Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kimek-Kıpçak Konfederasyonu, Obi ve İrtiş nehirleri arasındaki bölgede Kimek ve Kıpçakların oluşturduğu bir Orta Çağ Türk devletidir. 9. yüzyılın sonlarından 13. yüzyılın başlarındaki Moğol istilasına dek hüküm sürmüştür.
Kimek Kağanlığı Kimek-Kıpçak Konfederasyonu | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 880-1200 | |||||||||||
 Kimek Kağanlığı haritası. Soldan sağa doğru sırasıyla Hazarlar, Bulgarlar, Kumanlar, Oğuzlar, Kimek Kağanlığı, Karahan Memleketi yazmaktadır. | |||||||||||
| Başkent | |||||||||||
| Hükûmet | Boy Konfederasyonu | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Köken
Kimek Konfederasyonu, yedi boy veya klanın bir boylar birliği olarak ortaya çıktı. Bu boyların kökeni Doğu Orta Asya'nın bozkırlarına dayanmaktadır. Boyların çoğu Uygur Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra (840) bugünkü Kazakistan'a göç etmişti. Kimek devleti, 9. yüzyılın sonunda ve 10. yüzyılın başında, kendisine bağlı liderler arasında en üstün olan bir kağan tarafından yönetilen obaların birleşmesi ile kuruldu.
Tarihçe
9. ve 10. yüzyıllar
Orta Asya boyları Uygur Kağanlığı'nın 840'ta dağılmasının ardından kendilerini bağımsız buldular. Türki Eymür, Bayındır ve Şivey Tatar boylarının bazı bölümleri büyük Kimek boylarına katıldı. Tatar boyları halihazırda Kimek Konfederasyonu'nun üyeleriydi - bazıları zaten Kimek Hanlığı'nın ilk oluşumuna katılmıştı. Kıpçaklar kendi hanlıklarına sahip olmakla birlikte politik olarak Kimeklere bağlıydılar. Yönetici Kimek boyları çoğunlukla İrtiş kıyılarında yaşıyordu. Hudud al-Alam tarafından bahsedildiğine göre Kıpçaklar, batıda yaklaşık olarak güney Urallar'ın güneydoğu kesiminde bulunan ayrı bir bölgede ikamet etmekteydiler. Çinli kronikler Kıpçak topraklarının dağlarından bahsetmiştir. Yuanşi kronolojisinde bu dağlar Yùlǐbólǐ (玉 里伯里), ve Kıpçaklar Qīnchá 欽察 olarak adlandırılır. Kıpçaklar ve Kimekler'in kuzeyinde uçsuz bucaksız bir orman uzanıyordu.
Sayısız boy arasında Kimekler yeni bir siyasi boylar birliğine önderlik etmeye hazırdı. Yeni bir Kimek Kağanlığı devleti, yedi boy ve yedi hanlıktan oluşan bir federasyon kurdular. Ebu Said Gerdizî (ö. 1061), Kimek Kağanlığı'nın yedi akraba boyu birleştirdiğini yazdı: Kimek, Kıpçak, Eymür, Tatar, Bayındır, ve . Kimek Kağanlığı gücünün zirvesinde ise doğuda İrtiş Nehri ve Altay Dağlarından batıda Karadeniz bozkırlarına, kuzeyde Tayga ormanlarına ve güneyde çöl bozkırlarına uzanan 12 çekirdek boydan oluşmaktaydı. Gerilemelerinden sonra, Yedisu Kimekleri yukarı İrtiş bölgesine geri çekildi ve batı Kıpçak-Kimekler Kuzey Karadeniz steplerine yerleşti. Kimekler, muhtemelen bir kısım Nesturi Hristiyan toplulukları da bulunan esasen Tengrici bir boydu. 11. yüzyılda ise İslamla tanışmalar başladı.
Arap ve Fars coğrafyacılar, gezginler ve tarihçiler Kimekler hakkında birçok bilgi vermektedir. 821'de Arap Tamim ibn Bahr, Kimek ve Kıpçak topraklarından Tokuz-Oğuzlara gitti. Açıklamaları daha sonra diğer yazarlar tarafından kullanıldı. Fars gezgin Gardezi, Kimekleri kaydetti ve yerlerinin daha önce Çinli yazarlar tarafından "Çumukun" olarak adlandırılan halkın bölgesi olarak kaydedildiğini belirtti.
9. yüzyılda Kimekler Oğuzlarla ittifak kurdu. Güçlenen Kimekler 9. yüzyılın ikinci yarısında batıya doğru ilerlemeye başladı. Kangar siyasi birliğinin boylarından olan Peçenek (Araplar tarafından "Badjnaks" ve Bizanslılar "Patsinaks" olarak adlandırılmışlardır) topraklarını işgal ettiler. Peçeneklerin konumu kötüleşti, birlikleri Oğuzlar, Kimekler ve Karlukların ittifakı tarafından bozuldu. Kimekler, Oğuzlarla birlikte Seyhun (Sir-Darya) boyunca ve Aral bölgesinde Kangar Peçenek topraklarını ve Güney Urallar'daki meraları ele geçirdi.
Kimekler'in baskısı altında Peçenekler, Aral'dan Aşağı İtil bozkırlarına, oradan da Don-Dinyeper platosuna göç ederek Macarları batıya doğru ittiler. 9. yüzyılın sonunda Doğu Avrupa bozkırlarının güneyinde yeni bir Peçenek birliği oluştu. Komşuları daha güçlü ve daha iyi tanınan devletlerdi: Oğuzlar, Kıpçaklar, Macarlar ve Hazar Kağanlığı. Kuman/Kıpçakların ve onların dilsel Oğuz kuzenlerinin Kimek Kağanlığı devletinin ortak saldırılarının baskısı altındaki Peçenekler Hazar Kağanlığı'nın zayıflığından faydalanarak, topraklarını batıya kaydırdılar ve Kuzey Kafkasya'daki yerleşik Bulgar ve Alanları yıkıma uğrattılar.
