid s Elements translated by Glenn Raymond Morrow Princeton University Press 1992 978 0 691 02090 7 1967 A Concise History of Mathematics Dover Publications ISBN 978 0 486 60255 4 Taisbak Christian Marinus 30 Ekim 2014 Euclid Encyclopaedia Britannica Erisim tarihi 21 Kasim 2014 Konuyla ilgili yayinlar DeLacy Estelle Allen 1963 Euclid and Geometry New York Franklin Watts Knorr Wilbur Richard 1975 The Evolution of the Euclidean Elements A Study of the Theory of Incommensurable Magnitudes and Its Significance for Early Greek Geometry Dordrecht Holland D Reidel ISBN 978 90 277 0509 9 Mueller Ian 1981 Philosophy of Mathematics and Deductive Structure in Euclid s Elements Cambridge MA MIT Press ISBN 978 0 262 13163 6 Reid Constance 1963 A Long Way from Euclid New York Crowell Szabo Arpad 1978 The Beginnings of Greek Mathematics A M Ungar trans Dordrecht Holland D Reidel ISBN 978 90 277 0819 9 Dis baglantilar Bu maddeyi dinle bilgi source source noicon Konusan Vikipedi Diger konusan maddeler Vikisoz de Oklid ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Wikimedia Commons ta Oklid ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikikaynak the 1911 Encyclopaedia Britannica ansiklopedisinde maddesine sahiptir Euclid calismalari Gutenberg Projesi Internet Archive daki Oklid tarafindan olusturulan ya da hakkindaki eserler Oklid calismalari kamu mali sesli kitaplar Ingilizce 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Java kullanan etkilesimli diyagramlarla birlikte on uc kitabin tumu Euclid s Elements Texas Universitesi 31 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 karsilikli sayfalarda orijinal Yunanca ve Ingilizce ceviri ile baski icin PDF surumunu icerir Euclid s Elements books I VI 29 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde in English pdf in a Project Gutenberg Victorian textbook edition with diagrams Euclid s Elements 25 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2022 Ispanyolca Katalanca Ingilizce Almanca Portekizce Arapca Italyanca Rusca ve Cince gibi cesitli dillerde on uc kitabin tumu Elementa Geometriae Venedik 1482 29 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 Elementa Bizans 888 19 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2022 Texts on Ancient Mathematics and Mathematical Astronomy 16 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2022 PDF taramalar Not cogu cok buyuk dosyalardir Oklid in Elements Data ve Optica Proclus un Commentary on Euclid ve diger tarihi kaynaklarin baskilarini ve cevirilerini icerir 1570 21 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi from the English Printing Collection in the Rare Book and Special Collection Division at the Library of Congress 16 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi