Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fas (Arapça: المغرب, el-Mağrib; Berberice: ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ,l-Meġrib), resmî adıyla Fas Krallığı (Arapça: المملكة المغربية, el-Memleketü'l-Mağribiyye; Berberice: ⵜⴰⴳⴻⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, Tageldit n l-Meġrib), yaklaşık 37 milyon nüfusa ve 720.000 km² yüzölçümüne sahip bir Kuzey Afrika ülkesidir. Başkenti Rabat ve en büyük şehri de Kazablanka'dır. Mağrip ülkelerinden biri olan Fas'ın, Atlantik Okyanusu'dan Cebelitarık Boğazı'nı çevreleyip Akdeniz'de son bulan uzun bir sahil şeridi vardır. Doğuda Cezayir, kuzeyde İspanya (boğaz boyunca denizden bir sınır ve Ceuta ile Melilla adlarında iki küçük özerk şehir), güneyde ise Moritanya ile komşudur. Aynı zamanda ülke, Batı Sahra adı verilen bölgede, 1975'te koloni ülkesi İspanya tarafından terk edildikten sonra hak iddia etmiş ve günümüzde de bölgenin dörtte üçünü fiilen yönetmektedir.
Fas | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Fas'ın Dünya üzerindeki konumu. Fas'ın tartışmasız bölgeleri koyu yeşille, işgali altındaki bölgeler yeşille, hak iddia ettiği bölgeler açık yeşille gösterilmiştir. | |||||||||||||||||||
| Başkent | Rabat 34°02′K 6°50′B / 34.033°K 6.833°B | ||||||||||||||||||
| En büyük | Kazablanka 33°32′K 7°35′D / 33.533°K 7.583°D | ||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Berberice ve Arapça | ||||||||||||||||||
| Diğer diller | Fas Arapçası, Hasaniye Arapçası, Berberice, Fransızca | ||||||||||||||||||
| Etnik gruplar |
| ||||||||||||||||||
| Demonim | Faslı | ||||||||||||||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter yarı anayasal monarşi | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||
• Toplam | 710.850 km2 Batı Sahra(266.000 km2) dahil yüzölçümü 710.850 km2 (40.) | ||||||||||||||||||
• Su (%) | 0,06 | ||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||
• 2020 tahminî | 37.037.908 (39..) | ||||||||||||||||||
• 2014 sayımı | 33.848.242 | ||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 50,0/km2 | ||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | 291,495 milyar $ (58.) | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | 8.027 $ (120..) | ||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||||||||||
• Toplam | 124,003 milyar $ (58.) | ||||||||||||||||||
• Kişi başına | 3.415 $ (123.) | ||||||||||||||||||
| Gini (2015) | 40.3 orta | ||||||||||||||||||
| İGE (2019) |  0.686orta · 121. | ||||||||||||||||||
| Para birimi | Fas dirhemi (MAD) | ||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+0 (WET) | ||||||||||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+1 (BAYS) | ||||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||||
| Telefon kodu | 212 | ||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .ma | ||||||||||||||||||
Haritadaki yeşil ve açık yeşil alan Batı Sahra'yı göstermektedir. Yeşil Yürüyüş'ten bu yana Fas'ın fiilen yönetimi altında bulunan bölgenin statüsü hâlen uluslararası bir sorundur. | |||||||||||||||||||
Resmi ve baskın dini İslam olan ülkenin resmi dilleri ise Arapça ve Berbericedir. Fas; Afrika Birliği'nin, Arap Ligi'nin, Büyük Mağrip Birliği'nin, Frankofon'nun, İslam Konferansı Örgütü'nün, Akdeniz Diyaloğu grubunun ve G77'nin üyesidir.
Etimoloji
Tam Arapça ismi el-Memleketü'l-Mağribiyye (المملكة المغربية "Batı Krallığı")'dır. Genellikle el-Mağrib (المغرب "Batı") ismi kullanılır. Tarihî referanslarda, Orta Çağ Arap tarihçileri ve coğrafyacılar, Fas'ı el-Mağribü'l-Aḳṣâ (المغرب الأقصى "En Uzak Batı") olarak anmışlardır. Aynı şekilde Cezayir için el-Mağribü'l-Evsaṭ (المغب الأوسط "Orta Batı") ve Tunus için de el-Mağribü'l-Ednâ (المغرب الأدنى "Yakın Batı") denmiştir.
"Morocco" kelimesi; Latince'deki "Morroch" kelimesinden gelir. Morroch, Latince'de Murabıtlar ve Muhavvidler'in başkentleri olan Marakeş'e verilen isimdir. İranlılar "Marrakech" ve Türkler de antik İdrisî ve Marinî başkent Fes'ten dolayı bu ülkeye Fas demişlerdir.
Marakeş ismi büyük ihtimâlle Berberice'de Tanrı'nın Toprakları anlamına gelen Mur-Akush kelimesinden gelmektedir.
Tarihçe
Tarih öncesi ve Antik dönem
Bugünkü Fas topraklarındaki ilk yerleşimler Cilalı Taş Devri'ne tarihlenen MÖ 8000 yıllarından kalma, ait kalıntılara aittir. Kalıntılar, o devirde Fas'ta büyük bir kuraklık yaşandığını göstermektedir.
Birçok teorisyen, Berberîlerin ataları olarak kabul ettikleri adında bir halkın bu devirde var olduğuna inanır. Büyük ihtimalle, bu halkın Fas topraklarına gelişi ve bu topraklarda tarımın başlaması aynı tarihlerdir. Daha sonraları, klasik dönemde Fas, olarak anılmaya başlanmıştır.
Kuzey Afrika ve Fas, Akdeniz uygarlığına erken klasik dönemde Fenikeli tüccarlar ve koloniler sayesinde -oldukça yavaş ve geç- dahil olmuştur. Fenikelilerin gelişiyle, Akdeniz'in bu stratejik köşesi Roma'nın ilgi alanına girmiş ve kısa süre sonra da bu bölge Mauretania Tingitana adıyla Roma'ya dahil olmuştur. 5. yüzyılda bölge Vandallar ve Vizigotların eline geçti. Bunu, Bizans idaresi izledi. Ancak hiçbirisi, Fas'ın yüksek dağlarındaki Berberîleri hüküm altına alamadılar.
Orta Çağ
Müslümanların Mağrip'i ele geçirmesi 7. yüzyılda meydana geldi. Emevîler gücünün doruğundayken, Fas'taki ilk ele geçirmeyi Şam Emevileri'nin hizmetindeki bir komutan olan Ukbe bin Nafi komutasındaki İslam ordusu yaptı. 670 yılındaki bu ilk ele geçirmenin ardından Ukba ibn Nafi'nin halefleri ilerleyen dönemde Fas'ın tamamını kontrolleri altına aldılar ve 683 yılında ülkeye "Maghreb al Aqsa" (En Uzak Batı) adını verdiler. Uygulanan asimilasyon yaklaşık olarak bir asır sürdü.
Fas'ın Arap ve İslam hâkimiyetine girmesinden sonra, yedinci asır boyunca, Arap kültürünün etkisi altında kalmış olan Berberîlerin büyük çoğunluğu; Arapların kıyafet geleneklerini, kültürlerini ve İslam dinini benimsediler. Devletlerini bu kültüre göre şekillendirip, ilk örneklerini ve devletleriyle verdiler. Ancak bu devletlerin kuruluşları beraberinde uzun iç savaşları da beraberinde getirdi. İdrisî Hanedanı'nın kurucusu olan , ülkenin Bağdat'taki Abbasi halifeleriyle ve Endülüs Emevîleriyle olan bağını kopardı ve yollarını ayırdı. İdrisîler Fes şehrini alıp, bu şehri başkent haline getirdiler ve Fas bir bilim kültür merkezi ve bölgesel bir güç haline geldi.
İdrisîler'in ardından Arap göçmenler Fas'taki politik güçlerini yitirdiler. Berberîler yönetimleri şekillendirmeye başladılar ve yeniden ülkenin hakim gücü haline geldiler. Fas, bu Berberî yönetimleri zamanında belki de tarihteki en parlak dönemini yaşadı. Arap İdrisîler 11. yüzyılda tehcir edildiler. Murabıtlar, Muvahhidler, daha sonra Merinîler ve son olarak Saadîler; Kuzeybatı Afrika'nın büyük bölümünü, Müslüman İberya'yı ve Endülüs'ü içine alan büyük devletler kurdular.
Alevî Hanedanı idâresi (1666-günümüz)
Saadîler'in ardından Alevî Hanedanı yönetime geldi. Bu sıralarda Fas, İspanya ve Osmanlı'nın nüfuz mücadeleleri ile baskılarına mâruz kalıyordu. Alevî Hanedanı kısa süre için, kendisinden önce gelen hânedanlara nazaran daha küçük bir alanda, sessiz bir zenginlikte hüküm sürdüler ve pozisyonlarını korudular. 1684 yılında Tanca'yı ilhâk ettiler. Hânedanın başındaki İsmail ibn Şerif, yerel güçlere karşı birleşik bir krallığı savundu ve bunu da gerçekleştirdi.
Avrupalı nüfûzu
15. yüzyılda, Atlantik kıyılarındaki başarılı Portekiz saldırı ve istilâları Fas'ı derinden etkilememişti. Napolyon Savaşları'nın ardından gittikçe İstanbul'dan bağımsız hareket etmeye başlayan Mısır ve Kuzey Afrika ile Beylerin hükmü altındaki korsanlar Avrupa için kolonicilik bakımından cazip hale geldiler. İlk olarak Fransa, 1830'lu yılların başlarında Fas ile ciddi şekilde ilgilenmeye başladı. Birleşik Krallık'ın Fas'taki Fransız nüfûzunu 1904 yılında tanıması Alman İmparatorluğu'nu kızdırdı. Haziran 1905 krizi Algeciras Konferansı'nda çözüldü. Buna göre, 1906 yılında Fransa'nın özel durumu tanındı ve Fas'ın geleceği Fransa ile İspanya'nın ortak kararlarına bırakıldı. İkinci Fas Krizi Berlin tarafından çıkarıldı ve Avrupa büyük güçlerinin arasını açtı. Krizin ardından imzalanan 'yla Fas tam olarak bir Fransız sömürgesi haline geldi ve Kuzey ile Güney Sahra sınır bölgeleri İspanya'ya bırakıldı.
Modern dönemler
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
1963'te Cezayir'in Atlas okyanusuna bir çıkış koridoru istediği için Fas ile Cezayir arasında La guerre des sables diye bilinen ve beş ay süren Kum Savaşı yaşandı.
Coğrafya
| Fas | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Afrika |
| Bölge | Mağrip |
| Koordinatlar | 32°00′N 5°00′W |
| Yüzölçüm | dünyada 40 (57 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız). sırada 710.850 (446.550 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız) km² Kara : 99,94 % Su : 0,06 % |
| Kıyılar | 3.600 (1.835 tartışmalı bölge Batı Sahra'sız) km |
| Sınırlar | toplam: 2017,9 km Cezayir 1.605 km İspanya (Ceuta): 6,3 km İspanya (Melilla) 9,6 km km |
| En yüksek nokta | 4.165 m () |
| En alçak nokta | −55 m () |
| En uzun nehir | 1.100 km () |
| En büyük göl | |
Fas, Afrika'nın kuzeybatısında bir ülkedir. Atlantik okyanusu kıyıları Cebelitarık boğazı ile Akdeniz kıyılarını ayırır. Güneyinde tartışmalı Batı Sahra bölgesi ile güney ve güneydoğusunda Cezayir bulunmaktadır. Batısında atlantik kıyılarına yakın Kanarya Adaları ve Madeira Adaları bulunmaktadır. Kuzeyinde Cebelitarık İspanya'yı Fas'tan ayırır.
Başkenti Rabat'tır. Büyük şehirleri Kazablanka, Agadir, Fez, Marakeş, Meknes, Tetouan, Tanca, Oujda, Ouarzazate ve Laayoune'dir (Batı Sahra).
Yer şekilleri
Afrika'da bulunan sıra dağ dizisi olan Atlas Dağları kıtanın kuzeybatısında Fas'tan başlayarak, Cezayir ve Tunus ülkelerine uzanır. Dağlar Fas'ın üçte ikisini kaplar ve yüksek doruklara erişir. 4.000 metreyi geçen dorukları bulunur. , ülkenin en yüksek noktası, 4.167 metredir. Fas'ta 4 ana dağ sırası bulunur; Atlas Dağları (Yüksek Atlas, Sahra Atlasları ve Orta Atlaslar) ve Rif Dağları.
Kuzeydeki ilk sıra Akdeniz'e sınır oluşturur. ile 2.456 metrelik doruğa ulaşır. Rif Sıradağları bu bölgede sıralanır. Orta Atlaslar, Fas'ın su kuleleri olup doğudaki çorak düzlüklerle batıdaki verimli arazileri birbirinden ayırır. Doğuya doğru 3.100 metreyi geçen doruklar (örneğin Cebel Bou Naceur) bulunmakta. Batıda yükseklikler azalarak platolara ve düzlüklere izin verir. Güneyde Yüksek Atlaslar ile sınırlanır. Ülkedeki en önemli dorukları şöyledir:
| Dağ | Doruk | Yükseklik | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tdeguen doruğu | 2.465 m | |||||||||
| Bonasr doruğu | 3.326 m | |||||||||
| Boiblan doruğu | 3.190 m | |||||||||
| Toubkal doruğu | 4.165 m | |||||||||
| Component doruğu | 4.071 m | |||||||||
| Leem doruğu | 2.531 m | |||||||||
| Kaynak: Fas Resmi internet sitesi (Arapça) | ||||||||||
Ovalar genellikle Rif ve Atlas sıradağları arasında kalan bölgede bulunmaktadır. 36.000 km² yüzölçümü ile alçak platoları, nehirleri, tepeleri ve verimli ovaları ile burada bulunur. ovasında şeker pancarı, pirinç, şeker kamışı ve tütün yetiştirilir ve bu ova içindeki mantar meşesi ve okaliptüs işletmelerinin olduğu ormanı ile diğerlerinden ayrılır.
Geniş düzlükler ve fosfat platoları Kongo DC sınırına kadar uzanır. , ve Tadla ovalarına Orta Atlas sıradağları sırtlarında bulunur. Daha güneydeki ovasına, Marakeş yakınlarında, Souss ovasına okyanus, Yüksek Atlaslar ve Orta Atlaslar arasındaki üçgende rastlanılır. Kuzeyde Lukos, Nekkor, Trifa, Ouergha, Baht, Inaouen gibi daha küçük ova ve verimli vadileri de bulunmaktadır.
Güneyde, Erg Çebbide, Cezayir sınırı yakını, Fas'ın taş ve kumla kaplı en büyük bölgesidir. Burada kumulların yüksekliği 200 metreye ulaşmaktadır.
Su
Fas su kaynakları, Dünya su kaynakları endeksi ortalamasına göre (ortalama 9,1'e göre), su kaynaklarında 5,4 puanla ve su zenginliği endeksine göre 46. sırayla, orta ila zayıf arasında addedilir. Toplam yenilenebilir su kaynağına göre sıralandığında yıllık 20~23 milyar m³lük hacimle 174 ülke arasında 114. sırada yer alır ve temiz su kaynağında yıllık 12,6 km³'lük hacimle de 41. sırada yer alır.
Bitki örtüsü
Ağırlıklı olarak Akdeniz bitki örtüsü karakteri gösterir. Dağlık bölgeleri ağaçlara, (ardıç, meşe, sedir vd.) ve diğer dağ bitkilerinin büyümesine olanak verir. Ovalarında zeytin, sakız ağaçları yetişir. Ayrıca Atlas dağları ağaçların büyümesi için uygun ortama olanak sağlamaktadır. İç bölgelerde Alafh ve Binalşibh'de ağaçlara ev sahipliği yaparken ve güney bölgelerde ise vahalar palmiye ağaçlarının büyüme için ideal yerlerdir.
Fas çölleşme sorunu yüzünden yılda 31 hektarlık ormanlık alanını kaybetmektedir. Sorun sadece güney bölgelerinde değil, kuzeyde de sarî olup sadece 1920 yılından bu yana kuzeydeki orman alanlarının yarısından fazlasını kaybetmiştir, özellikle 1951 (yüzbin hektar) ile 1992 (altmış bin hektar)arasındaki dönemde. Güneyde ise kumlar280 bin hektarı süpürdü ve sadece Fas'ta mevcut olan pek çok türün de dahil olduğu 1500 bitki nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.
Siyaset ve yönetim
Fas’ın, Batı Sahra’yı işgal etmesi sebep gösterilerek, Afrika Birliği’nden geçici süreliğine çıkarılmıştır. 2011 başlarında meydana gelen demokrasi ayaklanmalarından Fas da etkilenmiş, halkın idareye karşı rahatsızlıkları çeşitli yürüyüş ve gösterilere sebep olmuştur. Fas, Temmuz 2016'da yaptığı açıklamada yeniden Afrika Birliği içerisinde yer almayı hedeflediğini açıklamıştır. Ülke Aralık 2016'da yaptığı yeni üyelik başvurusu ile birlik içerisinde yeniden yer almak istediğini ifade etmiştir. 30 Ocak 2017 tarihinde gerçekleştirilen 28. Afrika Birliği toplantısında Fas yeniden üyeliğe dahil edilmiştir. 20 Şubat 2011'de Rabat'ta yapılan (katılımında Facebook gibi İnternet sitelerinin de etkisinin olduğu) büyük mitingden sonra Kral Muhammed El-Sadis (VI. Muhammed) halka yaptığı ilk ulusa seslenişle reform sözü vermiştir. Kral Muhammed, komisyonun başkanlığına Abdüllatif Menuni'nin getirildiğini, Menuni'nin haziran ayına kadar kendisine anayasa reformu önerilerini sunacağını kaydetmiştir. VI. Muhammed anayasada reform sözünü tutmuş, yapılan reformla yetkilerinin devrini referanduma sunmuştur. Halkın Krala karşı büyük saygısının olmasının nedeni babası II. Hasan'dan sonra baskıcı rejime son vermesi ve İslam peygamberi Muhammed'in soyundan gelmesidir. (Kazablanka'daki II. Hasan Camii'nde altından yapılan levhada şeceresinde gösterilmektedir)
İdari yapılanma
Fas idari olarak 16 bölgeye ve altında 62 vilayete (Fransızca: préfecture) ve alt bölgeye (Fransızca: provinces) bölünmüştür.
Bölgeler
- Ayrıca bakınız Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti (Kısmen tanınan devlet)
2015'te yerel yönetimi güçlendirme/Bölgeselleştirme Kanununun yürürlüğe girmesi ile, 12 bölge oluşturulmuştur. Buna göre bölgeler:
- Tanger-Tétouan-Al Hoceïma
- L'Oriental
- Fès-Meknès
- Rabat-Salé-Kénitra
- Béni Mellal-Khénifra
- Casablanca-Settat
- Marrakech-Safi
- Drâa-Tafilalet
- Souss-Massa
- Guelmim-Oued Noun
- Laâyoune-Sakia El Hamra
- Dakhla-Oued Ed Dahab
Vilayetler
Fas 37 vilayet ve iki büyük şehre* bölünmüştür: Agadir, Al Hoceima, Azilal, Beni Mellal, Ben Slimane, Boulemane, Casablanca*, Chefchaouen, El Jadida, Sraghna El Kelaa, Er Rachidia, Essaouira, Fes, Figuig, Guelmim, Ifran, Kenitra, Khemisset, Rommani, Khenifra, Khouribga, Laayoune, Larache, Marakeş, Meknes, Nador, Ouarzazate, Oujda, Rabat-Sale*, Safi, Settat, Sidi Kacem, Tanca, Tan-Tan, Taounate, Taroudannt, Tata, Taza, Tetouan, Tiznit; ayrıca üç province/alt bölge Ad Dakhla (Oued Eddahab) Boujdour ve Es Smara.
Ekonomi
| Bölgeler | Toplam GSYİH'ya payı | GSYİH (milyar $) eşdeğeri | |
|---|---|---|---|
| 1 | Grand Casablanca | 18,8 % | 16.709/ Bahreyn |
| 2 | Souss-Massa-Draâ | 12,2 % | 10.843/ Senegal |
| 3 | Rabat-Salé-Zemmour-Zaer | 9,8 % | 8.710/ Kamboçya |
| 4 | Marrakech-Tensift-El Haouz | 8,2 % | 7.288/ Kuzey Makedonya |
| 5 | Tangier-Tétouan | 7,4 % | 6.577/ Mali |
| 6 | Oriental | 7,1 % | 6.310/ Malta |
| 7 | Gharb-Chrarda-Béni Hssen | 6,9 % | 6.132/ Haiti |
| 8 | Doukkala-Abda | 5,4 % | 4.799/ Nikaragua |
| 9 | Chaouia-Ouardigha | 5,2 % | 4.621/ Gine |
| 10 | Meknès-Tafilalet | 4,9 % | 4.355/ Moldova |
| 11 | Fès-Boulemane | 4,2 % | 3.732/ Moğolistan |
| 12 | Tadla-Azilal | 4,2 % | 3.732/ Tacikistan |
| 13 | Sahra vilayetleri | 3,0 % | 2.666/ Moritanya |
| 14 | Taza-Al Hoceima-Taounate | 2,7 % | 2.399/ Togo |
Fas Afrika'nın en büyük beşinci ekonomisine sahiptir. Cezayir'den sonra, Mağrip'in ikinci büyük ekonomisidir. 2008 yılında Fas büyüme oranı yaklaşık %6,5 idi. Fas Afrika ortalamasına göre güçlü bir gayri safi yurt içi hasılaya sahiptir. 2008'de 8.52 milyar dolar civarında olan ya da kıtanın toplam GSYİH'nin% 9'u Fas'a aittir. Fas da 1999 yılında Kral VI Muhammed tahta çıkmasından bu yana her yıl ortalama %8 büyüme oranı yakalamıştır. Bu büyüme yıllık hasat gibi değişken sonuçlara bağlı olduğundan sürdürülebilir değildir.
Avrupa kıtası ile Fas'ın yakınlığı, Avrupa şirketlerinin yer değiştirmelerinde Fas'a yönelimlerine yol açmış, bu da büyük ölçüde ekonomiye katkısı olmuştur. 2000'lerin başından bu yana, yürüttüğü tutarlı maliye politikası offshore için cazip bir ülke konumuna gelmiştir. OECD 2008'de yarattığı iş hacmi ile krallığı Estonya ve Çin'den sonra 3. sıraya yerleştirmiştir.
Ülkede tarıma dayalı besin endüstrisi kollarının yanı sıra, kimya ve gübre sanayi ile küçük el sanatları gelişmiştir. Yeraltı kaynakları ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Fas'ta çıkarılan madenlerin başında fosfat gelir. Fosfat dışında, manganez, arsenik,nikel, kobalt ve demir de bulunmaktadır. Ayrıca az miktarda kömür ve petrol gümüşlü kurşun da çıkarılır. Ülke sanayinin ihtiyacı olan enerji büyük ölçüde hidroelektrik santrallerden sağlanır.
Tanca'nın İspanya'ya yakın olması ve bu sayede iki ülke arasında yapılan ve 45 dakika süren feribot seferleri sayesinde İspanya ile ticaret gelişmiştir. Bunun yanında günlük olarak Fransa'nın Güney ve liman kenti olan Marsilya şehrine de seferler düzenlenmektedir.
Sosyal Güvenlik Ulusal Fon (La Caisse Nationale de Sécurité Sociale-CNSS), Nisan 1961 tarihinden itibaren, ücretliler için Fas sosyal güvenlik programını yönetmektedir. Bu kamu kurumu, şirketlerden prim toplamaktan ve ayrıca ekonominin temel sektörlerinde çalışan işçilerin (sanayi ve ticaret, tarım, balıkçılık ve esnaf) sosyal güvenlik şemsiyesi altındaki masraflarını karşılamaktan sorumludur. Sosyal güvenliğin şemsiyesi; hastalıklar, hamilelik, sakatlık ya da yaşlılık bir sonucu olarak ücret kaybına karşı, işçileri (ve ailelerini) korur. Yaklaşık 5.000 personeli ile, kurum, ülke genelinde 50 ofis ile yayılıdır.
