Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Soğuk Savaş (İngilizce: Cold War, Rusça: Холодная война), iki Süper güç olan ABD önderliğinde Batı Bloku ile Sovyetler Birliği'nin önderliğinde Doğu Bloku ülkeleri arasında Truman Doktrini'nin ilanından (1947) SSCB'nin dağılmasına (1991) kadar devam ettiği kabul edilen uluslararası siyasi ve askeri gerginlik. Soğuk Savaş dönemi, Amerika liderliğinde batı dünyası ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin önderliğindeki komünist blok arasındaki dünya üzerinde geniş bir nüfusu etki etmesine verilen isimdir. Soğuk Savaş döneminde NATO, "Batı İttifakı" olarak da biliniyordu. Batı Bloku, NATO üyesi ülkeler ile NATO üyesi olmayan ancak ABD ile müttefik olan kapitalist ve antikomünist ülkelerden, Doğu Bloku ise Varşova Paktı'na üye olan komünist ve bu pakta üye olmayan diğer komünist ülkelerden oluşuyordu. Bu iki karşıt blokun yanı sıra hiçbir bloku desteklemeyen Bağlantısızlar Hareketi isimli üçüncü bir blok daha vardı. Çin ve Yugoslavya hem Doğu Bloku ülkeleri, hem de Bağlantısızlar Hareketi ülkeleriydi. Bu iki komünist ülkenin her iki blokta da olmasının nedeni Sovyetler Birliği ile olan görüş farklılıklarıydı.
| Soğuk Savaş | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sol üstten saat yönünde:
| |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 ABD liderliğindeBatı Bloku ülkeleri |  SSCB liderliğindeDoğu Bloku ülkeleri | ||||||||
Arka Plan
İkinci Dünya Savaşı sırasında Adolf Hitler'in saldırganlığına karşı birlikte hareket eden üç ülke Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık birbirlerinden birçok açıdan farklı ülkelerdi. Sovyetler Birliği 1926'dan itibaren Joseph Stalin'in kararları ile yönetilen merkeziyetçi bir ülkeydi. Birleşik Krallık'ta anayasal monarşi bulunmaktaydı. Amerika Birleşik Devletleri'ndeyse kuvvetler ayrılığı bulunuyordu ve bir karar alınırken birçok aktör yönetime dahil oluyordu.
Birleşik Krallık ile Sovyetler Birliği arasında tarihi anlaşmazlıklar bulunurken Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği'nin komünizmin öncüsü olmasından rahatsızdı. Stalin'in İkinci Dünya Savaşı öncesi Adolf Hitler ile saldırmazlık anlaşması yapması da ülkeler arasında güven problemleri yaratıyordu. Buna karşın hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Birleşik Krallık, Hitler'in Sovyetler Birliği olmaksızın yenilemeyeceğinin farkındaydı. Hitler'in Sovyetler Birliği'ni Barbarossa Harekâtı ile istila etmeye kalkışmasının ardından Birleşik Krallık Başbakanı Winston Churchill, Hitler'i bir "şeytan" olarak nitelendirdi ve Birleşik Krallık'ın Sovyetler Birliği'ne destek vereceğini açıkladı. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Cordell Hull, Hitler'in saldırganlığı karşısında ülkesinin Sovyetler Birliği'ne her türlü desteği vereceğini duyurdu.
İkinci Dünya Savaşı sürerken, 9 Ağustos 1941'te, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D. Roosevelt ile Birleşik Krallık Başbakanı Winston Churchill Newfoundland açıklarında bir araya geldi. Savaş döneminde ilk kez buluşan ikili bu görüşmede Atlantik Bildirisi metninde uzlaştı. Woodrow Wilson'ın On Dört Maddesi'ne benzeyen bu bildiri, iki ülkenin savaşı nasıl sürdüreceğini açıklamaktaydı. Bildiride başarısız olan Milletler Cemiyeti yerine yeni ve etkili bir uluslararası kuruluşun oluşturulması gerektiği vurgulanmıştı. Bildiri Roosevelt ve Churchill tarafından imzalanırken, Stalin bildiriyi imzalamayı reddetti.
Farklılıklara rağmen bu üç ülke birlikte hareket etti. İlk olarak 1941'de İngiliz-Sovyet orduları İran'da bulunan Alman yanlısı Rıza Pehlevi'yi devirdi ve İran'ı ele geçirdi. İran'ın ele geçirilmesi sonrası Hazar Denizi üstünden Sovyetler Birliği'ne çeşitli yardımlar gitmeye başladı. Amerikan istihbaratıyla İngiliz istihbaratı enigmanın çözülmesi sonrası sahip oldukları önemli bilgileri Sovyetler Birliği ile paylaşmaya başladı. Atlantik Bildirisi'ne imza atmayan Stalin, gelişen ilişkiler üstüne 1 Ocak 1942'de duyurulan ve ilk hâli yirmiden fazla ülke tarafından desteklenen Birleşmiş Milletler Bildirisi'ne desteğini açıkladı.
İlişkiler ilerlerken Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık, "Önce Avrupa" politikası gütmeye başladı. Amerikan ordusunun Sovyetler Birliği'ne yapacağı çeşitli yardımlar ertelendi ve tam tersine Churchill'in iknaları ile Kuzey Afrika'daki İngiliz birliklere Amerikan ordusunun destek vermesi kararlaştırıldı. Stalin bu karardan hoşnut olmadı. Bununla birlikte Stalingrad Muharebesi sürerken Amerikan ve İngiliz destekleri azalmaya başlamıştı. Bu durum Stalin'in "Batılılar Nazi ve Sovyet ordularının birbirlerini imha etmesini bekliyor, sonunda da onların istediği şartlarda bir barış dayatılacak" şeklinde düşünmesine neden olmuştu. Amerikan ve İngiliz kuvvetlerinin Kuzey Afrika'daki kesin zaferi sonrası İngiliz Hava Kuvvetleri tarafından Berlin bombalanmaya başlandı. Roosevelt Almanya ile uzlaşma olmayacağını açıklayarak koşulsuz şartsız teslimiyet istedi. Almanya'da muhalefetin yükselmeye başladığı dönemde gelişen bu olaylar Hitler'in gücünü tekrardan yükseltti ve Alman ordusunun Sovyetler Birliği'ne karşı savaşını sürdürmesinde, Sovyet kayıplarının artmasında önemli rol oynadı. Bu süreçte Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ın Sovyetler Birliği'nden daha bağımsız hareket etmeleri, "Önce Avrupa" diyerek Sovyetler Birliği'ni Nazi Almanyası'na karşı yalnız bırakmaları Soğuk Savaş'ın temelini oluşturdu.
Genel Bilgiler
II. Dünya Savaşı'nın ardından birçok ülkede halk demokrasileri kurularak sosyalist düzene geçilmesi ve sosyalist hareketlerin birçok ülkede yayılması, ABD tarafından tepkiyle karşılandı. 5 Mart 1946'da, eski İngiliz Başbakanı ve Batı'nın önde gelen siyasetçilerinden W. Churchill, Amerika'nın Fulton (Missouri), kasabasında, Başkan H. Truman'ın yanında Sovyetler Birliği'ne karşı bir siyasal savaş ilan eden ve Demir Perde ifadesine yer veren ünlü konuşmasını yaptı. Churchill, Anglo-Sakson ülkelerindeki yöneticileri, sosyalizme karşı güç birliği oluşturmaya çağırdı. Bu konuşma, uluslararası arenada Batı Bloku için bir eylem planı oldu. Böylece bir silahlanma yarışı başlatılarak SSCB ve bağlaşıkları çerçevesinde Amerikan üslerinin ve askeri blokların kurulmasına yönelik, Soğuk Savaş dönemi açıldı. ABD, SSCB ve öteki sosyalist ülkelere karşı çevreleme stratejisi izledi. 1947 Mart ayında, ABD Başkanı Truman, SSCB'nin tehdidi altında olduğu ileri sürülen ülkelere ekonomik ve askeri yardıma dayalı doktrini ilan etti. Bir ay sonra Moskova'da toplanan müttefikler arası konferans başarısızlıkla sonuçlandı ve taraflar faşist işgalinden kurtardıkları topraklar üzerinde ayrı ayrı varlıklarını sürdürmeye devam etti.
Mayıs ayında İtalya ve Fransa hükûmetlerinde yer alan komünist partisi üyesi bakanlar, görevlerinden ayrılmak zorunda bırakıldı. 1947 Mayısını belirleyen asıl olay, Marshall Planı'nın açıklanması oldu. Çin'de Çan Kay Şek'in konumlarını savunmaları olanaksız hale gelişi karşısında ABD, Truman Doktrini'yle öngörülen yardımı, Almanya'nın da içlerinde bulunduğu Avrupa ülkelerine yöneltmeyi, böylece ekonomik yardım sağlama umuduyla Doğu Avrupa'daki halk demokrasili ülkeleri de kendine çekmeyi hedefledi, lakin Doğu Avrupa ülkeleri Temmuz 1947'de Marshall Planı'nı reddetti. Aynı yılın Ekim ayında SSCB ve sosyalist ülkelerin dış siyasetini eşgüdümlü kılmaya yönelik olarak Kominform kuruldu. 1948 Şubatı'nda Çekoslovakya'da halk demokrasisinin yerleşmesi karşısında, Batılı ülkeler Almanya'nın kendi işgalleri altında tuttukları kesiminde bir oldubitti yaratmaya yöneldiler. Bu gelişme üzerine ilan edilen Berlin Ablukası (Haziran 1948 - Mayıs 1949) Soğuk Savaş'ın tırmanışında önemli bir dönemeç oldu. 1949 Nisanı'nda ABD ve müttefiklerinin NATO'nun kuruluşunu ilan etmelerinin ardından Mayıs-Kasım arasında Almanya'da iki ayrı devlet kuruldu. Bu süreçte Eylül 1949'da SSCB'nin de ilk atom bombasını yaptığını açıklaması ABD'nin bu alandaki tekel durumuna son verdi. Soğuk Savaş'ın doruklarından biri, kuşkusuz 1950'de başlayan Kore Savaşı oldu; o kadar ki BM'nin Güney Kore'yi desteklemesi üzerine, bir dünya savaşının patlak vermesi tehlikesi doğdu.
1953'te Stalin'in ölümünün ardından Temmuz'da Kore'de yapılan ateşkes ile Soğuk Savaş'a göreceli bir yumuşamanın geldiğini görmekteyiz. Mayıs 1955'te Varşova Paktı'nın kurulmasının ardından Temmuz'da Cenevre'de yüz yüze gelen ABD ve SSCB temsilcileri, dünya çapında silahsızlanma konusunda herhangi bir somut sonuç alamadılarsa da, bir bakıma böylesi bir konferansın toplanması bile, gerginliğin azaltılması yolunda önemli bir adım oldu. 1957'den başlayarak Soğuk Savaş'ın varlık nedeni gitgide azaldı. Bu bağlamda 1958'de Cenevre'de nükleer denemeleri durdurma yönünde yapılan görüşmeleri, 1959'da Eisenhower - Kruşçev görüşmesi izledi. 1960'la birlikte SSCB'nin yoğunlaştırdığı barış içinde yan yana yaşama siyaseti, dünya ölçüsünde geniş yankılar uyandırdı. 1962 Küba bunalımını izleyen dönemde 1963'te ABD ile SSCB arasında nükleer denemeleri durdurmaya ilişkin Moskova Antlaşması imzalandı. 1950'li yıllara damgasını vuran Soğuk Savaş, güç gösterileri, siyasal tehdit ve şantajlar, yıkıcı ve bölücü etkinlikler, psikolojik savaş yöntemleri, kışkırtıcı propaganda vb. yöntemlerde kendini ortaya koydu. Moskova Antlaşması'yla açılan Soğuk Savaş'tan yumuşamaya doğru yönelim, 1975 Helsinki Nihai Senedi'in imzalanmasıyla siyasal düzeyde önemli bir başarıya ulaştı. Fakat 1980 sonrasında ABD tarafından başlatılan yumuşamaya son verip Soğuk Savaş"ı tırmandırma siyaseti, değişik olaylar bahane edilerek, yeniden uluslararası siyasette etkili oldu. 1985 sonlarında gerçekleşen Gorbaçov - Reagan zirvesi bu gelişimi engelleme yönünde atılan önemli bir adım oldu.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra Doğu ve Batı bloklarının zaman zaman savaş çıkarma tehditleri bütün dünyada gerginlik yaratmıştır. Bu dönemde, insanlarda paranoyası doğmuş, dünya devletleri ise bu iki bloktan birinin yanında yer almaya çalışmışlardır. Gerginlik hiçbir zaman taraflar arasında sıcak savaşa dönüşmemiş olsa da taraflar her anlamda birbirlerini yıpratmaya çalışmışlardır. Genel kabule göre, Berlin Duvarı'nın yıkılışı komünizmin çöküşüne zemin hazırlamış, Sovyetler Birliği'nin dağılması ile de Soğuk Savaş bitmiştir. Soğuk Savaş sürecinde her iki tarafın potansiyelleri;
Doğu Bloku Ordusu:
- 1800 Bombardıman Uçağı
- 38.000 Tank
- Nükleer 12, geleneksel 495 tane Denizaltı
- 30 Kruvazör (189 refakat)
- 7.7 milyon insan gücü
- 700 MFBM, 75 ICBM nükleer füzeler
Batı İttifak Ordusu:
- 2260 Bombardıman Uçağı
- 16.000 Tank
- Nükleer 32, geleneksel 260 Denizaltı
- 66 Kruvazör (1107 refakat)
- 76 Zırhlı ve Taşıyıcı
- 8 milyon insan gücü
- 250 MFBM, 450 ICBM nükleer füzeler
(NOT: Verilen sayılar yaklaşık değerlerdir.)
Bu şartlar altında olası bir nükleer savaş, dünya nüfusunu çok önemli derecede etkileyecek, yarattığı tahribattan dolayı çok fazla can ve mal kaybına sebep olacaktı.
Batı İttifakı ve Doğu Bloku ülkeleri askeri ve siyasi etkilerinin yanı sıra sanat, spor, edebiyat ve bilim gibi tüm alanlarda da birbirleri ile yarışmışlardır.
Bu Soğuk Savaş'ın başlamasına sebep olan iki devlet Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliği'nin arasında gözükse de diğer bütün ülkelere etkisi altına almıştır. Bu yazıda özellikle bu iki ülkenin izlediği dış politika ele alınmıştır.
Soğuk Savaş devletlerin kendilerine özgü strateji izlemeleri neden olmuştur. Bu iki devletin süper güç olması Soğuk Savaş'ı beraberinde getirmiştir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin bu süper güçleri nasıl kullandıkları merak konusudur. Amerika Birleşik Devletleri'nin soğuk savaş dönemindeki izlediği politika şu idi: Geçmişteki hatalardan ders alma, olası savaşları engellemek için de self determinasyon; yani devletlerin kendi geleceklerini kendileri belirlemesi.
1823-1939 döneminde Amerika Birleşik Devletleri genellikle kendini Avrupa devletler sisteminden izole etmiştir. İkinci Dünya Savaşı'ndan beri Amerika dış politikası sistemi diğer ülkeler arasında gerilim çıkartmıştır. Amerikan dış politikası için anahtar sözcükler barış, fırsat ve demokrasi idi. Amerika Birleşik Devletleri sadece gelişmiş demokratik hayat tarzının ışık kaynağı değil aynı zamanda uluslararası ilişkilerde ahlaklı, dürüst, demokratik model örneği olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri barışçıl ve demokratik bir devlet politikası izlemekte idi. Amerika Birleşik Devletleri'nin diplomasi fikri şöyleydi: Çıkar uzlaşması ve çelişkilerden uzak izolasyon. Diğer taraftan Sovyetler Birliği lideri için de ideoloji önemliydi. Onlara göre kapitalizm, insanların özgürlüğünü engelleyen başlıca neden idi. Bu nedenden ötürü Sovyetler Birliği kapitalist devletleri rakip olarak görmüştür. Yukarıdaki bilgilerde Soğuk Savaş'ın başlaması ve gelişim anlatılmaktadır. Biraz daha derine inelim.
Winston Churchill ve Başkan Franklin, 1945 öncesi Qenbec Konferansı'nda Sovyetler Birliği'nin savaş sonrası Avrupa kıtasına hakim bir güç olacağını düşünmüştü. Batılıların Sovyetler Birliği ile ilişkiyi kesip onları yok etme ve aynı zamanda Adolf Hitler'in tehdidini Batı'dan Rusya'ya doğru çevirme çabaları Sovyet düşmanlığının temel nedeni olarak düşünülüyordu. Yukarıda bunun detayları açıkça verilmiştir, şimdi biraz daha sonuçları ele alalım.
Soğuk Savaş iki süper gücün kesişmesi ile ortaya çıkmıştır. Her iki süper gücün liderleri barış aramış ancak kendi ideolojilerinden asla vazgeçmemişlerdir. Açık kapı politikası ile dünya çapındaki çıkarları korumuşlardır. ABD uyguladığı bütün stratejileri kendi güvenliğini sağlamak için yapmıştı. Sovyetler ise yayılmacı politikalar ile komünist rejimi yayma çabasına girmişti. İki devlet, dünyadaki süper güç olma yolundaki en büyük adamları atmıştı. ABD'nin uyguladığı politika, Ruslar'ın yayılmasının kendilerine bir tehdit unsuru olmasını engellemekti. Bundan dolayı Soğuk Savaş yıllarında en çok uygulanan politika tehdit politikasıdır. Bu stratejinin amacı, ABD'nin kendi güvenliğini, diğer güçler arasındaki dengeyi sağlayarak korumaktır.
Amerika Birleşik Devletleri Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılmasından sonra dünyadaki tek süper güç olmuştur. Bunda etkili olan sebepler Soğuk Savaş yılından beri izlediği stratejidir. Bu strateji, Amerika Birleşik Devletleri dış politikasının temelini oluşturmuş ve bu bakış açısının hâlen devam ettirmektedir. Günümüz Amerika Birleşik Devletleri dış politikasını, Soğuk Savaş yıllarında izlediği politika itibarıyla çok da fazla değişime uğramadığını görürüz. Tarih sürekli olarak tekrarlanmaktadır ve benzer olaylar yaşanmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'nin ekonomisinin şekillenmesinde siyasi nedenlerden dolayı Vietnam'a barışı sağlamak amacıyla girmesi ve Vietnam Savaşı sonrasında ağır ve maddi manevi yenilgiye uğraması etkilidir. Bu ekonomik şekillenmeyi, Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak Harekâtı'nın da etkilediği söylenebilir. Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak'ta bulunan askerlerinin geri çekilmesi, şüphesiz maddi ve manevi sıkıntılar yaratmıştır. Bunun gibi olaylar aynı zamanda Soğuk Savaş'ın etkilerindendir. Bir nevi yansıması da diyebiliriz.
Soğuk Savaş döneminin sona ermesini ele alırsak; 1970'li yıllar itibarıyla her iki taraf da daha stabil ve tahmin edilebilir uluslararası sistem için birbirleri ile iletişime geçmeye başladı. Bu dönemde, stratejik silahların sınırlandırılmasıyla ve Amerika Birleşik Devletleri ile Çin'in Sovyetler Birliği'ne karşı ağırlık kazanmasıyla, açık görüşmeler sahne aldı. Ancak ülkelerarası huzur dönemi Sovyetler Birliği ve Afganistan Savaşı'nın ortaya çıkışı ile sona erdi. Sovyetler Birliği'nin Kore Havayollarını vurması ve NATO birliklerinin Able Archer 83 tatbikatını yapması tansiyonu tekrar arttırdı. Amerika Birleşik Devletleri, ekonomik alanda durgunluk yaşayan Sovyetler Birliği üzerinde diplomatik, askeri ve ekonomik baskılarını daha da arttırdı. 1980'lerin ortalarında yeni Sovyet lideri Mihail Gorbaçov, glasnost ve perestroyka adlı liberalleşme reformu paketlerini duyurdu ve Afganistan'da Sovyetler Birliği işgali böylece sona erdi. Federasyon ülkelerinde, özellikle Polonya'da ulusal bağımsızlık talepleri artmaya başladı. 1989 yılında Orta ve Doğu Avrupa'daki komünist rejimler çöktü. Sovyetler Birliği'ni yöneten komünist parti de kontrolü kaybetti. Sovyetler Birliği resmî olarak Aralık 1991'de parçalandı ve Moğolistan, Kamboçya ve Güney Yemen'deki komünist rejimler çöktü. Amerika Birleşik Devletleri dünyanın tek süper gücü olarak ayakta kalmayı başardı ve Soğuk Savaş bu şekilde sona ermiş oldu.
Soğuk Savaş ve Türkiye
Soğuk Savaş'ın İlk Yılları ve Türkiye
İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi ve Türkiye'nin iki kutuplu dünyadan kendini soyutlaması, yani savaşa fiilen girmemesi Soğuk Savaş döneminde Türk dış politikasında bazı gelişmelerin yaşanmasına neden olmuştur. Türkiye'nin İkinci Dünya Savaşı'nda tarafsız kalmasını en büyük nedeni toprak bütünlüğüne yönelen Sovyet komünizmiydi. Bir anlamda Türkiye'nin kendini ABD'nin başını çektiği NATO bloğu içinde konumlandırma gayreti içerisine girmesi kaçınılmazdı. Tabii Türkiye'nin savaşta tarafsız kalması ciddi anlamda eleştirilere neden oldu ve Türkiye'de yalnızlık fobisi oluşmaya başladı. Başta Amerika ve İngiltere'nin Türk parasına karşı gösterdiği soğuk tavırlar Türkiye'de işlerin iyice çıkmaz hale gelmesine neden olmuştu. Ancak Türk dış politikaları ile ABD'nin bölgesel çıkarlarının uyuşması, Türkiye'nin Batı dünyasında yer bulmasına fırsat vermiş oldu. İkinci Dünya Savaşı'nın ardından patlak veren bu dönem, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları'ndan farklı olarak silah gücü yerine ekonomik gücün kullanıldığı bir dönemdir. Yani bir anlamda dünyanın sanayileşmiş ülkelerinin gelişerek dünya üzerinde nüfuz kurma hakimiyeti olarak da adlandırılabilir. Tabii Soğuk Savaş dönemini İkinci Dünya Savaşı'ndan bağımsız bir dönem olarak görmek doğru değildir. Yıkıcı ve katliamlarla dolu geçen İki Dünya Savaşı'nın sona ermesi ülkelerin maddi anlamda kendilerini geliştirme ihtiyacını doğurdu ve bu da sanayi, bilim, fen ve sosyal bilimler alanında önemli adımlar atılmasını beraberinde getirdi. Türkiye'nin, İkinci Dünya Savaşı'nda fiilen bloklardan birinin tarafında yer almaması, dünyanın büyük ülkeleri olan Amerika ve İngiltere'nin tepkisini üzerine çekti. Bu da, Soğuk Savaş döneminde Türkiye'nin zora girmesine neden oldu.
Demokrat Parti ve Türkiye'nin NATO'ya Girmesi
II. Dünya Savaşı'nın sona ermesi ile birlikte devletler arasında bazı anlaşmalar yapılmaya başlandı. Bu dönemde müttefiklerle Sovyetler Birliği'nin Hitler'e karşı olan stratejik işbirliğine dayalı ortak olarak hareket etmeleri savaşın bitiminde çıkar ilişkilerinden dolayı çatışma zemini oluşmasına neden oldu. 1943 yılından itibaren daha da belirgin hale gelen bu çatışmalar haliyle Türkiye'nin bir şekilde tarafını seçmesini gerektirdi ve Türkiye de gerekli adımı atarak kendini Batı bloğuna dahil etti.
Demokrat Parti 1950'li yıllarda iktidara gelmesi dış politikada benzer çabalar içerisine girdi. Türkiye, tarafsız kalıp bölgede inisiyatif almaktan kaçındı. Bu süreçte kırılma noktası, Türkiye'nin NATO'ya üye olması idi. Soğuk Savaş döneminin en önemli gelişmelerinden biri olan NATO'nun kurulmasının ana nedeni yine Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği idi. Bu dönemde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin Kominform'u kurarak Doğu bloğunu oluşturması Amerika Birleşik Devletleri'nin kanadının harekete geçmesine neden olmuştu. Amerika Birleşik Devletleri Sovyetlere karşı ortak bir savunma örgütü kurmak amacıyla 4 Nisan 1949'da NATO kuruldu. NATO'nun kurulması Türkiye'nin de bu ortak harekete girme çabasını beraberinde getirdi. Ancak bu dönemde Türkiye'nin Avrupa Konseyi'ne üyeliğini kabul edilmiş olması İngiltere başta olmak üzere diğer Avrupalı ülkelerin tepkisine neden olmuş ve bu durumu siyasi, ekonomik ve kültürel gerekçeleri öne sürerek reddetmelerine neden oldu. Türkiye'nin NATO'ya kabul edilmesinde aslında nedenleri vardı o dönemde Kore Savaşı'nın yaşanması ve o dönem iktidarda olan Demokrat Parti'nin meclis kararı olmaksızın Amerika Birleşik Devletleri'nin öncülüğünde gerçekleşen Kore savaşında 4500 kişilik bir askerî güç göndermesi ABD'nin Türkiye'ye bakış açısına değişmesinde önemli bir olay oldu. Daha da önemlisi Sovyetlerin artan tehdidine karşı güvenlik önlemi almak isteyen Amerika Birleşik Devletleri'nin en önemli ihtiyaçlarından biri de üst kurmaktı. Bu konuda Türkiye'nin coğrafi olarak buna müsait olması Amerika'nın Türkiye'yi NATO'ya kabul etmesini etkiledi. Türkiye'nin NATO'ya alınmasının nedenleri şunlardır:
1. Kore savaşında gösterdiği askeri başarılar,
2. Uluslararası sorunlarda Türkiye'nin Batı ülkeleri ile hareket etmesi,
3. Türkiye'nin modern ve güçlü bir kara ordusuna sahip olması,
4. Batı savunması için Türkiye'nin coğrafi konumunun uygun olması.
Türkiye ve NATO Üyeliği Bağlamında Yapılan Anlaşmalar
Türkiye NATO üyeliği bağlamında 5 temel anlaşma imzalanmıştır. Bunlar NATO kuvvetler statüsü anlaşması, Türkiye'deki Amerikan kuvvetlerinin statüsü anlaşması, 23 Haziran 1954 Türkiye yardım anlaşması, askeri tesisler anlaşması ve Türkiye ile ABD arasında İzmir Çiğli Havaalanı kullanılmasına ilişkin teknik anlaşma.
İlk antlaşma tüm NATO ülkelerince imzalanmıştır. Türkiye'deki Amerikan kuvvetlerini statüsü Anlaşması ise Türkiye'de kurulacak Amerikan üsleri bu üslerdeki Amerika Birleşik Devletleri askerleri ve bunların statüleri ile ilgili kurallara ilişkindir. Tüm bu konularda ek protokoller düzenleneceği de anlaşmada belirtilmiştir. 30 Haziran 1954'te Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin sunulan anlaşma 2 Temmuz 1954'te Resmî Gazete'de yayımlanmıştır. Ekli nota ise aynı gün verilmesine rağmen TBMM'ye gelmemiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne gelmeyen ekli notanın ikinci maddesinde Türkiye'ye gelecek Amerikan Kuvvetleri için Türkiye hükûmetinden izin alınmayacak ve bu kuvvetlerin ülkeye giriş çıkışlarının daha önceden hükûmete bildirilmeyeceği belirtilmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisine hiç gelmeyen askeri Tesisler Anlaşması ise ekleri ile birlikte İncirlik de dahil Türkiye'nin üstlerin kullanımına ilişkindir dönemin siyasal iktidarı anlaşmanın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne getirilmesinin nedeni NATO Antlaşması'nın 3 maddesine dair bir uygulama Anlaşması olması ile açıklamış. Türkiye yasalarına göre Türkiye Büyük Millet Meclisi getirilme zorunluluğun olmadığını iddia etmiştir. Ne var ki asıl neden ABD'nin bu yöndeki talebidir Amerika Birleşik Devletleri ve Menderes iktidarı ülkenin egemenliğini açıkça çiğnendiği Bu anlaşma ve notalardan dolayı gelebilecek eleştirilerden kaçınmışlardır askeri tesis Antlaşması'na göre Amerikalılar Türkiye'de istedikleri yerde üst ve test kurabilecekleri buralardaki personel NATO'ya değil ama Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı olacaktır Amerika Birleşik Devletleri'ne istediği gibi üstleri genişletme malzemeyi Hakkı tanınmıştır Amerikalılara NATO çerçevesinde tanınan haklar da genişletilme ektedir Örneğin dünya uygulamalarının tersine ABD kurdu üstler için kira ödememekte Amerikalı personelin Tüm gereksinimlerini ABD'den temin edilmektedir gelen malları gümrük muafiyeti tanınmış Kiminle Nasıl yapıldığı bilinmeyen bir sürü ikili anlaşma ile Amerikan askerleri ve personeline kendi posta servislerini kurma ve kullanılan kendi radyolarını kurma Hakkı tanınmıştır Bu bağlamda yapılan ikili anlaşmalardan ülkeye menleri yok eden en önemlilerinden biri yargı Erkin'in devredilmesidir. 28 Temmuz 1956'da Türkiye Dışişleri Bakanlı Amerikalılara verdiği 4625 sayılı nota ile Amerikalıların Türkiye'de işledikleri suçların Türk yargısı nca yargılanmayacak kabul etmiştir görev başındaki Amerikalılar işledikleri suçlardan dolayı ancak kendi yargı mercilerinde önyargının vereceklerdir görev başında olup olmadığına karar verme yetkisi ise ABD makamlarındadır. Yukarıdaki sayıları anlaşmalar ve bunlara ek olarak yapılan ikili anlaşmalarla Amerikan üslerine gelince 1970'lerde Türkiye'deki Amerikan üslerinin sayısı 101'dir. 1960'lı yıllarda üstler ve bunlarla ilişkili olarak kurulan radar Tesisleri Ortadoğu ve Kafkasların denetiminin yanı sıra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin denetlemeye yönelik olmuştur. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri Ankara Belbaşı'nda kurdu. Dev sismograf ile Sovyetlerin Sibirya'daki gerçekleştirdi yeraltı nükleer denemelerin şiddetini ölçmüş Sinop ve Diyarbakır pirinçlikte kurdu kafes adalara yine Sovyetlerin gizli uydu haberleşmeleri dinlemiştir bu işlerin en önemlisi hiç şüphesiz İncirlik Üssüdür. 1951'de yılında inşasına başlanan ve 1954'te tamamlanan üst ABD'nin dünya çapında anı hareket üssü statüsü ve verdiği Az sayıda üstten biridir ve 1000 millik hareket yarıçapı ile Amerikan hava kuvvetlerinin Karadeniz, Akdeniz ve Ege ile birlikte asıl bahse ve Hazar petrol bölgelerini kapsayan bölgede fiziki kontörü sağlamaktadır. Bu sabıkalı 1958 yılında Almanya'dan gelen Amerikan deniz piyadelerinin Türk hükûmetinin İldeniz bile bekleme yeri gerek duymadan İncirlik üssünden ürüne gitmelere sahne olmuştur üst yine 1958 yılında ABD'nin Lübnan müdahalesinde kullanılmıştır.
NATO'nun Kuzey Atlantik Antlaşması örgütü temelini oluşturan anlaşma metni 12 ülkenin katılımı ile 4 Nisan 1949'da Washington'da imzalandı. Ağustos 1949'da yürürlüğe giren metne imza koyan ülkeler şunlardır: Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, İngiltere, Fransa, Portekiz, İzlanda ve İtalya'dır. Türkiye ve Yunanistan'ın NATO'ya katılmasına ilişkin Kuzey Atlantik Antlaşması Protokolü 22 Ekim 1951'de Londra'da imzaladım Türkiye kuzey Atlantik Antlaşması'nın 18 Şubat 1952'de onaylayarak 5886 sayılı yasa NATO'ya üye oldu da aynı tarihte Yunanistan da anlaşmayı onayladı. NATO'nun üye sayısı Almanya'nın 1955'te İspanya'nın 1982'de Çek Cumhuriyeti Macaristan ve Polonya'nın 1996'da ittifakı katılması ile 19 oldu. 21-22 Kasım 2002 tarihinde gerçekleştirilen NATO'nun zirvesinde Soğuk Savaş sonrası iki genişleme kararı alındım ve Bulgaristan Estonya Letonya Litvanya Romanya Slovakya ve Slovenya ittifak ile katılım müzakerelerine başlamaya davet edildi bu ülkelerle katılım müzakereleri sonucunda hazırlanan katılım protokolleri 26 Mart 2003'te Brüksel'de imzalandı Bulgaristan Estonya Letonya Litvanya Romanya Slovakya ve Slovenyalı NATO'ya katılma ne ilişkin protokollerin onaylanmasına ilişkin yasalar 5 Kasım 2003 TBMM'de kabul edildi. 7 Eski Doğu bloğu Ülkesi Romanya, Bulgaristan, Slovakya, Slovenya, Litvanya, Letonya ve Estonya. 29 Mart 2004'te ABD'nin başkenti Washington'da düzenlenen törenle resmen üye oldular. NATO'nun üye sayısı 7 ülkenin katılımı ile 26'ya ulaştı. Fransa ittifak üyesi olmakla birlikte Entegre askeri yapıya dahil edildi. 14 maddelik anlaşma metni örgütün müdahale alanlara ve sınırlarını belirliyor.
