Newton (kişi)

Isaac Newton (d. 4 Ocak 1643, Woolsthorpe – ö. 31 Mart 1727, Kensington), İngiliz fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, simyacı, teolog ve filozoftur. 1687 yılında yayımladığı Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) kitabıyla klasik fizik mekaniğinin temelini oluşturmuş ve bu eser, dünya tarihinin en önemli bilimsel kitaplarından biri olmuştur. Bu eserle birlikte kendi adıyla anılan evrensel kütleçekim yasası ve üç hareket yasasını ortaya koymuş ve kendisinin yaratmış olduğu bu etki, bilim tarihindeki kilometre taşlarından biri olmuştur. Newton'ın evrensel kütleçekimi ve hareketin üç kanunu, sonraki üç yüzyıl boyunca bilim dünyasına egemen olmuştur.

Sir Isaac Newton
Isaac Newton portresi, 1689
Doğum	4 Ocak 1643 Woolsthorpe, Lincolnshire, İngiltere Krallığı
Ölüm	31 Mart 1727 (84 yaşında) Kensington, Londra, Büyük Britanya Krallığı
Defin yeri	Westminster Abbey, İngiltere
Milliyet	İngiliz
Vatandaşlık	Britanya İmparatorluğu
Mezun olduğu okul(lar)	Trinity College, Cambridge, İngiltere
Tanınma nedeni	Evrensel kütleçekim yasası Üç hareket yasası
Kariyeri
Dalı	Fizik, matematik, din, astronomi, teoloji, felsefe, simya
Çalıştığı kurumlar	Cambridge Üniversitesi Royal Society Kraliyet Darphanesi
Etkilendikleri	Aristoteles, Bîrûnî, İbn Meymun, Galileo Galilei, Johannes Kepler
Etkiledikleri	Voltaire, Edmond Halley, James Clerk Maxwell, David Hume, Immanuel Kant, Albert Einstein, Isaac Asimov
İmza
Amerikalı astrofizikçi ve yazar Michael H. Hart'ın 1978'de yayımladığı "Dünya Tarihine Yön Veren En Etkili 100 (The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History)" adlı kitabında Isaac Newton, İslam peygamberi Muhammed'den sonra 2. sırada yer alarak diğer bilim insanlarının en üstünde yer almıştır.

Newton, dünyadaki nesnelerin hareketleri ile gökyüzündeki nesnelerin hareketlerinin aynı doğal yasalar ile yönetildiklerini kendi kütleçekim kanunu ve Alman gök bilimci Johannes Kepler’in gezegen hareketleri kanunu arasındaki tutarlılıklar ile göstermiştir. Newton aynı zamanda ilk yansıtmalı teleskobu geliştirmiş, beyaz ışığın bir prizmaya tutulduğunda farklı renklerden bir tayf yapması gözlemi sonucu bir renk kuramı da oluşturmuştur.

Isaac Newton, günümüz bilim insanları tarafından bilim tarihinin en etkili insanlarından biri olarak kabul edilmektedir. 1999 yılının sonlarında, 100 ileri gelen fizikçiyle gerçekleştirilen milenyum oylamasında Isaac Newton, tüm zamanların en iyi fizikçileri arasında Albert Einstein'dan sonra 2. sırayı almıştır.Amerikalı astrofizikçi ve yazar Michael H. Hart'ın 1978 yılında yayımladığı Dünyaya Yön Veren En Etkin 100 Kişi adlı kitabında ise Newton, 2. sırada yer alarak Albert Einstein dahil tüm bilim insanlarının üstünde tutulmuştur. Ünlü bilimkurgu yazarı Isaac Asimov da, Newton'dan ''tarihin en büyük bilim insanı'' olarak bahsetmiştir.

Hayatı

İlk yılları (1643-1661)

Newton'ın Woolsthorpe'da doğduğu çiftlik evi

24 Aralık 1642'de (Gregoryen Takvimine göre 3 Ocak 1643) annesi Hannah'ın doğum sancıları başladı. Gece yarısından bir veya iki saat sonra da, Noel sabahında, 25 Aralık 1642 tarihinde (Gregoryen Takvimine göre 4 Ocak 1643),İngiltere'nin Grantham şehrinin yakınlarındaki Woolsthorpe'da bir erken doğum sonucu bebek Newton dünyaya geldi. Newton oldukça zayıf bir çocuktu ve hatta ilk günlerinde hayatta kalacağı beklenmiyordu. Adını, doğumundan üç ay önce ölen ve zengin bir çiftçi olan babasından almıştı.

Isaac adı, İncil ve Kur'an'da İshak (İsḥāq) adıyla geçen peygamberden gelmektedir. İnanca göre Tanrı, çocuklarının olacağını müjdelemesi üzerine, çok ileri yaşta olan İbrahim Peygamber ve o güne kadar hiç çocuğu olmamış olan eşi Sâre, bu müjdeye gülmüşlerdi. Bu nedenle Tanrı, çocuğun adının İshak (Isaac), yani ''gülmek'' anlamına gelen bir sözcük olması gerektiğini buyurdu.

Newton henüz 4 yaşındayken, annesi zengin bir din adamıyla evlendi ve yeni kocasının yanına yerleşti. Annesi Newton'ı anneannesine bıraktı ve Newton yedi yıl anneannesinin yanında kaldı. Bu travmatik durum, Newton'ın, ailesinden ve özellikle de üvey babasından nefret etmesine neden oldu. Newton, 12 yaşından 17 yaşına kadar bir eczacı olan William'ın evinde yaşadı ve burada hem simyaya hem de eczacının üvey kızı Miss Storey'den etkilenmeye başladı.

Annesi, kocası yedi yıl sonra ölünce, kendisine oldukça yüklü bir miras kalarak geri döndü. 12 yaşında Grantham'da King's School'da (Kralın Okulu) eğitime başladı ve 1661'de bitirdi. Bir dönem annesi onu çiftçi yapmak için okuldan aldı, ama Newton çiftlik işlerine hiç ilgi duymuyordu. Annesi Newton'ı çiftlik işleri ile uğraşıyor zannederken, Newton aslında sürekli gökyüzünü ve yıldızları inceliyor, kitaplar okuyor ve çeşitli notlar alıyordu. En sonunda annesini okula gitmesi ve üniversiteye hazırlanması gerektiğine ikna etti ve okula geri döndü.

19 yaşındayken, eczacı William'ın üvey kızı Miss Storey ile nişanlanmış, fakat Newton'ın yoğun dersleri nedeniyle ilişkileri sonlanmıştır. Newton daha sonradan, hayatı boyunca hiç evlenmedi ve kendisinin başka bir ilişkisi de bilinmemektedir; sadece bu ilişkiyi hep hatırladığı söylenir.

Cambridge'deki yılları (1661-1665)

Newton, 1661 yılında Cambridge'de Trinity College'a girdi. Okula "sizar" olarak girmişti, yani hem okulda çalışıyor hem de okuyordu. Cambridge'de Copernicus ve Kepler'in teorileri göz ardı ediliyor, Galileo'nun çalışmaları tanınmıyordu ve ortama Aristoteles felsefesi hâkimdi. Newton burada üç yıl boyunca cebir, geometri ve trigonometri dersleri aldı, Latince ve Antik Yunancayı öğrendi. Ayrıca bu dönemde Galileo ve Kepler'in eserleri ile tanıştı ve oldukça etkilendi.Descartes, Gassendi, Hobbes ve özellikle Boyle'un felsefi çalışmalarını da okudu.

Newton, fikirlerini yazdığı Quaestiones Quaedam Philosophicae (Bazı Felsefi Sorular) adlı defterinin başına Latince şu notu düşmüştür:

"Platon arkadaşım, Aristoteles arkadaşım, ama en iyi arkadaşım gerçek."

Newton, Cambridge'de geçirdiği yıllarda diğer öğrenciler arasında başarılı olarak sıyrılamamıştı ve dâhiliğini, ortaya çıkan veba salgını nedeniyle kendi çiftliğinde geçirdiği iki yılda göstermişti.