| Gösterge | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
|---|---|---|---|---|
| milyar USD | 65,64 | 74,41 | 85,21 | 91,41 |
| GSYİH büyümesi (sabit fiyatlarla) | %7,8 | %2,7 | %6,5* | %5,5* |
| USD cinsinden kişi başına GSYH | 2.151* | 2.422* | 2.901* | 2.868 |
| Enflasyon oranı | %3,3 | %2 | %3,9* | %4,5* |
| Kaynaklar : IMF - World Economic Outlook Database(*) Tahmini değer (1) Dünya bankası | ||||
Tarım
Fas'ta tarım için ülkenin iş gücünün yaklaşık %40'ını kullanır. Ve böylece, tarım ülkenin en iş kolu konumunda yer alır. Arpa, buğday ve diğer hububat ana ürünler arasında yer almaktadır. Atlantik kıyısında, geniş ovalarda zeytin, narenciye ve üzüm yetiştirilmektedir.
| Sıralama | Ürün | Değeri (x $1000) | Üretim | Miktara göre dünya sıralaması | Değere göre dünya sıralaması |
| 1 | Buğday | 939.150 | 6.400.000 | 19 | 17 |
| 2 | Doğal Tavuk eti | 635.889 | 446.424 | NA | NA |
| 3 | Zeytin | 616.541 | 770.000 | 6 | 6 |
| 4 | Domates | 480.433 | 1.300.000 | 17 | 17 |
| 5 | Doğal Sığır eti | 433.257 | 160.384 | NA | NA |
| 6 | İnek sütü, toptan, taze | 409.566 | 1.750.000 | NA | NA |
| 7 | Arpa | 389.709 | 3.800.000 | 12 | 7 |
| 8 | Doğal kuzu eti | 325.935 | 119.706 | NA | NA |
| 9 | Badem, kabuklu | 307.240 | 104.115 | 5 | 5 |
| 10 | Portakal | 231.910 | 1.200.000 | 14 | 14 |
| 11 | Patates | 230.032 | 1.500.000 | NA | NA |
| 12 | Yumurta | 221.668 | 267.267 | NA | NA |
| 13 | Çalı fasulyesi | 173.716 | 182.180 | 3 | 3 |
| 14 | Üzüm | 171.485 | 300.000 | NA | NA |
| 15 | Elma | 169.166 | 400.000 | NA | NA |
| 16 | Çilek | 168.627 | 124.239 | 11 | 11 |
| 17 | Kuru soğan | 136.521 | 650.000 | 23 | 23 |
| 18 | Kavun | 134.386 | 730.000 | 8 | 8 |
| 19 | Mandalina | 128.945 | 522.000 | 12 | 12 |
| 20 | Anason rezene | 127.126 | 23.000 | 7 | 7 |
Turizm
Fas'ta genel olarak çöl turizmi yaygındır. Fas 2018 yılında Afrika'nın en çok ziyaret edilen ülkesi olmuştur.
Demografi
| Yıl | Nüfus bin | Yıllık artış (%) |
| 1960 | 11.626 | - |
| 1971 | 15.321 | 2,89 |
| 1982 | 20.450 | 3,04 |
| 1994 | 26.019 | 2,27 |
| 2004 | 29.840 | 1,47 |
Arap ülkeleri içerisinde Fas, Mısır, Sudan ve Cezayir'den sonra dördüncü kalabalık nüfusa sahip ülkedir. Çeşitli doğal çevrelerin çok eşitsiz yapılaşma sunması sonucunda nüfus, ülke içinde çok düzensiz olarak dağılım göstermektedir. Çorak ya da çöl bölgelerinin hemen hemen ıssız olmasına karşın Akdeniz kesimi ovaları ya da Atlas Okyanusu’na yakın kuzey kesimlerdeki ovalar oldukça yoğun nüfus barındırmaktadırlar. ve Anti Atlaslar gibi bazı dağ kütlelerinin de nüfusu yoğundur.
Kentleşme de çok eşitsizdir; Kuzey Fas’ın Atlas Okyanusu kesiminde, özellikle Casablanca-Kenitra ve Fas-Rabat eksenlerinde kentleşme yoğundur. Bununla birlikte, kentleşme hızla ilerlemektedir: 1926’da nüfusun %10’dan azı kentlerde yaşarken 1981’de bu oran yaklaşık % 40’a çıktı. Kazablanka, Rabat, Asfi ya da Agadir gibi modern kıyı kentlerinin gelişmesi, Fes ve Marakeş gibi iç kesimlerdeki geleneksel eski kentlerde oranla çok daha belirgindir.
Ülkede nüfus artışı hızlıdır: 20. yüzyılın başında Fas’ın nüfusu 5 milyondan azdı; 1954’te 10 milyona ulaşan nüfus 1985-1990 yıllarında 22 milyona ulaştı ve bu rakam günümüzde 33 milyonun üzerinde seyir etmektedir. Doğal nüfus artış oranı %3 dolaylarındadır; aile planlaması siyaseti sayesinde doğumlar azalmaya başladıysa da, gene de doğum oranı çok yüksektir. Fas genç bir nüfusa sahiptir: 15 yaşından küçükler toplam nüfusun yarısına yakınını oluşturmaktadırlar.
Din
Faslıların çoğunluğu Müslüman ve Maliki mezhebindendir. Geçmişte özel bir öbek oluşturan Fas’taki Musevi nüfus, 1956’da başlayan göçler sonucu bütünüyle ortadan kalkmıştır. Sömürge döneminde çok olan Avrupalıların sayısı günümüzde 50.000’i aşmamaktadır. Avrupalılar daha çok Rabat ve Casablanca’da toplanmıştır.
Dil
Resmî dilleri Arapça olmasına rağmen devlet dairelerinde Fransızca kullanılmaktadır. Halk arasında kullanılan Arapça'ya Darija denilir ve diğer Arap ülkeleriyle karşılaştırıldığında değişiktir. Nüfusun büyük bir bölümü Berberilerden oluşur ve çeşitli Berberi dilleri halkın üçte birince konuşulur, ancak özellikle dağlık kesimlerde Araplaşma sürmektedir. Bunların başında Sheluh veya dili, güneyde Sousi halkı tarafından konuşulmaktadır. Kuzeyde ise Tamazigt dili Kuzey Berberileri tarafından kullanılmaktadır.
Ülkenin kuzey kesimi İspanyolların etkisi altında kaldığından buralarda İspanyolca konuşanlara rastlamak mümkündür. Bugün sorunlu olan Batı Sahra topraklarında da İspanyolca konuşulmaktadır.
Sanat
Mimari ve dekorasyon
Geçen yüzyılın altmışlarında popüler olan ve ortaklaşa yapılan sergilerle gelişen, manda döneminin sanatta etkisini bu dönemin Fas resimlerinde görülebilir.
Fas'ta dekorasyonda görülen çeşitlilik ve renklerdeki kontrast, ülkedeki ve çevresindeki medeniyetlerin çeşitliliğinin yansımasıdır. Geleneksel Fas modası pek çok kültür ve geleneğin çeşitliliğinin sonucu olarak Fas millî giyimini karakterize eder.
Mağribi mimarisi bu bölgede özelliklerini kazanırken diğer mimari akımlara göre daha yavaş bir gelişim göstermiştir. Seville, Granada, Marakeş ve Fes gibi şehirlerin yapıları bu mimari tipinden (doğal olarak) etkilenirken dünyanın pek çok farklı bölgesinde de Mağribi mimarisinin etkilerini görmek mümkündür.
Eğitim
Galeri
-
![image]()
Çöl manzarası -
![image]()
Rebat, Kale Kapısı -
![image]()
Marakeş, Cemaa el Fna
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Meydan Larousse Ansiklopedisi[]
- ^ . Knoema. 2019. 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ (Fransızca). . 2014. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019.
- ^ a b c d "Morocco". IMF. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ . data.worldbank.org. World Bank. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ "maroc.ma". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ Geleneksel uzun adı: Fas Krallığı 26 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . İngilizce: Kingdom of Morocco - Kısaca: Fas İngilizce: Morocco - Yerel uzun ismi: al-Mamlakah al-Maġribiyya - Yerelde kısaca: al-Maġrib - CIA World Factbook
- ^ Yahya, Dahiru (1981). Morocco in the Sixteenth Century (İngilizce) (İngilizce). Longman. s. 18. ISBN .
- ^ "Regions of Morocco (İngilizce)". statoids.com. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2007.
- ^ Fas Resmi interente sitesi (Arapça). . 8 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2009.
- ^ . 11 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011.
- ^ Lawrence, Peter (Mart 2003) [2002]. (PDF). Keele Economics Research Papers (İngilizce). Birleşik Krallık: Keele University. s. 11 و 15. OCLC 52064478. 8 Ocak 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Report of the Arab Water Council 2004 13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ "Morocco: Residents of Informal Settlements Access Water and Sanitation Services (İngilizce)". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2011.
