Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Eylül 2018) |
| Vikisözlük'te libretto ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
Libretto, opera, operet, oratoryo, bale, müzikal, gibi müziksel sahne eserlerinin metinlerine verilen ad. Hristiyan dinî ayinlerinde sesle şarkı şeklinde söylenen dua, ilahi, kantata vb. için yazılan metinlere de libretto denilmektedir.
Köken
Dilimize İtalyancadan giren sözcük Latince kitap anlamına gelen libro (kitap) sözcüğünden türetilmiştir. Ancak libretto ile konu özeti veya senaryo arasında fark vardır. Libretto sahnede kullanılan tüm sözcükleri ve sahne düzeni direktiflerini de kapsar; halbuki konu özeti sadece konu ile ilişkili metindir.
Sorunları
Şiir veya nesir
Operanın yaklaşık 1600'den itibaren gelişmesi içinde libretto edebi bir olarak şiirsel olarak yazılmıştır. Bu 19. yüzyıl ortalarına kadar değişmemiştir. 19. yüzyıl sonlarından itibaren bazı opera bestecileri müziği bestelemek için serbest vezinde şiir veya nesir librettolar kullanmışlardır. Örneğin, George Gershwin'in bestelemiş olduğu adlı operada liberetto düz yazıdır. Opera' Porgy adlı nesirsel oyun yazarları "DuBose Hayward" ile "Dorothy Hatyward"'un nesir düz yazısına müzik eklemesiyle oluşturulmuştur. Bu opera içinde bazı şiirsel parçalar da bulunmakla beraber, liberetto, yani sahnede şarkı olarak söylenenler, genellikle nesirseldir.
Libretto yazarı ile besteci ilişkileri
Bir müziksel opera eserini sahnede yaratabilmek için libretto yazarı ile besteci arasında ilişkilerin değişik şekiller alması mümkün olup ilişkiler yüzyıllar içinde değişiklikler göstermiştir.
Genel olarak 17. ve 18. yüzyıllarda operalar, oratoryolar ve kantatalar için liberettolar çok kere besteciden ayrı olarak ünlü şair kişiler tarafından yazılmıştır. Pietro Trepoassi (1698-1782) "Metastasio" adı altında Avrupa'da çok ünlü bir libretto yazarıydı ve birçok değişik opera bestecisi için opera librettosu yazmıştır. Mozart'ın en ünlü üç operası için libretto yazmış olan 18. yüzyılda birçok bestecinin opera eserinin librettosunu hazırlamıştır. 19. yüzyılda Eugène Scribe ise Meyerbeer, Auber, Bellini, Donizetti, Rossini ve Verdi için librettolar yazmıştır. Fransız ve ikilisi birçok libretto hazırlamışlar ve hazırladıkları opera ve operet librettolari Jacques Offenbach, Jules Massenet ve Georges Bizet tarafından bestelenmiştir. "Arrigo Boito", aralarinda Giuseppe Verdi ve Amilcare Ponchielli bulunan, besteciler için birçok libretto hazırlamakla yetinmemiş, kendisi 2 tane opera bestelemiştir.
Libretto her zaman bestelenen müzikten önce hazırlanmamıştır. Mikhail Glinka, , Rimsky-Korsakov, Puccini ve Mascagni gibi besteciler ellerinde hiç yazılı metin olmadan müziksel pasajlar bestelemişler ve sonra bunların melodilerine uygun librettolar yazılmıştır.
Bazi besteciler kendi müzikleri için kendi librettolarını yazmışlardır. Bunlar arasında en ünlüsü kendine has bazı müziksel ve sosyal tezlerine uygun olmak üzere eser hazırlayan Richard Wagner'dir. Alman milliyetçiliği tezlerini savunan mitolojik konularda kendi opera ve müzik dramlarına kendi librettolarını yazmıştır.
Bazen liberetto yazarı ile besteci librettoyu ortaya çıkartmak için çok yakın iş birliği ile sanki ortak olarak hazırlanmıştır. Örneğin, besteci Rimsky-Korsakov ve libretto yazarı "Bel'sky" arasındaki yakin iş birliği sonucu tamamıyla orijinal bir eser ortaya çıkartılmıştır.
Liberetto ve opera bestesi hazırlaması devamlı birbirine uygun bir şekilde gelişmemiştir. Bir konu seçildikten ve bu konu ile ilgili aksiyonlar bir senaryo şekle sokulduktan sonra ortaya çıkartılan librettolar ve besteler provalar ve ilk sahneleme tiyatrolarında uzaktaki tiyatrolarda denemeler sırasında devamlı değişmelere uğrama olasılığı göstermiştir. Bazen bu değişme prömiyer yapıldıktan sonra, bazen yıllar sonra, yapılmıştır. Örneğin Verdi'nin Don Carlos operası için çeşitli versiyonlar bulunmakta ve yapımcılara bunlar arasında seçim yapmak imkânları olmaktadır.
