Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Eylül 2009) () |
Kosova tarihi günümüzdeki bağımsız Kosova Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kalan toprakların tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.
Kosova'ya tarih öncesi dönemlerde yerleşen ilk Hint-Avrupa halkları İlliryalılar ve Traklardı. 6. yüzyılın sonlarında Slavlar Kosova'ya yerleştiler. 850-1018 yılları arasında Kosova Tuna Bulgar Hanlığı'nın bir parçası oldu. 13. yüzyılda Sırpların, 14. yüzyılda ise Osmanlı Türklerinin eline geçti. I. Balkan Savaşı'ndan sonra Yugoslavya Krallığı'na dâhil edilen Kosova, 1992 yılında Yugoslavya'nın parçalanmasından sonra Sırbistan'ın sınırları içinde kaldı. Ancak Sırbistan hükümeti, bu dönemde Kosovalılarca talep edilen ve nüfusunun çoğunluğu Arnavut kökenli olan Kosova halkının özerkliğini tanımadı. 1990’lı yıllarda Sırbistan hükümeti ve Kosovalılar arasında birçok şiddet olayı yaşandı.
Kosova 1999 yılında NATO tarafından yapılan Kosova Operasyonu sonrasında Sırbistan’dan ayrı özerklik kazandı.ABD, AET, Sırbistan ve Rusya arasında Kosova'nın statüsü konusunda yapılan görüşmelerin çıkmaza girmesi üzerine Kosova 17 Şubat 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan etti.
Eski çağlar
Kosova bölgesi Neolitik Çağda, Vinča-Turdaş kültürü içinde yer almıştır (Batı Balkan siyah ve gri potası). Bölgede Tunç Çağı’ndan MÖ. 20. yüzyıla, Demir Çağı’ndan MÖ. 13. yüzyıla dek olan devirlere ait mezar taşlarına rastlanmıştır.
İlk çağ
Roma İmparatorluğu döneminde Kosova'nın ismi 'ydı. “Dardania” adlı bu küçük yönetim bölgesinin, bugünkü Kosova topraklarıyla kesiştiği mevkileri vardır. Dardania, "Moesia Superior" adlı eyaletin içindeki küçük bir bölgenin adı idi. Günümüzde Kosova'da Dardanlara ait birçok kalıntıya rastlanmaktadır. Kosova'da yaşayan Arnavutların çoğu, kendilerinin Dardanlar ve İlirlerin vârisleri olduklarına inanır. Buna delil olarak da Dardanlarla, insan yapısı, kültür ve dil yapısı bakımlarından ortak oldukları ileri sürülmektedir. Bugünkü Arnavutça, Dardanların diliyle ortaklığı çok az olan bir durumdadır. Bu teoriye göre, dil zaman geçtikçe değişmiştir ancak aynı dilbilgisi kurallarını içermektedir. Arnavutça kelimelerin çoğu İlirya'da konuşan dilden kaynaklamaktadır. Bunun en güçlü kaynağı eski Yunan felsefecilerin kitaplarında - İlir diline ait pek çok kelimeyi kullanmasıdır. Dardanlar Kosova'nın bugünkü topraklarında yaşamaktaydı. Yapı olarak güçlü ve sert insanlar olarak izah ediliyorlar.
Roma İmparatorluğu devrinde ve bu imparatorluğunun ikiye ayrılması sonrasında Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalan (3. ve 4. yüzyıl) Kosova muhitinde Hun, Avar, Bulgar, Peçenek, Uz gibi Türk boylarının geçici ve kalıcı yerleşmeleri de söz konusu olmuştur.
Sırbistan Prensliği dönemi
Sırplar, Orta Çağ'da çeşitli devletler kurmuşlardır. Bu devletlerden en güçlüsü 1346 yılında kurulan Sırp İmparatorluğu'dur. Sırp İmparatoru Stefan Duşan, Teselya ve Epir'i almakla beraber Bizans İmparatorluğu'nun Balkanlar’daki topraklarını da almıştır. Stefan Duşan 1355 yılında ölünce yerine oğlu V Stefan Uroş geçmiştir. V Stefan Uroş ise güçsüz bir liderdi. 1370 yılında Stefan Duşan'ın hizmetinde çalışmış olan Pribak Hrebelyanoviç oğlu Lazar Hrebelyanoviç, Prizren'den ayrılarak Kruşevaç bölgesinde gücünü yoğunlaştırmış ve bölgeyi kontrol altına almıştır. Aslında Lazar Hrebelyanoviç, V Stefan Uroş'a rehin olarak verilmiş, fakat o Sırp ordusunun büyük bir bölümünün Osmanlı kuvvetleri tarafından öldürüldüğü Sırpsındığı Savaşı'na katılmamıştır. Ardından V Stefan Uroş ölmüştür. O Nemanjić (Nemanyiç) Hanedanı'ndan gelen son imparatordur. Lazar Hrebelyanoviç, sadece knez (prens) unvanına sahip olmasına rağmen Sırp kraliyet hanedanı olan Nemanyiçlerden Vratko Nemanyiç'in kızı Milika ile evlenmiş ve hanedanla akraba olmuştur. Ayrıca İmparator Stefan'ın unvanı olan autokrator unvanını kullanmaya başlamıştır.
Kosova ilk defa I. Murat zamanında 1389 yılında I. Kosova Savaşı’ndan sonra Osmanlı topraklarına katıldı. Ancak Yıldırım Bayezid'in 1402 yılında Ankara Savaşı'nda yenilmesi üzerine yaşanan Fetret Devri sırasında Kosova'daki Osmanlı yönetimi zayıfladı. 1444 yılının Mart ayında Arnavut ve Karadağ prenslikleri Balkanlar'daki Osmanlı yayılmasına karşı Arnavut Birliği (“Liga”sı) (ya da Lezha Ligası veya siyasi birliği) denilen bir askerî savunma birliği oluşturdular. O zamanlar Venedik hâkimiyetinde bir liman şehri olan (Alessio)'da bölgenin en önemli prenslikleri olan Thopia, Muzaka, Balşa ve aileleri de bu birliğe kurdu katıldı.
Arnavut Lezha Birliği'nin üyeleri olan prensler şunlardı: Lek Dukagjin, , II. Đurađ Balşa, Karl Thopia, Theodor Muzaka, , İskender Bey (Gjergj Kastrioti). Daha ufak diğer Kuzey Arnavut aşiretleri de bu birliğe katıldılar. Osmanlı Türklerine karşı mücadele için kendi aralarındaki anlaşmazlıkları bir tarafa bıraktılar. Arnavut Kruya Prensi Gjergj Kastrioti (İskender Bey) birliğin komutanlığına seçildi. Alınan siyasi kararlarda bütün birlik üyelerinin kabul etmesi şartı vardı. Birlik Venedik Cumhuriyeti tarafından da desteklendi.
1444'te İskender Bey Osmanlı ordusunu Torviol Ovası'nda yenmeyi başardı. Bundan sonraki iki yılda da Arnavut Birliği, Osmanlılara karşı savaşlar kazandı. 1450'de Kruya'yı kuşatan Osmanlı birlikleri kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldılar. 1451'de İskender Bey Napoli Krallığı ile bir ittifak kurdu. 1452'de Osmanlı ordusu Mokrica ve Meçadi'de Arnavut Birliği'ne yenildi. 1453'te İstanbul'un fethi üzerine Arnavutlar Napoli, Venedik, Papalık ve Macaristan Kralları'ndan maddî yardım almaya başladılar. 1462'ye kadar Arnavutlar her yıl Osmanlı ordusunu püskürtüyor, ama ertesi yıl Osmanlılar tekrar aynı güçle tekrar geliyorlardı. 1460 ve 1463'te yapılan ateşkesler dışında Arnavut-Osmanlı savaşı hiç durmadan sürdü. 1462'de İskender Bey önemli bir şehir olan Ohri'yi almayı başardı. 1466'da Kruya'nın ikinci kuşatması da Arnavut Birliği'nce engellendi. Fakat aynı yıl Osmanlılar Shkumbin Vadisi'nde Elbasan Kalesi'ni kurmayı ve ilk kez Arnavutluk'ta kalıcı olmayı başardılar. 1467'de Kruya'nın üçüncü kuşatması da Arnavut Birliği'nce engellendi. 1468'e kadar İskender Bey'in 10.000 kişilik ordusu Osmanlı Orduları'nın sürekli saldırılarını başarıyla engellemeyi başardı.
1468 yılında İskender Bey'in ölümüyle Lezha Birliği zayıflamaya başladı. Venedik'in yardımıyla Kuzey Arnavutlar Osmanlılarla mücadele etmeyi sürdürdüler, ancak Venedik yönetimindeki İşkodra, 1479'da Osmanlılarca fetholununca, Arnavut direnişi sona ermese de zayıfladı. Bundan sonra Arnavutluk Osmanlı hâkimiyetine girdi.
I. Kosova Savaşı (1389)
I. Kosova Savaşı, 28 Haziran 1389 tarihinde Kosova Ovası’nda yapılmıştır. Bu sırada hükümdar Knez Lazar Hrebelyanoviç, Hristiyan askerlerden bir koalisyon oluşturmuştu. Ayrıca, Bosnalı, Sırp, Macar ve bir miktar Sakson paralı askeri de savaşta yer almıştır. Sultan I. Murad da, Balkanlar ve Anadolu’dan topladığı gönüllü birlikleri ile de güçlenmişti. Savaş taraflarının asker sayısını bugüne dek tam saptamak mümkün olmamışsa da, görüşlerin ağırlaştığı nokta Hristiyan askerlerin Osmanlı askerlerinden fazla olduğu yönündedir.