- ^ . 5 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011.
- ^ a b "Africa :: Morocco — The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ المغرب ( Wikipedia. Sürüm tarihi: {{{5}}} ).
- ^ Fas'ın bölgeleri 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., statoids.com
- ^ http://www.scribd.com/doc/25848936/Maroc-Contribution-Sectorielle-des-Regions-a-la-Creation-de-la-Richesse-Nationale 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - DEPF Maliye ve Ekonomi Bakanlığı
- ^ . 19 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2011.
- ^ "Morocco (İngilizce)" (PDF). Library of Congress web sitesi. Mayıs 2006. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2011.
- ^ . 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2011.
- ^ BM Gıda ve Tarım Örgütü (İngilizce). "Food and Agriculture Organization of the United Nations". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2009.
- ^ "International Tourism Highlights, 2019 Edition". 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.
- ^ . 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011.
- ^ 2014 Morocco Population Census
- ^ . 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011.
- ^ (Arapça). Fas Resmi internet sitesi. 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2011.
Dış bağlantılar
- Fas fotoğrafları9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fas Arapca المغرب el Magrib Berberice ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ l Meġrib resmi adiyla Fas Kralligi Arapca المملكة المغربية el Memleketu l Magribiyye Berberice ⵜⴰⴳⴻⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ Tageldit n l Meġrib yaklasik 37 milyon nufusa ve 720 000 km yuzolcumune sahip bir Kuzey Afrika ulkesidir Baskenti Rabat ve en buyuk sehri de Kazablanka dir Magrip ulkelerinden biri olan Fas in Atlantik Okyanusu dan Cebelitarik Bogazi ni cevreleyip Akdeniz de son bulan uzun bir sahil seridi vardir Doguda Cezayir kuzeyde Ispanya bogaz boyunca denizden bir sinir ve Ceuta ile Melilla adlarinda iki kucuk ozerk sehir guneyde ise Moritanya ile komsudur Ayni zamanda ulke Bati Sahra adi verilen bolgede 1975 te koloni ulkesi Ispanya tarafindan terk edildikten sonra hak iddia etmis ve gunumuzde de bolgenin dortte ucunu fiilen yonetmektedir Fasالمملكة المغربية Arapca El Memleketu l Magribiyye ⵜⴰⴳⴻⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ Berberice Tageldit n l Meġrib Fas KralligiBayrak ArmaSlogan الله الوطن الملك Allah el Vaṭan el Melik Arapca ⴰⴽⵓⵛ ⴰⵎⵓⵔ ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ Yakuc Tamurt Agellid Berberice Allah Anayurt KralMilli mars Hymne Cherifien source source track track track track track track track track track track Fas in Dunya uzerindeki konumu Fas in tartismasiz bolgeleri koyu yesille isgali altindaki bolgeler yesille hak iddia ettigi bolgeler acik yesille gosterilmistir BaskentRabat 34 02 K 6 50 B 34 033 K 6 833 B 34 033 6 833En buyukKazablanka 33 32 K 7 35 D 33 533 K 7 583 D 33 533 7 583Resmi dil ler Berberice ve ArapcaDiger dillerFas Arapcasi Hasaniye Arapcasi Berberice FransizcaEtnik gruplar 99 Arap Berberi 1 digerDemonimFasliHukumetUniter parlamenter yari anayasal monarsi KralVI Muhammed BasbakanAziz AhnusTarihce Idrisi Hanedani789 974 Murabitlar1040 1147 Muvahhidler1147 1269 Merini Sultanligi1269 1465 1471 1549 Saadi Hanedani1549 1659 Alevi Hanedani1666 Fransa dan bagimsizlik2 Mart 1956 Ispanya dan bagimsizlik7 Nisan 1956Yuzolcumu Toplam710 850 km2 Bati Sahra 266 000 km2 dahil yuzolcumu 710 850 km2 40 Su 0 06Nufus 2020 tahmini37 037 908 39 2014 sayimi33 848 242 Yogunluk50 0 km2GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam291 495 milyar 58 Kisi basina8 027 120 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam124 003 milyar 58 Kisi basina3 415 123 Gini 2015 40 3 ortaIGE 2019 0 686 orta 121 Para birimiFas dirhemi MAD Zaman dilimiUTC 0 WET Yaz YSU UTC 1 BAYS Trafik akisisagTelefon kodu212Internet alan adi maHaritadaki yesil ve acik yesil alan Bati Sahra yi gostermektedir Yesil Yuruyus ten bu yana Fas in fiilen yonetimi altinda bulunan bolgenin statusu halen uluslararasi bir sorundur Resmi ve baskin dini Islam olan ulkenin resmi dilleri ise Arapca ve Berbericedir Fas Afrika Birligi nin Arap Ligi nin Buyuk Magrip Birligi nin Frankofon nun Islam Konferansi Orgutu nun Akdeniz Diyalogu grubunun ve G77 nin uyesidir EtimolojiTam Arapca ismi el Memleketu l Magribiyye المملكة المغربية Bati Kralligi dir Genellikle el Magrib المغرب Bati ismi kullanilir Tarihi referanslarda Orta Cag Arap tarihcileri ve cografyacilar Fas i el Magribu l Aḳṣa المغرب الأقصى En Uzak Bati olarak anmislardir Ayni sekilde Cezayir icin el Magribu l Evsaṭ المغب الأوسط Orta Bati ve Tunus icin de el Magribu l Edna المغرب الأدنى Yakin Bati denmistir Morocco kelimesi Latince deki Morroch kelimesinden gelir Morroch Latince de Murabitlar ve Muhavvidler in baskentleri olan Marakes e verilen isimdir Iranlilar Marrakech ve Turkler de antik Idrisi ve Marini baskent Fes ten dolayi bu ulkeye Fas demislerdir Marakes ismi buyuk ihtimalle Berberice de Tanri nin Topraklari anlamina gelen Mur Akush kelimesinden gelmektedir TarihceTarih oncesi ve Antik donem Bugunku Fas topraklarindaki ilk yerlesimler Cilali Tas Devri ne tarihlenen MO 8000 yillarindan kalma ait kalintilara aittir Kalintilar o devirde Fas ta buyuk bir kuraklik yasandigini gostermektedir Bircok teorisyen Berberilerin atalari olarak kabul ettikleri adinda bir halkin bu devirde var olduguna inanir Buyuk ihtimalle bu halkin Fas topraklarina gelisi ve bu topraklarda tarimin baslamasi ayni tarihlerdir Daha sonralari klasik donemde Fas olarak anilmaya baslanmistir Volubilis te bir Roma mozaigi Kuzey Afrika ve Fas Akdeniz uygarligina erken klasik donemde Fenikeli tuccarlar ve koloniler sayesinde oldukca yavas ve gec dahil olmustur Fenikelilerin gelisiyle Akdeniz in bu stratejik kosesi Roma nin ilgi alanina girmis ve kisa sure sonra da bu bolge Mauretania Tingitana adiyla Roma ya dahil olmustur 5 yuzyilda bolge Vandallar ve Vizigotlarin eline gecti Bunu Bizans idaresi izledi Ancak hicbirisi Fas in yuksek daglarindaki Berberileri hukum altina alamadilar Orta Cag Muslumanlarin Magrip i ele gecirmesi 7 yuzyilda meydana geldi Emeviler gucunun dorugundayken Fas taki ilk ele gecirmeyi Sam Emevileri nin hizmetindeki bir komutan olan Ukbe bin Nafi komutasindaki Islam ordusu yapti 670 yilindaki bu ilk ele gecirmenin ardindan Ukba ibn Nafi nin halefleri ilerleyen donemde Fas in tamamini kontrolleri altina aldilar ve 683 yilinda ulkeye Maghreb al Aqsa En Uzak Bati adini verdiler Uygulanan asimilasyon yaklasik olarak bir asir surdu Fas in Arap ve Islam hakimiyetine girmesinden sonra yedinci asir boyunca Arap kulturunun etkisi altinda kalmis olan Berberilerin buyuk cogunlugu Araplarin kiyafet geleneklerini kulturlerini ve Islam dinini benimsediler Devletlerini