Kullanılan metin dili
Opera sanatı İtalya'da doğmuş ve gelişmiş olduğu için genellikle 18. yüzyılın sonlarına kadar opera librettoları İtalyanca olarak yazılmaktaydı. 18. yüzyılda bu geleneğe karşı olarak ilk defa millî dille opera yazma uğraşları önem kazandı. Özellikle İngiltere'de Henry Purcell'in İngilizce operaları, Fransa'da daha önceden beri gelişen Fransızca librettolu operalar, Alman devletlerinde Singspiel ve girişimleri ve Hamburg opera temsilleri, İspanya'da janrının geliştirilmesi millî dille liberetto yazımına başlangıç olmuştur. Özellikle Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Almanca opera libretto yazılmasına önem vermiş ve Mozart'ın Almanca operaları ve bunların popülerliği bu yönde büyük değişikliklere öncü olmuştur. 19. yüzyıl sonunda Rusça librettolu operalar bestelenmesi de bir libretto ve operada millî dil kullanılmasında büyük gelişmelere işaret etmiştir.
Diğer taraftan elde bulunan opera eserleri için librettonun asıl metninin yazılma dili ile sahnelenen opera eserinde kullanılan dil arasındaki fark sorunu için çeşitli değişik çözümler bulunmuştur.
- Bazıları operanın libretto ve temsil edilme dilinin anlaşılmamasına rağmen, bunun önemi olmadığını ve opera sanatının kişiye asıl etkisinin müzik olduğunu ileri sürmüşlerdir. Eğer operaya gitmek sadece bir sosyal faaliyet olarak görülmekte ise bu bir uygun tutum olabilir. Ancak opera sanatı ve operaya gitmek, eğer tüm bir sanat algısı gerektiriyorsa bilinmeyen dilde bir operanın sanat katkısı kısmîdir, eksiktir.
- Son yıllarda temsilde kullanılan libretto dilinin asıl yazılış dili olmasıyla beraber, yeni teknoloji kullanılarak ya sahnenin yanına veya sahnenin üstüne büyük yazılı olarak millî dille çeviriler (projeksiyonla veya özel TV ekranı ile) verilmesi bir uygun çözüm tarzı olarak görülmüştür. Özellikle bu çözüm beyaz perdede ve TV'de dublaj sisteminin bir gelişimine benzerdir. Ancak çeviriyi seyretme ve sahnede temsil edilen operanın dinlenip seyredilmesi arasında kalan seyircinin biraz tezatlı durumlara düşmesi çok olasıdır.
- Diğer bir kısmi çözüm ise resitatifler ve şarkı olarak söylenmeden konuşulan kısımların millî dille olması ve müziksel şarkıların asıl libretto metni dilinde olmasıdır. Eğer müziksel parçalar operanın ana gelişimi içine iyice kaynaştırılmamış ise bu da çok uygun düşebilir. Ancak birçok operada libretto bir tamdır ve resitatif ve besteli şarkılı parçalar bir mozaik gibi olup tek tek ayrı ayrı algılanamaz.
- Bir diğer çözüm şekli yeniden millî dille bir libretto çevirisi yapılıp bu çeviri librettonun sahnelenme için kullanılmasıdır. İspanyolcada bu şekilde çözüm (asıl metin yazımı yazarı) libreto yazarı ile (sahnede oynanan İspanyolca metin yazarı) liberista arasındaki fark ile açıklanmış ve bu fark TV ile sinema endüstrileri için de kullanılır olmuştur. Bu çözüm İngiltere'de Londra'da bulunan iki değişik opera kumpanyası arasındaki fark için çok barizdir: Covent Garden Kraliyet Operası librettonun asıl dilinde opera sahnelemesi yapmakta ve sahnelediği operalarda asıl libretto dili değil de İngilizce çeviri libretto kullanmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 1840'ta, Gaetano Donizettinin operası İstanbul'da sahnelenmek için Türkçeye çevrilmiş ve İstanbul'da İtalyan mimarı Bosco tarafından yeni yapılan tiyatro binasında oynanmıştır. Bu tiyatro 1844'te Tütüncüoğlu Mikail Naum Efendi'ye devir edilmiş ve bu tiyatroda 1870'e kadar opera temsilleri verilmiştir. Cumhuriyet döneminde Ankara'da kurulan ilk devlet operası için prensip olarak çeviri opera librettosu kullanılması kararı uygulanmıştır. 1940'ta Ankara'daki konservatuvar öğrencilerinin ilk sahnelediği opera eseri olan Mozart'in Bastien ve Bastienne operası Türkçe libretto ile oynanmış ve bunu yine Türkçe çevirili libretto ile oynanan 'nin Madam Butterfly ve Tosca yapımları izlemiştir. 20. yüzyıl ünlü Türk opera şarkıcısı ve öğretmeni Saadet İkesus'un İtalyanca, Almanca ve İngilizceden çevirdiği yaklaşık 50 opera arasında La Traviata, "Maça Kızı", Don Carlos, "Hansel ve Gretel", "", Maskeli Balo, "Yevgeni Onegin", "Alayın kızı" operaları da bulunmaktadır.