Çiftlikteki çalışmaları (1665-1667)

Newton'ın gençlik yıllarında yapılmış bir portresi

Newton'a ilham kaynağı olan elmanın düştüğü ağaç

1665 yılının Ağustos ayında Londra'da başlayan veba salgını nedeniyle Cambridge'deki Trinity College kapatıldı ve Newton, 1667'nin Mart ayına kadar Woolsthorpe kasabasındaki çiftliğinde kaldı. Çiftlikte geçirdiği bu iki sene oldukça verimliydi ve bu dönemde kütleçekim üzerinde düşünmeye başladı. Çiftlikteki çalışmalarında diferansiyel ve integral hesaplamalarının da temelini attı. Geçmişte alan, yay uzunluğu, tanjant bulma gibi eskiden kullanılan yöntemleri diferansiyel hesaplamayı temel alarak birleştirdi. Çiftlikte karanlık bir odada güneş ışığını bir prizmaya tutarak ışık tayfı oluşturmuş ve beyaz ışığın tek başına bir birim olmadığını fark etmiştir.

Cambridge'e dönüşü (1667-1696)

1667 yılında Newton, üniversite tekrar açılınca Cambridge'e geri döndü ve iki yıl sonra matematik profesörü oldu. Yaklaşık 30 yıl Cambridge'de kaldı, mektuplar yoluyla diğer bilim insanları ile konuşarak tek başına çalışmalarına devam etti. Bu yıllarda, en büyük eseri olan Principia kitabını hazırladı ve tamamladı. Işık ile ilgili çiftliğinde yaptığı deneyler sonucu mercekli teleskopların kusurlar yarattığını fark etti ve bunun üzerine kendisi bir yansıtmalı teleskop geliştirdi. 1668 yılında bu teleskop ile bilim dünyasının ilgisini çekti ve 1672 yılında da Royal Society'nin üyesi oldu.

Principia (1687)

Principia'nın ilk basımı (1687)

Isaac Newton, dünya tarihinin en önemli bilim eserlerinden biri olan Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) kitabını Latince olarak yayımladı. Kitapta ispatları geometri ile yapmış, evrensel kütleçekim yasasını açıklamış ve cisimlerin kütleleri ile doğru, mesafeleri ile de ters orantılı olarak birbirlerini çektiklerini açıklamıştır.

Kitap, Newton tarafından üç ana bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde Galileo'nun deneylerinden övgü ile söz eder ve Kepler kanunlarını matematiksel olarak ispatlar. Bu bölümde kendi ismi ile anılan ''Newton hareket yasalarını'' açıklamıştır. İkinci bölümde de, akışkan içindeki hareketleri incelemiştir ve en iyi gemi tasarımı için öneriler koymuştur. Bu bölümde dalga hareketlerini matematiksel incelemesi ilgi çekmiştir.

Londra'daki yılları ve ölümü (1696-1727)

Newton'ın Westminister Manastırı'nda bulunan mezarı

1696'da Newton'a Kraliyet Darphanesi'nin müdürlüğü teklif edildi ve Newton bunu kabul ederek Londra'ya yerleşti. Bu işini çok ciddiye almıştı ve özellikle sahte paralara karşı büyük bir mücadele başlattı. Newton, Londra'daki yaşamı sevmişti ve artık akademik çalışmalar ile çok ilgilenmek istemiyordu. 1703'te Royal Society'nin başına getirildi ve ölümüne kadar bu görevde kaldı. 1705'te şövalyelik unvanı aldı. 1706'da kraliyet derneğinin başkanlığına seçildi. 1708'de Kraliçe Anne tarafından "Sir" unvanıyla ödüllendirildi.

Isaac Newton, 31 Mart 1727 tarihinde, 84 yaşındayken öldü ve Westminster Manastırı'na gömüldü.

Opticks (1704)

1704'te ışık ve renkleri konu alan The Opticks kitabını yayımladı. Kitabını Principia'da olduğu gibi Latince değil, İngilizce basmıştı. Böylece Newton, kitabı aracılığıyla daha geniş kitlelere ulaşabilmiştir. Kitapta yansıma ve kırınım hesapları, beyaz ışığın tayfın renklerine ayrılması, gözün çalışma yöntemi, merceklerle görüntü oluşumu, gökkuşağının renkleri, yansıma, teleskopun yapımı gibi konulardan bahseder.

Newton'ın büyük bir eleştirilme ve yadırganma korkusu vardı; bu nedenle buluşlarını ilk düşündükten yıllar sonra yayımladığı düşünülmektedir. Bu yönü, bazı bilim insanları ile sert tartışmalara girmesine de neden olmuştur. Leibniz'i kendi fikirlerini çalmak ile suçlamış, ününü ve gücünü kullanarak Leibniz'in kendisini savunmasına engel olmaya çalışmıştır. Başka bir fizikçi Robert Hooke ile çeşitli konularda tartışmaları olmuştur. Newton'ın, Principia kitabını yayımlamak için Hooke'un ölümü beklediği de söylenir; çünkü kitap Hooke'un ölümünden bir sene sonra yayımlanmıştır.

Bilimsel yöntemi

Newton'ın bir portresi (Godfrey Kneller)

Newton, Principia kitabının giriş kısmında bilimin olması gereken amacını şu şekilde belirtmiştir:

Olgulardan doğanın kuvvetlerini keşfetmek, sonra da bu kuvvetler yardımıyla diğer olayları açıklamak...

Ona göre önce olgular gözlemlenmeli, bu gözlemler sonucu doğanın yasaları keşfedilmeli ve sonrasında oluşturulan kuram, bu olayları açıklayabilmelidir.

Newton'a göre doğa, matematiksel niteliklere sahip bölünemez küçük parçacıklardan yapılmıştır ve doğada her olay bu parçacıkların birleşmesi ve dağılması ile oluşmuştur. Ona göre bilimin amacı, deneyler ile birlikte bu olayları matematiksel kuramlar ile genelleştirmektir.

Bilimsel çalışmaları

Matematik

Newton'un matematikte neredeyse her dalda katkıları olmuştur. Özellikle analitik geometride eğrilerin teğetleri (diferansiyel) ve eğrilerin oluşturduğu alanları (integral) hesaplamada yöntemler geliştirmiştir. Bu iki işlemin birbirlerine ters olduğunu bulmuş, eğimler ile ilgili çözümler geliştirmiş ve bunlara akış (fluxion) metotları ismini vermiştir çünkü niceliklerin bir boyuttan diğerine aktığını hayal etmiştir.

Matematikte ${\displaystyle (a+b)^{n}}$ ifadesinin üstel seriye açılımını veren genel iki terimli teoremini buldu.

Leibniz ile kalkülüs tartışması

Newton, "akış" yöntemlerini 1666 yılında geliştirmişti ve sadece birkaç matematikçiye özel olarak göstermişti. 1675'te Paris'te Gottfried Wilhelm Leibniz de tamamen bağımsız olarak kendi diferansiyel yöntemini geliştirdi. Leibniz 1684'te kendi yöntemini yayınlayınca, bilim dünyasında bu yöntemi önce kimin bulduğuna dair sert bir tartışma başladı ve 1716'da Leibniz öldükten sonra bile tartışma devam etti. Günümüzde tarihçiler Newton ve Leibniz'in birbirlerinden tamamen habersiz bu yöntemleri geliştirdiklerini düşünüyorlar.

Mekanik

Newton'un bilime en büyük katkısı mekanik alanındadır. Merkezkaç kuvveti yasası ile Kepler yasalarını birlikte ele alarak kütleçekim yasasını ortaya koydu. Newton hareket yasaları olarak bilinen eylemsizlik ilkesi, kuvvetin kütle ile ivmenin çarpımına eşit olduğunu ifade eden yasa ve etki ile tepkinin eşitliği fiziğin en önemli yasalarındandır.

Evrensel kütleçekim formülü

Kütle çekimi

Newton denilince akla ilk kütleçekim gelir çünkü fizik tarihinde bu fikir bir devrim yaratmıştır. Newton'dan önce Joannes Kepler, gezegenlerin eliptik hareketlerini salt matematiksel olarak açıklamıştı ama gezegenlerin neden yörüngede kaldıklarına dair bir açıklama getirmemişti.

Newton kütleçekimi ilk kez 1665 yılında düşündü ama Principia kitabını 1687 tarihine kadar yayınlamadı.

Newton öncelikle Kepler yasalarının doğru olması durumunda Güneş ve gezegenler arasında bir çekim kuvveti olması gerektiğini düşündü. Bu tür bir kuvvet olması durumunda gezegenlerin Kepler'in tarif ettiği şekilde hareket edeceğini düşündü ve kütleçekimin matematiksel ifadesini verdi.

Formülleri

${\displaystyle F={\frac {Gm_{1}m_{2}}{d^{2}}}}$

*${\displaystyle G}$=0.0000000000667 ${\displaystyle ({\frac {N*m^{2}}{kg^{2}}})}$

*${\displaystyle m_{1}}$=birinci nesnenin kütlesi (kg)

*${\displaystyle m_{2}}$=ikinci nesnenin kütlesi (kg)

*${\displaystyle d}$=aralarındaki uzaklık (m)

*${\displaystyle F}$=Kuvvet (Newton [N])

${\displaystyle F=ma}$

*${\displaystyle F}$=Kuvvet (Newton [N])

*${\displaystyle m}$=kütle (kg)

*${\displaystyle a}$=ivme ${\displaystyle ({\frac {m}{sn^{2}}})}$

Newton mekaniği

Newton mekaniği yakın çevremizdeki hareketleri açıklayan bir bakış açısıdır, atom altı parçacıkları için kuantum mekaniği, hareketler için ise görelilik kuramları uygulanır. Newton mekaniği büyük yıldız ve gezegenlerin yörüngelerini hesaplarken bazı küçük sapmalara neden olmaktadır fakat dünyadaki küçük cisimler ve mühendislik hesaplamalarında bunlar tamamen göz ardı edilebilecek kadar küçüktür.

Newton hareket yasaları

Newton hareket yasaları olarak bilinen üç yasa şu şekildedir:

1. Hareketli bir cisim dışarıdan bir kuvvete maruz kalmazsa doğrusal hareketini sürdürür.
2. Bir cismin kütlesi ne kadar fazla ise hareket ettirici bir etkiye direnci o kadar büyük olur. (F=ma)
3. Her etkiye karşı ona eşit ve karşıt yönde bir tepki vardır.

Newton'un hareket yasaları, evrenin bir düzen içinde ve deterministik olduğu sonucuna varmış ve sonrasında felsefeyi oldukça etkilemiştir.

Beyaz ışık prizmadan geçtikten sonra tayf oluşturuyor.

Optik

Newton bir ışık kaynağından çıkan ışığın bir cisme çarpıp aydınlatması olayına farklı bakmış, ışığın hareket ettiğini ve sonlu bir hızı olduğunu düşünmüştür. Mercek ve prizmalar kullanarak bu ışık tayfını tekrar beyaz ışığa çevirmeyi de başarmıştır.

Newton karanlık bir odada küçük bir delikten gelen güneş ışığını bir prizmadan geçirerek bir renk tayfı oluşturmuş ve gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu açıklamıştır.

Başlıca eserleri

• Method
• De Motu Corporum in Gyrum (1684)
• Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687)
• Opticks (1704)
• Arithmetica Universalis (1707)
• The System of the World, Optical Lectures, The Chronology of Ancient Kingdoms, (Amended)5 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and De mundi systemate (published posthumously in 1728)
• Observations Prophecies Of Daniel and Apocalypse of St. John (1733)
• An Historical Account of Two Notable Corruptions of Scripture(1754)