bu kulture gore sekillendirip ilk orneklerini ve devletleriyle verdiler Ancak bu devletlerin kuruluslari beraberinde uzun ic savaslari da beraberinde getirdi Idrisi Hanedani nin kurucusu olan ulkenin Bagdat taki Abbasi halifeleriyle ve Endulus Emevileriyle olan bagini kopardi ve yollarini ayirdi Idrisiler Fes sehrini alip bu sehri baskent haline getirdiler ve Fas bir bilim kultur merkezi ve bolgesel bir guc haline geldi Idrisiler in ardindan Arap gocmenler Fas taki politik guclerini yitirdiler Berberiler yonetimleri sekillendirmeye basladilar ve yeniden ulkenin hakim gucu haline geldiler Fas bu Berberi yonetimleri zamaninda belki de tarihteki en parlak donemini yasadi Arap Idrisiler 11 yuzyilda tehcir edildiler Murabitlar Muvahhidler daha sonra Meriniler ve son olarak Saadiler Kuzeybati Afrika nin buyuk bolumunu Musluman Iberya yi ve Endulus u icine alan buyuk devletler kurdular Alevi Hanedani idaresi 1666 gunumuz Saadiler in ardindan Alevi Hanedani yonetime geldi Bu siralarda Fas Ispanya ve Osmanli nin nufuz mucadeleleri ile baskilarina maruz kaliyordu Alevi Hanedani kisa sure icin kendisinden once gelen hanedanlara nazaran daha kucuk bir alanda sessiz bir zenginlikte hukum surduler ve pozisyonlarini korudular 1684 yilinda Tanca yi ilhak ettiler Hanedanin basindaki Ismail ibn Serif yerel guclere karsi birlesik bir kralligi savundu ve bunu da gerceklestirdi Avrupali nufuzu Guney Fas tan bir Berberi kadin Fotograf 1940 1960 yillari arasinda cekilmistir 15 yuzyilda Atlantik kiyilarindaki basarili Portekiz saldiri ve istilalari Fas i derinden etkilememisti Napolyon Savaslari nin ardindan gittikce Istanbul dan bagimsiz hareket etmeye baslayan Misir ve Kuzey Afrika ile Beylerin hukmu altindaki korsanlar Avrupa icin kolonicilik bakimindan cazip hale geldiler Ilk olarak Fransa 1830 lu yillarin baslarinda Fas ile ciddi sekilde ilgilenmeye basladi Birlesik Krallik in Fas taki Fransiz nufuzunu 1904 yilinda tanimasi Alman Imparatorlugu nu kizdirdi Haziran 1905 krizi Algeciras Konferansi nda cozuldu Buna gore 1906 yilinda Fransa nin ozel durumu tanindi ve Fas in gelecegi Fransa ile Ispanya nin ortak kararlarina birakildi Ikinci Fas Krizi Berlin tarafindan cikarildi ve Avrupa buyuk guclerinin arasini acti Krizin ardindan imzalanan yla Fas tam olarak bir Fransiz somurgesi haline geldi ve Kuzey ile Guney Sahra sinir bolgeleri Ispanya ya birakildi Modern donemler Bu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz 1963 te Cezayir in Atlas okyanusuna bir cikis koridoru istedigi icin Fas ile Cezayir arasinda La guerre des sables diye bilinen ve bes ay suren Kum Savasi yasandi CografyaFasKita AfrikaBolge MagripKoordinatlar 32 00 N 5 00 WYuzolcum dunyada 40 57 tartismali bolge Bati Sahra siz sirada 710 850 446 550 tartismali bolge Bati Sahra siz km Kara 99 94 Su 0 06 Kiyilar 3 600 1 835 tartismali bolge Bati Sahra siz kmSinirlar toplam 2017 9 km Cezayir 1 605 km Ispanya Ceuta 6 3 km Ispanya Melilla 9 6 km kmEn yuksek nokta 4 165 m En alcak nokta 55 m En uzun nehir 1 100 km En buyuk gol Fas Afrika nin kuzeybatisinda bir ulkedir Atlantik okyanusu kiyilari Cebelitarik bogazi ile Akdeniz kiyilarini ayirir Guneyinde tartismali Bati Sahra bolgesi ile guney ve guneydogusunda Cezayir bulunmaktadir Batisinda atlantik kiyilarina yakin Kanarya Adalari ve Madeira Adalari bulunmaktadir Kuzeyinde Cebelitarik Ispanya yi Fas tan ayirir Baskenti Rabat tir Buyuk sehirleri Kazablanka Agadir Fez Marakes Meknes Tetouan Tanca Oujda Ouarzazate ve Laayoune dir Bati Sahra Yer sekilleri Afrika da bulunan sira dag dizisi olan Atlas Daglari kitanin kuzeybatisinda Fas tan baslayarak Cezayir ve Tunus ulkelerine uzanir Daglar Fas in ucte ikisini kaplar ve yuksek doruklara erisir 4 000 metreyi gecen doruklari bulunur ulkenin en yuksek noktasi 4 167 metredir Fas ta 4 ana dag sirasi bulunur Atlas Daglari Yuksek Atlas Sahra Atlaslari ve Orta Atlaslar ve Rif Daglari Kuzeydeki ilk sira Akdeniz e sinir olusturur ile 2 456 metrelik doruga ulasir Rif Siradaglari bu bolgede siralanir Orta Atlaslar Fas in su kuleleri olup dogudaki corak duzluklerle batidaki verimli arazileri birbirinden ayirir Doguya dogru 3 100 metreyi gecen doruklar ornegin Cebel Bou Naceur bulunmakta Batida yukseklikler azalarak platolara ve duzluklere izin verir Guneyde Yuksek Atlaslar ile sinirlanir Ulkedeki en onemli doruklari soyledir Dag siralari ve doruklari Dag Doruk YukseklikTdeguen dorugu 2 465 mBonasr dorugu 3 326 mBoiblan dorugu 3 190 mToubkal dorugu 4 165 mComponent dorugu 4 071 mLeem dorugu 2 531 mKaynak Fas Resmi internet sitesi Arapca Afrika nin en yuksek 2 dorugu olan Toubkal zirvesinin 360 C panoramik goruntusu Ovalar genellikle Rif ve Atlas siradaglari arasinda kalan bolgede bulunmaktadir 36 000 km yuzolcumu ile alcak platolari nehirleri tepeleri ve verimli ovalari ile burada bulunur ovasinda seker pancari pirinc seker kamisi ve tutun yetistirilir ve bu ova icindeki mantar mesesi ve okaliptus isletmelerinin oldugu ormani ile digerlerinden ayrilir Genis duzlukler ve fosfat platolari Kongo DC sinirina kadar uzanir ve Tadla ovalarina Orta Atlas siradaglari sirtlarinda bulunur Daha guneydeki ovasina Marakes yakinlarinda Souss ovasina okyanus Yuksek Atlaslar ve Orta Atlaslar arasindaki ucgende rastlanilir Kuzeyde Lukos Nekkor Trifa Ouergha Baht Inaouen gibi daha kucuk ova ve verimli vadileri de bulunmaktadir Guneyde Erg Cebbide Cezayir siniri yakini Fas in tas ve kumla kapli en buyuk bolgesidir Burada kumullarin yuksekligi 200 metreye ulasmaktadir Su Fas su kaynaklari Dunya su kaynaklari endeksi ortalamasina gore ortalama 9 1 e gore su kaynaklarinda 5 4 puanla ve su zenginligi endeksine gore 46 sirayla orta ila zayif arasinda addedilir Toplam yenilenebilir su kaynagina gore siralandiginda yillik 20 23 milyar m luk hacimle 174 ulke arasinda 114 sirada yer alir ve temiz su kaynaginda yillik 12 6 km luk hacimle de 41 sirada yer alir Bitki ortusu Agirlikli olarak Akdeniz bitki ortusu karakteri gosterir Daglik bolgeleri agaclara ardic mese sedir vd ve diger dag bitkilerinin buyumesine olanak verir Ovalarinda zeytin sakiz agaclari yetisir Ayrica Atlas daglari agaclarin buyumesi icin uygun ortama olanak saglamaktadir Ic bolgelerde Alafh ve Binalsibh de agaclara ev sahipligi yaparken ve guney bolgelerde ise vahalar palmiye agaclarinin buyume icin ideal yerlerdir Fas collesme sorunu yuzunden yilda 31 hektarlik ormanlik alanini kaybetmektedir Sorun sadece guney bolgelerinde degil kuzeyde de sari olup sadece 1920 yilindan bu yana kuzeydeki orman alanlarinin yarisindan fazlasini kaybetmistir ozellikle 1951 yuzbin hektar ile 1992 altmis bin hektar arasindaki donemde Guneyde ise kumlar280 bin hektari supurdu ve sadece Fas ta mevcut olan pek cok turun de dahil oldugu 1500 bitki nesli tukenme tehlikesi ile karsi karsiya kaldi Siyaset ve yonetimFas in Bati Sahra yi isgal etmesi sebep