Librettoların yayınlanması
Opera librettoları değişik şekillerde basılarak yayınlamaktadır. Bazılarının kapsamı diğerlerine göre daha geniştir. Metin - yani konuşma diyalogları, şarkı sözleri ve (gerekirse) sahne direktifleri- genel olarak müzik notalarından ayrı ve değişik olarak basılmaktadır. Bazen, çok olasılıkla telif hakları dışında olan operalar için, bunların yanında önemli müziksel parçaların notaları da verilmektedir. Bir opera için verilen notalar ('score') libretto'nun tümünü kapsar. Ancak librettoda daha az sözcük bulunur, çünkü sahnede bazı sözcükler ve tümceler tekrarlanmakta ve böylece notalar daha geniş olmaktadır. Örneğin, Puccini'nin Turandot operasında ünlü aryası '' nin librettoda "Tramontate, stelle! All'alba, vincerò!" (Siz yıldızlar solup yok olun; şafakta ben galip geleceğim) olarak basılan ilk mısrası, notalarda sahnede şarkıda söylendiği gibi "Tramontate, stelle! Tramontate, stelle! All'alba, vincerò! Vincerò! Vincerò!" olarak basılır.
Dipnotları
- ^ [1] 15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çevrimiçi Etimoloji Sözlüğü.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2009.
Ayrıca bakınız
Dışsal kaynaklar
- [2] 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: İngilizce Wikipedia Libretto maddesi (İngilizce) (Görülme tarihi:11.3.2009)
- [3] 3 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: Telif hakkı gerekmeyen herkese açık opera librettoları ve diğer sesli müzik metinleri (Görülme tarihi:11.3.2009)
- [4] 16 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: 400 ünlü opera eseri için libretto. (Görülme tarihi:11.3.2009)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Eylul 2018 Vikisozluk te libretto ile ilgili tanim bulabilirsiniz Libretto opera operet oratoryo bale muzikal gibi muziksel sahne eserlerinin metinlerine verilen ad Hristiyan dini ayinlerinde sesle sarki seklinde soylenen dua ilahi kantata vb icin yazilan metinlere de libretto denilmektedir KokenDilimize Italyancadan giren sozcuk Latince kitap anlamina gelen libro kitap sozcugunden turetilmistir Ancak libretto ile konu ozeti veya senaryo arasinda fark vardir Libretto sahnede kullanilan tum sozcukleri ve sahne duzeni direktiflerini de kapsar halbuki konu ozeti sadece konu ile iliskili metindir SorunlariSiir veya nesir Operanin yaklasik 1600 den itibaren gelismesi icinde libretto edebi bir olarak siirsel olarak yazilmistir Bu 19 yuzyil ortalarina kadar degismemistir 19 yuzyil sonlarindan itibaren bazi opera bestecileri muzigi bestelemek icin serbest vezinde siir veya nesir librettolar kullanmislardir Ornegin George Gershwin in bestelemis oldugu adli operada liberetto duz yazidir Opera Porgy adli nesirsel oyun yazarlari DuBose Hayward ile Dorothy Hatyward un nesir duz yazisina muzik eklemesiyle olusturulmustur Bu opera icinde bazi siirsel parcalar da bulunmakla beraber liberetto yani sahnede sarki olarak soylenenler genellikle nesirseldir Libretto yazari ile besteci iliskileri 1914 te sahnelenen Alberto Franchetti tarafindan bestelenen opera eserinin afisinde liberetto yazari Gabriele D Annunzio ismi basa yazilmistir Bir muziksel opera eserini sahnede yaratabilmek icin libretto yazari ile besteci arasinda iliskilerin degisik sekiller almasi mumkun olup iliskiler yuzyillar icinde degisiklikler gostermistir Genel olarak 17 ve 18 yuzyillarda operalar oratoryolar ve kantatalar icin liberettolar cok kere besteciden ayri olarak unlu sair kisiler tarafindan yazilmistir Pietro Trepoassi 1698 1782 Metastasio adi altinda Avrupa da cok unlu bir libretto yazariydi ve bircok degisik opera bestecisi icin opera librettosu yazmistir Mozart in en unlu uc operasi icin libretto yazmis olan 18 yuzyilda bircok bestecinin opera eserinin librettosunu hazirlamistir 19 yuzyilda Eugene Scribe ise Meyerbeer Auber Bellini Donizetti Rossini ve Verdi icin librettolar yazmistir Fransiz ve ikilisi bircok libretto hazirlamislar ve hazirladiklari opera ve operet librettolari Jacques Offenbach Jules Massenet ve Georges Bizet tarafindan bestelenmistir Arrigo Boito aralarinda Giuseppe Verdi ve Amilcare Ponchielli bulunan besteciler icin bircok libretto hazirlamakla yetinmemis kendisi 2 tane opera bestelemistir Libretto her zaman bestelenen muzikten once hazirlanmamistir Mikhail Glinka Rimsky Korsakov Puccini ve Mascagni gibi besteciler ellerinde hic yazili metin olmadan muziksel pasajlar bestelemisler ve sonra bunlarin melodilerine uygun librettolar yazilmistir Bazi besteciler kendi muzikleri icin kendi librettolarini yazmislardir Bunlar arasinda en unlusu kendine has bazi muziksel ve sosyal tezlerine uygun olmak uzere eser hazirlayan Richard Wagner dir Alman milliyetciligi tezlerini savunan mitolojik konularda kendi opera ve muzik dramlarina kendi librettolarini yazmistir Bazen liberetto yazari ile besteci librettoyu ortaya cikartmak icin cok yakin is birligi ile sanki ortak olarak hazirlanmistir Ornegin besteci Rimsky Korsakov ve libretto yazari Bel sky arasindaki yakin is birligi sonucu tamamiyla orijinal bir eser ortaya cikartilmistir Liberetto ve opera bestesi hazirlamasi devamli birbirine uygun bir sekilde gelismemistir Bir konu secildikten ve bu konu ile ilgili aksiyonlar bir senaryo sekle sokulduktan sonra ortaya cikartilan librettolar ve besteler provalar ve ilk sahneleme tiyatrolarinda uzaktaki tiyatrolarda denemeler sirasinda devamli degismelere ugrama olasiligi gostermistir Bazen bu degisme promiyer yapildiktan sonra bazen yillar sonra yapilmistir Ornegin Verdi nin Don Carlos operasi icin cesitli versiyonlar bulunmakta ve yapimcilara bunlar arasinda secim yapmak imkanlari olmaktadir Kullanilan metin dili Opera sanati Italya da dogmus ve gelismis oldugu icin genellikle 18 yuzyilin sonlarina kadar opera librettolari Italyanca olarak yazilmaktaydi 18 yuzyilda bu gelenege karsi olarak ilk defa milli dille opera yazma ugraslari onem kazandi Ozellikle Ingiltere de Henry Purcell in Ingilizce operalari Fransa da daha onceden beri gelisen Fransizca librettolu operalar Alman devletlerinde Singspiel ve girisimleri ve Hamburg opera temsilleri Ispanya da janrinin gelistirilmesi milli dille liberetto yazimina baslangic olmustur Ozellikle Avusturya Macaristan Imparatorlugu Almanca opera libretto yazilmasina onem vermis ve Mozart in Almanca operalari ve bunlarin populerligi bu yonde buyuk degisikliklere oncu olmustur 19 yuzyil sonunda Rusca librettolu operalar bestelenmesi de bir libretto ve operada milli dil kullanilmasinda buyuk gelismelere isaret etmistir Diger taraftan elde bulunan opera eserleri icin librettonun asil metninin yazilma dili ile sahnelenen opera eserinde kullanilan dil arasindaki fark sorunu icin cesitli degisik cozumler bulunmustur Bazilari operanin libretto ve temsil edilme dilinin anlasilmamasina ragmen bunun onemi olmadigini ve opera sanatinin kisiye asil etkisinin muzik oldugunu ileri surmuslerdir Eger operaya gitmek sadece bir sosyal faaliyet olarak gorulmekte ise bu bir uygun tutum olabilir Ancak opera sanati ve operaya gitmek eger tum bir sanat algisi gerektiriyorsa bilinmeyen dilde bir operanin sanat katkisi kismidir eksiktir Son yillarda temsilde kullanilan libretto dilinin asil yazilis dili olmasiyla beraber yeni teknoloji kullanilarak ya sahnenin yanina veya sahnenin ustune buyuk yazili olarak milli dille ceviriler projeksiyonla veya ozel TV ekrani ile verilmesi bir uygun cozum tarzi olarak gorulmustur Ozellikle bu cozum beyaz perdede ve TV de dublaj sisteminin bir gelisimine benzerdir Ancak ceviriyi seyretme ve sahnede temsil edilen operanin dinlenip seyredilmesi arasinda kalan seyircinin biraz tezatli durumlara dusmesi cok olasidir Diger bir kismi cozum ise resitatifler ve sarki olarak soylenmeden konusulan kisimlarin milli dille olmasi ve muziksel sarkilarin asil libretto metni dilinde olmasidir Eger muziksel parcalar operanin ana gelisimi icine iyice kaynastirilmamis ise bu da cok uygun dusebilir Ancak bircok operada libretto bir tamdir ve resitatif ve besteli sarkili parcalar bir mozaik gibi olup tek tek ayri ayri algilanamaz Bir diger cozum sekli yeniden milli dille bir libretto cevirisi yapilip bu ceviri librettonun sahnelenme icin kullanilmasidir Ispanyolcada bu sekilde cozum asil metin yazimi yazari libreto yazari ile sahnede oynanan Ispanyolca metin yazari liberista arasindaki fark ile aciklanmis ve bu fark TV ile sinema endustrileri icin de kullanilir olmustur Bu cozum Ingiltere de Londra da bulunan iki degisik opera kumpanyasi arasindaki fark icin cok barizdir Covent Garden Kraliyet Operasi librettonun asil dilinde opera sahnelemesi yapmakta ve sahneledigi operalarda asil libretto dili degil de Ingilizce ceviri libretto kullanmaktadir Osmanli Imparatorlugu doneminde 1840 ta Gaetano Donizettinin operasi Istanbul da sahnelenmek icin Turkceye cevrilmis ve Istanbul da Italyan mimari Bosco tarafindan yeni yapilan tiyatro binasinda oynanmistir Bu tiyatro 1844 te Tutuncuoglu Mikail Naum Efendi ye devir edilmis ve bu tiyatroda 1870 e kadar opera temsilleri verilmistir Cumhuriyet doneminde Ankara da kurulan ilk devlet operasi icin prensip olarak ceviri opera librettosu kullanilmasi karari uygulanmistir 1940 ta Ankara daki konservatuvar ogrencilerinin ilk sahneledigi opera eseri olan Mozart in Bastien ve Bastienne operasi Turkce libretto ile oynanmis ve bunu yine Turkce cevirili libretto ile oynanan nin Madam Butterfly ve Tosca yapimlari izlemistir 20 yuzyil unlu Turk opera sarkicisi ve ogretmeni Saadet Ikesus un Italyanca Almanca ve Ingilizceden cevirdigi yaklasik 50 opera arasinda La Traviata Maca Kizi Don Carlos Hansel ve Gretel Maskeli Balo Yevgeni Onegin Alayin kizi operalari da bulunmaktadir Librettolarin yayinlanmasiOpera librettolari degisik sekillerde basilarak yayinlamaktadir Bazilarinin kapsami digerlerine gore daha genistir Metin yani konusma diyaloglari sarki sozleri ve gerekirse sahne direktifleri genel olarak muzik notalarindan ayri ve degisik olarak basilmaktadir Bazen cok olasilikla telif haklari disinda olan operalar icin bunlarin yaninda onemli muziksel parcalarin notalari da verilmektedir Bir opera icin verilen notalar score libretto nun tumunu kapsar Ancak librettoda daha az sozcuk bulunur cunku sahnede bazi sozcukler ve tumceler tekrarlanmakta ve boylece notalar daha genis olmaktadir Ornegin Puccini nin Turandot operasinda unlu aryasi nin librettoda Tramontate stelle All alba vincero Siz yildizlar solup yok olun safakta ben galip gelecegim olarak basilan ilk misrasi notalarda sahnede sarkida soylendigi gibi Tramontate stelle Tramontate stelle All alba vincero Vincero Vincero olarak basilir Dipnotlari 1 15 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cevrimici Etimoloji Sozlugu Arsivlenmis kopya 5 Mart 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mart 2009 Ayrica bakinizOpera OperetDissal kaynaklar 2 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce Wikipedia Libretto maddesi Ingilizce Gorulme tarihi 11 3 2009 3 3 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Telif hakki gerekmeyen herkese acik opera librettolari ve diger sesli muzik metinleri Gorulme tarihi 11 3 2009 4 16 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 400 unlu opera eseri icin libretto Gorulme tarihi 11 3 2009