Yıldızlar Holding e ait Nesko Maden in işlettiği Giresun un şebinkarahisar ilçesindeki şebinkarahisar Maden işle

Yıldızlar Holding'e ait Nesko Maden'in işlettiği Giresun'un Şebinkarahisar ilçesindeki (Şebinkarahisar Maden İşletmesi)'ndeki bir atık havuzu, 18 Kasım 2021'de gerçekleşen çökme sonucunda bir çevre felaketine yol açtı.

Nesko Şebinkarahisar Maden İşletmesi felaketi
Patlayan 2 numaralı atık havuzu (üstte) ve atıkların üstüne akıp taştığı 1 numaralı atık havuzu (altta)
(Şebinkarahisar Madeni) Nesko Şebinkarahisar Maden İşletmesi felaketi (Türkiye) Kazanın gerçekleştiği konumu gösteren harita
Tarih	18 Kasım 2021
Saat	19.00 ()
Konum	Şebinkarahisar, Giresun
Koordinatlar	40°17′27.6″K 38°17′48.4″D / 40.291000°K 38.296778°D / 40.291000; 38.296778
Tür	Maden kazası
Neden	Atık havuzlarının zemin etüdü, inşaatı, ÇED raporu ve denetlenmesindeki eksiklikler
Sonuç	4.500 ton kimyasal atık kontrolsüz bir biçimde doğaya ve yerleşim birimlerine yayılarak tarım arazileri ile su kaynaklarını kirletti, biyoçeşitlilik zarar gördü Nesko Maden'e ₺12.071.949 para cezası kesildi

2003 yılından beri Nesko Maden tarafından kurşun ve çinko çıkarılan madende, 2012'de hayata geçirilen bir proje ile bakır üretimi de yapılmaktaydı. Maden zenginleştirme işlemleri sonrasında açığa çıkan atıkların depolanması için kurulan atık havuzlarının dolmasından ötürü şirket tarafından yeni bir atık havuzu inşa edilmesi planlanıyordu. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, mevcut atık havuzları için bir çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporu hazırlanmasının gerekli olmadığına karar verdi ve bundan ötürü şirketin anlaştığı firmalar tarafından yalnızca yapılması planlanan yeni havuzlar için bir ÇED raporu hazırlandı. Şebinkarahisar Maden İşletmesi'ne ilave bir atık havuzu inşa etmeyi öngören ÇED raporuna 2018 tarihinde ÇED olumlu kararı verildi ve bu atık havuzu inşa edildi. İnşa edilen bu atık havuzunun da dolmasıyla 2020'de bir başka atık havuzu için Nesko Maden'in anlaştığı bir firma tarafından yeni bir ÇED raporu hazırlandı. Yöre halkı, bu havuzun inşa edileceği yerin tarım arazisi olduğunu söyleyerek projeye karşı çıktı.

Maden işletmesindeki 2 numaralı atık havuzunun, zemininde gerçekleşen bozulmalar sebebiyle 18 Kasım 2021 günü çökmesi sonucunda ağır metaller içeren yaklaşık 4.500 ton kimyasal atık çevreye yayıldı. Bölgenin tarımsal sulama ihtiyacını karşılamakta olan Kılıçkaya Barajı'na ulaşan atıklar, tarım arazilerini ve su kaynaklarını kirletti. Yaşanan felaket, bölgedeki halk ve vahşi yaşamı olumsuz etkilediği gibi biyoçeşitliliğe de zarar verdi.

Olay üzerine çeşitli sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve muhalefet partileri, gerçekleşen felaket sebebiyle bir yaptırımda bulunulması için bakanlık ve hükûmete çağrı yaptı. Bu kuruluşlar aynı zamanda bu ve buna benzer çevre felaketlerinin tekrarlanmaması için çeşitli önerilerde bulundu. Aynı zamanda yöre halkı, zehirli atıklar sebebiyle tarım yapamayacaklarını belirtti. Çevre felaketinin etkilerinin azaltılması için bakanlık ekipleri bölgede ıslah ve temizleme çalışmaları yürüttü. Nesko Maden'in Şebinkarahisar'daki madencilik faaliyetleri, çevreye kontrolsüz atık sızdırması sebebiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından süresiz olarak durduruldu ve şirkete ₺12 milyondan fazla idari para cezası uygulandı. Vatandaşlar, şirkete verilen cezaya çevredeki zararın boyutu sebebiyle tepki gösterdi. Kirlenmiş bölgeden alınan örneklerin analiz sonuçları kamuoyuyla paylaşılmadı.

Arka plan

"NESKO" yazısının görüldüğü, kaza sırasında atıkların taştığı 1 numaralı atık havuzu

Giresun'un Şebinkarahisar ilçesindeki Çağlayan köyünün Darabul mevkiinde bulunan, kurşun ve çinko üretiminin yapıldığı Şebinkarahisar Madeni, 2003 yılından beri Nesko Maden tarafından işletiliyordu. Şirket, 2008 yılında Yıldızlar Holding tarafından satın alındı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 13 Aralık 2011'de yayımladığı "Nesko Madencilik tarafından Şebinkarahisar İlçemizde yapılacak ve işletilecek tesisin ÇED raporu" başlıklı bir duyuruya göre 22 Aralık 2011'de, Nesko Maden'in "Kurşun-Çinko-Bakır Cevheri Zenginleştirme Tesisi, Atık Depolama Alanı ve Su Depolama Barajı" projesi hakkında halkı bilgilendirme, halkın görüş ve önerilerini alma amacıyla bir çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) sürecine halk katılımı toplantısı yapılacaktı. 2012'de, mevcut tesiste bu proje kapsamında gerçekleştirilen revizyon ile madende bakır üretimine de başlandı. Tesiste 2008'de 60.240 ton, 2012 ve 2013'te 66.900 ton, 2015'ten itibaren ise her yıl 80.000 ton atık ortaya çıktı.

2014 yılında tesisin faaliyetleri geçici olarak durduruldu. Nesko Maden konuyla ilgili açıklamada bulunmazken madenin işçi maaşlarının ödenememesi sebebiyle geçici olarak durdurulduğu ileri sürüldü. Aynı yıl, Nesko Maden'in "Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı" projesinin ÇED süreci başladı. Nesko Maden'in bu projesi için, 2014'ten önce inşa edilmiş atık havuzlarının aksine bir ÇED raporu hazırlandı. MGS Proje Müşavirlik Mühendislik adlı şirketin Nesko Maden için hazırladığı 14 Ağustos 2014 tarihli bu ÇED başvurusuna göre, tesiste bulunan 3 atık havuzundan 1 numaralı havuz ömrünü 2007 yılında tamamlamış ve bu havuzda doğaya yeniden kazandırma çalışmaları yapılmıştı. Ömrünü tamamlayan 2 numaralı atık havuzunun doğaya yeniden kazandırma süreci henüz başlatılmamışken 2011 yılında inşa edilen 3 numaralı atık havuzu dolmak üzereydi ve bundan ötürü sonuncu havuzun yükseltilmesiyle maden işletmesinin atık depolama kapasitesinin artırılması planlanıyordu. 29 Eylül 2014'te İstanbul Şebinkarahisar Sivil Toplum Kuruluşları Platformu, Giresun Valiliği Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne gönderdikleri belgeyle ÇED raporuna itiraz etti. 2016'da yayımlanan bir araştırmada, Nesko Maden'in işletme ömrünü tamamlamış atık havuzlarında gerçekleştirilecek 3 metrelik bir yükseltme işlemi sonrasında duraysızlık sorunu oluşmayacağı belirtiliyordu.

2014'te yapılan ÇED başvurusundan üç sene sonra, proje kapsamında yapılan bir değişiklik rapora yansıdı. MGS Proje Müşavirlik Mühendislik tarafından son şekli verilen 22 Mart 2017 tarihli ÇED raporunda, dolmak üzere olan 3 numaralı atık havuzunun yükseltilmesi yerine yeni bir havuzun inşası öngörülüyordu. Kapsamı değişen ve yeni adı "İlave Atık Depolama Tesisi" olan proje için 6 Nisan 2017'de ÇED sürecine halkın katılım toplantısı düzenlendi. 10 Ekim 2017'de ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığının İnceleme Değerlendirme Komisyonu bir toplantı gerçekleştirdi. Komisyon, 27 Aralık 2017 tarihli kararıyla ÇED raporunu yeterli bulurken 27 Şubat 2018 tarihinde ise "ÇED olumlu kararı" verdi.

2020'de, beşinci atık havuzu için bir ÇED raporu hazırlandı. Uzel Proje Mühendislik'in Nesko Maden adına hazırladığı raporda, 2018 tarihinde olumlu kararı verilen ÇED raporunda adı geçen ilk üç havuzun dolduğu, yeni inşa edilen 4 numaralı havuzun hâlihazırda kullanıldığı ve beşinci bir havuza ihtiyaç duyulduğu belirtiliyordu. Rapor hakkında 27 Ekim 2020'de bir halkın katılım toplantısı yapıldı. Çağlayan köyü halkı, beşinci havuzun yapılması planlanan bölgenin tarıma elverişli arazi olduğunu belirterek projeye karşı çıktı.

Yıkılma ve sızıntı

Çöken 2 numaralı havuz (üstte) ve atıkların üstüne akıp taştığı 1 numaralı havuz (altta)

Tesiste bulunan ve henüz doğaya yeniden kazandırılmamış olan 2 numaralı atık havuzunun gövde dolgularının bir bölümü, tahminen 1 numaralı atık havuzunda biriktirilen gevşek atık maddeler (çökeltiler) üzerine oturtulmuştu. Bundan ötürü havuz zemininde oluşan farklı oturmalar nedeniyle gövde dolgularında bozulmalar meydana geldi. Maden atıkları, 2 numaralı havuzda oluşan bu bozulmalar sebebiyle ortaya çıkan kırık ve çatlaklardan çevreye sızmaya başladı.

18 Kasım 2021 günü saat 19.00 () sularında, kırık ve çatlakların kapatılması amacıyla yapılan çalışmalar sırasında 2 numaralı atık havuzunun gövde dolgusunun bir bölümü yıkıldı. Çinko zenginleştirmesi sürecinde kullanılan kimyasallarla kirlenmiş olan ve ağır metaller içeren yaklaşık 4.500 ton kimyasal atık, 1 numaralı havuzun üstünden taşarak Darabul Deresi'ne döküldü ve buradan da 5 km uzaklıktaki Kılıçkaya Barajı'na sürüklendi. Barajın bağlı olduğu Kelkit Çayı ve tesisin yakınındaki Yedikardeş köyü, gerçekleşen çevre felaketinden etkilendi.

Etkileri

Harici video
Giresunluların Anlatacakları Var! (1.57), TEMA

Gerçekleşen kaza sonucu bölgede bir çevre felaketi meydana geldi. Kimya Mühendisleri Odasının açıklamasına göre kaza, Çevre Kanunu ve mevzuatlara ters düşen madencilik, cevher işleme ve atık depolama uygulamaları sebebiyle gerçekleşti.

Şebinkarahisar Maden İşletmesi'nde bulunan (flotasyon teknolojisinde), silikat, silis, çinko sülfat, sodyum metabisülfit, kireç, polielektrolit, Aerofloat 242,metil izobütil karbinol (MIBC), sülfürik asit ve kostik kimyasalları kullanılmaktadır. Bunlara ek olarak bunun gibi işletmelerin atık bileşiminde; bir kısmı kalıcı olmak üzere insan sağlığına çeşitli zararları olan antimon, arsenik, bakır, cıva, çinko, demir, kadmiyum, krom, kurşun ve kükürt gibi ağır metaller de bulunmaktadır.

Doğaya yayılan ağır metal ve kimyasalların; Balıkesir-Balya, Çanakkale-Çan Kömür İşletmeleri ve Kıbrıs-Lefke bölgelerinde olduğu gibi asit kaya drenajına sebep olabileceği aktarıldı. Bu etkilerin "on yıllar hatta yüz yıllar" sürebileceği; asit kaya drenajınden ötürü yüzey ve yer altı sularının kirlenmeye devam edeceği; yöre halkı ve vahşi yaşamın, besin zinciri yoluyla ya da toprak ve kirlenmiş su kaynaklarıyla doğrudan teması sonucu zehirleneceği belirtildi. Atıkların yayıldığı bölgelerdeki flora ve fauna zarar gördü. Buna ek olarak su kaynakları, toprak ve bitkiler atık suyun içerdiği ağır metallerden dolayı kontamine oldu. Bölgedeki tüm canlılar, su kaynakları, hava ve toprak "ciddi tehdit altında" kaldı.

Atık havuzunun yıkılması sebebiyle havuzdan taşan ağır metaller, bölgedeki köylerde bulunan vatandaşların sağlığını tehdit edecek düzeye ulaştı ve tarım alanlarını kullanılamaz hâle getirdi. Ortaya çıkan zehirli atıklar, Kılıçkaya Baraj Gölü'ne karıştı ve dereye ulaşarak Yedikardeş köyü halkının bahçelerine kadar geldi. Ağır metaller ve siyanür dahil tüm zehirli kimyasal atıkların halk sağlığına olumsuz etkileri olacağı, sağlığa zararlı etkilerin bir kısmının maruz kalınan miktara bağlı olarak akut olabileceği gibi, bu atıkların üç yılı aşkın süre boyunca bölgenin doğasını kirletmeye devam ederek kronik rahatsızlıklara da yol açacağı belirtildi. TEMA'nın yayınladığı videoda felaketi anlatan yöre halkı, boğazlarının kilitlendiğini, öksürdüklerini ve kokudan baş ağrısı yaşadıklarını söyledi.

Atık maddeler içeren çamurlu suyun yayıldığı bölgede çevrenin gördüğü zararı gösteren görseller

Tepkiler ve mücadele

Tesisten kontrolsüz bir biçimde yayılan atıkların bölgede neden olduğu su ve toprak kirliliğini gösteren görseller

Olay sonrasında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Nesko Maden'e "en üst sınır" olan ₺12.071.949 para cezası kestiğini ve maden faaliyetlerinin sonlandırıldığını durdurdu. Yöre halkı, kaza sonucu etrafa yayılan zehirli maden atıkları sebebiyle endişe duyduklarını belirtti; bağ ve bahçelerinin zarar gördüğünü ve tarımsal üretim yapamayacaklarını söyledi. Halk, şirketin çevreye verdiği zararın büyüklüğü sebebiyle bakanlığın verdiği para cezasına tepki gösterdi.

Sivil toplum kuruluşlarının açıklamaları

Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, yaptığı açıklamada flotasyon tesislerinde bakanlıklar tarafından gerekli önlemler alınması, sürekli ve düzenli kontroller gerçekleştirilmesi gerektiğini belirtti. Ayrıca Kelkit Çayı ve Madra Barajı'ndan alınan suyun kullanıldığı tüm yerleşim bölgelerindeki yurttaşların ağır metallerin etkilerine karşı uyarılması gerektiğini aktardı. Kelkit Çayı, Kılıçkaya Barajı, Suat Uğurlu Barajı, Çamlıca Barajı ve Ayvalık Madra Barajı'ndan gelen suyu kullanan bütün bölgelerden düzenli olarak su örnekleri alınıp ağır metal içeriğinin takip edilmesi ve analiz sonuçlarının kamuoyuyla paylaşılması gerektiğini ekledi.

Türk Toraks Derneğine göre çevreye yayılan atıkların içeriği belirlenerek sağlığa olan etkileri kamuoyuna ve yöre halkına anlatılmalı, bölgedeki hava ve sudan alınan numunelerin siyanür oranları ölçülmeli, siyanür ve ağır metallerin bölgedeki deniz canlılarına olası zararları değerlendirilmeli, akarsularda düzenli olarak siyanür ve ağır metal ölçümleri yapılmalı, içme suyu analizlerinde siyanür oranı kabul edilebilir düzeyin üstüne çıktığında yöre halkına dışarıdan içme suyu getirilmeli, bölgede derhal acil durum ilan edilmeli, ölçüm sonuçları paylaşılmalı ve halk sağlığı korunmalıydı.Kimya Mühendisleri Odasının açıklamasında ise ağır metallerle kirlenmiş numunelerin tetkik sonuçları açıklanana kadar bölgeye giriş yapılmaması, gerekli noktalarda uyarı levhalarının konulması, tetkik sonuçlarının kamuoyuyla paylaşılması, yöre halkının hayvanlarını dereden sulatmamaları ve olta balıkçılığı yapmamaları için gerekli bilgilendirmelerin yapılmasının önemli olduğu, numune analizlerinin ağır metal oranının yönetmeliklerle belirlenmiş kabul edilebilir düzeylere düşene kadar devam etmesi gerektiği belirtiliyordu.

Jeoloji Mühendisleri Odasına göre felaketin gerçekleşme sebebi, atık havuzlarının "modern bilimsel ve teknolojik gerekliliklere uygun bir şekilde inşa edilmemesidir". Odanın basın açıklamasında bu ve ilerideki çevre felaketlerini önlemek için ÇED raporlarının hazırlanma süreçlerinin kontrol edilmesi gerektiği belirtildi. Aynı zamanda sivil toplum kuruluşları ve yerel idarelerin denetim süreçlerindeki etkinliğinin artırılması, atık havuzu inşaatlarının kamu denetim ve kontrolü altında gerçekleştirilmesi, sektör bazlı hazırlanan raporların gerekli meslekî yetkinliğe sahip kişilerce hazırlanması gerektiği aktarıldı. JMO'ya göre bu gibi çevre felaketlerine sebep olan, bunu alışkanlık hâline getirmiş şirketlerin ruhsatlarını feshedecek düzenlemeler Maden Kanunu ve Çevre Kanunu'na eklenmelidir.

Metalurji ve Malzeme Mühendisleri Odasına göre, Şebinkarahisar'da yaşanan felaket Nesko Maden'in sebep olduğu ilk çevre felaketi değildir. Odaya göre Nesko Maden'e ait işletmelerde, Şebinkarahisar Madeni'ndeki kazanın öncesinde de başka kazalar ve sorunlar yaşandı. Benzer bir olay 2018 yılında aynı madende meydana geldi. Bu olayda atık havuzunda yaşanan çökme sonucu 8 milyon balık öldü. 2011 yılında ise Yıldızlar Holding altında çalışan Nesko Maden'e ait Kütahya'daki Eti Gümüş tesisinde aynı şekilde bir atık havuzu çöktü. Çökme sonucu atıkların çevreye kontrolsüz yayılmasıyla hayvan ölümleri ve zehirlenmeler meydana geldi.

Havuzdan yayılan atıkların ulaşmasının ardından Kılıçkaya Barajı'ndan görüntüler

Nesko Şebinkarahisar Madeni İşletme Müdürü Erol Özdemir, 20 Ocak 2022 tarihinde mevzulab adlı medya kuruluşu tarafından yayınlanan bir videoda felaketle ilgili açıklamalarda bulundu. Erol Özdemir'e göre "Kılıçkaya Barajı'nın toplam gerçek kapasitesi 1,5 milyar metreküp, barajda bulunan su miktarı 120 milyon metreküptür ve (etrafa yayılan) 250 metreküp malzemenin içerisinde bulunan kurşun ve çinkonun herhangi bir etkisi söz konusu olamaz." Erol Özdemir aynı zamanda "dere yatağının komple ıslah edildiğini" ve bu nedenle mevcut suyun içilebilir olduğunu ileri sürdü.

Harici video
Bir Çevre Felaketinin Anatomisi (20:45), mevzulab

Muhalefetin tepkisi ve temizleme çalışmaları

Darabul Deresi'nin gerçekleştirilen temizleme çalışmaları sonrasındaki durumu. Kirlenmiş bölgelerdeki atık maddeler içeren çamur iş makineleriyle toplanmaya çalışıldı. Fotoğrafta derenin ıslahtan sonraki hâli görülmektedir.