10. yüzyılda Kimekler Oğuzlarla ittifak kurmuştu. İbn Havkal, 10. yüzyıldan kalma çalışmasında, Kıpçak-Kimek boylarının Oğuzlarla birlikte Aral Denizi'nin bozkırlarını otlaklık olarak kullandığını gösteren bir harita çizdi ve aynı zamanda El-Mesûdî, hepsinin Emba ve Yaik boyunca hayvan yetiştiriciliği yaptığını yazdı. Ortadoğu'da, Kuman-Kıpçak ülkesi Deşt-i Kıpçak ve Kumanya olarak adlandırılmaya başlandı. El-Biruni, Oğuzların Kimek ülkesindeki otlaklıkları oldukça sık kullandığını belirtti. Kimek boylarının bazı klanları Hazar Denizi kıyıları boyunca oldukça sık hayvan yetiştiriciliği yapmaktaydı :"Şehnâme" bile bu Denizi "Kimek Denizi" olarak adlandırıyor. 10. yüzyılda Kimek-Kıpçakların esas batı komşuları, o zamanlar en batıdaki Kıpçak klanlarının çok yakın temaslarda bulunduğu Başkurtlardı.
Asya'nın kalbine hükmettiler, İpek Yolu'nun önemli bir merkezi bölümünü kontrol ettiler ve Çin'den İran'a ve Avrupa'ya kadar İskitler ve Moğollar gibi dünyayı etkilediler. Kimek yönetimi tüm zamanların en büyük göçebe imparatorluklarından biri olarak görülebilir.
10. yüzyılın sonunda sadece Halifelik yazarları ve bilim adamları onlar hakkında bilgi sahibi değillerdi, Orta Asya devletlerinde Kimek ülkesine yapılan yolculuklar pazarlarda ve kıraathanelerde iyi biliniyordu ve tartışılıyordu.
Kimekler, doğu kayıtlarında "Hakan" olarak da adlandırılan Aşina Hanedanı'ndan olmayan "Kağan" tarafından yönetiliyordu. 10. ve 11. yüzyıllarda yönetici klan Tatar idi. Daha sonra Ilbari klanı tarafından yönetildikleri anlaşılıyor.
10. yüzyılda Kıpçaklar Kağanlık içinde bağımsız hale geldiler (eğer ilk etapta bağımlı iseler) ve batıya doğru göç etmeye başladılar. Kimek Kağanlığı'nın iktidarının zirvesi, 12. yüzyılın sonlarına doğru Ilburi hükümdarlarının yönetimi altına girdi. 1183'te Kimekler Volga Bulgarları'na saldırdı ve 1152 ve 1197'de Harezm'i iki kez yağmaladılar.
Kağanlığın Yıkılışı
Kimek Kağanlığı, Tobol ve İrtiş nehirlerinden Hazar Denizi ve Seyhun'a kadar geniş bir bölgeyi hakimiyeti altına aldı. Kimek Kağanlığı'nın kuzey sınırı Sibirya taygası, doğu sınırı Altay Dağları, güney sınırı ise cansız bozkır Bet Pak'tı. Doğal olarak onları düşmanlarından koruyan bu sınırlar sayesinde Kimekler çatışmasız hüküm sürdüler. Komşuları Karluklar, Oğuzlar ve Kırgızlardı. Kimekler, Kıpçaklar, Oğuzlar, Peçenekler, Ugorlar ve çok etnikli Kimek Kağanlığı'nın diğer halkları ve etnik grupları barış ve refah içinde yaşadılar.
11. yüzyılın başlarında Kimekler ve Kıpçaklar, Oğuzları güneye, Peçenekleri batıya, Karlukları güneydoğuya ve Ugorları kuzeyde Sibirya taygasına itmişler ve antik Kangju'nun sahibi olmuşlardır. Kimek Kağanlığı'nın kağanlığa bağlı hanlıklarının güçlenmesiyle, ayrılıkçı güçler çoğaldı ve merkezi otorite sarsıldı. Hakan yalnızca bir milis lideri olmuştu, merkezi bir ordu yoktu, her bağlı hanın küçük bir ordusu vardı.
Kimekler ve ardından Hitaylar, daha önce Oğuzlara ait olan toprakları işgal ederek batıya ilerlemek için Kıpçaklar'a baskı yaptılar. Oğuz topraklarını ele geçirdikten sonra, Kıpçaklar önemli ölçüde güçlendiler ve Kimekler onlara bağımlı hale geldi. Kıpçak göçü planlı bir istilaydı ve daha zengin otlakların ele geçirilmesini hedefliyordu. Kimeklerin bir kısmı İrtiş boyunca antik topraklarda kalmayı sürdürdü ve bir kısmı da Kıpçaklarla birlikte batıya gitti. Kimek Kağanlığı kabilelerinin büyük bir kısmı, Kimekler, Kıpçaklar, Peçenekler ve Oğuzlar batıya, Ural, Volga, Don ve Dinyepr'in ötesine göç ederek Doğu Avrupa'nın etnik haritasını değiştirdiler. Güney Karluklar, Karahanlı devletine katıldı.
Batı Sibirya'nın eski Volga Finleri ile birlikte İrtiş topraklarında önemli bir Kıpçak ve Kimek nüfusu kaldı. Daha sonra Sibirya Tatarlarını ve diğer Türk halklarını oluşturdular. Batıda Kıpçaklar, daha önce Oğuzların baskısı altındaki Peçeneklerin ve daha sonra da Oğuzların Kimek ve Kıpçakların baskısı altında izledikleri yolu izlediler. Volga, Don, Dinyester ve Dinyeper'i geçerek Tuna'ya ulaştılar. Yolda Kıpçaklar, Peçenekler ve Oğuzların geride kalan nüfusu birleşti. 1054 yılı Rus vakayinameleri, Orta İrtiş ve Ob Kimekleri'in bir kolu olan Kıpçaklar tarafından itilen Oğuzların Kiev yakınlarında görüldüğünü kaydeder.
Kimek Kağanlığı'nın 11. yüzyılın ortalarındaki çöküşü dış etkenlerden kaynaklanmaktadır. MS 916'da Kuzey Çin'de kurulan Moğol Hitay devleti Lyao tarafından itilen Orta Asya'daki Moğolca konuşan göçebelerin göçü kağanlığın çöküşündeki etkendi. Hitay göçebeleri, İrtiş'in batısındaki Kimek ve Kıpçak topraklarını işgal etti. Kağanlık bundan sonra geriledi ve Kimekler muhtemelen zaman zaman Kırgız ve Kara-Hitay baskısına maruz kaldı. 11. – 12. yüzyıllarda Moğolca konuşan Nayman kabilesi, batıya doğru hareketinde Kimek-Kıpçakları Moğol Altayı ve Yukarı İrtiş'ten çıkardı. 12. yüzyılın ortalarından itibaren Moğol kabileleri, modern Moğolistan'ın neredeyse tamamına egemen oldu.
12. yüzyılda hanlığın toprakları Güney Uralları, Doğu Volga bölgesini, Mangışlak Yarımadası'nı ve Aral Denizi'nin kuzeybatısındaki bölgeyi içeriyordu. Merkezleri Kimäk ve Sangir idi. Nüfusun çoğu yarı göçebeydi, azınlık bir kısım yerleşik çiftçiydi ve şehir sakinlerinin çoğu zanaatkardı. Kimek bölgesinin kuzey kesimlerinde, soğuktan kaçmak için yer altı tünel ağları ve odalar vardı.
13. yüzyılda Kimek Kağanlığı'nın geriye kalan toprakları Moğollar tarafından fethedildi ve toprakları Cuci Ulus'a verildi. (Bölgenin daha sonraki tarihi için Altın Orda'ya bakınız.) Moğolların kurduğu Kıpçak Hanlığı devletinde nüfusun önemli bir kısmı Kimek Kağanlığı topraklarındandı. Kimek lideri Baçman Han, Moğolların bölgeyi fethetmesinden sonra birkaç yıl boyunca direnişi sürdürdü.
Kültür
Kimekler, Göktürk Alfabesini kullandılar. Ebu Dulaf (y. 940) ve İbn el-Fakih, Kimek Kağanlığı hakkında şöyle yazmışlardır: "Onların, yazı yazdıkları kamışları vardır". Arkeologlar, Tarbagatay Dağlarında ve İrtiş bölgesindeki Urjar yakınlarında 10. ila 11. yüzyıla ait üzerinde yazıtlar bulunan bronz aynalar buldular. L. Kimball, okuryazar Kimeklerin hukuk, din, tarih ve epik şiir üzerine eserlere sahip olduğunu ve bunların hiçbirinin günümüze ulaşamadığını öne sürmektedir. Kimek Kağanlığı'nın bakır paraları olmasına rağmen, ticaretin çoğu takas yoluyla yapılıyordu.
Avcılık, Kimek yaşamının önemli bir parçasıydı. Büyük grup avları aynı zamanda bir savaş eğitimiydi. Avcılıkta doğan, şahin, altın kartalı, av köpeklerinin kullanımı ve günümüzde soyu tükenmiş Hazar kaplanı ve kar leoparı da dahil olmak üzere yırtıcı hayvanların takibi gurur, prestij ve liderlik ile ilişkilendirilirdi.
Kimek Hanları altın taçlar ve altından yapılmış giysiler giyerlerdi. El İdrisi, Kimeklerin altını cıva ile çıkardığını ve gübre içinde yüzdürdüğünü aktardı.
Kimek kasabaları, yerel ağırlıklı olarak Türk Kimek halkının, önceden var olan otokton kültürün ve Orta Asya'nın başka yerlerinden gelen insanların oluşturduğu bir kültürel mozaikti. Tüm kasabaların karakteristik özelliği iyi bir şekilde tahkim edilmiş olmaları ve her birinde bir beyin bir garnizonun başında bulunmasıdır. Kasabalar göl kıyılarında, nehir kıyılarında, sınır bölgelerinde ve zaptedilemez dağlık alanlarda bulunuyordu. Demir kapılı müstahkem bir duvar, aristokratların da yaşadığı Hakan'ın en büyük başkenti Tamim'i çevrelemekteydi. Tepelerde hendeklerle çevrili kale-hisarlar bulunmaktaydı.
Seyhun bozkırının Kimekleri koyun ticareti yapmaktaydı. Volga'daki Kimek varlığı, yerel ana ticaret yollarını kullanmalarını ve Bizans ve Viking coğrafyaları ile temas kurmalarını sağladı.
Kimekler, bazıları muhtemelen cinsel kuvvet için damıtılmış fermente kısrak sütünden peynir ve içecekler ve bunun yanı sıra pirinç, darı, arpa ve baldan içecekler yapmaktaydı.
Din
Kimekler diğer Türk boylarının çoğunluğu ile aynı inanca sahiptiler. Türkler Baykal'dan Tuna'ya kadar olan bozkırlarda Tengri'ye inanıyorlardı. Müslüman topraklarına daha yakın olan Kırgızların batı komşuları (Kimekler, Kıpçaklar, Kumanlar, Oğuzlar, Peçenekler, Karluklar vb.), 9. yüzyılda hala Tengrizmi savunuyorlardı. Kimeklerin atalara karşı saygı geleneği vardı. Uygur sınırındaki Kimekler Maniheizmi benimsedi. Kimekler ayrıca üzerinde çizimler (görünüşe göre antik petroglifler) bulunan kayalara ve insan ayaklarının çizimlerine tapıyorlardı. El İdrisi çeşitli ruhlara olan inançtan ve Maniheizm ve İslam'ın bazı Kimekler tarafından kabul edildiğinden bahsetti. Görünüşe göre, son iki din 10. yüzyılda Kimekler arasında yayılmaya başladı ancak bu çok sonraları ve sadece orta İrtiş ve Balkaş bölgelerinde geniş çapta kabul gördü.
Kutsal Alanlar ve Defin gelenekleri
Kimek-Kıpçak ve Kuman kültürünün en tipik ve dikkat çekici özelliği, kaba taş ve çakıldan kare çitlerle çevrili kutsal alanlara dikilen kurgan balballarıdır. 6. ve 9. yüzyıllarda, Göktürkler ve Uygurlar tarafından ölmüş atalarının heykelleriyle benzer ibadethaneler inşa edildi. Göktürk ve Uygur kağanlıklarının yıkılmasından sonra Kıpçaklar ve Kumanlar bu geleneği koruyan az sayıdaki Türk halklarından biri olmuştur. Kumanlar ve Kıpçaklar, siyasi bağımsızlıklarını kaybedene kadar bu geleneği sürdürmeye devam ettiler.
9. yüzyılın sonundan itibaren, içinde bir heykel (veya heykeller) bulunan, atalara adanmış küçük çitlerle çevrili kutsal alanların inşası, Kuman-Kıpçak kültürünün ayırt edici bir özelliği haline geldi. Dikilitaşlar genellikle basit kaba dikilitaşlardı ve çoğu zaman detayları olmayan figürler vardı. Yüzler, genellikle kalp şeklinde derinden oyulmuş çizgilerle belirtilmiştir. Kadın heykelleri yuvarlak göğüslü olarak erkeklerden farklıydı. Tapınaklar sadece zengin ve asil göçerler için inşa edildi.
Nizami, Kimeklerin atalarına olan saygılarını anlattı. Kimekler ve Kumanlar-Kıpçaklar, özel güçleri olduğuna inanılan ve buna göre onurlandırılan pek çok heykel diktiler: "Bütün Kuman/Kıpçak boyları, oradan geçerken bu dikilitaşın önünde ikişer defa eğilirler. Atlı veya yaya olarak ona secde ederler. Atlı onun şerefine sadağından bir ok çeker, sürüleri olan çobanlarsa ardında bir koyun bırakırlar."
Bazı Kimeklerde ölülerini yakma geleneği vardı: İrtiş yakınlarında ölü yakma mezarları bulunmuştur.
S.A. Pletneva, Kimekler, Kumanlar ve Kıpçaklar dahil olmak üzere Orta Çağ Kuzey Karadeniz geleneklerine ait mezarların karşılaştırmalı bir tanımını geliştirdi. Mezar hediyeleri, bir sonraki dünyaya yapılan yolculuk sırasında bir göçer için gerekli olan araç-gereçleri içermekteydi: at koşum takımları, silahlar, daha az sıklıkla kişisel süslemeler ve ritüel yemekleri olan kayıklar. Merhumların yanına gerçek yoldaşı olarak bir at yatırıldı. Merhuma yolculuğunda ve en azından diğer dünyadaki ilk yaşam için gerekli olan şeyleri sağlama ihtiyacına olan inanç, 10. yüzyıl gezgini ve yazarı İbn Fadlan tarafından bir Kimek-Kıpçak değil, bir Oğuz cenaze töreninin anlatımında tarif edilir. Ancak, göçer kurgan kazılarından Türk halklarının cenaze törenlerinin genel olarak benzer olduğunu, yani cenaze komplekslerinin inşasına ilişkin genel hükümlerin aynı olduğunu biliyoruz.
| “ | Onlardan biri öldüğünde merhum kişi için ev boyutunda bir çukur kazılır, ceketi, kemeri, oku kuşandırılır, eline ahşap nabiz dolu bir kupa verilir veya bunun yerine nabiz ile dolu bir kayık yapılır, sahip olduğu her şey getirilir ve kabre konur. Sonra merhum kabre yerleştirilir, evinin üzeri döşemeyle kaplanır ve üzeri topraktan bir kubbe gibi kapatılır. Sonra atları getirirler ve sayılarına göre yüz, iki yüz veya bir tanesini keserler ve baş, bacak, deri ve kuyruk hariç etleri insanlara dağıtılır. Ve gerçekten, bütün bunları tahta çerçevelere gererler ve "Bunlar onu cennete götürecek atlarıdır" derler. Ve eğer merhum düşman öldürmüş ve yiğit biriyse, öldürdüklerinin tasvirlerini ağaçtan yontup kabrinin üzerine koyarlar ve "Bunlar cennette ona hizmet edecek hizmetçileridir" derlerdi. | „ |
—İbn Fadlan | ||
Göçebelere her zaman kurban edilmiş atlar ve bazen başka hayvanlar ve merhum tarafından savaşta öldürülen düşmanlarını tasvir eden basit dikilitaşlar veya taş veya ahşaptan kaba insan heykelleri dikilerek merhuma diğer dünyada eşlik ettiğine inanılırdı. Atlar, hızlı geçiş için, bir dünyadan diğerine erişmek için gerekliydi, ne kadar çok olursa o kadar iyi kabul edilirdi. Oğuzlar arasında ölenlerin resimleri ne mezarların üzerine ne de özel mabetlere yerleştirilmiştir. Bu gelenek sadece Kimek Kağanlığı halkı arasında ve esas olarak Kıpçaklar arasında yaygın olmuştur.
Han-Şamanlar
Kimek hanları da dahil olmak üzere Türk hanlarının Baş Şaman ve kahin olarak özel bir rolü vardı. Şabib El-Karani, böyle bir ritüelin muhtemelen çarpıtılmış bir tanımını kaydetti :
Türklerin Hakanı'nın büyük bir şenlik ateşi yaktıkları belirli bir günü vardır. Hakan ateşe gizemli bir cümle söyler. Sonra dikkatle ateşe bakar ve ateşten uzaklaşır. Yüzü sararırsa, doğurganlığın ve güzelliğin işaretidir, beyaz olursa hasat başarısız olur, yeşile dönerse hastalık ve salgın anlamına gelir ve siyah olursa, Hakanın ölümünü veya uzak bir yolculuğu gösterir. İkincisi gerçekleştiğinde, Hakan bir yolculuğa veya baskına gitmek için acele eder. Kimek şamanlarında ihtiyaç duyulduğunda yağmur yağdırmak için kullanılan yada denen "yağmur taşları" vardı.
—
Bilinen liderleri
Kaynakça
- ^ Yuanshi. vol. 128
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Pletneva27isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994, pp. 371-373
- ^ a b c d e Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Faizrakhmanovisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Gumilyov (1993) p. 380-381, n. 38; cited in Tishin (2018). p. 107-11
- ^ Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994, p. 371
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Pletneva25isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Golden, P.B. (2011) "The Shaping of the Cumans-Qïpčaqs and Their World", in Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. Ed. by Hriban Cǎtǎlin. p. 320
- ^ Agajanov, S.G. "The States of the Oghuz, the Kimek, and the Kïpchak" in History of Civilizations of Central Asia Volume IV p. 75
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Buell 1993isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994, pp. 378-385
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Pletneva32isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Pletneva30isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994, p. 381
- ^ Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994, p. 380
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Pletneva31isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
Konuyla ilgili yayınlar
- Ahinjanov S.M. "Kipchaks in history of medieval Kazakhstan", Alma-Ata, 1989,
- Faizrakhmanov G., "Ancient Turks in Sibiria and Central Asia" Kazan, 'Master Lain', 2000,
- Gumilev L.N., "Ancient Turks", Moscow, 'Science', 1967
- Kimball L., "The Vanished Kimak Empire", Western Washington U., 1994
- Kumenkov B. E., "Kimak State if the 9-11th centuries according to Arabic sources", Alma-Ata, 'Science', 1972
- Pletneva S.A., "Kipchaks", Moscow, 1990,
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kimek Kipcak Konfederasyonu Obi ve Irtis nehirleri arasindaki bolgede Kimek ve Kipcaklarin olusturdugu bir Orta Cag Turk devletidir 9 yuzyilin sonlarindan 13 yuzyilin baslarindaki Mogol istilasina dek hukum surmustur Kimek KaganligiKimek Kipcak Konfederasyonu880 1200Kimek Kaganligi haritasi Soldan saga dogru sirasiyla Hazarlar Bulgarlar Kumanlar Oguzlar Kimek Kaganligi Karahan Memleketi yazmaktadir BaskentHukumetBoy Konfederasyonu 1117Eyyub Han 1229 1236Bacman 1236Kacir Ukule 1223 1239Tarihce Kurulusu880 Dagilisi1200Onculler ArdillarIkinci Gokturk KaganligiOguz Yabgulugu Mogol ImparatorluguKokenKimek Konfederasyonu yedi boy veya klanin bir boylar birligi olarak ortaya cikti Bu boylarin kokeni Dogu Orta Asya nin bozkirlarina dayanmaktadir Boylarin cogu Uygur Kaganligi nin yikilmasindan sonra 840 bugunku Kazakistan a goc etmisti Kimek devleti 9 yuzyilin sonunda ve 10 yuzyilin basinda kendisine bagli liderler arasinda en ustun olan bir kagan tarafindan yonetilen obalarin birlesmesi ile kuruldu Tarihce9 ve 10 yuzyillar Orta Asya boylari Uygur Kaganligi nin 840 ta dagilmasinin ardindan kendilerini bagimsiz buldular Turki Eymur Bayindir ve Sivey Tatar boylarinin bazi bolumleri buyuk Kimek boylarina katildi Tatar boylari halihazirda Kimek Konfederasyonu nun uyeleriydi bazilari zaten Kimek Hanligi nin ilk olusumuna katilmisti Kipcaklar kendi hanliklarina sahip olmakla birlikte politik olarak Kimeklere bagliydilar Yonetici Kimek boylari cogunlukla Irtis kiyilarinda yasiyordu Hudud al Alam tarafindan bahsedildigine gore Kipcaklar batida yaklasik olarak guney Urallar in guneydogu kesiminde bulunan ayri bir bolgede ikamet etmekteydiler Cinli kronikler Kipcak topraklarinin daglarindan bahsetmistir Yuansi kronolojisinde bu daglar Yulǐbolǐ 玉 里伯里 ve Kipcaklar Qincha 欽察 olarak adlandirilir Kipcaklar ve Kimekler in kuzeyinde ucsuz bucaksiz bir orman uzaniyordu Sayisiz boy arasinda Kimekler yeni bir siyasi boylar birligine onderlik etmeye hazirdi Yeni bir Kimek Kaganligi devleti yedi boy ve yedi hanliktan olusan bir federasyon kurdular Ebu Said Gerdizi o 1061 Kimek Kaganligi nin yedi akraba boyu birlestirdigini yazdi Kimek Kipcak Eymur Tatar Bayindir ve Kimek Kaganligi gucunun zirvesinde ise doguda Irtis Nehri ve Altay Daglarindan batida Karadeniz bozkirlarina kuzeyde Tayga ormanlarina ve guneyde col bozkirlarina uzanan 12 cekirdek boydan olusmaktaydi Gerilemelerinden sonra Yedisu Kimekleri yukari Irtis bolgesine geri cekildi ve bati Kipcak Kimekler Kuzey Karadeniz steplerine yerlesti Kimekler muhtemelen bir kisim Nesturi Hristiyan topluluklari da bulunan esasen Tengrici bir boydu 11 yuzyilda ise Islamla tanismalar basladi Arap ve Fars cografyacilar gezginler ve tarihciler Kimekler hakkinda bircok bilgi vermektedir 821 de Arap Tamim ibn Bahr Kimek ve Kipcak topraklarindan Tokuz Oguzlara gitti Aciklamalari daha sonra diger yazarlar tarafindan kullanildi Fars gezgin Gardezi Kimekleri kaydetti ve yerlerinin daha once Cinli yazarlar tarafindan Cumukun olarak adlandirilan halkin bolgesi olarak kaydedildigini belirtti 9 yuzyilda Kimekler Oguzlarla ittifak kurdu Guclenen Kimekler 9 yuzyilin ikinci yarisinda batiya dogru ilerlemeye basladi Kangar siyasi birliginin boylarindan olan Pecenek Araplar tarafindan Badjnaks ve Bizanslilar Patsinaks olarak adlandirilmislardir topraklarini isgal ettiler Peceneklerin konumu kotulesti birlikleri Oguzlar Kimekler ve Karluklarin ittifaki tarafindan bozuldu Kimekler Oguzlarla birlikte Seyhun Sir Darya boyunca ve Aral bolgesinde Kangar Pecenek topraklarini ve Guney Urallar daki meralari ele gecirdi Kimekler in baskisi altinda Pecenekler Aral dan Asagi Itil bozkirlarina oradan da Don Dinyeper platosuna goc ederek Macarlari batiya dogru ittiler 9 yuzyilin sonunda Dogu Avrupa bozkirlarinin guneyinde yeni bir Pecenek birligi olustu Komsulari daha guclu ve daha iyi taninan devletlerdi Oguzlar Kipcaklar Macarlar ve Hazar Kaganligi Kuman Kipcaklarin ve onlarin dilsel Oguz kuzenlerinin Kimek Kaganligi devletinin ortak saldirilarinin baskisi altindaki Pecenekler Hazar Kaganligi nin zayifligindan faydalanarak topraklarini batiya kaydirdilar ve Kuzey Kafkasya daki yerlesik Bulgar ve Alanlari yikima ugrattilar 10 yuzyilda Kimekler Oguzlarla ittifak kurmustu Ibn Havkal 10 yuzyildan kalma calismasinda Kipcak Kimek boylarinin Oguzlarla birlikte Aral Denizi nin bozkirlarini otlaklik olarak kullandigini gosteren bir harita cizdi ve ayni zamanda El Mesudi hepsinin Emba ve Yaik boyunca hayvan yetistiriciligi yaptigini yazdi Ortadogu da Kuman Kipcak ulkesi Dest i Kipcak ve Kumanya olarak adlandirilmaya baslandi El Biruni Oguzlarin Kimek ulkesindeki otlakliklari oldukca sik kullandigini belirtti Kimek boylarinin bazi klanlari Hazar Denizi kiyilari boyunca oldukca sik hayvan yetistiriciligi yapmaktaydi Sehname bile bu Denizi Kimek Denizi olarak adlandiriyor 10 yuzyilda Kimek Kipcaklarin esas bati komsulari o zamanlar en batidaki Kipcak klanlarinin cok yakin temaslarda bulundugu Baskurtlardi Asya nin kalbine hukmettiler Ipek Yolu nun onemli bir merkezi bolumunu kontrol ettiler ve Cin den Iran a ve Avrupa ya kadar Iskitler ve Mogollar gibi dunyayi etkilediler Kimek yonetimi tum zamanlarin en buyuk gocebe imparatorluklarindan biri olarak gorulebilir 10 yuzyilin sonunda sadece Halifelik yazarlari ve bilim adamlari onlar hakkinda bilgi sahibi degillerdi Orta Asya devletlerinde Kimek ulkesine yapilan yolculuklar pazarlarda ve kiraathanelerde iyi biliniyordu ve tartisiliyordu Kimekler dogu kayitlarinda Hakan olarak da adlandirilan Asina Hanedani ndan olmayan Kagan tarafindan yonetiliyordu 10 ve 11 yuzyillarda yonetici klan Tatar idi Daha sonra Ilbari klani tarafindan yonetildikleri anlasiliyor 10 yuzyilda Kipcaklar Kaganlik icinde bagimsiz hale geldiler eger ilk etapta bagimli iseler ve batiya dogru goc etmeye basladilar Kimek Kaganligi nin iktidarinin zirvesi 12 yuzyilin sonlarina dogru Ilburi hukumdarlarinin yonetimi altina girdi 1183 te Kimekler Volga Bulgarlari na saldirdi ve 1152 ve 1197 de Harezm i iki kez yagmaladilar Kaganligin Yikilisi Kimek Kaganligi Tobol ve Irtis nehirlerinden Hazar Denizi ve Seyhun a kadar genis bir bolgeyi hakimiyeti altina aldi Kimek Kaganligi nin kuzey siniri Sibirya taygasi dogu siniri Altay Daglari guney siniri ise cansiz bozkir Bet Pak ti Dogal olarak onlari dusmanlarindan koruyan bu sinirlar sayesinde Kimekler catismasiz hukum surduler Komsulari Karluklar Oguzlar ve Kirgizlardi Kimekler Kipcaklar Oguzlar Pecenekler Ugorlar ve cok etnikli Kimek Kaganligi nin diger halklari ve etnik gruplari baris ve refah icinde yasadilar 11 yuzyilin baslarinda Kimekler ve Kipcaklar Oguzlari guneye Pecenekleri batiya Karluklari guneydoguya ve Ugorlari kuzeyde Sibirya taygasina itmisler ve antik Kangju nun sahibi olmuslardir Kimek Kaganligi nin kaganliga bagli hanliklarinin guclenmesiyle ayrilikci gucler cogaldi ve merkezi otorite sarsildi Hakan yalnizca bir milis lideri olmustu merkezi bir ordu yoktu her bagli hanin kucuk bir ordusu vardi Kimekler ve ardindan Hitaylar daha once Oguzlara ait olan topraklari isgal ederek batiya ilerlemek icin Kipcaklar a baski yaptilar Oguz topraklarini ele gecirdikten sonra Kipcaklar onemli olcude guclendiler ve Kimekler onlara bagimli hale geldi Kipcak gocu planli bir istilaydi ve daha zengin otlaklarin ele gecirilmesini hedefliyordu Kimeklerin bir kismi Irtis boyunca antik topraklarda kalmayi surdurdu ve bir kismi da Kipcaklarla birlikte batiya gitti Kimek Kaganligi kabilelerinin buyuk bir kismi Kimekler Kipcaklar Pecenekler ve Oguzlar batiya Ural Volga Don ve Dinyepr in otesine goc ederek Dogu Avrupa nin etnik haritasini degistirdiler Guney Karluklar Karahanli devletine katildi Bati Sibirya nin eski Volga Finleri ile birlikte Irtis topraklarinda onemli bir Kipcak ve Kimek nufusu kaldi Daha sonra Sibirya Tatarlarini ve diger Turk halklarini olusturdular Batida Kipcaklar daha once Oguzlarin baskisi altindaki Peceneklerin ve daha sonra da Oguzlarin Kimek ve Kipcaklarin baskisi altinda izledikleri yolu izlediler Volga Don Dinyester ve Dinyeper i gecerek Tuna ya ulastilar Yolda Kipcaklar Pecenekler ve Oguzlarin geride kalan nufusu birlesti 1054 yili Rus vakayinameleri Orta Irtis ve Ob Kimekleri in bir kolu olan Kipcaklar tarafindan itilen Oguzlarin Kiev yakinlarinda goruldugunu kaydeder Kimek Kaganligi nin 11 yuzyilin ortalarindaki cokusu dis etkenlerden kaynaklanmaktadir MS 916 da Kuzey Cin de kurulan Mogol Hitay devleti Lyao tarafindan itilen Orta Asya daki Mogolca konusan gocebelerin gocu kaganligin cokusundeki etkendi Hitay gocebeleri Irtis in batisindaki Kimek ve Kipcak topraklarini isgal etti Kaganlik bundan sonra geriledi ve Kimekler muhtemelen zaman zaman Kirgiz ve Kara Hitay baskisina maruz kaldi 11 12 yuzyillarda Mogolca konusan Nayman kabilesi batiya dogru hareketinde Kimek Kipcaklari Mogol Altayi ve Yukari Irtis ten cikardi 12 yuzyilin ortalarindan itibaren Mogol kabileleri modern Mogolistan in neredeyse tamamina egemen oldu 12 yuzyilda hanligin topraklari Guney Urallari Dogu Volga bolgesini Mangislak Yarimadasi ni ve Aral Denizi nin kuzeybatisindaki bolgeyi iceriyordu Merkezleri Kimak ve Sangir idi Nufusun cogu yari gocebeydi azinlik bir kisim yerlesik ciftciydi ve sehir sakinlerinin cogu zanaatkardi Kimek bolgesinin kuzey kesimlerinde soguktan kacmak icin yer alti tunel aglari ve odalar vardi 13 yuzyilda Kimek Kaganligi nin geriye kalan topraklari Mogollar tarafindan fethedildi ve topraklari Cuci Ulus a verildi Bolgenin daha sonraki tarihi icin Altin Orda ya bakiniz Mogollarin kurdugu Kipcak Hanligi devletinde nufusun onemli bir kismi Kimek Kaganligi topraklarindandi Kimek lideri Bacman Han Mogollarin bolgeyi fethetmesinden sonra birkac yil boyunca direnisi surdurdu KulturKimekler Gokturk Alfabesini kullandilar Ebu Dulaf y 940 ve Ibn el Fakih Kimek Kaganligi hakkinda soyle yazmislardir Onlarin yazi yazdiklari kamislari vardir Arkeologlar Tarbagatay Daglarinda ve Irtis bolgesindeki Urjar yakinlarinda 10 ila 11 yuzyila ait uzerinde yazitlar bulunan bronz aynalar buldular L Kimball okuryazar Kimeklerin hukuk din tarih ve epik siir uzerine eserlere sahip oldugunu ve bunlarin hicbirinin gunumuze ulasamadigini one surmektedir Kimek Kaganligi nin bakir paralari olmasina ragmen ticaretin cogu takas yoluyla yapiliyordu Avcilik Kimek yasaminin onemli bir parcasiydi Buyuk grup avlari ayni zamanda bir savas egitimiydi Avcilikta dogan sahin altin kartali av kopeklerinin kullanimi ve gunumuzde soyu tukenmis Hazar kaplani ve kar leopari da dahil olmak uzere yirtici hayvanlarin takibi gurur prestij ve liderlik ile iliskilendirilirdi Kimek Hanlari altin taclar ve altindan yapilmis giysiler giyerlerdi El Idrisi Kimeklerin altini civa ile cikardigini ve gubre icinde yuzdurdugunu aktardi Kimek kasabalari yerel agirlikli olarak Turk Kimek halkinin onceden var olan otokton kulturun ve Orta Asya nin baska yerlerinden gelen insanlarin olusturdugu bir kulturel mozaikti Tum kasabalarin karakteristik ozelligi iyi bir sekilde tahkim edilmis olmalari ve her birinde bir beyin bir garnizonun basinda bulunmasidir Kasabalar gol kiyilarinda nehir kiyilarinda sinir bolgelerinde ve zaptedilemez daglik alanlarda bulunuyordu Demir kapili mustahkem bir duvar aristokratlarin da yasadigi Hakan in en buyuk baskenti Tamim i cevrelemekteydi Tepelerde hendeklerle cevrili kale hisarlar bulunmaktaydi Seyhun bozkirinin Kimekleri koyun ticareti yapmaktaydi Volga daki Kimek varligi yerel ana ticaret yollarini kullanmalarini ve Bizans ve Viking cografyalari ile temas kurmalarini sagladi Kimekler bazilari muhtemelen cinsel kuvvet icin damitilmis fermente kisrak sutunden peynir ve icecekler ve bunun yani sira pirinc dari arpa ve baldan icecekler yapmaktaydi DinKimekler diger Turk boylarinin cogunlugu ile ayni inanca sahiptiler Turkler Baykal dan Tuna ya kadar olan bozkirlarda Tengri ye inaniyorlardi Musluman topraklarina daha yakin olan Kirgizlarin bati komsulari Kimekler Kipcaklar Kumanlar Oguzlar Pecenekler Karluklar vb 9 yuzyilda hala Tengrizmi savunuyorlardi Kimeklerin atalara karsi saygi gelenegi vardi Uygur sinirindaki Kimekler Maniheizmi benimsedi Kimekler ayrica uzerinde cizimler gorunuse gore antik petroglifler bulunan kayalara ve insan ayaklarinin cizimlerine tapiyorlardi El Idrisi cesitli ruhlara olan inanctan ve Maniheizm ve Islam in bazi Kimekler tarafindan kabul edildiginden bahsetti Gorunuse gore son iki din 10 yuzyilda Kimekler arasinda yayilmaya basladi ancak bu cok sonralari ve sadece orta Irtis ve Balkas bolgelerinde genis capta kabul gordu Kutsal Alanlar ve Defin gelenekleri Dnipro da Kipcak balbali Kimek Kipcak ve Kuman kulturunun en tipik ve dikkat cekici ozelligi kaba tas ve cakildan kare citlerle cevrili kutsal alanlara dikilen kurgan balballaridir 6 ve 9 yuzyillarda Gokturkler ve Uygurlar tarafindan olmus atalarinin heykelleriyle benzer ibadethaneler insa edildi Gokturk ve Uygur kaganliklarinin yikilmasindan sonra Kipcaklar ve Kumanlar bu gelenegi koruyan az sayidaki Turk halklarindan biri olmustur Kumanlar ve Kipcaklar siyasi bagimsizliklarini kaybedene kadar bu gelenegi surdurmeye devam ettiler 9 yuzyilin sonundan itibaren icinde bir heykel veya heykeller bulunan atalara adanmis kucuk citlerle cevrili kutsal alanlarin insasi Kuman Kipcak kulturunun ayirt edici bir ozelligi haline geldi Dikilitaslar genellikle basit kaba dikilitaslardi ve cogu zaman detaylari olmayan figurler vardi Yuzler genellikle kalp seklinde derinden oyulmus cizgilerle belirtilmistir Kadin heykelleri yuvarlak goguslu olarak erkeklerden farkliydi Tapinaklar sadece zengin ve asil gocerler icin insa edildi Nizami Kimeklerin atalarina olan saygilarini anlatti Kimekler ve Kumanlar Kipcaklar ozel gucleri olduguna inanilan ve buna gore onurlandirilan pek cok heykel diktiler Butun Kuman Kipcak boylari oradan gecerken bu dikilitasin onunde ikiser defa egilirler Atli veya yaya olarak ona secde ederler Atli onun serefine sadagindan bir ok ceker suruleri olan cobanlarsa ardinda bir koyun birakirlar Bazi Kimeklerde olulerini yakma gelenegi vardi Irtis yakinlarinda olu yakma mezarlari bulunmustur S A Pletneva Kimekler Kumanlar ve Kipcaklar dahil olmak uzere Orta Cag Kuzey Karadeniz geleneklerine ait mezarlarin karsilastirmali bir tanimini gelistirdi Mezar hediyeleri bir sonraki dunyaya yapilan yolculuk sirasinda bir gocer icin gerekli olan arac gerecleri icermekteydi at kosum takimlari silahlar daha az siklikla kisisel suslemeler ve rituel yemekleri olan kayiklar Merhumlarin yanina gercek yoldasi olarak bir at yatirildi Merhuma yolculugunda ve en azindan diger dunyadaki ilk yasam icin gerekli olan seyleri saglama ihtiyacina olan inanc 10 yuzyil gezgini ve yazari Ibn Fadlan tarafindan bir Kimek Kipcak degil bir Oguz cenaze toreninin anlatiminda tarif edilir Ancak gocer kurgan kazilarindan Turk halklarinin cenaze torenlerinin genel olarak benzer oldugunu yani cenaze komplekslerinin insasina iliskin genel hukumlerin ayni oldugunu biliyoruz Onlardan biri oldugunde merhum kisi icin ev boyutunda bir cukur kazilir ceketi kemeri oku kusandirilir eline ahsap nabiz dolu bir kupa verilir veya bunun yerine nabiz ile dolu bir kayik yapilir sahip oldugu her sey getirilir ve kabre konur Sonra merhum kabre yerlestirilir evinin uzeri dosemeyle kaplanir ve uzeri topraktan bir kubbe gibi kapatilir Sonra atlari getirirler ve sayilarina gore yuz iki yuz veya bir tanesini keserler ve bas bacak deri ve kuyruk haric etleri insanlara dagitilir Ve gercekten butun bunlari tahta cercevelere gererler ve Bunlar onu cennete goturecek atlaridir derler Ve eger merhum dusman oldurmus ve yigit biriyse oldurduklerinin tasvirlerini agactan yontup kabrinin uzerine koyarlar ve Bunlar cennette ona hizmet edecek hizmetcileridir derlerdi Ibn Fadlan Gocebelere her zaman kurban edilmis atlar ve bazen baska hayvanlar ve merhum tarafindan savasta oldurulen dusmanlarini tasvir eden basit dikilitaslar veya tas veya ahsaptan kaba insan heykelleri dikilerek merhuma diger dunyada eslik ettigine inanilirdi Atlar hizli gecis icin bir dunyadan digerine erismek icin gerekliydi ne kadar cok olursa o kadar iyi kabul edilirdi Oguzlar arasinda olenlerin resimleri ne mezarlarin uzerine ne de ozel mabetlere yerlestirilmistir Bu gelenek sadece Kimek Kaganligi halki arasinda ve esas olarak Kipcaklar arasinda yaygin olmustur Han Samanlar Kimek hanlari da dahil olmak uzere Turk hanlarinin Bas Saman ve kahin olarak ozel bir rolu vardi Sabib El Karani boyle bir rituelin muhtemelen carpitilmis bir tanimini kaydetti Turklerin Hakani nin buyuk bir senlik atesi yaktiklari belirli bir gunu vardir Hakan atese gizemli bir cumle soyler Sonra dikkatle atese bakar ve atesten uzaklasir Yuzu sararirsa dogurganligin ve guzelligin isaretidir beyaz olursa hasat basarisiz olur yesile donerse hastalik ve salgin anlamina gelir ve siyah olursa Hakanin olumunu veya uzak bir yolculugu gosterir Ikincisi gerceklestiginde Hakan bir yolculuga veya baskina gitmek icin acele eder Kimek samanlarinda ihtiyac duyuldugunda yagmur yagdirmak icin kullanilan yada denen yagmur taslari vardi Bilinen liderleriKaynakca Yuanshi vol 128 a b Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Pletneva27 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 pp 371 373 a b c d e Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Faizrakhmanov isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Gumilyov 1993 p 380 381 n 38 cited in Tishin 2018 p 107 11 Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 p 371 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Pletneva25 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Golden P B 2011 The Shaping of the Cumans Qipcaqs and Their World in Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes Ed by Hriban Cǎtǎlin p 320 Agajanov S G The States of the Oghuz the Kimek and the Kipchak in History of Civilizations of Central Asia Volume IV p 75 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Buell 1993 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 pp 378 385 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Pletneva32 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b c Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Pletneva30 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 p 381 Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 p 380 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Pletneva31 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Konuyla ilgili yayinlarAhinjanov S M Kipchaks in history of medieval Kazakhstan Alma Ata 1989 5 628 00146 5 Faizrakhmanov G Ancient Turks in Sibiria and Central Asia Kazan Master Lain 2000 5 93139 069 3 Gumilev L N Ancient Turks Moscow Science 1967 Kimball L The Vanished Kimak Empire Western Washington U 1994 Kumenkov B E Kimak State if the 9 11th centuries according to Arabic sources Alma Ata Science 1972 Pletneva S A Kipchaks Moscow 1990 5 02 009542 7