Savaş sonucunda Sırp ordusu bozguna uğratıldı ve Lazar öldürüldü. Türk hükümdarı I. Murad da savaş meydanında öldü. Miloş Obiliç (Kobiloviç) adlı bir Sırp tarafından yaralandırıldığı ve yaralanma sonucu vefat ettiği söylenmiştir. Bu savaş Sırp mitolojisinden inanılamayacak kadar büyük etkiler yaratmıştır. Etkisi günümüzde de sürmektedir. Savaştan sonraki dönemde Sırbistan’ın tamamı Osmanlı-Türk hâkimiyetine girmiştir.
I. Kosova Savaşı ve etkisi
I. Kosova Savaşı’nın Sırp toplumunun psikolojisine yarattığı etki ise yıllarca değil, geliştirilen mitoloji ve efsaneler sayesinde yüzyıllarca sürmektedir. Her şeyden önce Prens Lazar, Sırp Ortodoks Kilisesi tarafından tanrısallaştırılmıştır. Mevcut mitolojiye göre, I. Kosova Savaşı’nın arifesinde bir melek Lazar’a seslenerek, “fani çarlık” ile “ilahi çarlık” arasında bir seçim yapmasını istemiştir. Sırplara göre Lazar ilahi çarlığı seçmiştir. Dahası, Lazar ile İsa arasında benzerliklerin kurulduğu da görülmektedir. Genel olarak I. Kosova Savaşı ve bu savaşta yer alan karakterler hakkındaki Sırp yorumları, Hristiyan mitolojisindeki olaylar ve karakterlerle karışmıştır. İşte bu sebepten dolayı, Sırplar kendine “ilahi millet” sıfatını yakıştırmaktadır. Diğer taraftan, Türklere karşı yürütülen Kosova Savaşı hakkında yazılan destansı halk şiirleri, en iyi bilinen ve en güzel kabul edilen şiirlerdir. Bütün bunlar ise, Sırpların Kosova’ya “Sırbistan’ın Kudüs’ü”, “Sırp dini değerlerinin ve Sırp medeniyetinin beşiği” gözüyle bakmasına yol açmıştır.
Sırp milletinin şuurunda I. Kosova Savaşı, tarihlerinin en önemli olayı olarak yaşamaktadır. Sırplar bu savaş hakkında, okula başlamadan önce, dedelerinden öğrenmektedirler. Sırp devleti daha önce parçalanmış olmasına rağmen, Sırp ve Karadağlılar, söz konusu savaşı, Orta Çağ Sırp Devletinin ölümüne ve “Sırpların Türklerce köleleştirilmesine” yol açan savaş olarak hatırlamaktadırlar.
Tam tarihi bile tartışmalı olan I. Kosova Savaşı hakkında kesin olarak bilinenler, çatışmaların şiddetli geçtiği, iki tarafın da ağır kayıplar verdiği, Sultan I. Murad ile Prens Lazar’ın öldüğüdür. Murad ile Lazar’ın tam olarak nasıl ve ne zaman öldükleri hakkında da kesin bilgi yoktur. 18. yüzyıldan itibaren soy ismi “Obiliç” olarak anılmaya başlayan Miloş Kobiloviç (Kobiliç) tarafınca şehit edildiği düşünülen Sultan I. Murad’ın yerine oğlu Bayezid, Lazar’ın yerine ise küçük oğlu Stefan Lazareviç geçmiştir. Annesi Kraliçe Militsa’nın nasihatine uyan Lazareviç, sonradan Osmanlı’ya bağlanmayı kabul etmiştir. Sırplar Osmanlı’dan tam bağımsızlığı ancak 1878 yılında elde edebilmişlerdir.
II. Kosova Savaşı (1448)
II. Kosova Savaşı, 1448 yılı Ekim ayında iki gün süren çarpışmalar ile gerçekleşti. Savaşın ilk tarafının lideri Macar önderi János Hunyadi; diğer tarafın lideri Türk hükümdarı II. Murad idi. Sonuç yine aynı olmuştur: Macarlar kaybetmiş ve savaş meydanından püskürtülmüşlerdir. Bu savaşın neticesinde Osmanlı fetihleri Avrupa’nın içlerine doğru gelişme fırsatı bulmuşlardır.
Savaşların önemi
I. ve II. Kosova Savaşı’nda Osmanlı Türk ordusu karşısında yenilen bütün liderler kendi halkları için unutulmaz kişiler olmuşlardır. Sırplarda Lazar Hrebelyanoviç ve Kosova Savaşı hakkındaki Sırp düşünüşü oluşmuş; Macarlarda hükümdar Hunyadi, ölümüne dek Osmanlılarla mücadele etmiş ve Macar halkınca önemli sayılmış; Ulah kontu Vlad 3. Drakula da bu devirde ünlenmiş; Gjergj Kastrioti (İskender Bey) de bu devirlerde Osmanlılarla yaptığı mücadeleler ve devşirilme hikâyesiyle ünlenmiştir.
Osmanlı dönemi
1389’da başlayan Osmanlı hâkimiyetinin kesinleştiği tarih olan 1479 ile 1912 yılları arasında Kosova, Osmanlı hâkimiyetinde kaldı. Kosova'nın çok önemli Batı-Doğu ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle, Osmanlı yönetimi Venedik'in de kontrolüne yakın olan Arnavutluk'un geri kalan bölgelerinin aksine Kosova'da yoğun bir devşirme-İslamlaştırma politikası Kosova'da uyguladı.
Kosova bölgesinde Osmanlı devlet yönetimiyle beraber, Roma devrinden beri sürekli olarak sağlanamayan düzenlilik sağlanmıştır. Bölge, Osmanlı öncesinde buralarda yaşayan Müslüman olmayan Türklerle, Osmanlı Devleti ile beraber artan Müslüman Oğuz Türkleriyle Türklük açısından iyice yoğun nüfuslu bir hâle geldi. 1912 yılı civarlarıyla beraber Osmanlı hükümranlığının kalktığı zamana kadar Kosova’da Türkçe, genel kültürel dil kimliğindeydi. Zaten bölgedeki Türk nüfusu da bunu sağlayan önemli sebeplerin başında geliyordu. Bölgenin Türk olmayan halkları, Türkçe ile hem dinî yönden hem kültürel yönden iyice geliştiler. Türkçeyi, kendi dillerinin yanında kullanmaktan uzak durmadılar. Bunun neticesinde de Kosova ve çevresi, Osmanlı Devleti’nin önemli bölgelerindendi. Osmanlı idaresi, bölgede yaşayan Arnavutlara, Sırplara da herhangi bir zorlama uygulamadı. Özellikle Arnavutlar, kültürel yönden sıkıntılar yaşamadılar ve bugünlerine geldiler. Arnavutlar, Balkan Savaşlarına kadar Osmanlı Devleti’ne bağlı, kendilerini Türklerden pek ayırmayan bir halk kimliğindeyken, özellikle 1800’lerin ikinci yarısında artan bir eğilimle Osmanlı algısından kısmî kopma istek ve tepkilerini geliştirmeye başladılar. Bunda, Hristiyan Batı dünyasının ayrılıkçı kışkırtmaları ön planda olmuştur. Bu kopma eğilimi Arnavutluk devletinin kurulmasıyla son hâle geldi. Bugün Kosova’da Arnavutlarla Türklerin ortak yaşayışlarındaki sıcak ilişkiler ve samimiyet de gizli veya açık düşmanlıklar da o dönemlerin ürünleridir.
1689’da Kosova, Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları(1683-1699) adlı savaşla anılmıştır. Bu savaş Sırp millî mitolojisinde yerini almıştır. Ekim 1689’da Margrave Badenli Ludwig önderliğindeki küçük bir Habsburg askerî gücü, Osmanlı topraklarına girip Belgrad üzerinden ilerleyerek Kosova toprakları gelmişti. Birçok Sırp’ın da desteği ve katılımıyla gelişen bu orduya Osmanlı kuvvetleri Kosova’da karşı taarruzla cevap vermiş ve Habsburg ilerleyişini durdurmayı başarmıştı. Osmanlı karşı akınlarıyla Habsburg ordusu önce Niş Kalesi’ne gerilemiş, daha sonra da Tuna’nın ötesine püskürtülmüştü.
1878 yılında Osmanlı Devleti’nin Arnavutların da yaşadığı dört eyaletinden katılımlarla oluşturulan Prizren Birliği (Prizren Ligi), Osmanlı yapılanması içinde Arnavut milliyetinin gelişme ve yeni yaklaşımları kurma aracı olarak işlev gördü. 1910’da Jöntürkler’den de destek aldıkları düşünülen Arnavut ilerigelenleri, Bab-ı Ali’ye baskı yapmaya başladılar. Bu devirde ayrıca, Priştine’den gelişen bir isyan da söz konusu olmuştur. Bu gibi olumsuz gelişmeler sebebiyle Sultan Mehmet Reşat, Rumeli ziyaretiyle Kosova Vilayeti’ne de gelmiş ve halkla birebir temas içinde olmuştur.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Berlin Antlaşması ile tam bağımsızlığını kazanan Sırbistan Kosova'da da hak iddia etmeye başladı. Osmanlı Devletinin 1912 yılındaki I. Balkan Savaşı'nda yenik düşmesi üzerine Kosova, Yugoslavya Krallığı'nın bir parçası haline geldi.
Arnavut millî hareketi birçok sebep sonucunda doğmuştur. Millî Rönesans’ın Arnavut aktivistler üzerinde yaptığı etki en önde gelen sebeptir. 1870’lerde Osmanlı Devleti, Slav halklarına karşı başarısızlıkla neticelenen savaş tecrübeleri yaşamıştı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ile, Sırp askerî bölükleri, Kosova Vilayeti’nin kuzeydoğu kısımlarına dayanmışlardı. San Remo Konferansı ile Kosova’nın kuzey kesimlerinde çizilen yeni sınırlarla Arnavutlar, büyük sıkıntılar içinde kalmışlardı. Bu sınırlar sonucunda Sırbistan’a bazı topraklar bırakılmak durumunda kalınmıştı.
Arnavutların yaşadığı toprakların bazı kısımlarının, yeni kurulan Balkan devletleri toprakları içinde kalması Arnavutlar arasında endişelere sebep olmuştu. Bu sebeple, Berlin Kongresi’nden üç gün önce 10 Haziran 1878’de Prizren Ligi kuruldu. Prizren Ligi, Arnavutların durumlarının iyileştirilmesiyle Osmanlı’nın da rahat bulacağı düşüncesiyle Osmanlı sultanından destek gördü. Ancak, bu birliğin Arnavut liderleri, birliği Arnavut milliyetçi hareketlenmesi için kullanmakta aceleci oldular. Birlik İtalo-Arnavutlar “Arbëreshë”lerden temellendi ve halkın belli kesiminden gelişme hususunda yardım buldu. Birliğin ilk üç yılının sonunda fikir, Osmanlı Devleti içinde oluşturulacak bir Arnavut özerk bölgesi talebi idi. Ömer Efendi Prizreni başkanlığında, Abdül Fraşeri ve Süleyman Vokşi idaresinde bir geçici hükûmet teşkil edildi. Ancak, bazı Balkan vilayetlerindeki bu hamleler, Büyük Devletlerin ve Osmanlı idaresinin durdurmasıyla karşılaştı.
Kosova, Prizren Ligi’nin etkisizleştirilmesinden sonra İpek merkezli bir birliğe sahne oldu. Bu birliğin başında Hacı Zeka yer alıyordu. Bu birlik 1900 yılına dek yürürlükte olmuştur.
20. yüzyıl başlarında Arnavut millî hareketlenmesi, Arnavutların kendi millî benliklerini geliştirmelerini sağlamak, dillerinin tanınmasını sağlamak, eğitim hakkını sağlamak gibi amaçlarla Jön Türklerden destek almıştı. Herhangi bir dış müdahleyi önlemek için, 1908’de Ferizovik’te 20.000 Arnavut çiftçi, liderleri Bayram Curri ve İsa Boletin’in sultana gönderdiği telgramda belirttikleri anayasa ilanı ve meclisin açılması taleplerini için ayaklandı.
Jön Türklerin de desteklediği taleplerine cevap alamayan Arnavutlar, Şubat 1909’da Kosova’nın Arnavut kesimlerinde başarısız bir ayaklanmaya giriştiler. Nisan 1910’da İdris Seferi ve İsa Boletin tarafından idare edilen silahlı isyancı grup, Osmanlı ordusunca etkisiz hâle getirildi.
20. yüzyılda Kosova
Balkan Savaşları
Balkan Savaşları esnasında Kosova topraklarının büyük kısmı Sırbistan Krallığı hükmü altına girdi. Kosova’nın güney kısımları ise Karadağ Krallığı işgalini yaşadı.
1913 Mayısında gerçekleşen Londra Antlaşması’nda, 1912 1. Balkan Savaşı’nı takip eden yıllarda Kuzey Kosova, uluslararası camia tarafından Sırbistan’ın parçası, Güney Kosova kısımları ise Karadağ’ın parçası olarak kabul edilmişti. 1918’de Sırbistan, yeni yapılandırılan ’nın parçası oldu.
1912-1913 yılları civarında artık çözülmeler yaratan ve Osmanlı Devleti idaresinin Kosova Vilayeti ve diğer Balkan bölgelerinden kalkmasıyla sonuçlanan Balkan Savaşları, Kosova’dan Türkler ve kısmî Müslüman kesimin göçlerine sebep olmuştur. Bu göç dalgalarının en büyük yönü, Osmanlı idaresinin çekildiği Türkiye topraklarına doğru olmuştur. Söz konusu göçlerle bütün Balkanlar’dan olduğu gibi, Kosova muhitinden de yüz binlerce insan yollara düşüp öz yurtlarını bırakmak zorunda kalmıştır. Bu göç dalgalarında Türkler en büyük nüfus sayısıyla birinci sırayı oluştururlar. Kosova Vilayeti sınırları içinde yaşayan yerli Türk nüfusu, 20. yüzyıl başlarından günümüze dek, çeşitli yoğunluklarda gelişen kitlesel veya bireysel göç dalgaları ile bölgeyi boşaltmak zorunda kalmışlardır. Bu acı göç hareketleri, Kosova coğrafyasında Türk nüfusunun hızla azalmasını getirip, bugünkü nüfus oranlarını doğurmuştur.
Osmanlı sonrası ve II. Dünya Savaşı
1918-1929 Sırp, Hırvat Sloven Krallığı devresi Sırp nüfusunun her tarafta artışına tanık olmuştur. Krallık içinde Kosova, dört kısma bölünmüştür. Bu kısımlardan üçü Sırbistan (Zveçan, Orta Kosova ve Güney Metohiya); biri Karadağ (Kuzey Metohiya) tarafında kalmıştır.
1929’da Kosova, doğuda Çetine başkentliğinde ’na (Zetska Banovina); güneydoğuda Üsküp başkentliğinde ’na (Vardarska Banovina); kuzeydoğuda da Niş başkentliğinde ’na (Moravska Banovina) dâhil edilmiştir.
1941 ve 1945’te Yugoslavya’nın Mihver Devletleri’nce bölümlenmesinde büyük kısım İtalyan egemenliğine, küçük kısım Nazi Almanya’sı egemenliğine ait oldu. İşgal döneminde Kosovalı Sırpların binlercesi, Kosovalı Arnavut gruplar, özellikle Vulnetariler tarafından Kosova dışına atıldılar. Bu olaylardan kaç kişinin etkilendiği kesin olmamakla beraber, Sırp taraflarına göre 10.000-40.000 arası ölü ve 70.000-100.000 arası mülteci sonucunu doğurmuştur.[]
İkinci Yugoslavya devrinde Kosova (1945-1996)
II. Dünya Savaşı sırasında İtalya'nın Almanya'ya teslim olması üzerine Josip Broz Tito tarafından kurulan meclisçe 1945 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ilan edildi ve monarşi yıkıldı. Bu olaydan sonra Kosova;Yugoslavya'ya bağlı bir özerk eyalet statüsüne geçti. 1963’te de bu eyalet, özerk bölge hâlini aldı. Bu ilk dönemde Kosovalı Arnavutlar ve Türklerin önde gelenleri birçok cezalandırma yaşamışlardır. Tivar Katliamı’nda Şaban Poluja adlı milliyetçi ile beraber 3000-4000 civarında Kosovalı Arnavut’un kurşuna dizildiği belirtilmiştir.
1974 yılındaki Yugoslavya Anayasası ile Kosova kendi kendisini yönetme hususunda birçok hak elde etmişti. 1974’ten sonra Kosova’da Arnavutlar ve Türklerin kendilerine ait okul müfredatları, özel kuruluşları olmuştu. Arnavutlar, Priştine ve Arnavutluk merkezli müfredat ve basımdan yararlanırken, Türkler de Priştine’nin yanında Üsküp merkezli basım faaliyetleri ile kendi kitaplarının basımını, eğitimlerinin yürütülmesini sağlamışlardır. Ancak, bu nispeten ılımlı ortam çok uzun sürmedi. 1980’lere gelinince yarım kalmış bazı girişimler tekrar görülmeye başlandı.
1980’lerle beraber Kosovalılarla Sırplar arasında tansiyon yükselmeye başlar. Bu yıllarda genel Yugoslavya bütünlüğü içinde Kosova, etnik yapı farkıyla ve hak talepleriyle öne çıkmaya başlar.
Başını Kosovalı Arnavutların çektiği Kosovalılar, Kosova için büyük özerklik talebinde bulunurlar. Bu gelişmeler, Stalinist idare altındaki Arnavutluk’la Kosova’nın birleşmesi bakımından bazı kesimlerin iştahını kabarttı. 1981 Martı başlarında Kosovalı üniversite öğrencileri, Kosova’nın Yugoslavya içinde bir cumhuriyet olması talebiyle protesto eylemleri düzenlediler. Bu eylemler hızla isyan hareketlerine dönüşüp Kosova çapında 20.000 kadar kişiyle cisimleşen bir durum hâlini aldı. Söz konusu öğrenci eylemleri, Yugoslav yönetimince öğrencilerin zehirletilmesi durumuna sebebiyet verdi.
1980’lerle artan tansiyon ve öğrenci eylemleri sonrasında Kosova’daki yerel yönetim, Sırplarla diğer Kosovalılar arasında ayrım gözeden uygulamalar gerçekleştirdi. Artık Yugoslavya merkezî idaresi, Kosova’da iyiden iyiye etnik hassasiyet sahibi olmuştu.
Ülkede giderek artan bu acı atmosfer, Djordje Martinović adlı bir çiftçinin hastanede maskeli kişilerce rektumuna şişeli saldırı yapılması ile yeni bir boyut kazandı. Bundan sonra 216 Sırp aydın, “"Djordje Martinović’in yaşadığı olayın Kosova Sırpları için bir çıkmazın simgesi"” olduğunu belirten bir dilekçe imzaladı. Kuşkusuz en büyük siyasî patlama, Kosovalı Sırpların Komünist Belgrad yönetimince ihmal edilmeleriydi.
Yugoslavya’nın komünist rejim altında olduğu Ağustos 1987 tarihinde Kosova, yıldızı parlayan bir siyasetçi olan Slobodan Miloşeviç tarafından ziyaret edildi. Sırp milliyetçiliğinin yeni liderlerinden olma yolunda ilerleyen Miloşeviç, 1. Kosova Savaşı’nın gerçekleştiği Kosova Ovası’nda yaptığı konuşma ile Yugoslavya’nın kaderi açısından geri döndürülemeyecek olan bir süreci başlatmış oldu. Kendisini dinleyen binlerce Kosovalı Sırp’a, “"sizi yenmek için cesaret gerekir"” diye seslendi. Söylemleri kısa sürede Kosovalı Sırpların kahramanı oldu. Kendisi, 1987 sonunda da Sırp hükümetinin kontrolünü ele geçirdi.
1989 yılında, Yugoslavya Cumhuriyeti içinde Sırbistan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlı özerk bölgeler olan Kosova ve Voyvodina’nın özerklik hakları, Sırbistan çapındaki referandum sonucunda büyük bir oranda azaltıldı. Referandum “çok partili sistem” ve “konuşma özgürlüğü” söylemlerini içerip “insan hakları” tabirini belirten bir yapıdaydı. Aslında, bu yaklaşımlar uygulamada Miloşeviç hükûmetinin daha da güçlenmesi, daha çok basın-yayın kuruluşunu kontrol etmesi, azınlıklara daha çok hükmetmesi gibi sonuçlar demek idi. Bu da eski komünist anayasanın yeni şekliydi. Bu yeni anayasa yapısı, özerk yönetimlerin haklarını merkezî Sırbistan yönetimine devreden bir anayasa idi.
Yeni anayasa, etnik baskı aracı olması yönüyle birçok azınlık tarafından ciddi karşıtlıklar oluşturdu. Kosovalılar referanduma katılmayıp bu referandumu gayrimeşru olarak nitelendirdiler. Yerel Kosova idaresi de ayrıca, bu yeni anayasaya karşı oldu. Mart 1989’da kendi kaderleri üzerinde olumsuz etki yaratacaklarını düşündükleri bu girişimi desteklemeyen Kosova Meclisi, tanklar, zırhlı araçlar ve silahlı güçlerle çevrelenerek kabule zorlanmıştır.[]
SSCB'nin çöküşü ile dağılmaya başlayan ülkeler arasına Yugoslavya da katıldı. Yugoslavya 1992 yılında eyaletlerinin bağımsızlığını ilan etmesi ile dağılmaya başladı. Slovenya, Hırvatistan, Makedonya. Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etti. Fakat Kosova, Sırp baskısı ve askerî müdahaleleri sonucunda tam bağımsızlığına kavuşamadı. 1995 yılında Sırp ordusu Kosova'ya girdi ve birçok sivilin öldürülmesine sebep oldu. 1998’de patlak veren Kosova direnişine kadar, Yugoslavya Ordusu’nun teknik gücünü de arkasına alan Sırplar, Kosova’da birçok hazin neticeye sebep olmuştur. Dünyada, Bosna Hersek saldırıları ve katliamları sebebiyle doğmayan tepki, bu kez Kosova ile beraber doğdu ve 1999 NATO askerî müdahaleleri ile Kosova, Sırp asker ve milislerinden arındırılıp BM kontrolü altına alındı.
Bağımsızlık süreci
1980’lerle beraber başlayan süreç 17 Şubat 2008 tarihinde Kosova’nın bağımsızlığını tek taraflı olarak ilan etmesiyle son bulmuştur. Hâlihazırda Kosova Cumhuriyeti olarak bağımsız bir devlet statüsündeki ülkenin, bağımsızlığını tanımayan Sırbistan ve diğer bazı Ortodoks halklı devletlerle uluslararası siyaset arenasında müzakereleri sürmektedir.
1991 yılında Yugoslavya'nın dağılması üzerine Kosova'daki yerel etnik Arnavut liderler tek taraflı bağımsızlık ilan etmelerine rağmen, 1990'lı yıllarda bağımsızlığı güvence altına almayı ve otonomiyi geri getirmeyi amaçlayan pasif direniş harekâtı başarısız oldu. 1990'lı yılların ortasında, etnik Arnavut isyan harekâtı, Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) (Kosovo Liberation Army KKO veya KLA; Arnavutça: Ushtria Çlirimtare e Kosovës), Sırp hedeflerine saldırmaya başladı. 1998 yılının yazında, Arnavutlar Sırp yönetimine karşı kitle protestolarına başladılar. Polis ve ordu kuvvetleri UÇK'yı ezmek için gönderildi.
Kosovalılara yapılan baskının devam etmesi üzerine, NATO, Kosova ve Sırbistan'da bulunan hedeflere Mart 1999 tarihinde hava operasyonlarına başladı (Kosova Operasyonu). Aynı zamanda, Kosovalılara (büyük kısmı Kosova Arnavutlarına ve bazı yerlerde Kosovalı Türklere) karşı, Sırp güçleri tarafından etnik temizliğe başlandı. Yüz binlerce mülteci Arnavutluk, Makedonya, Karadağ ve Türkiye’ye kaçmaya başladı. Uluslararası Lahey Adalet Divanı araştırmalarında en az 2.000 cesede ulaştığını açıkladı. 11 haftalık NATO bombardımanından sonra, Slobodan Miloşeviç birliklerini ve polislerini geri çekmeye zorlandı. 750.000 Kosovalı mülteci evlerine geri döndü. Bu bölgedeki Sırp nüfusun yarısına tekabül eden 100.000 Sırp, evlerini terk etti. Birleşmiş Milletler, Kosova'nın bağımsızlık ya da Sırp egemenliğinden birine dönene kadar bölgeyi kontrolü altına aldı.
Böylece Kosova geniş ölçüde bir özerklik kazanmış oldu. Kosova temsilcileri ile ABD, AET, Sırbistan ve Rusya arasında Kosova'nın statüsü konusunda yapılan görüşmeler 8 yıl sürdü. Görüşmeler hiçbir sonuç vermeyince ABD, NATO ve AB Kosova'nın bağımsızlık düşüncesine desteklemeye başladılar. Nihayet 17 Şubat 2008 pazar günü Kosova meclisi tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti.
Rusya, Yunanistan, Kıbrıs, Sırbistan ve İspanya bağımsızlığa karşı çıkan devletlerdir. Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan'ın bağımsızlığa karşı çıkma nedeni, Kosova'nın, Çamlık (Çamerya) ve KKTC için bir örnek olmasıdır. Rusya ise batılı devletlerin diğer yeni bağımsız olan ülkeleri (Abhazya, Güney Osetya, Kuzey Kıbrıs vb.) tanımadıkları için Kosova'nın bağımsızlığını bir çifte standart olarak görmektedir.
Kaynakça
- ^ Djordje Janković: Middle Ages in Noel Malcolm's "Kosovo. A Short History" and Real Facts 17 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Erhan Türbedar (ASAM Balkan Masası Uzmanı), Balkanlar'daki Türk ve Müslüman Varlığının Sembolü, s.19, Sayı: 3, Yel dergisi, 2007, İzmir
- ^ a b Sacit Kutlu, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniv. Yayınları, 2007, İstanbul
- ^ Hysni Myzyri, "Kriza lindore e viteve 70 dhe rreziku i copëtimit të tokave shqiptare," Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Prishtinë, 2002) s.151.
- ^ a b "Historia e Shqipërisë, "Kreu V: Lidhja Shqiptare e Prizrenit," Shqiperia.com". 15 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
- ^ "HRW, " Prizren Municipality," UNDER ORDERS: War Crimes in Kosovo". 2 Kasım 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2009.
- ^ Г. Л. Арш, И. Г. Сенкевич, Н. Д. Смирнова «Кратая история Албании» (Приштина: Рилиндя, 1967) 104-116.
- ^ Hysni Myzyri, "Kreu VIII: Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881)," Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Prishtinë, 2002) s.149-172.
- ^ Г. Л. Арш, И. Г. Сенкевич, Н. Д. Смирнова «Кратая история Албании» (Приштина: Рилиндя, 1967) s.104-116.
- ^ Hysni Myzyri, "Kreu VIII: Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881)," Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Prishtinë, 2002) s.182-185.
- ^ Hysni Myzyri, "Lëvizja kombëtare shqiptare dhe turqit e rinj," Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Prishtinë, 2002) s.191.
- ^ Г. Л. Арш, И. Г. Сенкевич, Н. Д. Смирнова «Кратая история Албании» (Приштина: Рилиндя, 1967) s.140-160.
- ^ Hysni Myzyri, "Kryengritjet shqiptare të viteve 1909-1911," Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Prishtinë, 2002) s.195-198.
- ^ İbrahim Artuç, Balkan Savaşı, KASTAŞ Yayınları, 1988, İstanbul
- ^ Reuters 1986-05-27, "Kosovo Province Revives Yugoslavia's Ethnic Nightmare"
- ^ Christian Science Monitor 1986-07-28, "Tensions among ethnic groups in Yugoslavia begin to boil over"
- ^ New York Times 1981-04-19, "One Storm has Passed but Others are Gathering in Yugoslavia"
- ^ New York Times 1982-07-12, "Exodus of Serbians Stirs Province in Yugoslavia"
- ^ New York Times 1987-06-27, "Belgrade Battles Kosovo Serbs"
- ^ Yugoslavia The Old Demons Arise 15 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., TIME Dergisi, 6 Ağustos, 1990
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Eylul 2009 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kosova tarihi gunumuzdeki bagimsiz Kosova Cumhuriyeti nin sinirlari icinde kalan topraklarin tarih oncesi donemlerden gunumuze kadar uzanan tarihini kapsar Kosova tarihiErken tarihRoma ImparatorluguBizans ImparatorluguBulgar ImparatorluguSirbistan Buyuk PrensligiSirbistan Kralligi Orta Cag Sirp ImparatorluguOsmanli doneminde KosovaRumeli EyaletiKosova VilayetiArnavut milliyetciligiBirinci Balkan SavasiSirbistan KralligiYugoslavya KralligiItalya altindaki ArnavutlukAlmanya altinda ArnavutlukKosova OSBKosova ve MetohiyaKosovaYakin tarihKosova SavasiBM misyonu2008 Kosova bagimsizlik ilaniCagdas KosovaAyrica bakiniz Kosova ya tarih oncesi donemlerde yerlesen ilk Hint Avrupa halklari Illiryalilar ve Traklardi 6 yuzyilin sonlarinda Slavlar Kosova ya yerlestiler 850 1018 yillari arasinda Kosova Tuna Bulgar Hanligi nin bir parcasi oldu 13 yuzyilda Sirplarin 14 yuzyilda ise Osmanli Turklerinin eline gecti I Balkan Savasi ndan sonra Yugoslavya Kralligi na dahil edilen Kosova 1992 yilinda Yugoslavya nin parcalanmasindan sonra Sirbistan in sinirlari icinde kaldi Ancak Sirbistan hukumeti bu donemde Kosovalilarca talep edilen ve nufusunun cogunlugu Arnavut kokenli olan Kosova halkinin ozerkligini tanimadi 1990 li yillarda Sirbistan hukumeti ve Kosovalilar arasinda bircok siddet olayi yasandi Kosova 1999 yilinda NATO tarafindan yapilan Kosova Operasyonu sonrasinda Sirbistan dan ayri ozerklik kazandi ABD AET Sirbistan ve Rusya arasinda Kosova nin statusu konusunda yapilan gorusmelerin cikmaza girmesi uzerine Kosova 17 Subat 2008 tarihinde bagimsizligini ilan etti Eski caglarKosova bolgesi Neolitik Cagda Vinca Turdas kulturu icinde yer almistir Bati Balkan siyah ve gri potasi Bolgede Tunc Cagi ndan MO 20 yuzyila Demir Cagi ndan MO 13 yuzyila dek olan devirlere ait mezar taslarina rastlanmistir Ilk cag893 927 yillarinda Kosova muhiti Roma Imparatorlugu doneminde Kosova nin ismi ydi Dardania adli bu kucuk yonetim bolgesinin bugunku Kosova topraklariyla kesistigi mevkileri vardir Dardania Moesia Superior adli eyaletin icindeki kucuk bir bolgenin adi idi Gunumuzde Kosova da Dardanlara ait bircok kalintiya rastlanmaktadir Kosova da yasayan Arnavutlarin cogu kendilerinin Dardanlar ve Ilirlerin varisleri olduklarina inanir Buna delil olarak da Dardanlarla insan yapisi kultur ve dil yapisi bakimlarindan ortak olduklari ileri surulmektedir Bugunku Arnavutca Dardanlarin diliyle ortakligi cok az olan bir durumdadir Bu teoriye gore dil zaman gectikce degismistir ancak ayni dilbilgisi kurallarini icermektedir Arnavutca kelimelerin cogu Ilirya da konusan dilden kaynaklamaktadir Bunun en guclu kaynagi eski Yunan felsefecilerin kitaplarinda Ilir diline ait pek cok kelimeyi kullanmasidir Dardanlar Kosova nin bugunku topraklarinda yasamaktaydi Yapi olarak guclu ve sert insanlar olarak izah ediliyorlar Roma Imparatorlugu devrinde ve bu imparatorlugunun ikiye ayrilmasi sonrasinda Dogu Roma Imparatorlugu sinirlari icinde kalan 3 ve 4 yuzyil Kosova muhitinde Hun Avar Bulgar Pecenek Uz gibi Turk boylarinin gecici ve kalici yerlesmeleri de soz konusu olmustur Sirbistan Prensligi donemi1373 1395 yillarinda Kosova muhiti Sirplar Orta Cag da cesitli devletler kurmuslardir Bu devletlerden en guclusu 1346 yilinda kurulan Sirp Imparatorlugu dur Sirp Imparatoru Stefan Dusan Teselya ve Epir i almakla beraber Bizans Imparatorlugu nun Balkanlar daki topraklarini da almistir Stefan Dusan 1355 yilinda olunce yerine oglu V Stefan Uros gecmistir V Stefan Uros ise gucsuz bir liderdi 1370 yilinda Stefan Dusan in hizmetinde calismis olan Pribak Hrebelyanovic oglu Lazar Hrebelyanovic Prizren den ayrilarak Krusevac bolgesinde gucunu yogunlastirmis ve bolgeyi kontrol altina almistir Aslinda Lazar Hrebelyanovic V Stefan Uros a rehin olarak verilmis fakat o Sirp ordusunun buyuk bir bolumunun Osmanli kuvvetleri tarafindan olduruldugu Sirpsindigi Savasi na katilmamistir Ardindan V Stefan Uros olmustur O Nemanjic Nemanyic Hanedani ndan gelen son imparatordur Lazar Hrebelyanovic sadece knez prens unvanina sahip olmasina ragmen Sirp kraliyet hanedani olan Nemanyiclerden Vratko Nemanyic in kizi Milika ile evlenmis ve hanedanla akraba olmustur Ayrica Imparator Stefan in unvani olan autokrator unvanini kullanmaya baslamistir Balkanlar daki Arnavut Slav prenslikleriKatolik prens Iskender Bey Kosova ilk defa I Murat zamaninda 1389 yilinda I Kosova Savasi ndan sonra Osmanli topraklarina katildi Ancak Yildirim Bayezid in 1402 yilinda Ankara Savasi nda yenilmesi uzerine yasanan Fetret Devri sirasinda Kosova daki Osmanli yonetimi zayifladi 1444 yilinin Mart ayinda Arnavut ve Karadag prenslikleri Balkanlar daki Osmanli yayilmasina karsi Arnavut Birligi Liga si ya da Lezha Ligasi veya siyasi birligi denilen bir askeri savunma birligi olusturdular O zamanlar Venedik hakimiyetinde bir liman sehri olan Alessio da bolgenin en onemli prenslikleri olan Thopia Muzaka Balsa ve aileleri de bu birlige kurdu katildi Arnavut Lezha Birligi nin uyeleri olan prensler sunlardi Lek Dukagjin II Đurađ Balsa Karl Thopia Theodor Muzaka Iskender Bey Gjergj Kastrioti Daha ufak diger Kuzey Arnavut asiretleri de bu birlige katildilar Osmanli Turklerine karsi mucadele icin kendi aralarindaki anlasmazliklari bir tarafa biraktilar Arnavut Kruya Prensi Gjergj Kastrioti Iskender Bey birligin komutanligina secildi Alinan siyasi kararlarda butun birlik uyelerinin kabul etmesi sarti vardi Birlik Venedik Cumhuriyeti tarafindan da desteklendi 1444 te Iskender Bey Osmanli ordusunu Torviol Ovasi nda yenmeyi basardi Bundan sonraki iki yilda da Arnavut Birligi Osmanlilara karsi savaslar kazandi 1450 de Kruya yi kusatan Osmanli birlikleri kusatmayi kaldirmak zorunda kaldilar 1451 de Iskender Bey Napoli Kralligi ile bir ittifak kurdu 1452 de Osmanli ordusu Mokrica ve Mecadi de Arnavut Birligi ne yenildi 1453 te Istanbul un fethi uzerine Arnavutlar Napoli Venedik Papalik ve Macaristan Krallari ndan maddi yardim almaya basladilar 1462 ye kadar Arnavutlar her yil Osmanli ordusunu puskurtuyor ama ertesi yil Osmanlilar tekrar ayni gucle tekrar geliyorlardi 1460 ve 1463 te yapilan ateskesler disinda Arnavut Osmanli savasi hic durmadan surdu 1462 de Iskender Bey onemli bir sehir olan Ohri yi almayi basardi 1466 da Kruya nin ikinci kusatmasi da Arnavut Birligi nce engellendi Fakat ayni yil Osmanlilar Shkumbin Vadisi nde Elbasan Kalesi ni kurmayi ve ilk kez Arnavutluk ta kalici olmayi basardilar 1467 de Kruya nin ucuncu kusatmasi da Arnavut Birligi nce engellendi 1468 e kadar Iskender Bey in 10 000 kisilik ordusu Osmanli Ordulari nin surekli saldirilarini basariyla engellemeyi basardi 1468 yilinda Iskender Bey in olumuyle Lezha Birligi zayiflamaya basladi Venedik in yardimiyla Kuzey Arnavutlar Osmanlilarla mucadele etmeyi surdurduler ancak Venedik yonetimindeki Iskodra 1479 da Osmanlilarca fetholununca Arnavut direnisi sona ermese de zayifladi Bundan sonra Arnavutluk Osmanli hakimiyetine girdi I Kosova Savasi 1389 I Kosova Savasi 28 Haziran 1389 tarihinde Kosova Ovasi nda yapilmistir Bu sirada hukumdar Knez Lazar Hrebelyanovic Hristiyan askerlerden bir koalisyon olusturmustu Ayrica Bosnali Sirp Macar ve bir miktar Sakson parali askeri de savasta yer almistir Sultan I Murad da Balkanlar ve Anadolu dan topladigi gonullu birlikleri ile de guclenmisti Savas taraflarinin asker sayisini bugune dek tam saptamak mumkun olmamissa da goruslerin agirlastigi nokta Hristiyan askerlerin Osmanli askerlerinden fazla oldugu yonundedir Savas sonucunda Sirp ordusu bozguna ugratildi ve Lazar olduruldu Turk hukumdari I Murad da savas meydaninda oldu Milos Obilic Kobilovic adli bir Sirp tarafindan yaralandirildigi ve yaralanma sonucu vefat ettigi soylenmistir Bu savas Sirp mitolojisinden inanilamayacak kadar buyuk etkiler yaratmistir Etkisi gunumuzde de surmektedir Savastan sonraki donemde Sirbistan in tamami Osmanli Turk hakimiyetine girmistir I Kosova Savasi ve etkisi 1 Kosova Savasi konulu bir resim I Kosova Savasi nin Sirp toplumunun psikolojisine yarattigi etki ise yillarca degil gelistirilen mitoloji ve efsaneler sayesinde yuzyillarca surmektedir Her seyden once Prens Lazar Sirp Ortodoks Kilisesi tarafindan tanrisallastirilmistir Mevcut mitolojiye gore I Kosova Savasi nin arifesinde bir melek Lazar a seslenerek fani carlik ile ilahi carlik arasinda bir secim yapmasini istemistir Sirplara gore Lazar ilahi carligi secmistir Dahasi Lazar ile Isa arasinda benzerliklerin kuruldugu da gorulmektedir Genel olarak I Kosova Savasi ve bu savasta yer alan karakterler hakkindaki Sirp yorumlari Hristiyan mitolojisindeki olaylar ve karakterlerle karismistir Iste bu sebepten dolayi Sirplar kendine ilahi millet sifatini yakistirmaktadir Diger taraftan Turklere karsi yurutulen Kosova Savasi hakkinda yazilan destansi halk siirleri en iyi bilinen ve en guzel kabul edilen siirlerdir Butun bunlar ise Sirplarin Kosova ya Sirbistan in Kudus u Sirp dini degerlerinin ve Sirp medeniyetinin besigi gozuyle bakmasina yol acmistir Sirp milletinin suurunda I Kosova Savasi tarihlerinin en onemli olayi olarak yasamaktadir Sirplar bu savas hakkinda okula baslamadan once dedelerinden ogrenmektedirler Sirp devleti daha once parcalanmis olmasina ragmen Sirp ve Karadaglilar soz konusu savasi Orta Cag Sirp Devletinin olumune ve Sirplarin Turklerce kolelestirilmesine yol acan savas olarak hatirlamaktadirlar Tam tarihi bile tartismali olan I Kosova Savasi hakkinda kesin olarak bilinenler catismalarin siddetli gectigi iki tarafin da agir kayiplar verdigi Sultan I Murad ile Prens Lazar in oldugudur Murad ile Lazar in tam olarak nasil ve ne zaman oldukleri hakkinda da kesin bilgi yoktur 18 yuzyildan itibaren soy ismi Obilic olarak anilmaya baslayan Milos Kobilovic Kobilic tarafinca sehit edildigi dusunulen Sultan I Murad in yerine oglu Bayezid Lazar in yerine ise kucuk oglu Stefan Lazarevic gecmistir Annesi Kralice Militsa nin nasihatine uyan Lazarevic sonradan Osmanli ya baglanmayi kabul etmistir Sirplar Osmanli dan tam bagimsizligi ancak 1878 yilinda elde edebilmislerdir II Kosova Savasi 1448 II Kosova Savasi 1448 yili Ekim ayinda iki gun suren carpismalar ile gerceklesti Savasin ilk tarafinin lideri Macar onderi Janos Hunyadi diger tarafin lideri Turk hukumdari II Murad idi Sonuc yine ayni olmustur Macarlar kaybetmis ve savas meydanindan puskurtulmuslerdir Bu savasin neticesinde Osmanli fetihleri Avrupa nin iclerine dogru gelisme firsati bulmuslardir Savaslarin onemiI ve II Kosova Savasi nda Osmanli Turk ordusu karsisinda yenilen butun liderler kendi halklari icin unutulmaz kisiler olmuslardir Sirplarda Lazar Hrebelyanovic ve Kosova Savasi hakkindaki Sirp dusunusu olusmus Macarlarda hukumdar Hunyadi olumune dek Osmanlilarla mucadele etmis ve Macar halkinca onemli sayilmis Ulah kontu Vlad 3 Drakula da bu devirde unlenmis Gjergj Kastrioti Iskender Bey de bu devirlerde Osmanlilarla yaptigi mucadeleler ve devsirilme hikayesiyle unlenmistir Osmanli donemi1875 1878 yillarinda Kosova1881 1912 yillarinda Kosova 1389 da baslayan Osmanli hakimiyetinin kesinlestigi tarih olan 1479 ile 1912 yillari arasinda Kosova Osmanli hakimiyetinde kaldi Kosova nin cok onemli Bati Dogu ticaret yollari uzerinde bulunmasi nedeniyle Osmanli yonetimi Venedik in de kontrolune yakin olan Arnavutluk un geri kalan bolgelerinin aksine Kosova da yogun bir devsirme Islamlastirma politikasi Kosova da uyguladi Kosova bolgesinde Osmanli devlet yonetimiyle beraber Roma devrinden beri surekli olarak saglanamayan duzenlilik saglanmistir Bolge Osmanli oncesinde buralarda yasayan Musluman olmayan Turklerle Osmanli Devleti ile beraber artan Musluman Oguz Turkleriyle Turkluk acisindan iyice yogun nufuslu bir hale geldi 1912 yili civarlariyla beraber Osmanli hukumranliginin kalktigi zamana kadar Kosova da Turkce genel kulturel dil kimligindeydi Zaten bolgedeki Turk nufusu da bunu saglayan onemli sebeplerin basinda geliyordu Bolgenin Turk olmayan halklari Turkce ile hem dini yonden hem kulturel yonden iyice gelistiler Turkceyi kendi dillerinin yaninda kullanmaktan uzak durmadilar Bunun neticesinde de Kosova ve cevresi Osmanli Devleti nin onemli bolgelerindendi Osmanli idaresi bolgede yasayan Arnavutlara Sirplara da herhangi bir zorlama uygulamadi Ozellikle Arnavutlar kulturel yonden sikintilar yasamadilar ve bugunlerine geldiler Arnavutlar Balkan Savaslarina kadar Osmanli Devleti ne bagli kendilerini Turklerden pek ayirmayan bir halk kimligindeyken ozellikle 1800 lerin ikinci yarisinda artan bir egilimle Osmanli algisindan kismi kopma istek ve tepkilerini gelistirmeye basladilar Bunda Hristiyan Bati dunyasinin ayrilikci kiskirtmalari on planda olmustur Bu kopma egilimi Arnavutluk devletinin kurulmasiyla son hale geldi Bugun Kosova da Arnavutlarla Turklerin ortak yasayislarindaki sicak iliskiler ve samimiyet de gizli veya acik dusmanliklar da o donemlerin urunleridir 1689 da Kosova Osmanli Kutsal Ittifak Savaslari 1683 1699 adli savasla anilmistir Bu savas Sirp milli mitolojisinde yerini almistir Ekim 1689 da Margrave Badenli Ludwig onderligindeki kucuk bir Habsburg askeri gucu Osmanli topraklarina girip Belgrad uzerinden ilerleyerek Kosova topraklari gelmisti Bircok Sirp in da destegi ve katilimiyla gelisen bu orduya Osmanli kuvvetleri Kosova da karsi taarruzla cevap vermis ve Habsburg ilerleyisini durdurmayi basarmisti Osmanli karsi akinlariyla Habsburg ordusu once Nis Kalesi ne gerilemis daha sonra da Tuna nin otesine puskurtulmustu 1878 yilinda Osmanli Devleti nin Arnavutlarin da yasadigi dort eyaletinden katilimlarla olusturulan Prizren Birligi Prizren Ligi Osmanli yapilanmasi icinde Arnavut milliyetinin gelisme ve yeni yaklasimlari kurma araci olarak islev gordu 1910 da Jonturkler den de destek aldiklari dusunulen Arnavut ilerigelenleri Bab i Ali ye baski yapmaya basladilar Bu devirde ayrica Pristine den gelisen bir isyan da soz konusu olmustur Bu gibi olumsuz gelismeler sebebiyle Sultan Mehmet Resat Rumeli ziyaretiyle Kosova Vilayeti ne de gelmis ve halkla birebir temas icinde olmustur 1877 1878 Osmanli Rus Savasi sonrasi Berlin Antlasmasi ile tam bagimsizligini kazanan Sirbistan Kosova da da hak iddia etmeye basladi Osmanli Devletinin 1912 yilindaki I Balkan Savasi nda yenik dusmesi uzerine Kosova Yugoslavya Kralligi nin bir parcasi haline geldi Milli Arnavut hareketiArnavut milli hareketi bircok sebep sonucunda dogmustur Milli Ronesans in Arnavut aktivistler uzerinde yaptigi etki en onde gelen sebeptir 1870 lerde Osmanli Devleti Slav halklarina karsi basarisizlikla neticelenen savas tecrubeleri yasamisti 1877 1878 Osmanli Rus Savasi ile Sirp askeri bolukleri Kosova Vilayeti nin kuzeydogu kisimlarina dayanmislardi San Remo Konferansi ile Kosova nin kuzey kesimlerinde cizilen yeni sinirlarla Arnavutlar buyuk sikintilar icinde kalmislardi Bu sinirlar sonucunda Sirbistan a bazi topraklar birakilmak durumunda kalinmisti Arnavutlarin yasadigi topraklarin bazi kisimlarinin yeni kurulan Balkan devletleri topraklari icinde kalmasi Arnavutlar arasinda endiselere sebep olmustu Bu sebeple Berlin Kongresi nden uc gun once 10 Haziran 1878 de Prizren Ligi kuruldu Prizren Ligi Arnavutlarin durumlarinin iyilestirilmesiyle Osmanli nin da rahat bulacagi dusuncesiyle Osmanli sultanindan destek gordu Ancak bu birligin Arnavut liderleri birligi Arnavut milliyetci hareketlenmesi icin kullanmakta aceleci oldular Birlik Italo Arnavutlar Arbereshe lerden temellendi ve halkin belli kesiminden gelisme hususunda yardim buldu Birligin ilk uc yilinin sonunda fikir Osmanli Devleti icinde olusturulacak bir Arnavut ozerk bolgesi talebi idi Omer Efendi Prizreni baskanliginda Abdul Fraseri ve Suleyman Voksi idaresinde bir gecici hukumet teskil edildi Ancak bazi Balkan vilayetlerindeki bu hamleler Buyuk Devletlerin ve Osmanli idaresinin durdurmasiyla karsilasti Kosova Prizren Ligi nin etkisizlestirilmesinden sonra Ipek merkezli bir birlige sahne oldu Bu birligin basinda Haci Zeka yer aliyordu Bu birlik 1900 yilina dek yururlukte olmustur Arnavut bagimsizligi ve Balkan Savaslari20 yuzyil baslarinda Arnavut milli hareketlenmesi Arnavutlarin kendi milli benliklerini gelistirmelerini saglamak dillerinin taninmasini saglamak egitim hakkini saglamak gibi amaclarla Jon Turklerden destek almisti Herhangi bir dis mudahleyi onlemek icin 1908 de Ferizovik te 20 000 Arnavut ciftci liderleri Bayram Curri ve Isa Boletin in sultana gonderdigi telgramda belirttikleri anayasa ilani ve meclisin acilmasi taleplerini icin ayaklandi Jon Turklerin de destekledigi taleplerine cevap alamayan Arnavutlar Subat 1909 da Kosova nin Arnavut kesimlerinde basarisiz bir ayaklanmaya giristiler Nisan 1910 da Idris Seferi ve Isa Boletin tarafindan idare edilen silahli isyanci grup Osmanli ordusunca etkisiz hale getirildi 20 yuzyilda KosovaBalkan Savaslari Balkan Savaslari sonrasi Balkanlar Balkan Savaslari esnasinda Kosova topraklarinin buyuk kismi Sirbistan Kralligi hukmu altina girdi Kosova nin guney kisimlari ise Karadag Kralligi isgalini yasadi 1913 Mayisinda gerceklesen Londra Antlasmasi nda 1912 1 Balkan Savasi ni takip eden yillarda Kuzey Kosova uluslararasi camia tarafindan Sirbistan in parcasi Guney Kosova kisimlari ise Karadag in parcasi olarak kabul edilmisti 1918 de Sirbistan yeni yapilandirilan nin parcasi oldu 1912 1913 yillari civarinda artik cozulmeler yaratan ve Osmanli Devleti idaresinin Kosova Vilayeti ve diger Balkan bolgelerinden kalkmasiyla sonuclanan Balkan Savaslari Kosova dan Turkler ve kismi Musluman kesimin goclerine sebep olmustur Bu goc dalgalarinin en buyuk yonu Osmanli idaresinin cekildigi Turkiye topraklarina dogru olmustur Soz konusu goclerle butun Balkanlar dan oldugu gibi Kosova muhitinden de yuz binlerce insan yollara dusup oz yurtlarini birakmak zorunda kalmistir Bu goc dalgalarinda Turkler en buyuk nufus sayisiyla birinci sirayi olustururlar Kosova Vilayeti sinirlari icinde yasayan yerli Turk nufusu 20 yuzyil baslarindan gunumuze dek cesitli yogunluklarda gelisen kitlesel veya bireysel goc dalgalari ile bolgeyi bosaltmak zorunda kalmislardir Bu aci goc hareketleri Kosova cografyasinda Turk nufusunun hizla azalmasini getirip bugunku nufus oranlarini dogurmustur Osmanli sonrasi ve II Dunya Savasi 1918 1929 Sirp Hirvat Sloven Kralligi devresi Sirp nufusunun her tarafta artisina tanik olmustur Krallik icinde Kosova dort kisma bolunmustur Bu kisimlardan ucu Sirbistan Zvecan Orta Kosova ve Guney Metohiya biri Karadag Kuzey Metohiya tarafinda kalmistir 1929 da Kosova doguda Cetine baskentliginde na Zetska Banovina guneydoguda Uskup baskentliginde na Vardarska Banovina kuzeydoguda da Nis baskentliginde na Moravska Banovina dahil edilmistir 1941 ve 1945 te Yugoslavya nin Mihver Devletleri nce bolumlenmesinde buyuk kisim Italyan egemenligine kucuk kisim Nazi Almanya si egemenligine ait oldu Isgal doneminde Kosovali Sirplarin binlercesi Kosovali Arnavut gruplar ozellikle Vulnetariler tarafindan Kosova disina atildilar Bu olaylardan kac kisinin etkilendigi kesin olmamakla beraber Sirp taraflarina gore 10 000 40 000 arasi olu ve 70 000 100 000 arasi multeci sonucunu dogurmustur kaynak belirtilmeli Ikinci Yugoslavya devrinde Kosova 1945 1996 1 Dunya Savasi sirasinda Kosova 1914 15 II Dunya Savasi sirasinda Italya nin Almanya ya teslim olmasi uzerine Josip Broz Tito tarafindan kurulan meclisce 1945 yilinda Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ilan edildi ve monarsi yikildi Bu olaydan sonra Kosova Yugoslavya ya bagli bir ozerk eyalet statusune gecti 1963 te de bu eyalet ozerk bolge halini aldi Bu ilk donemde Kosovali Arnavutlar ve Turklerin onde gelenleri bircok cezalandirma yasamislardir Tivar Katliami nda Saban Poluja adli milliyetci ile beraber 3000 4000 civarinda Kosovali Arnavut un kursuna dizildigi belirtilmistir 1974 yilindaki Yugoslavya Anayasasi ile Kosova kendi kendisini yonetme hususunda bircok hak elde etmisti 1974 ten sonra Kosova da Arnavutlar ve Turklerin kendilerine ait okul mufredatlari ozel kuruluslari olmustu Arnavutlar Pristine ve Arnavutluk merkezli mufredat ve basimdan yararlanirken Turkler de Pristine nin yaninda Uskup merkezli basim faaliyetleri ile kendi kitaplarinin basimini egitimlerinin yurutulmesini saglamislardir Ancak bu nispeten ilimli ortam cok uzun surmedi 1980 lere gelinince yarim kalmis bazi girisimler tekrar gorulmeye baslandi 1980 lerle beraber Kosovalilarla Sirplar arasinda tansiyon yukselmeye baslar Bu yillarda genel Yugoslavya butunlugu icinde Kosova etnik yapi farkiyla ve hak talepleriyle one cikmaya baslar Basini Kosovali Arnavutlarin cektigi Kosovalilar Kosova icin buyuk ozerklik talebinde bulunurlar Bu gelismeler Stalinist idare altindaki Arnavutluk la Kosova nin birlesmesi bakimindan bazi kesimlerin istahini kabartti 1981 Marti baslarinda Kosovali universite ogrencileri Kosova nin Yugoslavya icinde bir cumhuriyet olmasi talebiyle protesto eylemleri duzenlediler Bu eylemler hizla isyan hareketlerine donusup Kosova capinda 20 000 kadar kisiyle cisimlesen bir durum halini aldi Soz konusu ogrenci eylemleri Yugoslav yonetimince ogrencilerin zehirletilmesi durumuna sebebiyet verdi 1980 lerle artan tansiyon ve ogrenci eylemleri sonrasinda Kosova daki yerel yonetim Sirplarla diger Kosovalilar arasinda ayrim gozeden uygulamalar gerceklestirdi Artik Yugoslavya merkezi idaresi Kosova da iyiden iyiye etnik hassasiyet sahibi olmustu Sosyalist Sirbistan in icindeki Kosova Sosyalist Ozerk Bolgesi nin Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyeti ndeki konumu 1974 1990 Ulkede giderek artan bu aci atmosfer Djordje Martinovic adli bir ciftcinin hastanede maskeli kisilerce rektumuna siseli saldiri yapilmasi ile yeni bir boyut kazandi Bundan sonra 216 Sirp aydin Djordje Martinovic in yasadigi olayin Kosova Sirplari icin bir cikmazin simgesi oldugunu belirten bir dilekce imzaladi Kuskusuz en buyuk siyasi patlama Kosovali Sirplarin Komunist Belgrad yonetimince ihmal edilmeleriydi Yugoslavya nin komunist rejim altinda oldugu Agustos 1987 tarihinde Kosova yildizi parlayan bir siyasetci olan Slobodan Milosevic tarafindan ziyaret edildi Sirp milliyetciliginin yeni liderlerinden olma yolunda ilerleyen Milosevic 1 Kosova Savasi nin gerceklestigi Kosova Ovasi nda yaptigi konusma ile Yugoslavya nin kaderi acisindan geri dondurulemeyecek olan bir sureci baslatmis oldu Kendisini dinleyen binlerce Kosovali Sirp a sizi yenmek icin cesaret gerekir diye seslendi Soylemleri kisa surede Kosovali Sirplarin kahramani oldu Kendisi 1987 sonunda da Sirp hukumetinin kontrolunu ele gecirdi 1989 yilinda Yugoslavya Cumhuriyeti icinde Sirbistan Ozerk Cumhuriyeti ne bagli ozerk bolgeler olan Kosova ve Voyvodina nin ozerklik haklari Sirbistan capindaki referandum sonucunda buyuk bir oranda azaltildi Referandum cok partili sistem ve konusma ozgurlugu soylemlerini icerip insan haklari tabirini belirten bir yapidaydi Aslinda bu yaklasimlar uygulamada Milosevic hukumetinin daha da guclenmesi daha cok basin yayin kurulusunu kontrol etmesi azinliklara daha cok hukmetmesi gibi sonuclar demek idi Bu da eski komunist anayasanin yeni sekliydi Bu yeni anayasa yapisi ozerk yonetimlerin haklarini merkezi Sirbistan yonetimine devreden bir anayasa idi Yeni anayasa etnik baski araci olmasi yonuyle bircok azinlik tarafindan ciddi karsitliklar olusturdu Kosovalilar referanduma katilmayip bu referandumu gayrimesru olarak nitelendirdiler Yerel Kosova idaresi de ayrica bu yeni anayasaya karsi oldu Mart 1989 da kendi kaderleri uzerinde olumsuz etki yaratacaklarini dusundukleri bu girisimi desteklemeyen Kosova Meclisi tanklar zirhli araclar ve silahli guclerle cevrelenerek kabule zorlanmistir kaynak belirtilmeli SSCB nin cokusu ile dagilmaya baslayan ulkeler arasina Yugoslavya da katildi Yugoslavya 1992 yilinda eyaletlerinin bagimsizligini ilan etmesi ile dagilmaya basladi Slovenya Hirvatistan Makedonya Bosna Hersek bagimsizligini ilan etti Fakat Kosova Sirp baskisi ve askeri mudahaleleri sonucunda tam bagimsizligina kavusamadi 1995 yilinda Sirp ordusu Kosova ya girdi ve bircok sivilin oldurulmesine sebep oldu 1998 de patlak veren Kosova direnisine kadar Yugoslavya Ordusu nun teknik gucunu de arkasina alan Sirplar Kosova da bircok hazin neticeye sebep olmustur Dunyada Bosna Hersek saldirilari ve katliamlari sebebiyle dogmayan tepki bu kez Kosova ile beraber dogdu ve 1999 NATO askeri mudahaleleri ile Kosova Sirp asker ve milislerinden arindirilip BM kontrolu altina alindi Bagimsizlik sureci1980 lerle beraber baslayan surec 17 Subat 2008 tarihinde Kosova nin bagimsizligini tek tarafli olarak ilan etmesiyle son bulmustur Halihazirda Kosova Cumhuriyeti olarak bagimsiz bir devlet statusundeki ulkenin bagimsizligini tanimayan Sirbistan ve diger bazi Ortodoks halkli devletlerle uluslararasi siyaset arenasinda muzakereleri surmektedir 1998 1998 catismalarinda kurulan Arnavutluk Kuks sehri yakinlarindaki multeci kampi 1991 yilinda Yugoslavya nin dagilmasi uzerine Kosova daki yerel etnik Arnavut liderler tek tarafli bagimsizlik ilan etmelerine ragmen 1990 li yillarda bagimsizligi guvence altina almayi ve otonomiyi geri getirmeyi amaclayan pasif direnis harekati basarisiz oldu 1990 li yillarin ortasinda etnik Arnavut isyan harekati Kosova Kurtulus Ordusu UCK Kosovo Liberation Army KKO veya KLA Arnavutca Ushtria Clirimtare e Kosoves Sirp hedeflerine saldirmaya basladi 1998 yilinin yazinda Arnavutlar Sirp yonetimine karsi kitle protestolarina basladilar Polis ve ordu kuvvetleri UCK yi ezmek icin gonderildi Baskent Pristine de kurulan bagimsizlik simgelerinden biri Kosovalilara yapilan baskinin devam etmesi uzerine NATO Kosova ve Sirbistan da bulunan hedeflere Mart 1999 tarihinde hava operasyonlarina basladi Kosova Operasyonu Ayni zamanda Kosovalilara buyuk kismi Kosova Arnavutlarina ve bazi yerlerde Kosovali Turklere karsi Sirp gucleri tarafindan etnik temizlige baslandi Yuz binlerce multeci Arnavutluk Makedonya Karadag ve Turkiye ye kacmaya basladi Uluslararasi Lahey Adalet Divani arastirmalarinda en az 2 000 cesede ulastigini acikladi 11 haftalik NATO bombardimanindan sonra Slobodan Milosevic birliklerini ve polislerini geri cekmeye zorlandi 750 000 Kosovali multeci evlerine geri dondu Bu bolgedeki Sirp nufusun yarisina tekabul eden 100 000 Sirp evlerini terk etti Birlesmis Milletler Kosova nin bagimsizlik ya da Sirp egemenliginden birine donene kadar bolgeyi kontrolu altina aldi Boylece Kosova genis olcude bir ozerklik kazanmis oldu Kosova temsilcileri ile ABD AET Sirbistan ve Rusya arasinda Kosova nin statusu konusunda yapilan gorusmeler 8 yil surdu Gorusmeler hicbir sonuc vermeyince ABD NATO ve AB Kosova nin bagimsizlik dusuncesine desteklemeye basladilar Nihayet 17 Subat 2008 pazar gunu Kosova meclisi tek tarafli olarak bagimsizligini ilan etti Rusya Yunanistan Kibris Sirbistan ve Ispanya bagimsizliga karsi cikan devletlerdir Kibris Cumhuriyeti ve Yunanistan in bagimsizliga karsi cikma nedeni Kosova nin Camlik Camerya ve KKTC icin bir ornek olmasidir Rusya ise batili devletlerin diger yeni bagimsiz olan ulkeleri Abhazya Guney Osetya Kuzey Kibris vb tanimadiklari icin Kosova nin bagimsizligini bir cifte standart olarak gormektedir Kaynakca Djordje Jankovic Middle Ages in Noel Malcolm s Kosovo A Short History and Real Facts 17 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erhan Turbedar ASAM Balkan Masasi Uzmani Balkanlar daki Turk ve Musluman Varliginin Sembolu s 19 Sayi 3 Yel dergisi 2007 Izmir a b Sacit Kutlu Milliyetcilik ve Emperyalizm Yuzyilinda Balkanlar ve Osmanli Devleti Istanbul Bilgi Univ Yayinlari 2007 Istanbul Hysni Myzyri Kriza lindore e viteve 70 dhe rreziku i copetimit te tokave shqiptare Historia e popullit shqiptar per shkollat e mesme Libri Shkollor Prishtine 2002 s 151 a b Historia e Shqiperise Kreu V Lidhja Shqiptare e Prizrenit Shqiperia com 15 Mart 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2009 HRW Prizren Municipality UNDER ORDERS War Crimes in Kosovo 2 Kasim 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2009 G L Arsh I G Senkevich N D Smirnova Krataya istoriya Albanii Prishtina Rilindya 1967 104 116 Hysni Myzyri Kreu VIII Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878 1881 Historia e popullit shqiptar per shkollat e mesme Libri Shkollor Prishtine 2002 s 149 172 G L Arsh I G Senkevich N D Smirnova Krataya istoriya Albanii Prishtina Rilindya 1967 s 104 116 Hysni Myzyri Kreu VIII Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878 1881 Historia e popullit shqiptar per shkollat e mesme Libri Shkollor Prishtine 2002 s 182 185 Hysni Myzyri Levizja kombetare shqiptare dhe turqit e rinj Historia e popullit shqiptar per shkollat e mesme Libri Shkollor Prishtine 2002 s 191 G L Arsh I G Senkevich N D Smirnova Krataya istoriya Albanii Prishtina Rilindya 1967 s 140 160 Hysni Myzyri Kryengritjet shqiptare te viteve 1909 1911 Historia e popullit shqiptar per shkollat e mesme Libri Shkollor Prishtine 2002 s 195 198 Ibrahim Artuc Balkan Savasi KASTAS Yayinlari 1988 Istanbul Reuters 1986 05 27 Kosovo Province Revives Yugoslavia s Ethnic Nightmare Christian Science Monitor 1986 07 28 Tensions among ethnic groups in Yugoslavia begin to boil over New York Times 1981 04 19 One Storm has Passed but Others are Gathering in Yugoslavia New York Times 1982 07 12 Exodus of Serbians Stirs Province in Yugoslavia New York Times 1987 06 27 Belgrade Battles Kosovo Serbs Yugoslavia The Old Demons Arise 15 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde TIME Dergisi 6 Agustos 1990