Cumhuriyet Halk Partisinden Kahramanmaraş milletvekili Ali Öztunç, olayla ilgili Türkiye Büyük Millet Meclisinde verdiği yazılı soru önergesinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına felakete ilişkin 13 soru sordu. Bakanlığın 19 Ocak 2022 tarihli yanıtına göre, bakanlık ekipleri felaketin ardından ilk olarak dere yatağı üstüne beş adet tersip bendi inşa ederek atıkların derenin akışıyla Kılıçkaya Barajı'na taşınması engellendi. Dere yatağının yanına dört kilometre boyunca derivasyon kanalı (taşıma kanalı) açıldı ve bu sayede dere yatağının yönü değiştirilerek temiz suyun atıkla karışmadan baraja ulaşmasının sağlandı. Ardından dere yatağında bulunan atıkların taşınması ve temizlenmesi işlemlerine başlandı. Bölgedeki atıkların tamamen kaldırıldığı, bakanlığın izleme ve rehabilitasyon işlemlerini başlattığı ifade edildi.

CHP'nin 2021 yılında hazırladığı Doğa Hakkı İhlâlleri Raporu'nda, bakanlığın "olayın üzerini kapatmaya çalıştığı" ve "en az Nesko Maden şirketi kadar suçlu" olduğu ifade edildi. Rapora göre, yıkılan havuzdan yayılan atıkların Kılıçkaya Barajı'na ulaştığı bakanlık tarafından inkâr edilmiyor olsa da, 4.500 ton atığın Kılıçkaya Barajı'na ulaşmasını engellemek için önlemlerin ne zaman alındığı ve suya karışan atıkların hangi tarihlerde uzaklaştırıldığı belirsizliğini korur. Bakanlık tarafından yapılan çevresel etki değerlendirmelerinin havza bazlı yapılmaması dolayısıyla bakanlığın felaketten sonra yaptığı temizleme çalışmalarıyla sorunu gidermiş gibi davrandığı iddia edildi. Felaket sonrasında çevre kirliliğinin boyutunun ne olduğu ve atıkların yayıldığı bölgelerde sızdırmazlığın sağlanması için ne gibi önlemler alındığına dair bakanlıktan bir bilgi gelmediği belirtildi. Felaket sonrasında çöken atık havuzundan alınan örneklerin analiz sonuçları ise açıklanmadı.

Sonrası

Süresiz olarak işletmeye kapatılan Nesko Şebinkarahisar Madeni'nin 1 Aralık 2022 tarihli bir habere göre yaklaşık iki buçuk aydır çalışmaya devam ettiği ortaya çıktı. Habere göre TMMOB Maden Mühendisleri Odası Giresun Temsilcisi Heybet Çağlayan madenin faaliyete devam ettiğini söylemiştir. Habere göre Nesko Maden'in hangi yasal izinler kapsamında faaliyetlerine devam ettiğini öğrenmek için Nesko Şebinkarahisar Madeni'nin "Sinan Bey" aranmış ancak soruları cevaplamamıştır.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Bu ÇED raporuna göre, mevcut atık havuzları için 7 Aralık 2010 tarihinde alınan 2010/39 numaralı karar ile 5,2 hektarlık bölgede bakanlık tarafından “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı verilmiştir. 2011 yılında yapılan proje revizyonu ile atık havuzları için ayrılan alan 6,9 hektara çıkarıldı ve 3 Mart 2011 tarihinde alınan 2011/08 numaralı karar ile bakanlık tarafından yine aynı şekilde “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı verildi.
^ Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı Projesi'ne ait ÇED başvurusu, bakanlığın sitesinden^[] veya arşivlenmiş belgeden okunabilir.
^ Kapsamı değiştirilip mevcut havuzun yükseltilmesi yerine ilave bir atık havuzu kurulacağını açıklayan nihai ÇED raporu, bakanlığın sitesinden^[] veya arşivlenmiş belgeden okunabilir.
^ Aerofloat 242, suda çözünebilen ve hızlı etki eden ticari bir reaktiftir. Aerofloat 31'in bir çeşidi olup, simli kurşun ve sülfitli bakır cevherlerinde gerçekleştirilen flotasyon işlemlerinde kullanılır. Aerofloat serisi tüm kimyasal ürünler, günümüzde Solvay şirketi tarafından üretilir.
^ Atık havuzlarında bulunan atık maddelerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri için 2017 tarihli ÇED raporunda EK-3.19'a başvurulabilir.

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b ^c . Nesko Maden. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ . Nesko Maden. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e "ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI ELİYLE ÜLKEMİZ HER GÜN YENİ BİR ÇEVRE FELAKETİ İLE KARŞI KARŞIYA BIRAKILIYOR..." Jeoloji Mühendisleri Odası. 24 Kasım 2021. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ "Nesko Madencilik tarafından Şebinkarahisar İlçemizde yapılacak ve işletilecek tesisin ÇED raporu duyuru". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 13 Aralık 2011. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ (PDF). Giresun İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 2008. s. 164. 5 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.
^ "GİRESUN İL ÇEVRE DURUM RAPORU" (PDF). Giresun Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. 2012. s. 44. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.
^ "GİRESUN İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU" (PDF). Giresun Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - ÇED, İzin Denetim ve Şube Müdürlüğü. 2015. s. 124. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.
^ . Yeni Şebinkarahisar. 14 Kasım 2014. 30 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ "e-ÇED Duyurular - Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı". Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. 14 Ağustos 2014. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023. ^[]
^ İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, s. 3.
^ . Karadeniz İsyandadır. 29 Eylül 2017. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017.
^ Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 1-4.
^ "ÇED Raporu İtiraz". İstanbul Şebinkarahisar Sivil Toplum Kuruluşları Platformu. 29 Eylül 2014. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
^ Alemdağ, Selçuk (2016). "Toprak dolgulu barajlarda gövde duraylılığının limit denge ve sayısal analiz yöntemleri ile değerlendirilmesi: Türkiye'den bir atık barajı örneği". Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 6 (2): 157-173. doi:10.17714/gufbed.2016.06.015.
^ İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, s. 1.
^ İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 215-217, 503-504.
^ . karadenizisyandadır.net. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.
^ "GİRESUN ili SEBINKARAHISAR, ilcesinde". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 27 Aralık 2017. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ "GİRESUN ili SEBINKARAHISAR, ilcesi ÇAĞLAYAN KÖYÜ, DARABUL MEVKİİ mevkiinde ÇED OLUMLU". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 27 Şubat 2018. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ Maden Atığı Bertaraf (Atık Barajı) Tesisi Projesi ÇED Raporu 2020, s. 6.
^ Maden Atığı Bertaraf (Atık Barajı) Tesisi Projesi ÇED Raporu 2020, ss. 516-518.
^ ^a ^b Akduman, İsmail (1 Aralık 2021). "TEMA, felaketi video ile anlattı: İzleyeceğiniz bu görüntüler maalesef gerçek". Sözcü. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ ^a ^b ^c ^d "Şebinkarahisar`da vuku bulan çevre felaketine dair basın açıklamamız". Kimya Mühendisleri Odası. 22 Kasım 2021. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
^ ^a ^b ^c TEMA. (2021). Giresunluların Anlatacakları Var! 26 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . [Video]. YouTube.
^ ^a ^b "Giresun'da 4 Bin 500 Tondan Fazla Kimyasal Atıkla Çevre Felaketi Yaratan Şirkete Ceza". Ekoloji Birliği. 4 Aralık 2021. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
^ ^a ^b "Giresun'un Şebinkarahisar ilçesinde çevre felaketi". Cumhuriyet. 20 Kasım 2021. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
^ Ethem, M. Y. (1974). "Reaktifler Üzerine Temel Bilgiler" (PDF). . 13: 20-34. 7 Ekim 2006 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
^ Burat, F.; Demirağ, A.; Cansın Şafak, M. (2020). "Recovery of noble metals from floor sweeping jewelry waste by flotation-cyanide leaching". (İngilizce). 22: 907-915. doi:10.1007/s10163-020-00982-y. 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
^ (İngilizce). Solvay. 2022. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
^ İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 352-482.
^ ^a ^b Tokuç, Burcu (16 Aralık 2021). . Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ ^a ^b "Giresun'daki maden atık havuzu patladı, Bakanlık günler sonra şirkete ceza verdi; vatandaşlardan 'oluk oluk zehir akıyor' tepkisi!". T24. 7 Aralık 2021. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ ^a ^b ^c . Metalurji ve Malzeme Mühendisleri Odası. 22 Kasım 2021. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ ^a ^b . Türk Toraks Derneği. 27 Kasım 2021. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
^ ^a ^b ^c ^d "Kahramanmaraş Milletvekili Sayın Ali Öztunç'un TBMM 7/55226 Sayılı Yazılı Soru Önergesine İlişkin Sorular ve Cevabı" (PDF). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. 19 Ocak 2022. 8 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
^ . Giresun Valiliği. 20 Kasım 2021. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.
^ . Sözcü. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2023.
^ "Çöpler Altın Madeni'nde artık daha fazla siyanür ve asit kullanılıyor". dokuz8haber. 17 Mart 2022. 17 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2022.
^ "Teknolojik Kazalar Bilgi Sistemi - Endüstriyel Kaza Bilgileri". teknolojikkazalar.org. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
^ . Cumhuriyet. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
^ "Kütahya Haberi: Köylüler siyanür baraj setinde çökme olduğunu iddia etti, şirket yalanladı". Sözcü. 18 Ekim 2016. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ . Çevre Mühendisleri Odası. 8 Mayıs 2011. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ ^a ^b mevzulab. (2021). Bir Çevre Felaketinin Anatomisi [Video]. YouTube.
^ "Çevre kirliliğine neden olan işletmeye 12 milyon lira ceza". TRT Haber. 4 Aralık 2021. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ ^a ^b (1 bas.). Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları. 2022. ss. 48-50. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ . Gazete Duvar. 26 Kasım 2021. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ Eroğlu, Doğu (26 Ocak 2022). . Medyascope. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.
^ Kırımlı, Kübra (1 Aralık 2022). "Tarlaları, barajı kirleten Nesko'yu durduran yok!". Evrensel. 13 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.

Genel

MGS Proje Müşavirlik Mühendislik Ticaret Ltd. Şti. (2017), Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı Projesi ÇED Raporu, Türkiye, 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 14 Ocak 2023 .
Uzel Proje Mühendislik (2020), Maden Atığı Bertaraf (Atık Barajı) Tesisi Projesi ÇED Raporu, Türkiye, 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 15 Ocak 2023
MGS Proje Müşavirlik Mühendislik Ticaret Ltd. Şti. (2017), İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu (PDF), Türkiye, 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Temmuz 2022

Konuyla ilgili yayınlar

Karaman, Oktay (2003), (PDF), Sosyal Bilimler Dergisi, Giresun Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, 5 (1), ss. 63-74, 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 8 Mart 2023
Saylan, Kemal (2009), "Ordu ve Giresun Yöresinde Madenler ve Maden İşletmeciliği" (PDF), Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (25), ss. 167-182, erişim tarihi: 8 Mart 2023
Şaşmaz, Ahmet; Sağıroğlu, Ahmet (1994), "Tutak Dağı Güneybatısındaki (Şebinkarahisar-Giresun) Pb-Zn Yatakları" (PDF), Maden Tetkik Arama Dergisi (116), ss. 51-64, erişim tarihi: 8 Mart 2023
Bozkaya, Gülcan; Gökçe, Ahmet (2003), , Yerbilimleri (27), ss. 75-84, 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Mart 2023
Yavuz, Fuat; Fuchs, Yves; Ç. Karakaya, Muazzez (2013), , Mineralogy and Petrology, 94 (3), ss. 195-208, 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Mart 2023

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Nesko Şebinkarahisar Maden İşletmesi felaketi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

(PDF), Maden Tetkik Arama Enstitüsü, 2010, 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 14 Mart 2023
(PDF), Maden Tetkik Arama Enstitüsü, 2010, 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 14 Mart 2023
, Nesko Maden, 19 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Mart 2023
"Şebinkarahisar'da siyanür atıklarının toplandığı havuz patladı", Şebin Gündem, 20 Kasım 2021, erişim tarihi: 14 Mart 2023

[footnoteA-11] Bu ÇED raporuna göre, mevcut atık havuzları için 7 Aralık 2010 tarihinde alınan 2010/39 numaralı karar ile 5,2 hektarlık bölgede bakanlık tarafından “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı verilmiştir. 2011 yılında yapılan proje revizyonu ile atık havuzları için ayrılan alan 6,9 hektara çıkarıldı ve 3 Mart 2011 tarihinde alınan 2011/08 numaralı karar ile bakanlık tarafından yine aynı şekilde “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı verildi.

[14] Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı Projesi'ne ait ÇED başvurusu, bakanlığın sitesinden^[] veya arşivlenmiş belgeden okunabilir.

[18] Kapsamı değiştirilip mevcut havuzun yükseltilmesi yerine ilave bir atık havuzu kurulacağını açıklayan nihai ÇED raporu, bakanlığın sitesinden^[] veya arşivlenmiş belgeden okunabilir.

[footnoteE-34] Aerofloat 242, suda çözünebilen ve hızlı etki eden ticari bir reaktiftir. Aerofloat 31'in bir çeşidi olup, simli kurşun ve sülfitli bakır cevherlerinde gerçekleştirilen flotasyon işlemlerinde kullanılır. Aerofloat serisi tüm kimyasal ürünler, günümüzde Solvay şirketi tarafından üretilir.

[footnoteB-36] Atık havuzlarında bulunan atık maddelerin çevre ve sağlık üzerindeki etkileri için 2017 tarihli ÇED raporunda EK-3.19'a başvurulabilir.

[:0-1] . Nesko Maden. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[2] . Nesko Maden. 7 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2022.

[:1-3] "ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI ELİYLE ÜLKEMİZ HER GÜN YENİ BİR ÇEVRE FELAKETİ İLE KARŞI KARŞIYA BIRAKILIYOR..." Jeoloji Mühendisleri Odası. 24 Kasım 2021. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[4] "Nesko Madencilik tarafından Şebinkarahisar İlçemizde yapılacak ve işletilecek tesisin ÇED raporu duyuru". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 13 Aralık 2011. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[5] (PDF). Giresun İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 2008. s. 164. 5 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.

[:17-6] "GİRESUN İL ÇEVRE DURUM RAPORU" (PDF). Giresun Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. 2012. s. 44. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.

[:18-7] "GİRESUN İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU" (PDF). Giresun Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - ÇED, İzin Denetim ve Şube Müdürlüğü. 2015. s. 124. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.

[:14-8] . Yeni Şebinkarahisar. 14 Kasım 2014. 30 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[9] "e-ÇED Duyurular - Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı". Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. 14 Ağustos 2014. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023. ^[]

[FOOTNOTEİlave_Atık_Depolama_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu20173-10] İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, s. 3.

[12] . Karadeniz İsyandadır. 29 Eylül 2017. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[FOOTNOTEİlave_Atık_Depolama_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu2017-13] İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017.

[FOOTNOTEAtık_Depolama,_Kot_Yükseltme_ve_Zenginleştirme_Tesisi_Kapasite_Artışı_Projesi_ÇED_Raporu20171-4-15] Atık Depolama, Kot Yükseltme ve Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 1-4.

[16] "ÇED Raporu İtiraz". İstanbul Şebinkarahisar Sivil Toplum Kuruluşları Platformu. 29 Eylül 2014. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.