NATO Kuzey Atlantik Antlaşması örgütü anlaşma metni
Bu anlaşmanın tarafları Birleşmiş Milletler yasasına maçına mı ilk elenen inançlarını ve bütün haklar bütün hükûmetlerle barış içinde bir arada yaşama arzularını teyit ederler demokrasi bireysel özgürlük ve hukukun üstünlüğü ilkeleri temelinde bütün hakların özgürlüklerini ortak mirasları ve uygarlıklarını korumakta kararlıdırlar. Kuzey Atlantik Bölgesi'nde istikrar ve refahın gelişmesine amaçlarla toplu savunma ve barış ile güvenliğin korunması için çabalarını birleştirmekte kararlıdırlar. Bundan dolayı bu Kuzey Atlantik Anlaşması'nı kabul etmişlerdir.
NATO'nun maddeleri
Bu kısımda madde 6 konusunun eksik olduğu düşünülmektedir. (Mayıs 2022) () |
Madde 1 - Taraflar Birleşmiş Milletler yazısında ortaya konduğu üzere karışmış olabilecekleri herhangi bir uluslararası anlaşma hızlı uluslararası barış ve güvenlik ve adaleti tehlikeye sokmadan barışçıl yollarla çözmeyi ve uluslararası ilişkilerin de Birleşmiş milletinin amaçlarına aykırı olacak şekilde 3 kullanımı ya da tehdidinden sakınmayı tatil etmektedirler.
Madde 2 - Taraflar özgür kurumlarını güçlendirerek bu kurumların üzerinde kurulu olduğu ülkelerin daha iyi anlaşmasını sağlayarak ve istikrar ile refah koşullarını geliştirerek barışçıl ve dosya uluslararası ilişkilerin daha da geliştirilmesi ne katkı yapacaklardır uluslararası ekonomi politikalarında çatışmayı ortadan kaldırmaya yönelik ve taraflardan herhangi bir ya da hepsi ile ekonomik işbirliğini teşvik edeceklerdir.
Madde 3- Bu anlaşmanın amaçlarına daha etkin biçimde ulaşabilmek için taraflar tek tek ve ortaklaşa olarak sürekli ve etkin öz yardım ve karşılıklı yardımlarla silahlı bir saldırıya karşı bireysel ve toplu direnme kapasitenin koruyacaklar ve geliştireceklerdir.
Madde 4- Taraflardan herhangi biri, taraflardan birinin toprak bütünlüğü, siyasi bağımsızlığı ya da güvenliğinin tehdit edildiğini düşündüğü zaman, tüm taraflar birlikte danışmalarda bulunacaklardır.
Madde 5 - Taraflar Kuzey Amerika'da veya Avrupa'da İçlerinden bir veya daha çoğuna yönetilecek silahlı bir saldırı hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendireceği ve eğer böyle bir saldırı olursa Birleşmiş Milletler yasasının 51. maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak Kuzey Atlantik Bölgesi'nde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte silahla kuvvet kullanımında dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan taraf ya da taraflara yardımcı olacaktır konusunda anlaşmışlardır böylesi herhangi bir saldırı ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemlere derhal güvenlik konseyine bildirilecektir Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman bu önlemlere son verecektir.
Madde 6 - Madde-5 açısından taraflardan bir ya da daha çok ona karşı silahlı saldırı aşağıdakilerden de kapsar tarafların Avrupa'da ya da Kuzey Amerika'daki topraklarına Fransa'nın Cezayir bölgesinde Türkiye toprakları veya taraflardan herhangi birinin egemenliği altında olan ve yengeç dönencesinin kuzeyinde yer alan adalara yapılan silahlı saldırı bu topraklarda ya da bu toprakları üzerindeki hava sahasında bulunan ya da anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte taraflardan herhangi birini işgal kuvvetlerinin üstlenmiş olduğu herhangi bir Avrupa toprağında veya Akdeniz'de ya da yengeç dönencesinin kuzeyindeki Kuzey Atlantik Bölgesi'nde bulunan taraflarının herhangi birine ait kuvvetleri gemileri ya da uçakları yapılan silahlı saldırı.
Madde 7 - Anlaşma Birleşmiş Milletler üyesi olan tarafların Birleşmiş Milletler yasasınca uyarınca sahip oldukları hak ve yükümlülüklerin veya güvenlik konseyinin uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması konusundaki temel sorumluluğunu herhangi bir şekilde etkilemez ve etkilediği şeklinde yorumlanamaz.
Madde 8 - Her bir taraf kendisi ile diğer taraflar ya da üçüncü bir devlet arasında şu an yürürlükte olan uluslararası sözleşmelerin bu anlaşmanın hükümleri ile gelişmediğini beyan eder ve anlaşma ile çelişen uluslararası çözümlemede girmeyi taahhüt eder.
Madde 9 - Taraflar bu anlaşmanın uygulanması ile ilgili konuları ele almak üzere hepsini temsil edileceği bir konsey oluştururlar, Konsey herhangi bir zamanda acil olarak toplanan edecek şekilde düzenlenecektir. Konsey gerekli gördüğü ikinci organlar oluşturacaktır özellikle Madde 3 ve Madde 5'in uygulanmasına ilişkin önlemleri önerecek bir savunma komitesi derhal oluşturulacaktır.
Madde 10 - Taraflar bu anlaşmalı ilkelerinin geliştirebilecek ve Kuzey Atlantik Bölgesi'nin güvenliğine katkı yapacak durumda olan herhangi bir Avrupa devletinin bu anlaşmaya katılmayan oy birliği ile davet edebilirler. Davet edilen devlet katılım belgesini Amerika Birleşik Devletleri hükûmetine vererek bu anlaşmaya taraf olabilir. Amerika Birleşik Devletleri hükûmetin aldığı her 1 katına belgesinden tüm tarafları haberdar edecektir.
Madde 11 - Bu anlaşma taraflarca kendi anayasal süreçleri uyarınca onaylanacak ve hükümleri uygulanacaktır onay belgeleri en kısa zamanda Amerika Birleşik Devletleri hükûmetine teslim edilecek bu kümede aldı her bir belgeden tüm masrafları haberdar edecektir. Anlaşma Belçika, Kanada, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri dahil olmak üzere imzacıları çoğunluğu tarafından onaylanır onaylanmaz onaylanan devletleri arasında yürürlüğe girecektir diğer devletler açısından ise onaylanan verildiği tarihte yürürlüğe girecektir.
Madde 12 - Anlaşma 10 yıl boyunca yürürlükte kaldıktan sonra ya da daha sonra herhangi bir tarih taraflar içlerinden herhangi birinden talep geldiği takdirde Kuzey Atlantik Bölgesi'nde barış ve güvenliği etkileyen faktörleri ve Birleşmiş Milletler yasası uyarınca uluslararası barış ve güvenliği korumak amacıyla yapılan evrensel ve bölgesel düzenlemeleri göz önüne alarak anlaşmanın gözden geçirilmesi amacıyla görüşmelerde bulunacaktır.
Madde 13 - Anlaşma 20 yıl boyunca yürürlükte kaldıktan sonra herhangi bir taraf ayrılma bildirimini Amerika Birleşik Devletleri hükûmetine vermesinden 1 yıl sonra taraf olmaktan çıkabilir. Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti aldığı her ayrılma bildiriminden tüm tarafları haberden edecektir.
Madde 14 - İngilizce ve Fransızca metinlerine aynı derecede otantik olan bu anlaşma Amerika Birleşik Devletleri hükûmetinin arşivlerine saklanacaktır onaylı kopyalar bu hükûmet tarafınca imzalı diğer hükûmetlere iletilecektir.
Yunanistan ve Türkiye'nin katılımı üzerine Kuzey Atlantik Antlaşması Protokolü ikinci maddesi doğrultusunda değiştirilmiş hali ile 16 Ocak 1963 tarihinde konsey Fransa'da cezaya bölgesi söz konusu olduğunda bu anlaşmanın ilgili hükümleri 3 Temmuz 1962 tarihinden itibaren uygulanamaz hale geldiğini kaydettim anlaşma bütün imzacı devletlerin onaylanan verdikten sonra 24 Ağustos 1949'da yürürlüğe girdi.
İlgili filmler
- https://www.imdb.com/title/tt6543652/17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Cold War
- Dr. Strangelove 1 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Thirteen Days 30 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- casuslar köprüsü 13 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Oxford Dictionary of English 2e, 2003, Oxford University Press, Cold War maddesi
- ^ Robert Service, The End of the Cold War: 1985–1991 (Macmillan, 2015)
- ^ Fink, Carole (2014). Cold War : an international history. Boulder, CO. ss. 47. ISBN .
- ^ Fink, Carole (2014). Cold War : an international history. Boulder, CO. ss. 54. ISBN .
- ^ Fink, Carole (2014). Cold War : an international history. Boulder, CO. ss. 55. ISBN .
- ^ Fink, Carole (2014). Cold War : an international history. Boulder, CO. ss. 56. ISBN .
- ^ (1999). "Cold War (1945–91): Causes [entire chapter]". Whiteclay Chambers, John (Ed.). The Oxford Companion to American Military History. Oxford University Press. ISBN . Erişim tarihi: 16 Haziran 2008.[]
- ^ Gonçarov, Sergey N.; Lewis, John W.; Litai, Xue (1993). Uncertain Partners: Stalin, Mao and the Korean War. Stanford University Press. ss. 213.
- ^ Stueck, William (1995). The Korean War: An International History. Princeton University Press. ss. 69.
- ^ Gaddis 2005, s. 188
- ^ "nato anlasma maddeleri". 23 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu maddenin Vikipedi nin kalite standartlarina uyabilmesi icin tamamen yeniden yazilmasi gerekmektedir Sayfayi duzenleyerek bu konuda yardimci olabilirsiniz Goruslerinizi lutfen tartisma sayfasinda belirtiniz Ekim 2023 Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Bu madde okuyucular icin kafa karistirici iceriklere veya net olmayan ifadelere sahip olabilir Lutfen ifadeleri netlestirmeye yardimci olun Maddenin tartisma sayfasinda konuyu tartisin Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddenin daha dogru ve guvenilir bilgi sunmasi icin guncellenmesi gerekmektedir Daha fazla bilgi icin tartisma sayfasina bakiniz Ekim 2023 Bu maddede sadece veya agirlikli olarak Turkiye ile ilgili bilgi verildigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ve sorunu tartisma sayfasinda tartisarak maddenin evrensellesmesini saglayabilirsiniz Ekim 2023 Bu maddenin veya bolumun ozgun arastirma dogrulanamaz veya yoruma dayali ifadeler icerdigi dusunulmektedir Lutfen iddialari kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek gelistirin Ozgun arastirmadan olusmus ifadeler kaldirilabilir Ayrintilar maddenin tartisma sayfasinda bulunabilir Soguk Savas Ingilizce Cold War Rusca Holodnaya vojna iki Super guc olan ABD onderliginde Bati Bloku ile Sovyetler Birligi nin onderliginde Dogu Bloku ulkeleri arasinda Truman Doktrini nin ilanindan 1947 SSCB nin dagilmasina 1991 kadar devam ettigi kabul edilen uluslararasi siyasi ve askeri gerginlik Soguk Savas donemi Amerika liderliginde bati dunyasi ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nin onderligindeki komunist blok arasindaki dunya uzerinde genis bir nufusu etki etmesine verilen isimdir Soguk Savas doneminde NATO Bati Ittifaki olarak da biliniyordu Bati Bloku NATO uyesi ulkeler ile NATO uyesi olmayan ancak ABD ile muttefik olan kapitalist ve antikomunist ulkelerden Dogu Bloku ise Varsova Pakti na uye olan komunist ve bu pakta uye olmayan diger komunist ulkelerden olusuyordu Bu iki karsit blokun yani sira hicbir bloku desteklemeyen Baglantisizlar Hareketi isimli ucuncu bir blok daha vardi Cin ve Yugoslavya hem Dogu Bloku ulkeleri hem de Baglantisizlar Hareketi ulkeleriydi Bu iki komunist ulkenin her iki blokta da olmasinin nedeni Sovyetler Birligi ile olan gorus farkliliklariydi Soguk SavasSol ustten saat yonunde Brandenburg Kapisi ile Berlin Duvari Berlin deki Kontrol Noktasi Cekoslovakya daki birlikler Jan Palach Berlin Duvari yakininda bir gosteri Mikhail Gorbacov ve George H W Bush tarafindan kimyasal silahsizlanma anlasmasinin imzalanmasi Tarih12 Mart 1947 26 Aralik 1991 44 yil 9 ay 2 hafta BolgeTum dunyaSebepIki blok arasindaki ideolojik askeri siyasi ve ekonomik catismaSonucKesin ABD Zaferi Bati Bloku ustunlugu Dogu Avrupa da sosyalist rejimler dustu Almanya birlesti Sovyetler Birligi dagildi Varsova Pakti feshedildi TaraflarABD liderliginde Bati Bloku ulkeleriSSCB liderliginde Dogu Bloku ulkeleriII Dunya Savasi nda Uc Buyuk olarak adlandirilan Muttefik Devletler in liderleri Winston Churchill Franklin D Roosevelt ve Josef Stalin 4 Subat 1945 11 Subat 1945 tarihleri arasinda olan SSCB nin onde gelen tatil yeri Yalta nin 3 km guneyinde bulunan Livadia Sarayi nda bir araya gelmislerdir Yalta Konferansi olarak adlandirilan toplantinin ana ekseni II Dunya Savasi sonrasi Avrupa nin yeni duzeni ve Avrupa topraklarinin yeniden sekillendirilmesi uzerinedir Clement Attlee Harry Truman ve Josef Stalin Temmuz 1945 te Potsdam Konferansi ndaAvrupa askeri muttefiklerAvrupa ekonomik muttefikler1959 yilinda bloklar arasi durum Arka PlanIkinci Dunya Savasi sirasinda Adolf Hitler in saldirganligina karsi birlikte hareket eden uc ulke Sovyetler Birligi Amerika Birlesik Devletleri ve Birlesik Krallik birbirlerinden bircok acidan farkli ulkelerdi Sovyetler Birligi 1926 dan itibaren Joseph Stalin in kararlari ile yonetilen merkeziyetci bir ulkeydi Birlesik Krallik ta anayasal monarsi bulunmaktaydi Amerika Birlesik Devletleri ndeyse kuvvetler ayriligi bulunuyordu ve bir karar alinirken bircok aktor yonetime dahil oluyordu Birlesik Krallik ile Sovyetler Birligi arasinda tarihi anlasmazliklar bulunurken Amerika Birlesik Devletleri Sovyetler Birligi nin komunizmin oncusu olmasindan rahatsizdi Stalin in Ikinci Dunya Savasi oncesi Adolf Hitler ile saldirmazlik anlasmasi yapmasi da ulkeler arasinda guven problemleri yaratiyordu Buna karsin hem Amerika Birlesik Devletleri hem de Birlesik Krallik Hitler in Sovyetler Birligi olmaksizin yenilemeyeceginin farkindaydi Hitler in Sovyetler Birligi ni Barbarossa Harekati ile istila etmeye kalkismasinin ardindan Birlesik Krallik Basbakani Winston Churchill Hitler i bir seytan olarak nitelendirdi ve Birlesik Krallik in Sovyetler Birligi ne destek verecegini acikladi Amerika Birlesik Devletleri Disisleri Bakani Cordell Hull Hitler in saldirganligi karsisinda ulkesinin Sovyetler Birligi ne her turlu destegi verecegini duyurdu Ikinci Dunya Savasi surerken 9 Agustos 1941 te Amerika Birlesik Devletleri Baskani Franklin D Roosevelt ile Birlesik Krallik Basbakani Winston Churchill Newfoundland aciklarinda bir araya geldi Savas doneminde ilk kez bulusan ikili bu gorusmede Atlantik Bildirisi metninde uzlasti Woodrow Wilson in On Dort Maddesi ne benzeyen bu bildiri iki ulkenin savasi nasil surdurecegini aciklamaktaydi Bildiride basarisiz olan Milletler Cemiyeti yerine yeni ve etkili bir uluslararasi kurulusun olusturulmasi gerektigi vurgulanmisti Bildiri Roosevelt ve Churchill tarafindan imzalanirken Stalin bildiriyi imzalamayi reddetti Farkliliklara ragmen bu uc ulke birlikte hareket etti Ilk olarak 1941 de Ingiliz Sovyet ordulari Iran da bulunan Alman yanlisi Riza Pehlevi yi devirdi ve Iran i ele gecirdi Iran in ele gecirilmesi sonrasi Hazar Denizi ustunden Sovyetler Birligi ne cesitli yardimlar gitmeye basladi Amerikan istihbaratiyla Ingiliz istihbarati enigmanin cozulmesi sonrasi sahip olduklari onemli bilgileri Sovyetler Birligi ile paylasmaya basladi Atlantik Bildirisi ne imza atmayan Stalin gelisen iliskiler ustune 1 Ocak 1942 de duyurulan ve ilk hali yirmiden fazla ulke tarafindan desteklenen Birlesmis Milletler Bildirisi ne destegini acikladi Iliskiler ilerlerken Amerika Birlesik Devletleri ve Birlesik Krallik Once Avrupa politikasi gutmeye basladi Amerikan ordusunun Sovyetler Birligi ne yapacagi cesitli yardimlar ertelendi ve tam tersine Churchill in iknalari ile Kuzey Afrika daki Ingiliz birliklere Amerikan ordusunun destek vermesi kararlastirildi Stalin bu karardan hosnut olmadi Bununla birlikte Stalingrad Muharebesi surerken Amerikan ve Ingiliz destekleri azalmaya baslamisti Bu durum Stalin in Batililar Nazi ve Sovyet ordularinin birbirlerini imha etmesini bekliyor sonunda da onlarin istedigi sartlarda bir baris dayatilacak seklinde dusunmesine neden olmustu Amerikan ve Ingiliz kuvvetlerinin Kuzey Afrika daki kesin zaferi sonrasi Ingiliz Hava Kuvvetleri tarafindan Berlin bombalanmaya baslandi Roosevelt Almanya ile uzlasma olmayacagini aciklayarak kosulsuz sartsiz teslimiyet istedi Almanya da muhalefetin yukselmeye basladigi donemde gelisen bu olaylar Hitler in gucunu tekrardan yukseltti ve Alman ordusunun Sovyetler Birligi ne karsi savasini surdurmesinde Sovyet kayiplarinin artmasinda onemli rol oynadi Bu surecte Amerika Birlesik Devletleri ve Birlesik Krallik in Sovyetler Birligi nden daha bagimsiz hareket etmeleri Once Avrupa diyerek Sovyetler Birligi ni Nazi Almanyasi na karsi yalniz birakmalari Soguk Savas in temelini olusturdu Genel BilgilerII Dunya Savasi nin ardindan bircok ulkede halk demokrasileri kurularak sosyalist duzene gecilmesi ve sosyalist hareketlerin bircok ulkede yayilmasi ABD tarafindan tepkiyle karsilandi 5 Mart 1946 da eski Ingiliz Basbakani ve Bati nin onde gelen siyasetcilerinden W Churchill Amerika nin Fulton Missouri kasabasinda Baskan H Truman in yaninda Sovyetler Birligi ne karsi bir siyasal savas ilan eden ve Demir Perde ifadesine yer veren unlu konusmasini yapti Churchill Anglo Sakson ulkelerindeki yoneticileri sosyalizme karsi guc birligi olusturmaya cagirdi Bu konusma uluslararasi arenada Bati Bloku icin bir eylem plani oldu Boylece bir silahlanma yarisi baslatilarak SSCB ve baglasiklari cercevesinde Amerikan uslerinin ve askeri bloklarin kurulmasina yonelik Soguk Savas donemi acildi ABD SSCB ve oteki sosyalist ulkelere karsi cevreleme stratejisi izledi 1947 Mart ayinda ABD Baskani Truman SSCB nin tehdidi altinda oldugu ileri surulen ulkelere ekonomik ve askeri yardima dayali doktrini ilan etti Bir ay sonra Moskova da toplanan muttefikler arasi konferans basarisizlikla sonuclandi ve taraflar fasist isgalinden kurtardiklari topraklar uzerinde ayri ayri varliklarini surdurmeye devam etti Mayis ayinda Italya ve Fransa hukumetlerinde yer alan komunist partisi uyesi bakanlar gorevlerinden ayrilmak zorunda birakildi 1947 Mayisini belirleyen asil olay Marshall Plani nin aciklanmasi oldu Cin de Can Kay Sek in konumlarini savunmalari olanaksiz hale gelisi karsisinda ABD Truman Doktrini yle ongorulen yardimi Almanya nin da iclerinde bulundugu Avrupa ulkelerine yoneltmeyi boylece ekonomik yardim saglama umuduyla Dogu Avrupa daki halk demokrasili ulkeleri de kendine cekmeyi hedefledi lakin Dogu Avrupa ulkeleri Temmuz 1947 de Marshall Plani ni reddetti Ayni yilin Ekim ayinda SSCB ve sosyalist ulkelerin dis siyasetini esgudumlu kilmaya yonelik olarak Kominform kuruldu 1948 Subati nda Cekoslovakya da halk demokrasisinin yerlesmesi karsisinda Batili ulkeler Almanya nin kendi isgalleri altinda tuttuklari kesiminde bir oldubitti yaratmaya yoneldiler Bu gelisme uzerine ilan edilen Berlin Ablukasi Haziran 1948 Mayis 1949 Soguk Savas in tirmanisinda onemli bir donemec oldu 1949 Nisani nda ABD ve muttefiklerinin NATO nun kurulusunu ilan etmelerinin ardindan Mayis Kasim arasinda Almanya da iki ayri devlet kuruldu Bu surecte Eylul 1949 da SSCB nin de ilk atom bombasini yaptigini aciklamasi ABD nin bu alandaki tekel durumuna son verdi Soguk Savas in doruklarindan biri kuskusuz 1950 de baslayan Kore Savasi oldu o kadar ki BM nin Guney Kore yi desteklemesi uzerine bir dunya savasinin patlak vermesi tehlikesi dogdu 1953 te Stalin in olumunun ardindan Temmuz da Kore de yapilan ateskes ile Soguk Savas a goreceli bir yumusamanin geldigini gormekteyiz Mayis 1955 te Varsova Pakti nin kurulmasinin ardindan Temmuz da Cenevre de yuz yuze gelen ABD ve SSCB temsilcileri dunya capinda silahsizlanma konusunda herhangi bir somut sonuc alamadilarsa da bir bakima boylesi bir konferansin toplanmasi bile gerginligin azaltilmasi yolunda onemli bir adim oldu 1957 den baslayarak Soguk Savas in varlik nedeni gitgide azaldi Bu baglamda 1958 de Cenevre de nukleer denemeleri durdurma yonunde yapilan gorusmeleri 1959 da Eisenhower Kruscev gorusmesi izledi 1960 la birlikte SSCB nin yogunlastirdigi baris icinde yan yana yasama siyaseti dunya olcusunde genis yankilar uyandirdi 1962 Kuba bunalimini izleyen donemde 1963 te ABD ile SSCB arasinda nukleer denemeleri durdurmaya iliskin Moskova Antlasmasi imzalandi 1950 li yillara damgasini vuran Soguk Savas guc gosterileri siyasal tehdit ve santajlar yikici ve bolucu etkinlikler psikolojik savas yontemleri kiskirtici propaganda vb yontemlerde kendini ortaya koydu Moskova Antlasmasi yla acilan Soguk Savas tan yumusamaya dogru yonelim 1975 Helsinki Nihai Senedi in imzalanmasiyla siyasal duzeyde onemli bir basariya ulasti Fakat 1980 sonrasinda ABD tarafindan baslatilan yumusamaya son verip Soguk Savas i tirmandirma siyaseti degisik olaylar bahane edilerek yeniden uluslararasi siyasette etkili oldu 1985 sonlarinda gerceklesen Gorbacov Reagan zirvesi bu gelisimi engelleme yonunde atilan onemli bir adim oldu II Dunya Savasi ndan sonra Dogu ve Bati bloklarinin zaman zaman savas cikarma tehditleri butun dunyada gerginlik yaratmistir Bu donemde insanlarda paranoyasi dogmus dunya devletleri ise bu iki bloktan birinin yaninda yer almaya calismislardir Gerginlik hicbir zaman taraflar arasinda sicak savasa donusmemis olsa da taraflar her anlamda birbirlerini yipratmaya calismislardir Genel kabule gore Berlin Duvari nin yikilisi komunizmin cokusune zemin hazirlamis Sovyetler Birligi nin dagilmasi ile de Soguk Savas bitmistir Soguk Savas surecinde her iki tarafin potansiyelleri Dogu Bloku Ordusu 1800 Bombardiman Ucagi 38 000 Tank Nukleer 12 geleneksel 495 tane Denizalti 30 Kruvazor 189 refakat 7 7 milyon insan gucu 700 MFBM 75 ICBM nukleer fuzeler Bati Ittifak Ordusu 2260 Bombardiman Ucagi 16 000 Tank Nukleer 32 geleneksel 260 Denizalti 66 Kruvazor 1107 refakat 76 Zirhli ve Tasiyici 8 milyon insan gucu 250 MFBM 450 ICBM nukleer fuzeler NOT Verilen sayilar yaklasik degerlerdir Bu sartlar altinda olasi bir nukleer savas dunya nufusunu cok onemli derecede etkileyecek yarattigi tahribattan dolayi cok fazla can ve mal kaybina sebep olacakti Bati Ittifaki ve Dogu Bloku ulkeleri askeri ve siyasi etkilerinin yani sira sanat spor edebiyat ve bilim gibi tum alanlarda da birbirleri ile yarismislardir Bu Soguk Savas in baslamasina sebep olan iki devlet Amerika Birlesik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birligi nin arasinda gozukse de diger butun ulkelere etkisi altina almistir Bu yazida ozellikle bu iki ulkenin izledigi dis politika ele alinmistir Soguk Savas devletlerin kendilerine ozgu strateji izlemeleri neden olmustur Bu iki devletin super guc olmasi Soguk Savas i beraberinde getirmistir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi ve Amerika Birlesik Devletleri nin bu super gucleri nasil kullandiklari merak konusudur Amerika Birlesik Devletleri nin soguk savas donemindeki izledigi politika su idi Gecmisteki hatalardan ders alma olasi savaslari engellemek icin de self determinasyon yani devletlerin kendi geleceklerini kendileri belirlemesi 1823 1939 doneminde Amerika Birlesik Devletleri genellikle kendini Avrupa devletler sisteminden izole etmistir Ikinci Dunya Savasi ndan beri Amerika dis politikasi sistemi diger ulkeler arasinda gerilim cikartmistir Amerikan dis politikasi icin anahtar sozcukler baris firsat ve demokrasi idi Amerika Birlesik Devletleri sadece gelismis demokratik hayat tarzinin isik kaynagi degil ayni zamanda uluslararasi iliskilerde ahlakli durust demokratik model ornegi olmustur Amerika Birlesik Devletleri bariscil ve demokratik bir devlet politikasi izlemekte idi Amerika Birlesik Devletleri nin diplomasi fikri soyleydi Cikar uzlasmasi ve celiskilerden uzak izolasyon Diger taraftan Sovyetler Birligi lideri icin de ideoloji onemliydi Onlara gore kapitalizm insanlarin ozgurlugunu engelleyen baslica neden idi Bu nedenden oturu Sovyetler Birligi kapitalist devletleri rakip olarak gormustur Yukaridaki bilgilerde Soguk Savas in baslamasi ve gelisim anlatilmaktadir Biraz daha derine inelim Winston Churchill ve Baskan Franklin 1945 oncesi Qenbec Konferansi nda Sovyetler Birligi nin savas sonrasi Avrupa kitasina hakim bir guc olacagini dusunmustu Batililarin Sovyetler Birligi ile iliskiyi kesip onlari yok etme ve ayni zamanda Adolf Hitler in tehdidini Bati dan Rusya ya dogru cevirme cabalari Sovyet dusmanliginin temel nedeni olarak dusunuluyordu Yukarida bunun detaylari acikca verilmistir simdi biraz daha sonuclari ele alalim Soguk Savas iki super gucun kesismesi ile ortaya cikmistir Her iki super gucun liderleri baris aramis ancak kendi ideolojilerinden asla vazgecmemislerdir Acik kapi politikasi ile dunya capindaki cikarlari korumuslardir ABD uyguladigi butun stratejileri kendi guvenligini saglamak icin yapmisti Sovyetler ise yayilmaci politikalar ile komunist rejimi yayma cabasina girmisti Iki devlet dunyadaki super guc olma yolundaki en buyuk adamlari atmisti ABD nin uyguladigi politika Ruslar in yayilmasinin kendilerine bir tehdit unsuru olmasini engellemekti Bundan dolayi Soguk Savas yillarinda en cok uygulanan politika tehdit politikasidir Bu stratejinin amaci ABD nin kendi guvenligini diger gucler arasindaki dengeyi saglayarak korumaktir Amerika Birlesik Devletleri Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nin dagilmasindan sonra dunyadaki tek super guc olmustur Bunda etkili olan sebepler Soguk Savas yilindan beri izledigi stratejidir Bu strateji Amerika Birlesik Devletleri dis politikasinin temelini olusturmus ve bu bakis acisinin halen devam ettirmektedir Gunumuz Amerika Birlesik Devletleri dis politikasini Soguk Savas yillarinda izledigi politika itibariyla cok da fazla degisime ugramadigini goruruz Tarih surekli olarak tekrarlanmaktadir ve benzer olaylar yasanmaktadir Amerika Birlesik Devletleri nin ekonomisinin sekillenmesinde siyasi nedenlerden dolayi Vietnam a barisi saglamak amaciyla girmesi ve Vietnam Savasi sonrasinda agir ve maddi manevi yenilgiye ugramasi etkilidir Bu ekonomik sekillenmeyi Amerika Birlesik Devletleri nin Irak Harekati nin da etkiledigi soylenebilir Amerika Birlesik Devletleri nin Irak ta bulunan askerlerinin geri cekilmesi suphesiz maddi ve manevi sikintilar yaratmistir Bunun gibi olaylar ayni zamanda Soguk Savas in etkilerindendir Bir nevi yansimasi da diyebiliriz Soguk Savas doneminin sona ermesini ele alirsak 1970 li yillar itibariyla her iki taraf da daha stabil ve tahmin edilebilir uluslararasi sistem icin birbirleri ile iletisime gecmeye basladi Bu donemde stratejik silahlarin sinirlandirilmasiyla ve Amerika Birlesik Devletleri ile Cin in Sovyetler Birligi ne karsi agirlik kazanmasiyla acik gorusmeler sahne aldi Ancak ulkelerarasi huzur donemi Sovyetler Birligi ve Afganistan Savasi nin ortaya cikisi ile sona erdi Sovyetler Birligi nin Kore Havayollarini vurmasi ve NATO birliklerinin Able Archer 83 tatbikatini yapmasi tansiyonu tekrar arttirdi Amerika Birlesik Devletleri ekonomik alanda durgunluk yasayan Sovyetler Birligi uzerinde diplomatik askeri ve ekonomik baskilarini daha da arttirdi 1980 lerin ortalarinda yeni Sovyet lideri Mihail Gorbacov glasnost ve perestroyka adli liberallesme reformu paketlerini duyurdu ve Afganistan da Sovyetler Birligi isgali boylece sona erdi Federasyon ulkelerinde ozellikle Polonya da ulusal bagimsizlik talepleri artmaya basladi 1989 yilinda Orta ve Dogu Avrupa daki komunist rejimler coktu Sovyetler Birligi ni yoneten komunist parti de kontrolu kaybetti Sovyetler Birligi resmi olarak Aralik 1991 de parcalandi ve Mogolistan Kambocya ve Guney Yemen deki komunist rejimler coktu Amerika Birlesik Devletleri dunyanin tek super gucu olarak ayakta kalmayi basardi ve Soguk Savas bu sekilde sona ermis oldu Soguk Savas ve TurkiyeSoguk Savas in Ilk Yillari ve Turkiye Ikinci Dunya Savasi nin patlak vermesi ve Turkiye nin iki kutuplu dunyadan kendini soyutlamasi yani savasa fiilen girmemesi Soguk Savas doneminde Turk dis politikasinda bazi gelismelerin yasanmasina neden olmustur Turkiye nin Ikinci Dunya Savasi nda tarafsiz kalmasini en buyuk nedeni toprak butunlugune yonelen Sovyet komunizmiydi Bir anlamda Turkiye nin kendini ABD nin basini cektigi NATO blogu icinde konumlandirma gayreti icerisine girmesi kacinilmazdi Tabii Turkiye nin savasta tarafsiz kalmasi ciddi anlamda elestirilere neden oldu ve Turkiye de yalnizlik fobisi olusmaya basladi Basta Amerika ve Ingiltere nin Turk parasina karsi gosterdigi soguk tavirlar Turkiye de islerin iyice cikmaz hale gelmesine neden olmustu Ancak Turk dis politikalari ile ABD nin bolgesel cikarlarinin uyusmasi Turkiye nin Bati dunyasinda yer bulmasina firsat vermis oldu Ikinci Dunya Savasi nin ardindan patlak veren bu donem Birinci ve Ikinci Dunya Savaslari ndan farkli olarak silah gucu yerine ekonomik gucun kullanildigi bir donemdir Yani bir anlamda dunyanin sanayilesmis ulkelerinin geliserek dunya uzerinde nufuz kurma hakimiyeti olarak da adlandirilabilir Tabii Soguk Savas donemini Ikinci Dunya Savasi ndan bagimsiz bir donem olarak gormek dogru degildir Yikici ve katliamlarla dolu gecen Iki Dunya Savasi nin sona ermesi ulkelerin maddi anlamda kendilerini gelistirme ihtiyacini dogurdu ve bu da sanayi bilim fen ve sosyal bilimler alaninda onemli adimlar atilmasini beraberinde getirdi Turkiye nin Ikinci Dunya Savasi nda fiilen bloklardan birinin tarafinda yer almamasi dunyanin buyuk ulkeleri olan Amerika ve Ingiltere nin tepkisini uzerine cekti Bu da Soguk Savas doneminde Turkiye nin zora girmesine neden oldu Demokrat Parti ve Turkiye nin NATO ya Girmesi II Dunya Savasi nin sona ermesi ile birlikte devletler arasinda bazi anlasmalar yapilmaya baslandi Bu donemde muttefiklerle Sovyetler Birligi nin Hitler e karsi olan stratejik isbirligine dayali ortak olarak hareket etmeleri savasin bitiminde cikar iliskilerinden dolayi catisma zemini olusmasina neden oldu 1943 yilindan itibaren daha da belirgin hale gelen bu catismalar haliyle Turkiye nin bir sekilde tarafini secmesini gerektirdi ve Turkiye de gerekli adimi atarak kendini Bati bloguna dahil etti Demokrat Parti 1950 li yillarda iktidara gelmesi dis politikada benzer cabalar icerisine girdi Turkiye tarafsiz kalip bolgede inisiyatif almaktan kacindi Bu surecte kirilma noktasi Turkiye nin NATO ya uye olmasi idi Soguk Savas doneminin en onemli gelismelerinden biri olan NATO nun kurulmasinin ana nedeni yine Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi idi Bu donemde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nin Kominform u kurarak Dogu blogunu olusturmasi Amerika Birlesik Devletleri nin kanadinin harekete gecmesine neden olmustu Amerika Birlesik Devletleri Sovyetlere karsi ortak bir savunma orgutu kurmak amaciyla 4 Nisan 1949 da NATO kuruldu NATO nun kurulmasi Turkiye nin de bu ortak harekete girme cabasini beraberinde getirdi Ancak bu donemde Turkiye nin Avrupa Konseyi ne uyeligini kabul edilmis olmasi Ingiltere basta olmak uzere diger Avrupali ulkelerin tepkisine neden olmus ve bu durumu siyasi ekonomik ve kulturel gerekceleri one surerek reddetmelerine neden oldu Turkiye nin NATO ya kabul edilmesinde aslinda nedenleri vardi o donemde Kore Savasi nin yasanmasi ve o donem iktidarda olan Demokrat Parti nin meclis karari olmaksizin Amerika Birlesik Devletleri nin onculugunde gerceklesen Kore savasinda 4500 kisilik bir askeri guc gondermesi ABD nin Turkiye ye bakis acisina degismesinde onemli bir olay oldu Daha da onemlisi Sovyetlerin artan tehdidine karsi guvenlik onlemi almak isteyen Amerika Birlesik Devletleri nin en onemli ihtiyaclarindan biri de ust kurmakti Bu konuda Turkiye nin cografi olarak buna musait olmasi Amerika nin Turkiye yi NATO ya kabul etmesini etkiledi Turkiye nin NATO ya alinmasinin nedenleri sunlardir 1 Kore savasinda gosterdigi askeri basarilar 2 Uluslararasi sorunlarda Turkiye nin Bati ulkeleri ile hareket etmesi 3 Turkiye nin modern ve guclu bir kara ordusuna sahip olmasi 4 Bati savunmasi icin Turkiye nin cografi konumunun uygun olmasi Turkiye ve NATO Uyeligi Baglaminda Yapilan Anlasmalar Turkiye NATO uyeligi baglaminda 5 temel anlasma imzalanmistir Bunlar NATO kuvvetler statusu anlasmasi Turkiye deki Amerikan kuvvetlerinin statusu anlasmasi 23 Haziran 1954 Turkiye yardim anlasmasi askeri tesisler anlasmasi ve Turkiye ile ABD arasinda Izmir Cigli Havaalani kullanilmasina iliskin teknik anlasma Ilk antlasma tum NATO ulkelerince imzalanmistir Turkiye deki Amerikan kuvvetlerini statusu Anlasmasi ise Turkiye de kurulacak Amerikan usleri bu uslerdeki Amerika Birlesik Devletleri askerleri ve bunlarin statuleri ile ilgili kurallara iliskindir Tum bu konularda ek protokoller duzenlenecegi de anlasmada belirtilmistir 30 Haziran 1954 te Turkiye Buyuk Millet Meclisi nin sunulan anlasma 2 Temmuz 1954 te Resmi Gazete de yayimlanmistir Ekli nota ise ayni gun verilmesine ragmen TBMM ye gelmemistir Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne gelmeyen ekli notanin ikinci maddesinde Turkiye ye gelecek Amerikan Kuvvetleri icin Turkiye hukumetinden izin alinmayacak ve bu kuvvetlerin ulkeye giris cikislarinin daha onceden hukumete bildirilmeyecegi belirtilmektedir Turkiye Buyuk Millet Meclisine hic gelmeyen askeri Tesisler Anlasmasi ise ekleri ile birlikte Incirlik de dahil Turkiye nin ustlerin kullanimina iliskindir donemin siyasal iktidari anlasmanin Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne getirilmesinin nedeni NATO Antlasmasi nin 3 maddesine dair bir uygulama Anlasmasi olmasi ile aciklamis Turkiye yasalarina gore Turkiye Buyuk Millet Meclisi getirilme zorunlulugun olmadigini iddia etmistir Ne var ki asil neden ABD nin bu yondeki talebidir Amerika Birlesik Devletleri ve Menderes iktidari ulkenin egemenligini acikca cignendigi Bu anlasma ve notalardan dolayi gelebilecek elestirilerden kacinmislardir askeri tesis Antlasmasi na gore Amerikalilar Turkiye de istedikleri yerde ust ve test kurabilecekleri buralardaki personel NATO ya degil ama Amerika Birlesik Devletleri ne bagli olacaktir Amerika Birlesik Devletleri ne istedigi gibi ustleri genisletme malzemeyi Hakki taninmistir Amerikalilara NATO cercevesinde taninan haklar da genisletilme ektedir Ornegin dunya uygulamalarinin tersine ABD kurdu ustler icin kira odememekte Amerikali personelin Tum gereksinimlerini ABD den temin edilmektedir gelen mallari gumruk muafiyeti taninmis Kiminle Nasil yapildigi bilinmeyen bir suru ikili anlasma ile Amerikan askerleri ve personeline kendi posta servislerini kurma ve kullanilan kendi radyolarini kurma Hakki taninmistir Bu baglamda yapilan ikili anlasmalardan ulkeye menleri yok eden en onemlilerinden biri yargi Erkin in devredilmesidir 28 Temmuz 1956 da Turkiye Disisleri Bakanli Amerikalilara verdigi 4625 sayili nota ile Amerikalilarin Turkiye de isledikleri suclarin Turk yargisi nca yargilanmayacak kabul etmistir gorev basindaki Amerikalilar isledikleri suclardan dolayi ancak kendi yargi mercilerinde onyarginin vereceklerdir gorev basinda olup olmadigina karar verme yetkisi ise ABD makamlarindadir Yukaridaki sayilari anlasmalar ve bunlara ek olarak yapilan ikili anlasmalarla Amerikan uslerine gelince 1970 lerde Turkiye deki Amerikan uslerinin sayisi 101 dir 1960 li yillarda ustler ve bunlarla iliskili olarak kurulan radar Tesisleri Ortadogu ve Kafkaslarin denetiminin yani sira Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi nin denetlemeye yonelik olmustur Ornegin Amerika Birlesik Devletleri Ankara Belbasi nda kurdu Dev sismograf ile Sovyetlerin Sibirya daki gerceklestirdi yeralti nukleer denemelerin siddetini olcmus Sinop ve Diyarbakir pirinclikte kurdu kafes adalara yine Sovyetlerin gizli uydu haberlesmeleri dinlemistir bu islerin en onemlisi hic suphesiz Incirlik Ussudur 1951 de yilinda insasina baslanan ve 1954 te tamamlanan ust ABD nin dunya capinda ani hareket ussu statusu ve verdigi Az sayida ustten biridir ve 1000 millik hareket yaricapi ile Amerikan hava kuvvetlerinin Karadeniz Akdeniz ve Ege ile birlikte asil bahse ve Hazar petrol bolgelerini kapsayan bolgede fiziki kontoru saglamaktadir Bu sabikali 1958 yilinda Almanya dan gelen Amerikan deniz piyadelerinin Turk hukumetinin Ildeniz bile bekleme yeri gerek duymadan Incirlik ussunden urune gitmelere sahne olmustur ust yine 1958 yilinda ABD nin Lubnan mudahalesinde kullanilmistir NATO nun Kuzey Atlantik Antlasmasi orgutu temelini olusturan anlasma metni 12 ulkenin katilimi ile 4 Nisan 1949 da Washington da imzalandi Agustos 1949 da yururluge giren metne imza koyan ulkeler sunlardir Amerika Birlesik Devletleri Kanada Norvec Danimarka Hollanda Belcika Luksemburg Ingiltere Fransa Portekiz Izlanda ve Italya dir Turkiye ve Yunanistan in NATO ya katilmasina iliskin Kuzey Atlantik Antlasmasi Protokolu 22 Ekim 1951 de Londra da imzaladim Turkiye kuzey Atlantik Antlasmasi nin 18 Subat 1952 de onaylayarak 5886 sayili yasa NATO ya uye oldu da ayni tarihte Yunanistan da anlasmayi onayladi NATO nun uye sayisi Almanya nin 1955 te Ispanya nin 1982 de Cek Cumhuriyeti Macaristan ve Polonya nin 1996 da ittifaki katilmasi ile 19 oldu 21 22 Kasim 2002 tarihinde gerceklestirilen NATO nun zirvesinde Soguk Savas sonrasi iki genisleme karari alindim ve Bulgaristan Estonya Letonya Litvanya Romanya Slovakya ve Slovenya ittifak ile katilim muzakerelerine baslamaya davet edildi bu ulkelerle katilim muzakereleri sonucunda hazirlanan katilim protokolleri 26 Mart 2003 te Bruksel de imzalandi Bulgaristan Estonya Letonya Litvanya Romanya Slovakya ve Slovenyali NATO ya katilma ne iliskin protokollerin onaylanmasina iliskin yasalar 5 Kasim 2003 TBMM de kabul edildi 7 Eski Dogu blogu Ulkesi Romanya Bulgaristan Slovakya Slovenya Litvanya Letonya ve Estonya 29 Mart 2004 te ABD nin baskenti Washington da duzenlenen torenle resmen uye oldular NATO nun uye sayisi 7 ulkenin katilimi ile 26 ya ulasti Fransa ittifak uyesi olmakla birlikte Entegre askeri yapiya dahil edildi 14 maddelik anlasma metni orgutun mudahale alanlara ve sinirlarini belirliyor NATO Kuzey Atlantik Antlasmasi orgutu anlasma metni Bu anlasmanin taraflari Birlesmis Milletler yasasina macina mi ilk elenen inanclarini ve butun haklar butun hukumetlerle baris icinde bir arada yasama arzularini teyit ederler demokrasi bireysel ozgurluk ve hukukun ustunlugu ilkeleri temelinde butun haklarin ozgurluklerini ortak miraslari ve uygarliklarini korumakta kararlidirlar Kuzey Atlantik Bolgesi nde istikrar ve refahin gelismesine amaclarla toplu savunma ve baris ile guvenligin korunmasi icin cabalarini birlestirmekte kararlidirlar Bundan dolayi bu Kuzey Atlantik Anlasmasi ni kabul etmislerdir NATO nun maddeleri Bu kisimda madde 6 konusunun eksik oldugu dusunulmektedir Lutfen bu bilgileri ekleyerek maddeyi gelistirin Eksik oldugu dusunulen bilgileri maddenin tartisma sayfasinda bulabilirsiniz Mayis 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Madde 1 Taraflar Birlesmis Milletler yazisinda ortaya kondugu uzere karismis olabilecekleri herhangi bir uluslararasi anlasma hizli uluslararasi baris ve guvenlik ve adaleti tehlikeye sokmadan bariscil yollarla cozmeyi ve uluslararasi iliskilerin de Birlesmis milletinin amaclarina aykiri olacak sekilde 3 kullanimi ya da tehdidinden sakinmayi tatil etmektedirler Madde 2 Taraflar ozgur kurumlarini guclendirerek bu kurumlarin uzerinde kurulu oldugu ulkelerin daha iyi anlasmasini saglayarak ve istikrar ile refah kosullarini gelistirerek bariscil ve dosya uluslararasi iliskilerin daha da gelistirilmesi ne katki yapacaklardir uluslararasi ekonomi politikalarinda catismayi ortadan kaldirmaya yonelik ve taraflardan herhangi bir ya da hepsi ile ekonomik isbirligini tesvik edeceklerdir Madde 3 Bu anlasmanin amaclarina daha etkin bicimde ulasabilmek icin taraflar tek tek ve ortaklasa olarak surekli ve etkin oz yardim ve karsilikli yardimlarla silahli bir saldiriya karsi bireysel ve toplu direnme kapasitenin koruyacaklar ve gelistireceklerdir Madde 4 Taraflardan herhangi biri taraflardan birinin toprak butunlugu siyasi bagimsizligi ya da guvenliginin tehdit edildigini dusundugu zaman tum taraflar birlikte danismalarda bulunacaklardir Madde 5 Taraflar Kuzey Amerika da veya Avrupa da Iclerinden bir veya daha coguna yonetilecek silahli bir saldiri hepsine yoneltilmis bir saldiri olarak degerlendirecegi ve eger boyle bir saldiri olursa Birlesmis Milletler yasasinin 51 maddesinde taninan bireysel ya da toplu oz savunma hakkini kullanarak Kuzey Atlantik Bolgesi nde guvenligi saglamak ve korumak icin bireysel olarak ve digerleri ile birlikte silahla kuvvet kullaniminda dahil olmak uzere gerekli gorulen eylemlerde bulunarak saldiriya ugrayan taraf ya da taraflara yardimci olacaktir konusunda anlasmislardir boylesi herhangi bir saldiri ve bunun sonucu olarak alinan butun onlemlere derhal guvenlik konseyine bildirilecektir Guvenlik Konseyi uluslararasi baris ve guvenligi saglamak ve korumak icin gerekli onlemleri aldigi zaman bu onlemlere son verecektir Madde 6 Madde 5 acisindan taraflardan bir ya da daha cok ona karsi silahli saldiri asagidakilerden de kapsar taraflarin Avrupa da ya da Kuzey Amerika daki topraklarina Fransa nin Cezayir bolgesinde Turkiye topraklari veya taraflardan herhangi birinin egemenligi altinda olan ve yengec donencesinin kuzeyinde yer alan adalara yapilan silahli saldiri bu topraklarda ya da bu topraklari uzerindeki hava sahasinda bulunan ya da anlasmanin yururluge girdigi tarihte taraflardan herhangi birini isgal kuvvetlerinin ustlenmis oldugu herhangi bir Avrupa topraginda veya Akdeniz de ya da yengec donencesinin kuzeyindeki Kuzey Atlantik Bolgesi nde bulunan taraflarinin herhangi birine ait kuvvetleri gemileri ya da ucaklari yapilan silahli saldiri Madde 7 Anlasma Birlesmis Milletler uyesi olan taraflarin Birlesmis Milletler yasasinca uyarinca sahip olduklari hak ve yukumluluklerin veya guvenlik konseyinin uluslararasi baris ve guvenligin saglanmasi konusundaki temel sorumlulugunu herhangi bir sekilde etkilemez ve etkiledigi seklinde yorumlanamaz Madde 8 Her bir taraf kendisi ile diger taraflar ya da ucuncu bir devlet arasinda su an yururlukte olan uluslararasi sozlesmelerin bu anlasmanin hukumleri ile gelismedigini beyan eder ve anlasma ile celisen uluslararasi cozumlemede girmeyi taahhut eder Madde 9 Taraflar bu anlasmanin uygulanmasi ile ilgili konulari ele almak uzere hepsini temsil edilecegi bir konsey olustururlar Konsey herhangi bir zamanda acil olarak toplanan edecek sekilde duzenlenecektir Konsey gerekli gordugu ikinci organlar olusturacaktir ozellikle Madde 3 ve Madde 5 in uygulanmasina iliskin onlemleri onerecek bir savunma komitesi derhal olusturulacaktir Madde 10 Taraflar bu anlasmali ilkelerinin gelistirebilecek ve Kuzey Atlantik Bolgesi nin guvenligine katki yapacak durumda olan herhangi bir Avrupa devletinin bu anlasmaya katilmayan oy birligi ile davet edebilirler Davet edilen devlet katilim belgesini Amerika Birlesik Devletleri hukumetine vererek bu anlasmaya taraf olabilir Amerika Birlesik Devletleri hukumetin aldigi her 1 katina belgesinden tum taraflari haberdar edecektir Madde 11 Bu anlasma taraflarca kendi anayasal surecleri uyarinca onaylanacak ve hukumleri uygulanacaktir onay belgeleri en kisa zamanda Amerika Birlesik Devletleri hukumetine teslim edilecek bu kumede aldi her bir belgeden tum masraflari haberdar edecektir Anlasma Belcika Kanada Fransa Luksemburg Hollanda Birlesik Krallik ve Amerika Birlesik Devletleri dahil olmak uzere imzacilari cogunlugu tarafindan onaylanir onaylanmaz onaylanan devletleri arasinda yururluge girecektir diger devletler acisindan ise onaylanan verildigi tarihte yururluge girecektir Madde 12 Anlasma 10 yil boyunca yururlukte kaldiktan sonra ya da daha sonra herhangi bir tarih taraflar iclerinden herhangi birinden talep geldigi takdirde Kuzey Atlantik Bolgesi nde baris ve guvenligi etkileyen faktorleri ve Birlesmis Milletler yasasi uyarinca uluslararasi baris ve guvenligi korumak amaciyla yapilan evrensel ve bolgesel duzenlemeleri goz onune alarak anlasmanin gozden gecirilmesi amaciyla gorusmelerde bulunacaktir Madde 13 Anlasma 20 yil boyunca yururlukte kaldiktan sonra herhangi bir taraf ayrilma bildirimini Amerika Birlesik Devletleri hukumetine vermesinden 1 yil sonra taraf olmaktan cikabilir Amerika Birlesik Devletleri hukumeti aldigi her ayrilma bildiriminden tum taraflari haberden edecektir Madde 14 Ingilizce ve Fransizca metinlerine ayni derecede otantik olan bu anlasma Amerika Birlesik Devletleri hukumetinin arsivlerine saklanacaktir onayli kopyalar bu hukumet tarafinca imzali diger hukumetlere iletilecektir Yunanistan ve Turkiye nin katilimi uzerine Kuzey Atlantik Antlasmasi Protokolu ikinci maddesi dogrultusunda degistirilmis hali ile 16 Ocak 1963 tarihinde konsey Fransa da cezaya bolgesi soz konusu oldugunda bu anlasmanin ilgili hukumleri 3 Temmuz 1962 tarihinden itibaren uygulanamaz hale geldigini kaydettim anlasma butun imzaci devletlerin onaylanan verdikten sonra 24 Agustos 1949 da yururluge girdi Ilgili filmlerhttps www imdb com title tt6543652 17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cold War Dr Strangelove 1 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Thirteen Days 30 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde casuslar koprusu 13 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ayrica bakinizAntikomunizm Turkiye de antikomunizm Kizil Tehlike Nukleer silahlanma yarisiKaynakca Oxford Dictionary of English 2e 2003 Oxford University Press Cold War maddesi Robert Service The End of the Cold War 1985 1991 Macmillan 2015 Fink Carole 2014 Cold War an international history Boulder CO ss 47 ISBN 978 0813347950 Fink Carole 2014 Cold War an international history Boulder CO ss 54 ISBN 978 0813347950 Fink Carole 2014 Cold War an international history Boulder CO ss 55 ISBN 978 0813347950 Fink Carole 2014 Cold War an international history Boulder CO ss 56 ISBN 978 0813347950 1999 Cold War 1945 91 Causes entire chapter Whiteclay Chambers John Ed The Oxford Companion to American Military History Oxford University Press ISBN 0 19 507198 0 Erisim tarihi 16 Haziran 2008 olu kirik baglanti Goncarov Sergey N Lewis John W Litai Xue 1993 Uncertain Partners Stalin Mao and the Korean War Stanford University Press ss 213 Stueck William 1995 The Korean War An International History Princeton University Press ss 69 Gaddis 2005 s 188 nato anlasma maddeleri 23 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Agustos 2023