gosterilerek Afrika Birligi nden gecici sureligine cikarilmistir 2011 baslarinda meydana gelen demokrasi ayaklanmalarindan Fas da etkilenmis halkin idareye karsi rahatsizliklari cesitli yuruyus ve gosterilere sebep olmustur Fas Temmuz 2016 da yaptigi aciklamada yeniden Afrika Birligi icerisinde yer almayi hedefledigini aciklamistir Ulke Aralik 2016 da yaptigi yeni uyelik basvurusu ile birlik icerisinde yeniden yer almak istedigini ifade etmistir 30 Ocak 2017 tarihinde gerceklestirilen 28 Afrika Birligi toplantisinda Fas yeniden uyelige dahil edilmistir 20 Subat 2011 de Rabat ta yapilan katiliminda Facebook gibi Internet sitelerinin de etkisinin oldugu buyuk mitingden sonra Kral Muhammed El Sadis VI Muhammed halka yaptigi ilk ulusa seslenisle reform sozu vermistir Kral Muhammed komisyonun baskanligina Abdullatif Menuni nin getirildigini Menuni nin haziran ayina kadar kendisine anayasa reformu onerilerini sunacagini kaydetmistir VI Muhammed anayasada reform sozunu tutmus yapilan reformla yetkilerinin devrini referanduma sunmustur Halkin Krala karsi buyuk saygisinin olmasinin nedeni babasi II Hasan dan sonra baskici rejime son vermesi ve Islam peygamberi Muhammed in soyundan gelmesidir Kazablanka daki II Hasan Camii nde altindan yapilan levhada seceresinde gosterilmektedir Idari yapilanma Fas idari olarak 16 bolgeye ve altinda 62 vilayete Fransizca prefecture ve alt bolgeye Fransizca provinces bolunmustur Bolgeler Tangier Tetouan Chaouia Ouardigha Meknes Tafilalet Laayoune Boujdour Sakia El Hamra Tadla Azilal Souss Massa Draa Rabat Sale Zemmour Zaer Oriental Gharb Chrarda Beni Hssen Doukkala Abda Buyuk Kazablanka Marrakech Tensift El Haouz Guelmim Es Semara Fes Boulemane Taza Al Hoceima TaounateCezayir Ispanya Kanarya Adalari Isp Melilla Isp Bati Sahra Cebelitarik Bogazi Atlantik Okyanusu Akdeniz Ayrica bakiniz Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti Kismen taninan devlet 2015 te yerel yonetimi guclendirme Bolgesellestirme Kanununun yururluge girmesi ile 12 bolge olusturulmustur Buna gore bolgeler Tanger Tetouan Al Hoceima L Oriental Fes Meknes Rabat Sale Kenitra Beni Mellal Khenifra Casablanca Settat Marrakech Safi Draa Tafilalet Souss Massa Guelmim Oued Noun Laayoune Sakia El Hamra Dakhla Oued Ed DahabVilayetler Fas 37 vilayet ve iki buyuk sehre bolunmustur Agadir Al Hoceima Azilal Beni Mellal Ben Slimane Boulemane Casablanca Chefchaouen El Jadida Sraghna El Kelaa Er Rachidia Essaouira Fes Figuig Guelmim Ifran Kenitra Khemisset Rommani Khenifra Khouribga Laayoune Larache Marakes Meknes Nador Ouarzazate Oujda Rabat Sale Safi Settat Sidi Kacem Tanca Tan Tan Taounate Taroudannt Tata Taza Tetouan Tiznit ayrica uc province alt bolge Ad Dakhla Oued Eddahab Boujdour ve Es Smara EkonomiFas ta bolgelere gore GSYIH Sira Bolgeler Toplam GSYIH ya payi GSYIH milyar esdegeri1 Grand Casablanca 18 8 16 709 Bahreyn2 Souss Massa Draa 12 2 10 843 Senegal3 Rabat Sale Zemmour Zaer 9 8 8 710 Kambocya4 Marrakech Tensift El Haouz 8 2 7 288 Kuzey Makedonya5 Tangier Tetouan 7 4 6 577 Mali6 Oriental 7 1 6 310 Malta7 Gharb Chrarda Beni Hssen 6 9 6 132 Haiti8 Doukkala Abda 5 4 4 799 Nikaragua9 Chaouia Ouardigha 5 2 4 621 Gine10 Meknes Tafilalet 4 9 4 355 Moldova11 Fes Boulemane 4 2 3 732 Mogolistan12 Tadla Azilal 4 2 3 732 Tacikistan13 Sahra vilayetleri 3 0 2 666 Moritanya14 Taza Al Hoceima Taounate 2 7 2 399 Togo Fas Afrika nin en buyuk besinci ekonomisine sahiptir Cezayir den sonra Magrip in ikinci buyuk ekonomisidir 2008 yilinda Fas buyume orani yaklasik 6 5 idi Fas Afrika ortalamasina gore guclu bir gayri safi yurt ici hasilaya sahiptir 2008 de 8 52 milyar dolar civarinda olan ya da kitanin toplam GSYIH nin 9 u Fas a aittir Fas da 1999 yilinda Kral VI Muhammed tahta cikmasindan bu yana her yil ortalama 8 buyume orani yakalamistir Bu buyume yillik hasat gibi degisken sonuclara bagli oldugundan surdurulebilir degildir Avrupa kitasi ile Fas in yakinligi Avrupa sirketlerinin yer degistirmelerinde Fas a yonelimlerine yol acmis bu da buyuk olcude ekonomiye katkisi olmustur 2000 lerin basindan bu yana yuruttugu tutarli maliye politikasi offshore icin cazip bir ulke konumuna gelmistir OECD 2008 de yarattigi is hacmi ile kralligi Estonya ve Cin den sonra 3 siraya yerlestirmistir Ulkede tarima dayali besin endustrisi kollarinin yani sira kimya ve gubre sanayi ile kucuk el sanatlari gelismistir Yeralti kaynaklari ulke ekonomisinde onemli bir yer tutmaktadir Fas ta cikarilan madenlerin basinda fosfat gelir Fosfat disinda manganez arsenik nikel kobalt ve demir de bulunmaktadir Ayrica az miktarda komur ve petrol gumuslu kursun da cikarilir Ulke sanayinin ihtiyaci olan enerji buyuk olcude hidroelektrik santrallerden saglanir Tanca nin Ispanya ya yakin olmasi ve bu sayede iki ulke arasinda yapilan ve 45 dakika suren feribot seferleri sayesinde Ispanya ile ticaret gelismistir Bunun yaninda gunluk olarak Fransa nin Guney ve liman kenti olan Marsilya sehrine de seferler duzenlenmektedir Sosyal Guvenlik Ulusal Fon La Caisse Nationale de Securite Sociale CNSS Nisan 1961 tarihinden itibaren ucretliler icin Fas sosyal guvenlik programini yonetmektedir Bu kamu kurumu sirketlerden prim toplamaktan ve ayrica ekonominin temel sektorlerinde calisan iscilerin sanayi ve ticaret tarim balikcilik ve esnaf sosyal guvenlik semsiyesi altindaki masraflarini karsilamaktan sorumludur Sosyal guvenligin semsiyesi hastaliklar hamilelik sakatlik ya da yaslilik bir sonucu olarak ucret kaybina karsi iscileri ve ailelerini korur Yaklasik 5 000 personeli ile kurum ulke genelinde 50 ofis ile yayilidir Gosterge 2006 2007 2008 2009milyar USD 65 64 74 41 85 21 91 41GSYIH buyumesi sabit fiyatlarla 7 8 2 7 6 5 5 5 USD cinsinden kisi basina GSYH 2 151 2 422 2 901 2 868Enflasyon orani 3 3 2 3 9 4 5 Kaynaklar IMF World Economic Outlook Database Tahmini deger 1 Dunya bankasiTarim Argan agaclari Fas a ozgu endemik bitkilerdir Besleyici kozmetik ve cok sayida tibbi ozellikleri icin degerli olan Argan yagi bu agacin meyvesinden saglanir Fas ta tarim icin ulkenin is gucunun yaklasik 40 ini kullanir Ve boylece tarim ulkenin en is kolu konumunda yer alir Arpa bugday ve diger hububat ana urunler arasinda yer almaktadir Atlantik kiyisinda genis ovalarda zeytin narenciye ve uzum yetistirilmektedir BM Gida ve Tarim Orgutu ne gore Fas tarimsal uretim tablosu 2009 tahminleri Siralama Urun Degeri x 1000 Uretim Miktara gore dunya siralamasi Degere gore dunya siralamasi1 Bugday 939 150 6 400 000 19 172 Dogal Tavuk eti 635 889 446 424 NA NA3 Zeytin 616 541 770 000 6 64 Domates 480 433 1 300 000 17 175 Dogal Sigir eti 433 257 160 384 NA NA6 Inek sutu toptan taze 409 566 1 750 000 NA NA7 Arpa 389 709 3 800 000 12 78 Dogal kuzu eti 325 935 119 706 NA NA9 Badem kabuklu 307 240 104 115 5 510 Portakal 231 910 1 200 000 14 1411 Patates 230 032 1 500 000 NA NA12 Yumurta 221 668 267 267 