Ayrıca bakınız

• Newton'un hareket yasaları
• Newton'un beşiği
• Gravitasyonel Çekim Kanunu

Kaynakça

1. ^ Ekşi, Elçin (21 Mart 2019). "Isaac Newton". Bilimma Bilim. 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2022. 
2. ^ ^{a b} Hart, Michael H. Bakırcı, Çağrı Mert (Ed.). "Isaac Newton Kimdir? Ne Yapmıştır? Kendi Ağzından Yaşam Öyküsü..." Evrim Ağacı. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2022. 
3. ^ "The Mathematical Principles of Natural Philosophy" (İngilizce). Encyclopædia Britannica. 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
4. ^ Newton, Isaac (1729). The Mathematical Principles of Natural Philosophy (İngilizce). B. Motte. Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
5. ^ Hart, Michael H. (2000). The 100: A Ranking Of The Most Influential Persons In History (İngilizce). Kensington. s. 13. ISBN . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
6. ^ "Einstein the greatest!". BBC News. 29 Kasım 1999. 11 Ocak 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2015. 
7. ^ Robinson, Andrew (25 Nisan 2023). The Scientists: An Epic of Discovery (İngilizce). Thames & Hudson. ISBN . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023. 
8. ^ "Türk Hamamlarında Suyun Kaldırma Kuvveti Neden Yok? | Emin Çapa | TEDxIstanbul". TEDx Talks. 12 Haziran 2015. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023 – YouTube vasıtasıyla. 
9. ^ Kaynak: Christianson, Gale E.,(2008), Isaac Newton, Bilimsel Devrim, Yaşam Öyküsü Kitaplığı,5. Basım, (Çeviren: Zekeriya AYDIN), Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Sayfa:4
10. ^ ^{a b c d e} Bulu, Atıl. "Sir Isaac Newton (1642 – 1727)" (PDF). İstanbul: Okan Üniversitesi. s. 1. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
11. ^ ^{a b} "Isaac Newton". Arşivlenmiş kopya. Encyclopedia Britannica. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
12. ^ Yıldırım, Cemal (Şubat 1993). (PDF). Bilim ve Teknik. Cilt 303. s. 141. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
13. ^ ^{a b c} Robert A. Hatch. "A Chronology of Isaac Netwon's Life - Work - Publication". Newton Timeline (İngilizce). University of Florida. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
14. ^ . YouTube. Evrim Ağacı. 3 Ekim 2021. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2022. 
15. ^ . Marmara Üniversitesi. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
16. ^ ^{a b c} "Bilim Adamlarının İlginç Yönleri: Sir Isaac Newton" (PDF). Bilim ve Teknik. Ankara: Tübitak. s. 25. 11 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
17. ^ ^{a b} "Isaac Newton" (İngilizce). Bellevue College. 9 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
18. ^ ^{a b c d} Kaptanoğlu, H. Turgay. "Gezegenlerin Hareketi" (PDF). Ankara: Bilkent Üniversitesi. s. 12. 2 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
19. ^ ^{a b c d e} J J O'Connor. "Sir Isaac Newton" (İngilizce). İskoçya: University of St. Andrews. 24 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
20. ^ Koyuncu, Hüseyin (19 Mart 2020). . euronews. 28 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2022. 
21. ^ ^{a b c d e f} "Isaac Newton (1643 - 1727)" (İngilizce). BBC. 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
22. ^ ^{a b} Bulu, Atıl. "Evrim Tümevarım Bilim Yaratımcılık Tümdengelim Metafizik" (PDF). İstanbul: Okan Üniversitesi. s. 12. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
23. ^ ^{a b c d e} İnan, Demir (Mart 1973). (PDF). Bilim ve Teknik. Cilt 64. ss. 19-22. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
24. ^ ^{a b c d e} Topdemir, Hüseyin Gazi (Ekim 2010). (PDF). Bilim ve Teknik. Cilt 515. ss. 86-91. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
25. ^ ^{a b c d e} (İngilizce). İngiltere: Isaac Newton Institute for Mathematical Sciences. 28 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
26. ^ Bertrand Russell (Ekim 1962). "Bilimden Beklediğimiz" (PDF). Varlık Yayınevi. s. 4. 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
27. ^ ^{a b} Timur Karaçay (Eylül 2004). "Determinizm ve Kaos" (PDF). Mantık, Matematik ve Felsefe II.Ulusal Sempozyumu. Ankara: Başkent Üniversitesi. ss. 1-10. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
28. ^ Koçak, Kasım. "Kaos ve Atmosfer" (PDF). İstanbul: İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi. s. 2. 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
29. ^ Işıldak, Suat (Mayıs 2008). "Yaratmada İlk Adım: İmge ve İmgelem" (PDF). Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. s. 68. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
30. ^ H. Ökkeş (Bahar 2004). (PDF). Matematik Dünyası. İstanbul: Bilgi Üniversitesi. s. 112. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
31. ^ Mennan, Zeynep (2002). (PDF). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. s. 77. 15 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 

Notlar

Dış bağlantılar

• The Newton Project9 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Isaac Newton'ın bütün çalışmaları (İngilizce)