[17] Alemdağ, Selçuk (2016). "Toprak dolgulu barajlarda gövde duraylılığının limit denge ve sayısal analiz yöntemleri ile değerlendirilmesi: Türkiye'den bir atık barajı örneği". Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 6 (2): 157-173. doi:10.17714/gufbed.2016.06.015.

[FOOTNOTEİlave_Atık_Depolama_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu20171-19] İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, s. 1.

[FOOTNOTEİlave_Atık_Depolama_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu2017215-217,_503-504-20] İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 215-217, 503-504.

[21] . karadenizisyandadır.net. 30 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023.

[22] "GİRESUN ili SEBINKARAHISAR, ilcesinde". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 27 Aralık 2017. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[23] "GİRESUN ili SEBINKARAHISAR, ilcesi ÇAĞLAYAN KÖYÜ, DARABUL MEVKİİ mevkiinde ÇED OLUMLU". Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 27 Şubat 2018. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[FOOTNOTEMaden_Atığı_Bertaraf_(Atık_Barajı)_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu20206-24] Maden Atığı Bertaraf (Atık Barajı) Tesisi Projesi ÇED Raporu 2020, s. 6.

[FOOTNOTEMaden_Atığı_Bertaraf_(Atık_Barajı)_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu2020516-518-25] Maden Atığı Bertaraf (Atık Barajı) Tesisi Projesi ÇED Raporu 2020, ss. 516-518.

[:5-26] Akduman, İsmail (1 Aralık 2021). "TEMA, felaketi video ile anlattı: İzleyeceğiniz bu görüntüler maalesef gerçek". Sözcü. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[:4-27] "Şebinkarahisar`da vuku bulan çevre felaketine dair basın açıklamamız". Kimya Mühendisleri Odası. 22 Kasım 2021. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.

[:9-28] TEMA. (2021). Giresunluların Anlatacakları Var! 26 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . [Video]. YouTube.

[:2-29] "Giresun'da 4 Bin 500 Tondan Fazla Kimyasal Atıkla Çevre Felaketi Yaratan Şirkete Ceza". Ekoloji Birliği. 4 Aralık 2021. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.

[:10-30] "Giresun'un Şebinkarahisar ilçesinde çevre felaketi". Cumhuriyet. 20 Kasım 2021. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.

[31] Ethem, M. Y. (1974). "Reaktifler Üzerine Temel Bilgiler" (PDF). . 13: 20-34. 7 Ekim 2006 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.

[32] Burat, F.; Demirağ, A.; Cansın Şafak, M. (2020). "Recovery of noble metals from floor sweeping jewelry waste by flotation-cyanide leaching". (İngilizce). 22: 907-915. doi:10.1007/s10163-020-00982-y. 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.

[33] (İngilizce). Solvay. 2022. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.

[FOOTNOTEİlave_Atık_Depolama_Tesisi_Projesi_ÇED_Raporu2017352-482-35] İlave Atık Depolama Tesisi Projesi ÇED Raporu 2017, ss. 352-482.

[:6-37] Tokuç, Burcu (16 Aralık 2021). . Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[:12-38] "Giresun'daki maden atık havuzu patladı, Bakanlık günler sonra şirkete ceza verdi; vatandaşlardan 'oluk oluk zehir akıyor' tepkisi!". T24. 7 Aralık 2021. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[:7-39] . Metalurji ve Malzeme Mühendisleri Odası. 22 Kasım 2021. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[:15-40] . Türk Toraks Derneği. 27 Kasım 2021. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.

[:3-41] "Kahramanmaraş Milletvekili Sayın Ali Öztunç'un TBMM 7/55226 Sayılı Yazılı Soru Önergesine İlişkin Sorular ve Cevabı" (PDF). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. 19 Ocak 2022. 8 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.

[:13-42] . Giresun Valiliği. 20 Kasım 2021. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022.

[43] . Sözcü. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2023.

[:11-44] "Çöpler Altın Madeni'nde artık daha fazla siyanür ve asit kullanılıyor". dokuz8haber. 17 Mart 2022. 17 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2022.

[45] "Teknolojik Kazalar Bilgi Sistemi - Endüstriyel Kaza Bilgileri". teknolojikkazalar.org. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.

[46] . Cumhuriyet. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.

[47] "Kütahya Haberi: Köylüler siyanür baraj setinde çökme olduğunu iddia etti, şirket yalanladı". Sözcü. 18 Ekim 2016. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[48] . Çevre Mühendisleri Odası. 8 Mayıs 2011. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[:21-49] vzulab. (2021). Bir Çevre Felaketinin Anatomisi [Video]. YouTube.

[50] "Çevre kirliliğine neden olan işletmeye 12 milyon lira ceza". TRT Haber. 4 Aralık 2021. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[:8-51] (1 bas.). Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları. 2022. ss. 48-50. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[52] . Gazete Duvar. 26 Kasım 2021. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[53] Eroğlu, Doğu (26 Ocak 2022). . Medyascope. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022.

[54] Kırımlı, Kübra (1 Aralık 2022). "Tarlaları, barajı kirleten Nesko'yu durduran yok!". Evrensel. 13 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.