NA NA13 Cali fasulyesi 173 716 182 180 3 314 Uzum 171 485 300 000 NA NA15 Elma 169 166 400 000 NA NA16 Cilek 168 627 124 239 11 1117 Kuru sogan 136 521 650 000 23 2318 Kavun 134 386 730 000 8 819 Mandalina 128 945 522 000 12 1220 Anason rezene 127 126 23 000 7 7Turizm Fas ta genel olarak col turizmi yaygindir Fas 2018 yilinda Afrika nin en cok ziyaret edilen ulkesi olmustur DemografiFas in tarihi nufus verileri Yil Nufus bin Yillik artis 1960 11 626 1971 15 321 2 891982 20 450 3 041994 26 019 2 272004 29 840 1 47 Arap ulkeleri icerisinde Fas Misir Sudan ve Cezayir den sonra dorduncu kalabalik nufusa sahip ulkedir Cesitli dogal cevrelerin cok esitsiz yapilasma sunmasi sonucunda nufus ulke icinde cok duzensiz olarak dagilim gostermektedir Corak ya da col bolgelerinin hemen hemen issiz olmasina karsin Akdeniz kesimi ovalari ya da Atlas Okyanusu na yakin kuzey kesimlerdeki ovalar oldukca yogun nufus barindirmaktadirlar ve Anti Atlaslar gibi bazi dag kutlelerinin de nufusu yogundur Kentlesme de cok esitsizdir Kuzey Fas in Atlas Okyanusu kesiminde ozellikle Casablanca Kenitra ve Fas Rabat eksenlerinde kentlesme yogundur Bununla birlikte kentlesme hizla ilerlemektedir 1926 da nufusun 10 dan azi kentlerde yasarken 1981 de bu oran yaklasik 40 a cikti Kazablanka Rabat Asfi ya da Agadir gibi modern kiyi kentlerinin gelismesi Fes ve Marakes gibi ic kesimlerdeki geleneksel eski kentlerde oranla cok daha belirgindir Ulkede nufus artisi hizlidir 20 yuzyilin basinda Fas in nufusu 5 milyondan azdi 1954 te 10 milyona ulasan nufus 1985 1990 yillarinda 22 milyona ulasti ve bu rakam gunumuzde 33 milyonun uzerinde seyir etmektedir Dogal nufus artis orani 3 dolaylarindadir aile planlamasi siyaseti sayesinde dogumlar azalmaya basladiysa da gene de dogum orani cok yuksektir Fas genc bir nufusa sahiptir 15 yasindan kucukler toplam nufusun yarisina yakinini olusturmaktadirlar Din Faslilarin cogunlugu Musluman ve Maliki mezhebindendir Gecmiste ozel bir obek olusturan Fas taki Musevi nufus 1956 da baslayan gocler sonucu butunuyle ortadan kalkmistir Somurge doneminde cok olan Avrupalilarin sayisi gunumuzde 50 000 i asmamaktadir Avrupalilar daha cok Rabat ve Casablanca da toplanmistir Dil Resmi dilleri Arapca olmasina ragmen devlet dairelerinde Fransizca kullanilmaktadir Halk arasinda kullanilan Arapca ya Darija denilir ve diger Arap ulkeleriyle karsilastirildiginda degisiktir Nufusun buyuk bir bolumu Berberilerden olusur ve cesitli Berberi dilleri halkin ucte birince konusulur ancak ozellikle daglik kesimlerde Araplasma surmektedir Bunlarin basinda Sheluh veya dili guneyde Sousi halki tarafindan konusulmaktadir Kuzeyde ise Tamazigt dili Kuzey Berberileri tarafindan kullanilmaktadir Ulkenin kuzey kesimi Ispanyollarin etkisi altinda kaldigindan buralarda Ispanyolca konusanlara rastlamak mumkundur Bugun sorunlu olan Bati Sahra topraklarinda da Ispanyolca konusulmaktadir SanatGeleneksel Fas salonuMimari ve dekorasyon Gecen yuzyilin altmislarinda populer olan ve ortaklasa yapilan sergilerle gelisen manda doneminin sanatta etkisini bu donemin Fas resimlerinde gorulebilir Fas ta dekorasyonda gorulen cesitlilik ve renklerdeki kontrast ulkedeki ve cevresindeki medeniyetlerin cesitliliginin yansimasidir Geleneksel Fas modasi pek cok kultur ve gelenegin cesitliliginin sonucu olarak Fas milli giyimini karakterize eder Magribi mimarisi bu bolgede ozelliklerini kazanirken diger mimari akimlara gore daha yavas bir gelisim gostermistir Seville Granada Marakes ve Fes gibi sehirlerin yapilari bu mimari tipinden dogal olarak etkilenirken dunyanin pek cok farkli bolgesinde de Magribi mimarisinin etkilerini gormek mumkundur EgitimGaleriCol manzarasi Rebat Kale Kapisi Marakes Cemaa el FnaAyrica bakinizFas ta LGBT haklari 2023 Marakes Safi depremiKaynakcaMeydan Larousse Ansiklopedisi hangileri Knoema 2019 29 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Nisan 2020 Fransizca 2014 31 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2019 a b c d Morocco IMF 27 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Kasim 2020 data worldbank org World Bank 5 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mayis 2019 Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 maroc ma 10 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2020 Geleneksel uzun adi Fas Kralligi 26 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Kingdom of Morocco Kisaca Fas Ingilizce Morocco Yerel uzun ismi al Mamlakah al Maġribiyya Yerelde kisaca al Maġrib CIA World Factbook Yahya Dahiru 1981 Morocco in the Sixteenth Century Ingilizce Ingilizce Longman s 18 ISBN 0582646707 Regions of Morocco Ingilizce statoids com 27 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2007 Fas Resmi interente sitesi Arapca 8 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Aralik 2009 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link 11 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Eylul 2011 Lawrence Peter Mart 2003 2002 PDF Keele Economics Research Papers Ingilizce Birlesik Krallik Keele University s 11 و 15 OCLC 52064478 8 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Report of the Arab Water Council 2004 13 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Morocco Residents of Informal Settlements Access Water and Sanitation Services Ingilizce 19 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2011 5 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2011 a b Africa Morocco The World Factbook Central Intelligence Agency www cia gov 30 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Agustos 2020 المغرب Wikipedia Surum tarihi 5 Fas in bolgeleri 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde statoids com http www scribd com doc 25848936 Maroc Contribution Sectorielle des Regions a la Creation de la Richesse Nationale 17 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde DEPF Maliye ve Ekonomi Bakanligi 19 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Eylul 2011 Morocco Ingilizce PDF Library of Congress web sitesi Mayis 2006 20 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 8 Eylul 2011 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Eylul 2011 BM Gida ve Tarim Orgutu Ingilizce Food and Agriculture Organization of the United Nations 8 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2009 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link International Tourism Highlights 2019 Edition 30 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Agustos 2022 13 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Eylul 2011 2014 Morocco Population Census 1 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Eylul 2011 Arapca Fas Resmi internet sitesi 3 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ekim 2011 Dis baglantilarFas fotograflari9 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde