Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yukarı Mezopotamya, Orta Doğu'nun kuzeyinde yer alan Kuzeybatı Irak, Kuzeydoğu Suriye ve Güneydoğu Türkiye'nin yaylaları ve büyük düzlükleri için kullanılan isimdir. Bölge, 7. yüzyılın ortalarındaki erken Müslüman fetihlerinden bu yana geleneksel Arapça adı olan el-Cezire (Arapça: الجزيرة "ada")[] ve Süryanice varyantı Gāzartā veya Gozarto (ܓܙܪܬܐ) olarak bilinir.Fırat ve Dicle nehirleri Mezopotamya'yı neredeyse bir adaya dönüştürür, çünkü Irak'ın Basra Vilayeti'ndeki Şattülarap'ta birleşirler ve Türkiye'nin doğusundaki kaynakları birbirine yakındır.
Bölge, Anadolu dağlarından güneye, Fırat Nehri'nin sol kıyısındaki tepelerden doğuya, Dicle Nehri'nin sağ kıyısındaki dağlardan batıya doğru uzanır ve Sincar Ovası'nı içerir. Dicle'den aşağı Samarra'ya ve Fırat'tan aşağı Irak'ın şehrine kadar uzanır. Habur, kuzeyde Türkiye'den Fırat'a dökülerek ova boyunca 400 km'den fazla uzanır.
Başlıca yerleşim yerleri Musul, Deyrizor, Rakka, Haseke, Diyarbakır ve Kamışlı'dır. Suriye'nin batı kısmı, esasen Suriye'nin Haseke Valiliği ile bitişiktir ve "Suriye'nin " olarak tanımlanmaktadır. Irak'ın doğu kısmı ise Irak'ın Ninova Vilayeti'ni içermekte ve biraz daha ötesine uzanmaktadır. Kuzeyde ise Türkiye'nin Şanlıurfa ve Mardin illeri ile Diyarbakır ilinin bir kısmını kapsamaktadır.
Coğrafya
El-Cezire adı MS 7. yüzyıldan beri İslami kaynaklar tarafından Mezopotamya'nın kuzey bölümünü ifade etmek için kullanılırken,[] olarak da bilinen Aşağı Mezopotamya, Mezopotamya'nın güney kısmıdır. İsim "ada" anlamına gelir ve bir zamanlar Süryanicede (ܒܝܬ ܢܗܪ̈ܝܢ) olan iki nehir arasındaki topraklara atıfta bulunur. Tarihsel olarak, bu isim Sincar Dağları'ndan inen Sincar Ovası'yla sınırlandırılabilir veya kıyı sıradağlarının doğusundaki tüm platoyu kapsayacak şekilde genişletilebilir.[]Abbasiler öncesi dönemde batı ve doğu sınırları, bazen batıda bugünkü Kuzey Suriye'yi ve doğuda Adiabene'yi de kapsayacak şekilde dalgalanmış görünmektedir.[]
El-Cezire, Suriye Çölü'nden ve daha alçakta bulunan Orta Mezopotamya'dan oldukça farklı olarak, bir yıkıntı veya alüvyon ovası olarak nitelendirilir; ancak bölge aşınmış tepeler ve kesik akarsular içerir. Bölge birkaç bölümden oluşmaktadır. Kuzeybatıda dünyanın en büyük tuz düzlüklerinden biri olan yer almaktadır. Daha güneyde, Musul'dan Basra yakınlarına kadar uzanan bölge, Rubülhali Çölü'ne benzemeyen kumlu bir çöldür. 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında bölge kuraklıkla boğuşmuştur.[]
Tarih
Tarih öncesi
El-Cezire arkeolojik açıdan son derece önemlidir. Bölge, tarımın ve hayvanların evcilleştirilmesinin en eski işaretlerinin bulunduğu ve dolayısıyla medeniyete ve modern dünyaya giden başlangıç noktasıdır. El-Cezire, modern buğdayın en yakın akrabasının hala yabani olarak yetiştiği Türkiye'nin güneyindeki Karaca Dağ'ı da kapsamaktadır. Bazı yerleşim yerlerinde (örneğin Hallan Çemi, , ) avcı-toplayıcı yaşam tarzından (avcılık, yabani tahılların toplanması ve öğütülmesine dayalı), MÖ 9000'lerden itibaren esas olarak buğday, arpa ve baklagillerin (hala yabani çeşitlerinin) yetiştirilmesine dayalı bir ekonomiye doğru sürekli bir ilerleme görülebilir. Keçi ve koyunun evcilleştirilmesi birkaç nesil içinde gerçekleşmiş ancak bin yıldan daha uzun bir süre yaygınlaşmadı. Dokumacılık ve çömlekçilik yaklaşık iki bin yıl sonra ortaya çıktı.
El-Cezire'den evcilleştirilmiş tohumlarla birlikte tarım fikri önce Levant'ın geri kalanına, ardından Kuzey Afrika'ya, Avrupa'ya ve Mezopotamya üzerinden doğuya, günümüz Pakistan'ına kadar yayıldı (bkz. Mehrgarh).
Daha önceki arkeologlar tarımın yerleşik bir yaşam tarzının ön koşulu olduğu varsayımıyla çalışmışlardı, ancak İsrail ve Lübnan'daki kazılar yerleşik bir yaşam tarzının aslında tarımdan önce geldiğini göstererek bilimi şaşırttı (bkz. Natufyan kültürü). 1990'larda Türkiye'nin güneydoğusundaki Göbeklitepe'de bulunan megalitik yapılarla birlikte başka sürprizler de yaşandı. Görünüşe göre ritüel amaçlı bu yapıların en eskisi MÖ 9000'den öncesine aittir - Stonehenge'den beş bin yıldan daha eskidir - ve dolayısıyla herhangi bir yerdeki bilinen en eski megalitik yapılardır. Bugün bilindiği kadarıyla o dönemde köklü tarım toplumları mevcut değildi. Çiftçilik hala deneysel bir iş gibi görünüyordu ve devam eden avcılık ve toplayıcılığa sadece küçük bir ekti. Yani ya (yarı) yerleşik avcı-toplayıcılar bu kadar büyük komünal yapı projelerini organize edecek ve yürütecek kadar zengin ve kalabalıktı ya da köklü tarım toplumları şimdiye kadar bilinenden çok daha eskiden beri vardı. Çünkü Göbeklitepe, Karaca Dağ'dan sadece 32 km uzaklıkta bulunuyor.
Göbeklitepe'nin ortaya çıkardığı sorular Orta Doğu arkeologları arasında yoğun ve yaratıcı tartışmalara yol açtı. Göbeklitepe'deki kazılar devam ediyor ve şu ana kadar sadece yaklaşık yüzde 5'i ortaya çıkarıldı. Sümerlerin, Kuzey Mezopotamya'nın evrimleştiği teorisi vardır.
Erken tarih
Uruk dönemi (yaklaşık MÖ 4000-3100), Mezopotamya'da protohistorik Kalkolitik dönemden Erken Tunç Çağı dönemine kadar, yukarı bölgenin bir bölümünü de kapsayacak şekilde varlığını sürdürdü.
Yukarı Mezopotamya aynı zamanda MÖ 25. yüzyıl civarında kurulan antik Asur'un da kalbinin attığı yerdir. MÖ 24. yüzyılın sonlarından itibaren Akad İmparatorluğu'nun bir parçası olmuş, daha sonra üç döneme ayrılmıştır: (yaklaşık MÖ 2050-1750), (MÖ 1365-1020), Med İmparatorluğu (MÖ 678-549) ve Yeni Asur İmparatorluğu (MÖ 911-605).
Bölge MÖ 605 yılında Asurluların güneydeki kardeşleri Babillilerin eline geçti ve MÖ 539 yılından itibaren Ahameniş İmparatorluğu'nun bir parçası oldu; Athura olarak biliniyordu. MÖ 323'ten itibaren Yunan Selevkos İmparatorluğu tarafından yönetildi, Yunanlar 'a da uyguladıkları gibi bu ismi bozarak Suriye'ye çevirdiler.
Bölge daha sonra Partlar ve Romalıların eline geçti ve her ikisi tarafından da Asur olarak yeniden adlandırıldı. Bölge, Müslümanların İran'ı fethine kadar Sasani İmparatorluğu döneminde olarak bilinmeye devam etti ve bu dönemde el-Cezire olarak yeniden adlandırıldı.
El-Cezire, Arap ve İslam öncesi dönemlerden bu yana çeşitli tarım (meyve ve tahıl) ürünlerinin yanı sıra üretken bir imalat (gıda işleme ve kumaş dokuma) sistemiyle ekonomik açıdan müreffeh bir bölge oldu. Bölgenin Sasani ve Bizans topraklarının sınırındaki konumu da burayı önemli bir ticaret merkezi haline getirdi ve Müslümanların İran'ı fethinden ve Levant'taki Bizans kolonilerinden sonra bile bölge bu avantajdan yararlanmaya devam etti.
El-Cezire, Osroene ve Mezopotamya'daki Roma/Bizans eyaletlerinin yanı sıra Asōristān, , Nisibis ve Musul'daki Part/Pers eyaletlerini de içeriyordu.
İslam imparatorlukları
Bölgenin fethi, halktan cizye vergisi alınması haricinde bölgenin genel yönetimine dokunmayan Raşidin Halifeliği döneminde gerçekleşti. Suriye valisi ve daha sonra Emevi Halifesi olan Muaviye zamanında el-Cezire'nin yönetimi Suriye'nin yönetimine dahil edildi. Emevi Halifeliği'nin ilk dönemlerinde el-Cezire'nin yönetimi çoğu zaman Transkafkasya, Doğu Anadolu ve bugünkü İran Azerbaycanı'nın büyük bölümünü kapsayan geniş bir vilayet olan Arminiya ile paylaşıldı.
Bölgenin refahı ve yüksek tarımsal ve imalat üretimi, onu ilk fetihçi Arap ordularının liderleri arasında bir çekişme konusu haline getirdi. Çeşitli fatihler, eski Sasani vilayetlerinin çeşitli şehirlerini ve Mezopotamya'nın yeni fethedilen Bizans vilayetlerini kendi yönetimleri altında tutarlı bir birim haline getirmeye çalıştılar.
Ancak bölgenin kontrolü Bağdat merkezli herhangi bir güç için elzemdi. Sonuç olarak, Abbasi Halifeliği'nin kurulması el-Cezire'yi Bağdat'taki hükûmetin doğrudan yönetimi altına soktu. Bu dönemde el-Cezire, Abbasi İmparatorluğu'nun en çok vergi veren vilayetlerinden biriydi.
İslam'ın erken tarihi boyunca el-Cezire Haricilerin merkezi haline geldi ve çeşitli halifeler tarafından sürekli kontrol altında tutulmak zorunda kaldı. 920'lerde yerel Hamdani Hanedanı, el-Cezire ( yönetiminde) ve Kuzey Suriye'de (Seyfü'd Devle yönetiminde) iki kolu olan özerk bir devlet kurdu. Hamdani iktidarının sona ermesi bölgeyi yeniden Bağdat halifelerinin itibari yönetimi altına sokarken, gerçek kontrol Bağdat'ı fethetmiş olan Büveyhilerin eline geçti. Bölge, 11. yüzyılın başında, Selçuklu İmparatorluğu'nun fethine kadar varlığını sürdüren , Mirdasîler ve Ukaylîler gibi bir dizi yerel hanedanın egemenliği altına girdi.
Birinci Haçlı Seferi'nin gelişiyle birlikte, batı kısmı Urfa Kontluğu olarak Haçlıların eline geçerken, geri kalanı Zengiler ve nihayetinde Kürt Eyyubiler tarafından ele geçirilene kadar yarı bağımsız Türk hükümdarlar tarafından yönetildi. Daha sonra kuzey ve doğu kısımları başlangıçta Artuklular, daha sonra Karakoyunlular ve Akkoyunlu Türkmenleri ve son olarak Safeviler tarafından yönetilirken; batı kısımları Osmanlı İmparatorluğu tarafından alındığı Osmanlı-Memluk Savaşı'na (1516-17) kadar Mısır Memluk Sultanlığı'na bağlı kaldı. Çaldıran Muharebesi ve Osmanlı-Safevi Savaşları'ndan (1532-1555) sonra bu bölgenin geri kalanı Osmanlıların eline geçti.
Modern tarih
Bölge etnik açıdan çeşitlilik gösterse de, eski Mezopotamyalıların Aramice konuşan Hristiyan torunlarının yanı sıra geleneksel olarak kabul edilmektedir. Demografik yapı 20. yüzyılın ilk yarısında büyük değişimlere sahne oldu. Birinci Dünya Savaşı'ndaki Süryani Katliamı'nın ardından binlerce Süryani mülteci Türkiye'den Suriye'nin Cezire Vilayeti'ne giriş yaptı. 1933 yılında ise Kuzey Irak'ın Musul bölgesindeki Simele Katliamı'nın ardından 24.000 Süryani Hristiyan daha bölgeye göç etti.
Hristiyanlara yönelik şiddet Yukarı Mezopotamya'nın demografik yapısını değiştirdi. Bazı Kürt ve Fars aşiretleri Ermeni ve Süryani kırımlarında Osmanlı yetkilileriyle işbirliği yaptı. 19. yüzyılın ortalarında Kürt Buhti emirleri ve Türkler arasındaki savaşlar nedeniyle Siirt bölgesindeki birçok Hristiyan, Kürtler tarafından öldürüldü.
Suriye'nin Cezire Vilayeti'nde, Fransız resmi raporları 1927'den önce Cezire'de 45 Kürt köyünün varlığını göstermektedir. 1920'lerin ortalarında Kemalist Türkiye'de başarısızlıkla sonuçlanan Kürt isyanlarının ardından, Türkiye'nin saldırılarından kaçmak için Fransız Manda yönetiminin işgali altına giren Suriye'nin Cezire Vilayeti'ne büyük bir Kürt akını oldu. Bu dönemde 25.000 Kürt'ün, göçlerini teşvik eden ve onlara Suriye vatandaşlığı veren Fransız Manda yetkililerinin yönetimindeki Kuzey Suriye'ye kaçtığı tahmin edilmektedir. Yeni bir mülteci dalgası 1929'da geldi. Manda yetkilileri Suriye'ye Kürt göçünü teşvik etmeye devam etti ve 1939'da köylerin sayısı 700-800 arasındaydı. Sperl'in tahmini, 1953 yılında Cezire'nin toplam 146.000 nüfusunun 60.000'ini (%41) tarımcı Kürtlerin, 50.000'ini (%34) göçebe Arapların ve dörtte birini de Hristiyanların oluşturduğunu tahmin eden Fransız coğrafyacılar Fevret ve Gibert'in tahminleriyle çelişmektedir. Sir John Hope Simpson tarafından yapılan bir başka hesaplamada ise 1930 yılı sonunda Cezire Vilayeti'ndeki 100.000 kişi içinde Kürtlerin sayısı 20.000 olarak tahmin edildi.
Suriye'nin Fransız Mandası döneminde, yeni gelen Kürtlere Fransız Manda yetkilileri tarafından vatandaşlık verildi ve Fransız Manda otoritesi böl ve yönet stratejisinin bir parçası olarak azınlık özerkliğini teşvik ettiği ve yerel silahlı kuvvetleri için Kürtlerden ve Nusayri ile Dürzi gibi diğer azınlık gruplarından yoğun bir şekilde asker aldığı için önemli haklardan yararlandılar.
Süryani Hristiyanlar 9 Ağustos 1937 Amuda Katliamı'ndan sonra Suriye'den göç etmeye başladılar. Kürt Said Ağa tarafından gerçekleştirilen bu katliam, şehri Süryani nüfusunı sıfırladı. 1941 yılında, el-Malikiye'deki Süryani cemaati şiddetli bir saldırıya maruz kaldı. Saldırı başarısız olsa da Süryaniler terörize edildi ve çok sayıda Süryani şehri terk etti. Türkiye'den bölgeye göç eden Kürtler, el-Malikiye, ed-Derbesiye ve Amuda'yı tamamen Kürt şehirlerine dönüştürdü. Tarihi öneme sahip Hristiyan kenti Nusaybin de Türkiye'ye bağlandıktan sonra Hristiyan nüfusunun ayrılmasının ardından benzer bir kaderi paylaştı. Şehrin Hristiyan nüfusu sınırı geçerek Suriye'ye gitti ve demiryolu (yeni sınır) ile Nusaybin'den ayrılan Kamışlı'ya yerleşti. Nusaybin Kürtleşirken, Kamışlı bir Süryani şehri haline geldi. Ancak, Şeyh Said'in Türk yetkililere karşı başlattığı isyanın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından 1926'da başlayan Kürt göçü ile işler kısa sürede değişti.
Dini durum
Cezire, Süryani Ortodoks Kilisesi'nin dört piskoposluğundan biridir. Diğerleri Halep, Humus-Hama ve Şam'da bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Georges Roux – Ancient Iraq
- ^ Smith, J. Payne (1998). A compendious Syriac dictionary: founded upon the thesaurus syriacus. s. 68. ISBN . OCLC 1105266843.
- ^ "The next battlefield". The Economist. 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2017.
- ^ A. Carlson, Thomas (30 Haziran 2014). . The Syriac Gazetteer. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ See discussion at Banning, E. B. (2011). "So Fair a House: Göbekli Tepe and the Identification of Temples in the Pre-Pottery Neolithic of the Near East". Current Anthropology. 52 (5): 619-660. doi:10.1086/661207. JSTOR 10.1086/661207.
- ^ . Genealogy of Religion. 12 Ekim 2011. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2013.
- ^ Kleniewski, Nancy; Thomas, Alexander R (26 Mart 2010). Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life. ISBN .
- ^ Maisels, Charles Keith (1993). The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization". ISBN .
- ^ a b Mouawad, Ray J. (1 Ocak 2001). "Syria and Iraq – Repression". Middle East Quarterly (İngilizce). 5 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2022.
- ^ (2011). The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. Transaction Publishers. s. 271. ISBN .
- ^ Fiey, J. M. 1993. Pour un Oriens Christianus Novus, Répertoire des Diocèses Syriaques Orientaux et Occidentaux. Beirut. pp. 244-251.
- ^ McDowell, David (2005). A Modern History of the Kurds (3. revised and upd. ed., repr. bas.). London [u.a.]: Tauris. s. 469. ISBN .
- ^ Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan (1992). The Kurds: A Contemporary Overview. Londra: Routledge. ss. 147. ISBN .
- ^ a b Tejel, Jordi (2009). Syria's Kurds: History, Politics and Society. Londra: Routledge. s. 144. ISBN .
- ^ Fevret, Maurice; Gibert, André (1953). "La Djezireh syrienne et son réveil économique". Revue de géographie de Lyon (Fransızca). 28 (28): 1-15. doi:10.3406/geoca.1953.1294. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
- ^ Simpson, John Hope (1939). The Refugee Problem: Report of a Survey (First bas.). Londra: Oxford University Press. s. 556. ASIN B0006AOLOA. 15 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2022.
- ^ (2010). Displacement and Dispossession in the Modern Middle East. Cambridge University Press. ss. 230-232. ISBN . 15 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Aralık 2022.
- ^ Yildiz, Kerim (2005). The Kurds in Syria : the forgotten people (1. publ. bas.). London [etc.]: Pluto Press, in association with Kurdish Human Rights Project. s. 25. ISBN .
- ^ Saqr Abu Fakhr (22 Aralık 2013). . Notes on Arab Orthodoxy. 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2022.
Konuyla ilgili yayınlar
- ; Hillman, Gordon C.; Legge, Anthony J. (2000). Fırat'ın Üzerindeki Köy: Ebu Hureyra'da Yiyecek Arayıcılığından Çiftçiliğe. Oxford: Oxford University Press. ISBN .
- Peter MMG Akkermans; Glenn M. Schwartz (2003). Suriye'nin arkeolojisi: karmaşık avcı-toplayıcılardan erken kentsel toplumlara (MÖ 16.000-300 civarı). Cambridge Üniversitesi Yayınları. ss. 72–. ISBN . Erişim tarihi: 27 Haziran 2011.
- İstakhri, İbrahim. Al-Masālik wa-al-mamālik, Dār al-Qalam, Kahire, 1961
- Brauer, Ralph W., Orta Çağ Müslüman Coğrafyasında Sınırlar ve Hudutlar, Philadelphia, 1995
- İbn Khurradāzbih. Almasalik vel Mamalik, EJ Brill, Leiden, 1967
- (1905). The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia, from the Moslem Conquest to the Time of Timur (İngilizce). New York: Barnes & Noble, Inc. OCLC 1044046.
- Mohammadi Malayeri, Muhammed. Tārikh o Farhang-i Iran dar Asr-e Enteghaal, Tus, Tahran, 1996
- Müslümanların Fethinden Sonra Irak, Princeton, 1984
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yukari Mezopotamya Orta Dogu nun kuzeyinde yer alan Kuzeybati Irak Kuzeydogu Suriye ve Guneydogu Turkiye nin yaylalari ve buyuk duzlukleri icin kullanilan isimdir Bolge 7 yuzyilin ortalarindaki erken Musluman fetihlerinden bu yana geleneksel Arapca adi olan el Cezire Arapca الجزيرة ada kaynak belirtilmeli ve Suryanice varyanti Gazarta veya Gozarto ܓܙܪܬܐ olarak bilinir Firat ve Dicle nehirleri Mezopotamya yi neredeyse bir adaya donusturur cunku Irak in Basra Vilayeti ndeki Sattularap ta birlesirler ve Turkiye nin dogusundaki kaynaklari birbirine yakindir Yukari Mezopotamya Bolgesi El Cezire Orta Dogu icinde Bolge Anadolu daglarindan guneye Firat Nehri nin sol kiyisindaki tepelerden doguya Dicle Nehri nin sag kiyisindaki daglardan batiya dogru uzanir ve Sincar Ovasi ni icerir Dicle den asagi Samarra ya ve Firat tan asagi Irak in sehrine kadar uzanir Habur kuzeyde Turkiye den Firat a dokulerek ova boyunca 400 km den fazla uzanir Baslica yerlesim yerleri Musul Deyrizor Rakka Haseke Diyarbakir ve Kamisli dir Suriye nin bati kismi esasen Suriye nin Haseke Valiligi ile bitisiktir ve Suriye nin olarak tanimlanmaktadir Irak in dogu kismi ise Irak in Ninova Vilayeti ni icermekte ve biraz daha otesine uzanmaktadir Kuzeyde ise Turkiye nin Sanliurfa ve Mardin illeri ile Diyarbakir ilinin bir kismini kapsamaktadir CografyaDicle Nehri Yukari Mezopotamya da onemli bir yerlesim yeri olan ve tarim arazilerine ev sahipligi yapan antik Asur kenti Ninova nin yakinindaki Musul dan akarFirat ve Dicle nehirleri Mezopotamya yi neredeyse bir adaya donusturmektedir Arapcada ada anlamina gelen el Cezire ismi buradan gelmektedir zira Irak in Basra Vilayeti nde Sattu l Arap ta birlesmektedirler ve Turkiye nin dogusundaki kaynaklari birbirine cok yakindir El Cezire adi MS 7 yuzyildan beri Islami kaynaklar tarafindan Mezopotamya nin kuzey bolumunu ifade etmek icin kullanilirken kaynak belirtilmeli olarak da bilinen Asagi Mezopotamya Mezopotamya nin guney kismidir Isim ada anlamina gelir ve bir zamanlar Suryanicede ܒܝܬ ܢܗܪ ܝܢ olan iki nehir arasindaki topraklara atifta bulunur Tarihsel olarak bu isim Sincar Daglari ndan inen Sincar Ovasi yla sinirlandirilabilir veya kiyi siradaglarinin dogusundaki tum platoyu kapsayacak sekilde genisletilebilir kaynak belirtilmeli Abbasiler oncesi donemde bati ve dogu sinirlari bazen batida bugunku Kuzey Suriye yi ve doguda Adiabene yi de kapsayacak sekilde dalgalanmis gorunmektedir kaynak belirtilmeli El Cezire Suriye Colu nden ve daha alcakta bulunan Orta Mezopotamya dan oldukca farkli olarak bir yikinti veya aluvyon ovasi olarak nitelendirilir ancak bolge asinmis tepeler ve kesik akarsular icerir Bolge birkac bolumden olusmaktadir Kuzeybatida dunyanin en buyuk tuz duzluklerinden biri olan yer almaktadir Daha guneyde Musul dan Basra yakinlarina kadar uzanan bolge Rubulhali Colu ne benzemeyen kumlu bir coldur 20 yuzyilin sonlari ve 21 yuzyilin baslarinda bolge kuraklikla bogusmustur kaynak belirtilmeli Yukari Mezopotamya nin kuzeydogudan Kurdistan Yaylalari kuzey kuzeybatidan Toros Daglari ve guneyden Suriye Colu ile sinirlandigini gosteren Tarih Atlasi 1923 haritasiTarihTarih oncesi El Cezire arkeolojik acidan son derece onemlidir Bolge tarimin ve hayvanlarin evcillestirilmesinin en eski isaretlerinin bulundugu ve dolayisiyla medeniyete ve modern dunyaya giden baslangic noktasidir El Cezire modern bugdayin en yakin akrabasinin hala yabani olarak yetistigi Turkiye nin guneyindeki Karaca Dag i da kapsamaktadir Bazi yerlesim yerlerinde ornegin Hallan Cemi avci toplayici yasam tarzindan avcilik yabani tahillarin toplanmasi ve ogutulmesine dayali MO 9000 lerden itibaren esas olarak bugday arpa ve baklagillerin hala yabani cesitlerinin yetistirilmesine dayali bir ekonomiye dogru surekli bir ilerleme gorulebilir Keci ve koyunun evcillestirilmesi birkac nesil icinde gerceklesmis ancak bin yildan daha uzun bir sure yayginlasmadi Dokumacilik ve comlekcilik yaklasik iki bin yil sonra ortaya cikti El Cezire den evcillestirilmis tohumlarla birlikte tarim fikri once Levant in geri kalanina ardindan Kuzey Afrika ya Avrupa ya ve Mezopotamya uzerinden doguya gunumuz Pakistan ina kadar yayildi bkz Mehrgarh Gobeklitepe deki anitsal tas binalar y MO 9000 Daha onceki arkeologlar tarimin yerlesik bir yasam tarzinin on kosulu oldugu varsayimiyla calismislardi ancak Israil ve Lubnan daki kazilar yerlesik bir yasam tarzinin aslinda tarimdan once geldigini gostererek bilimi sasirtti bkz Natufyan kulturu 1990 larda Turkiye nin guneydogusundaki Gobeklitepe de bulunan megalitik yapilarla birlikte baska surprizler de yasandi Gorunuse gore rituel amacli bu yapilarin en eskisi MO 9000 den oncesine aittir Stonehenge den bes bin yildan daha eskidir ve dolayisiyla herhangi bir yerdeki bilinen en eski megalitik yapilardir Bugun bilindigi kadariyla o donemde koklu tarim toplumlari mevcut degildi Ciftcilik hala deneysel bir is gibi gorunuyordu ve devam eden avcilik ve toplayiciliga sadece kucuk bir ekti Yani ya yari yerlesik avci toplayicilar bu kadar buyuk komunal yapi projelerini organize edecek ve yurutecek kadar zengin ve kalabalikti ya da koklu tarim toplumlari simdiye kadar bilinenden cok daha eskiden beri vardi Cunku Gobeklitepe Karaca Dag dan sadece 32 km uzaklikta bulunuyor Gobeklitepe nin ortaya cikardigi sorular Orta Dogu arkeologlari arasinda yogun ve yaratici tartismalara yol acti Gobeklitepe deki kazilar devam ediyor ve su ana kadar sadece yaklasik yuzde 5 i ortaya cikarildi Sumerlerin Kuzey Mezopotamya nin evrimlestigi teorisi vardir Erken tarih Uruk donemi yaklasik MO 4000 3100 Uruk donemi yaklasik MO 4000 3100 Mezopotamya da protohistorik Kalkolitik donemden Erken Tunc Cagi donemine kadar yukari bolgenin bir bolumunu de kapsayacak sekilde varligini surdurdu Yukari Mezopotamya ayni zamanda MO 25 yuzyil civarinda kurulan antik Asur un da kalbinin attigi yerdir MO 24 yuzyilin sonlarindan itibaren Akad Imparatorlugu nun bir parcasi olmus daha sonra uc doneme ayrilmistir yaklasik MO 2050 1750 MO 1365 1020 Med Imparatorlugu MO 678 549 ve Yeni Asur Imparatorlugu MO 911 605 Bolge MO 605 yilinda Asurlularin guneydeki kardesleri Babillilerin eline gecti ve MO 539 yilindan itibaren Ahamenis Imparatorlugu nun bir parcasi oldu Athura olarak biliniyordu MO 323 ten itibaren Yunan Selevkos Imparatorlugu tarafindan yonetildi Yunanlar a da uyguladiklari gibi bu ismi bozarak Suriye ye cevirdiler Antik uluslar ve sehirler Bolge daha sonra Partlar ve Romalilarin eline gecti ve her ikisi tarafindan da Asur olarak yeniden adlandirildi Bolge Muslumanlarin Iran i fethine kadar Sasani Imparatorlugu doneminde olarak bilinmeye devam etti ve bu donemde el Cezire olarak yeniden adlandirildi El Cezire Arap ve Islam oncesi donemlerden bu yana cesitli tarim meyve ve tahil urunlerinin yani sira uretken bir imalat gida isleme ve kumas dokuma sistemiyle ekonomik acidan mureffeh bir bolge oldu Bolgenin Sasani ve Bizans topraklarinin sinirindaki konumu da burayi onemli bir ticaret merkezi haline getirdi ve Muslumanlarin Iran i fethinden ve Levant taki Bizans kolonilerinden sonra bile bolge bu avantajdan yararlanmaya devam etti El Cezire Osroene ve Mezopotamya daki Roma Bizans eyaletlerinin yani sira Asōristan Nisibis ve Musul daki Part Pers eyaletlerini de iceriyordu Islam imparatorluklari El Cezire bolgesi ve alt bolumleri ve Emevi ve Abbasi halifeleri doneminde Bolgenin fethi halktan cizye vergisi alinmasi haricinde bolgenin genel yonetimine dokunmayan Rasidin Halifeligi doneminde gerceklesti Suriye valisi ve daha sonra Emevi Halifesi olan Muaviye zamaninda el Cezire nin yonetimi Suriye nin yonetimine dahil edildi Emevi Halifeligi nin ilk donemlerinde el Cezire nin yonetimi cogu zaman Transkafkasya Dogu Anadolu ve bugunku Iran Azerbaycani nin buyuk bolumunu kapsayan genis bir vilayet olan Arminiya ile paylasildi Bolgenin refahi ve yuksek tarimsal ve imalat uretimi onu ilk fetihci Arap ordularinin liderleri arasinda bir cekisme konusu haline getirdi Cesitli fatihler eski Sasani vilayetlerinin cesitli sehirlerini ve Mezopotamya nin yeni fethedilen Bizans vilayetlerini kendi yonetimleri altinda tutarli bir birim haline getirmeye calistilar Ancak bolgenin kontrolu Bagdat merkezli herhangi bir guc icin elzemdi Sonuc olarak Abbasi Halifeligi nin kurulmasi el Cezire yi Bagdat taki hukumetin dogrudan yonetimi altina soktu Bu donemde el Cezire Abbasi Imparatorlugu nun en cok vergi veren vilayetlerinden biriydi Islam in erken tarihi boyunca el Cezire Haricilerin merkezi haline geldi ve cesitli halifeler tarafindan surekli kontrol altinda tutulmak zorunda kaldi 920 lerde yerel Hamdani Hanedani el Cezire yonetiminde ve Kuzey Suriye de Seyfu d Devle yonetiminde iki kolu olan ozerk bir devlet kurdu Hamdani iktidarinin sona ermesi bolgeyi yeniden Bagdat halifelerinin itibari yonetimi altina sokarken gercek kontrol Bagdat i fethetmis olan Buveyhilerin eline gecti Bolge 11 yuzyilin basinda Selcuklu Imparatorlugu nun fethine kadar varligini surduren Mirdasiler ve Ukayliler gibi bir dizi yerel hanedanin egemenligi altina girdi Birinci Hacli Seferi nin gelisiyle birlikte bati kismi Urfa Kontlugu olarak Haclilarin eline gecerken geri kalani Zengiler ve nihayetinde Kurt Eyyubiler tarafindan ele gecirilene kadar yari bagimsiz Turk hukumdarlar tarafindan yonetildi Daha sonra kuzey ve dogu kisimlari baslangicta Artuklular daha sonra Karakoyunlular ve Akkoyunlu Turkmenleri ve son olarak Safeviler tarafindan yonetilirken bati kisimlari Osmanli Imparatorlugu tarafindan alindigi Osmanli Memluk Savasi na 1516 17 kadar Misir Memluk Sultanligi na bagli kaldi Caldiran Muharebesi ve Osmanli Safevi Savaslari ndan 1532 1555 sonra bu bolgenin geri kalani Osmanlilarin eline gecti Modern tarih Bolge etnik acidan cesitlilik gosterse de eski Mezopotamyalilarin Aramice konusan Hristiyan torunlarinin yani sira geleneksel olarak kabul edilmektedir Demografik yapi 20 yuzyilin ilk yarisinda buyuk degisimlere sahne oldu Birinci Dunya Savasi ndaki Suryani Katliami nin ardindan binlerce Suryani multeci Turkiye den Suriye nin Cezire Vilayeti ne giris yapti 1933 yilinda ise Kuzey Irak in Musul bolgesindeki Simele Katliami nin ardindan 24 000 Suryani Hristiyan daha bolgeye goc etti Hristiyanlara yonelik siddet Yukari Mezopotamya nin demografik yapisini degistirdi Bazi Kurt ve Fars asiretleri Ermeni ve Suryani kirimlarinda Osmanli yetkilileriyle isbirligi yapti 19 yuzyilin ortalarinda Kurt Buhti emirleri ve Turkler arasindaki savaslar nedeniyle Siirt bolgesindeki bircok Hristiyan Kurtler tarafindan olduruldu Suriye nin Cezire Vilayeti nde Fransiz resmi raporlari 1927 den once Cezire de 45 Kurt koyunun varligini gostermektedir 1920 lerin ortalarinda Kemalist Turkiye de basarisizlikla sonuclanan Kurt isyanlarinin ardindan Turkiye nin saldirilarindan kacmak icin Fransiz Manda yonetiminin isgali altina giren Suriye nin Cezire Vilayeti ne buyuk bir Kurt akini oldu Bu donemde 25 000 Kurt un goclerini tesvik eden ve onlara Suriye vatandasligi veren Fransiz Manda yetkililerinin yonetimindeki Kuzey Suriye ye kactigi tahmin edilmektedir Yeni bir multeci dalgasi 1929 da geldi Manda yetkilileri Suriye ye Kurt gocunu tesvik etmeye devam etti ve 1939 da koylerin sayisi 700 800 arasindaydi Sperl in tahmini 1953 yilinda Cezire nin toplam 146 000 nufusunun 60 000 ini 41 tarimci Kurtlerin 50 000 ini 34 gocebe Araplarin ve dortte birini de Hristiyanlarin olusturdugunu tahmin eden Fransiz cografyacilar Fevret ve Gibert in tahminleriyle celismektedir Sir John Hope Simpson tarafindan yapilan bir baska hesaplamada ise 1930 yili sonunda Cezire Vilayeti ndeki 100 000 kisi icinde Kurtlerin sayisi 20 000 olarak tahmin edildi Suriye nin Fransiz Mandasi doneminde yeni gelen Kurtlere Fransiz Manda yetkilileri tarafindan vatandaslik verildi ve Fransiz Manda otoritesi bol ve yonet stratejisinin bir parcasi olarak azinlik ozerkligini tesvik ettigi ve yerel silahli kuvvetleri icin Kurtlerden ve Nusayri ile Durzi gibi diger azinlik gruplarindan yogun bir sekilde asker aldigi icin onemli haklardan yararlandilar Suryani Hristiyanlar 9 Agustos 1937 Amuda Katliami ndan sonra Suriye den goc etmeye basladilar Kurt Said Aga tarafindan gerceklestirilen bu katliam sehri Suryani nufusuni sifirladi 1941 yilinda el Malikiye deki Suryani cemaati siddetli bir saldiriya maruz kaldi Saldiri basarisiz olsa da Suryaniler terorize edildi ve cok sayida Suryani sehri terk etti Turkiye den bolgeye goc eden Kurtler el Malikiye ed Derbesiye ve Amuda yi tamamen Kurt sehirlerine donusturdu Tarihi oneme sahip Hristiyan kenti Nusaybin de Turkiye ye baglandiktan sonra Hristiyan nufusunun ayrilmasinin ardindan benzer bir kaderi paylasti Sehrin Hristiyan nufusu siniri gecerek Suriye ye gitti ve demiryolu yeni sinir ile Nusaybin den ayrilan Kamisli ya yerlesti Nusaybin Kurtlesirken Kamisli bir Suryani sehri haline geldi Ancak Seyh Said in Turk yetkililere karsi baslattigi isyanin basarisizlikla sonuclanmasinin ardindan 1926 da baslayan Kurt gocu ile isler kisa surede degisti Dini durumCezire Suryani Ortodoks Kilisesi nin dort piskoposlugundan biridir Digerleri Halep Humus Hama ve Sam da bulunmaktadir Ayrica bakinizBereketli HilalKaynakca Georges Roux Ancient Iraq Smith J Payne 1998 A compendious Syriac dictionary founded upon the thesaurus syriacus s 68 ISBN 1 57506 032 9 OCLC 1105266843 The next battlefield The Economist 11 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2017 A Carlson Thomas 30 Haziran 2014 The Syriac Gazetteer 14 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi See discussion at Banning E B 2011 So Fair a House Gobekli Tepe and the Identification of Temples in the Pre Pottery Neolithic of the Near East Current Anthropology 52 5 619 660 doi 10 1086 661207 JSTOR 10 1086 661207 Genealogy of Religion 12 Ekim 2011 18 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mart 2013 Kleniewski Nancy Thomas Alexander R 26 Mart 2010 Cities Change and Conflict A Political Economy of Urban Life ISBN 978 0495812227 Maisels Charles Keith 1993 The Near East Archaeology in the Cradle of Civilization ISBN 978 0415047425 a b Mouawad Ray J 1 Ocak 2001 Syria and Iraq Repression Middle East Quarterly Ingilizce 5 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2022 2011 The Armenian Genocide Cultural and Ethical Legacies Transaction Publishers s 271 ISBN 978 1 4128 3592 3 Fiey J M 1993 Pour un Oriens Christianus Novus Repertoire des Dioceses Syriaques Orientaux et Occidentaux Beirut pp 244 251 McDowell David 2005 A Modern History of the Kurds 3 revised and upd ed repr bas London u a Tauris s 469 ISBN 1 85043 416 6 Kreyenbroek Philip G Sperl Stefan 1992 The Kurds A Contemporary Overview Londra Routledge ss 147 ISBN 0 415 07265 4 a b Tejel Jordi 2009 Syria s Kurds History Politics and Society Londra Routledge s 144 ISBN 978 0 203 89211 4 Fevret Maurice Gibert Andre 1953 La Djezireh syrienne et son reveil economique Revue de geographie de Lyon Fransizca 28 28 1 15 doi 10 3406 geoca 1953 1294 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mart 2012 Simpson John Hope 1939 The Refugee Problem Report of a Survey First bas Londra Oxford University Press s 556 ASIN B0006AOLOA 15 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2022 2010 Displacement and Dispossession in the Modern Middle East Cambridge University Press ss 230 232 ISBN 978 1 139 48693 4 15 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Aralik 2022 Yildiz Kerim 2005 The Kurds in Syria the forgotten people 1 publ bas London etc Pluto Press in association with Kurdish Human Rights Project s 25 ISBN 0745324991 Saqr Abu Fakhr 22 Aralik 2013 Notes on Arab Orthodoxy 24 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Aralik 2022 Konuyla ilgili yayinlar Hillman Gordon C Legge Anthony J 2000 Firat in Uzerindeki Koy Ebu Hureyra da Yiyecek Arayiciligindan Ciftcilige Oxford Oxford University Press 0 19 510806 XISBN 0 19 510806 X Peter MMG Akkermans Glenn M Schwartz 2003 Suriye nin arkeolojisi karmasik avci toplayicilardan erken kentsel toplumlara MO 16 000 300 civari Cambridge Universitesi Yayinlari ss 72 978 0 521 79666 8ISBN 978 0 521 79666 8 Erisim tarihi 27 Haziran 2011 Istakhri Ibrahim Al Masalik wa al mamalik Dar al Qalam Kahire 1961 Brauer Ralph W Orta Cag Musluman Cografyasinda Sinirlar ve Hudutlar Philadelphia 1995 Ibn Khurradazbih Almasalik vel Mamalik EJ Brill Leiden 1967 1905 The Lands of the Eastern Caliphate Mesopotamia Persia and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur Ingilizce New York Barnes amp Noble Inc OCLC 1044046 Mohammadi Malayeri Muhammed Tarikh o Farhang i Iran dar Asr e Enteghaal Tus Tahran 1996 Muslumanlarin Fethinden Sonra Irak Princeton 1984