Bu , Türkçe Vikipedi'nin 'nın bir parçasıdır. Yönerge, kullanıcıların uyması istenen genel olarak kabul edilmiş bir standart oluşturmaktadır; ancak kullanıcıların yönergenin uygulanması konusunda ile hareket etmesi beklenir ve bazı durumlarda söz konusu olabilir. Bu sayfada yapılacak önemli düzenlemelerin yansıtması gerekir. Şüpheye düştüğünüz durumlarda, konuyu ilk önce (tartışma sayfasında) gündeme getirin. |
Ceviz kabuğuna sığacak şekilde bu sayfa: Giriş bölümü maddenin konusunu tanıtmalı ve madde metnini dengeli bir biçimde özetlemelidir. |
|
Giriş bölümü (giriş veya girizgâh olarak da bilinir), bir Vikipedi içindekiler tablosu ve önce gelen, maddenin konusunun ilk tanıtımının ve içerik özetinin yapıldığı bölümdür. Ancak bu bölümü, okuyucunun ilgisini çekmeyi amaç edinen haber yazımındaki giriş paragraflarıyla karıştırmamak gerekir.
Bir okuyucunun Vikipedi'de ortalama bulunma süresi birkaç dakikadır. Giriş bölümü, bir maddeye ulaşan çoğu okuyucunun ilk okuyacağı kısımdır. Maddenin konusuna ilişkin temel yönleri özetler ve maddenin geri kalanında neler olduğu konusunda okuyucuyu kandırmadan ya da okuyucuya vaat sunmadan bir ilgi yaratır. Bu bölümün gözetilerek, açık ve anlaşılır bir biçem ile yazılması gerekir.
Giriş bölümü, tek başına maddenin konusunun kısa bir genel görünümünü sunabilmelidir. Konuyu tanıtmalı, bağlamı oluşturmalı, konunun neden olduğunu açıklamalı ve tartışmalı hususlar da dahil olmak üzere en önemli noktaları özetlemelidir. Maddenin konusunun kayda değerliği, genellikle ilk birkaç cümlede ortaya konur. Maddenin genelinde olduğu gibi girişte yer verilecek bilgiler de uyarınca maddenin konusu açısından önemine göre dengeli olarak verilmelidir. Maddenin kalan bölümlerinde yer almayan bilgiler girişte de bulunmamalıdır. Genel bir kural olarak giriş bölümünün uzunluk üst sınırının bütünlüklü olarak yazılmış dört paragraf olması gerekmektedir.
Bileşenler
Giriş bölümündeki bileşenler, tamamı isteğe bağlı olmak üzere şu sırayla yer almalıdır: şablonları, , , , resimler, , giriş metni, içindekiler tablosu ve ardından birinci bölümün başlığı.
“ | Giriş bölümünün yapısı: {{İlknot}} {{Silinmeye aday sayfa}} {{Düzenle}} {{Roket bilgi kutusu|ad=...}} {{Özel karakterler içerir}} [[Dosya:TipikBirRoketResmi.jpg|...|Tipik bir roket]] {{Roket kenar şablonu}} '''Roket'''... <!--Özel sözdizim yoluyla baskılanmadığı veya değiştirilmediği müddetçe ve maddede en az dört bölüm olduğu sürece, içindekiler tablosu bu noktada otomatik olarak oluşturulur.--> == Birinci bölüm başlığı == | „ |
- şablonları, sayfanın ilk görünür bileşeni olmalıdır. Eğer okuyucu yanlış bir sayfaya ulaşmışsa, bunu bir an önce bilmek isteyecektir. Metin tabanlı tarayıcılar ve ekran okuyucuları sayfayı kullanıcılarına sıralı olarak sunarlar. Bazı durumlarda madde adının başka anlamlara gelebileceğini göstererek başka bir maddeye bağlantı vermek için madde başına Başlığın diğer anlamları için... biçimindeki anlam ayrımı sayfası yerleştirilmesi mümkündür. Söz konusu ifade, bu şablonların kullanıldığı yerlerde eğik yazıyla ve içeri girintili olarak görünür. Bu kısımda, madde içerisindeki başlıklara bağlantı verilmemelidir.
- Silme etiketleri; sayfanın silinme olasılığının olduğunu bildiren , ve etiketleridir.
- , okuyucuyu maddenin genel kalitesi hakkında bilgilendirmektedir ve kullanıcıya maddeden daha önce sunulmalıdır.
- , maddenin konusuyla ilgili genel bir görünüm veya özet bilgiler içerir ve bu nedenle metinlerin üzerinde yer almaları gerekir (ancak girişteki metinle yan yana, metnin sağında görüntülenirler).
- , maddelerde Türkçenin temel aldığı Latin alfabesi dışındaki yazı sistemlerinin parçası olan yabancı karakterlerin yer aldığını okuyucuya bildirir. Eğer yabancı karakterler tarayıcı ekranını aşağıya sürüklemeden görülecek kadar yukarıdaysa, uyarı etiketinin mümkün olduğu ölçüde karakterlere yakın bir noktaya yerleştirilmesi yararlı olabilir.
- , konuyla ilgili ve teknik anlamda yeterli olmalıdır. Bir giriş resminin madde ile görsel ilişkiye sahip olması ve bu sayede okuyuculara doğru sayfaya ulaşmış olduklarını anlama olanağı sunması sıklıkla rastlanan bir durumdur. Resimlerin altyazıları madde metnin bir parçasıdır. Maddede anlam ayrımı bağlantıları yer alıyorsa, giriş resmi giriş metninden hemen önce görünmelidir. Aksi takdirde ekran okuyucular öncelikle madde içeriğinin zaten parçası olan resim altyazısını okuyacak; ardından anlam ayrımı bağlantısını okumaya "atlayacak" ve en sonunda da giriş bölümü metnine dönecektir. Bu da mantık dışı bir sıralamaya neden olacaktır.
- , birbiriyle ilişkili olan birden fazla madde arasında dolaşımı kolaylaştırmak için kullanılan bağlantı derlemeleridir. Kenar kutuları özellikle bilgi kutusunun olmadığı durumlarda girişe yerleştirilebilir. Bir bilgi kutusu varsa, kenar kutusu maddenin herhangi bir diğer bölümünün üst veya alt kısmına da taşınabilir. Bu, kutunun erişilebilirliğini artıracaktır.
- Giriş metni ("giriş"), maddelerin hemen hepsinde yer alan; maddenin konusunun önemini ortaya koyan, önemli eleştiri ve tartışmalara da değinen ve okuyucuların daha fazlasını öğrenmek istemesini sağlayan bölümdür. Giriş metninin başlığı yoktur. Uzunluğu madde uzunluğuyla doğru orantılıdır, ancak genellikle dört paragrafı geçmez.
- İçindekiler, en az dört başlık içeren sayfalarda otomatik olarak görünen bir tablodur. İçindekiler tablolarına şablonlar yardımıyla çeşitli biçimlendirmeler uygulanabilir, ancak sayfaların standart görünümünü koruma amacıyla bundan mümkün olduğu ölçüde kaçınılmalıdır. Özel ayarlı bir içindekiler tablosu kullanılacaksa, tutarlılık sağlamak adına kaynak kodda bu ayarların kodunun giriş bölümünün sonrasına yerleştirilmesi gerekir. Ekran okuyucuları kullananlar içindekiler tablosunun giriş metninden hemen sonra gelmesini bekler. İçindekiler tablosuyla ilk başlık arasına herhangi bir metin eklemesi yapılması durumunda ise bunu kaçıracaklardır.
Kaynaklar
Giriş bölümü , ve uymak zorundadır. Doğrulanabilirlik politikası, itiraz edilen veya edilmesi muhtemel olan içeriğin ve yapılan doğrudan alıntıların bir metin içi kaynak ile desteklenmesini önerir.
Giriş bölümü genellikle madde metnindeki bilgileri tekrar edeceği için, kullanıcıların itiraza konu içeriğin kaynaklarına kolay erişim konusunda okuyucuya yardımcı olma isteği ile fazla kaynak kullanımı arasında bir denge kurması gerekir. Girişler çoğu zaman madde metnine göre daha genel ifadeler barındırır ve tartışmaların odağında olmayan konuya sahip maddelerin giriş bölümündeki bilgilere itiraz edilme ve bunların kaynak gerektirme olasılığı da bu nedenle düşük olsa da, giriş bölümündeki içeriğin kaynak gerekliliği konusunda herhangi bir istisna söz konusu değildir. Alt başlıklar içermeyen ve dolayısıyla yalnızca giriş metninden oluşan maddelerin bu kısımlarında ise kaynak kullanımı doğal olarak gereklidir. Karmaşık, gündemde olan veya tartışmalı konular çok sayıda kaynak gerektirebilirken, bu özellikleri taşımayan konuların ise daha az kaynak gerektirmesi söz konusu olabilir. Dolayısıyla maddenin girişinde kaynak bulunması konusu, maddenin tamamındaki içeriğe bağlı olarak ne zorunlu kılınmış ne de yasaklanmış bir uygulamadır.
İçerik
Erişilebilir bir genel görünüm
Giriş bölümü, bir maddede ele alınan en önemli hususları maddenin kısa ve tek başına varlığını sürdürebilecek bir sürümüymüşçesine özetlemelidir. Bu bölümde bir konunun neden kayda değer olduğu ortaya konulmalı ya da en azından "başarılı", "ödüllü" ve "popüler" gibi öznel ifadelerden kaçınılarak konuya bir giriş yapılmalıdır. Buradaki metnin erişilebilir olması maddenin geri kalanında olduğundan çok daha önemlidir. Kullanıcılar uzun paragraflardan, aşırı spesifik betimlemelerden kaçınmalı ve ayrıntıları maddenin geri kalan bölümlerine bırakmalıdır. Okuyucunun maddeye ilgi duymasını sağlamaya özen gösterilmeli, ancak henüz açıklaması yapılmamış şaşırtıcı olabilecek nitelikteki bilgilerin sezdirimi yapılmamalıdır.
Genel olarak yararlı olabilecek kısaltmalar burada yer bulmalı; anlaşılması güç terminoloji ve sembollerden ise kaçınılmalıdır. Giriş bölümünü mümkün olduğunca geniş bir kitlenin anlayabileceği bir düzeyde tutmak için matematik denklem ve formüllerinden çok gerekli olmadıkça kaçınılmalıdır. Yaygın olmayan terimlerin olmazsa olmaz nitelikte olduğu durumlarda, bunların bağlam içinde uygun bir yere yerleştirilmesi, desteklenmesi ve kısaca tanımlanması gerekir. Maddenin konusu, normal bir okuyucunun anlayabileceği bir bağlama oturtulmalıdır. Örneğin bir şehrin konumunu koordinatlarla vermek yerine bir bölgeye ya da daha büyük bir yere göre betimlemek daha yararlı bir yöntemdir. Okuyucular ilk kelimeden itibaren konunun tam ortasına düşer durumda bırakılmamalı, konuya adım adım giriş yapmaları sağlanmalıdır.
Görece önem
uyarınca, içeriğin üzerinde durulan her bir yönünün maddenin konusu için görece önemini yayımlanmış doğrultusunda yansıtması gerekir. Bu durum, maddenin tamamında olduğu gibi giriş bölümü için de geçerlidir. Maddenin girişinde üzerinde özellikle durulan kısımla maddenin geri kalanında üzerinde özellikle durulan kısım arasında bir tutarsızlık olması durumunda, kullanıcıların bu tutarsızlığı gidermek için çalışması gerekir. Madde metninde yer almayan önemli bilgilerin yalnızca giriş bölümünde yer bulması uygunsuzdur; ancak giriş bölümündeki her şeyin madde metninde yinelenmesi de zorunlu değildir. Bu duruma istisna olan içeriklere örnek olarak alıntılar, örnekler, doğum tarihleri, taksonomik adlar, dava numaraları ve unvanlar verilebilir. Madde girişindeki önemli bilgilerin maddenin kalanında da işlenmesine ilişkin bu yönelim, içeriği giriş bölümünden bilgi çıkarma gerekçesi olarak kullanılmamalı, bunun yerine girişteki içerikle maddenin geri kalanındaki içeriğin uyumlu hâle getirilmesine çalışılmalıdır.
Açılış paragrafı
İlk paragraf, gözeterek ve çok spesifikleşmeden maddenin konusunu tanımlamalıdır. İyi bir tanım; döngüsel olmayan, eşanlamlı ya da yakın eşanlamlı kelime içermeyen, çok dar veya çok geniş kapsamlı olmayan, bulanıklık barındırmayan, mecazî olmayan ve belirsizlik taşımayan tanımdır. Konuya ilişkin bilgi ve olguları sunarak maddenin konusunun içinde yer aldığı bağlamı ortaya koymalıdır. Uygunsa yer ve zaman bilgisi de içermelidir. Ayrıca konunun sınırlarını da ortaya koymalıdır. Örneğin "Kaptan-ı deryalar listesi" gibi bir maddede listenin kapsamının "1401-1867 yılları arasında Osmanlı donanmasının en üst düzey sorumlusu olan ve 16. yüzyılın ortalarına kadar deryabeyi olarak da anılan Kaptan-ı Deryalar" olduğu belirtilmelidir.
İlk cümle
İlk cümle, konunun uzmanı olmayan okuyucuya konunun ne veya kim olduğunu anlatıcı nitelikte, yalın bir Türkçe ile yazılmış olmalıdır. İlk cümlede; alternatif yazım ve telaffuz gibi ögeleri içeren parantezin çok uzayarak cümlenin okunmasını zorlaştırması konusunda dikkatli olunmalıdır. Bu durumun gerçekleşme olasılığı olduğunda bu bilgilere maddenin ilerleyen kısımlarda yer verilmelidir.
- Mümkünse maddenin adı ilk cümlenin de dilbilgisel öznesi olmalıdır. Diğer yandan, madde adı zaten Adolf Hitler'in son dileği ve vasiyeti örneğindeki gibi betimleyici nitelikteyse, madde adının tamamının metinde aynen geçmesi gerekmez.
- İlk cümlede yüklem -DIr biçimbirimini taşımalı (örn: Alman futbolcudur); yalın (örn: Alman futbolcu) veya geçmiş zaman (örn: Alman futbolcuydu) kullanımından kaçınılmalıdır.
- Benzer şekilde eğer madde bir ise, listenin "Bu, X'lerin listesidir" ya da "X'lerin listelendiği" biçiminde tanımlanmaya çalışılmasından kaçınılmalıdır. Listenin daha açık ve daha bilgilendirici bir biçimde açıklanması adın olduğu gibi yinelenmesinden daha yararlıdır (konuyla ilgili olarak aşağıdaki ilk cümlenin biçimi bölümüne de bakınız).
- Sayfanın adı, ilk cümlenin öznesi olarak kullanıldığında biraz farklılaşmış bir biçimde görünebilir ya da çoğul çekim veya eşanlamlı kelimeler gibi çeşitlemeler içerebilir.
Benzer şekilde, madde adında "Dil (organ) örneğindeki gibi parantezli bir anlam ayrımı ibaresi varsa, giriş cümlesinin kalın yazılı kısmında "(organ)" ibaresi yer almamalıdır. - Konu tanımlanabilir nitelikteyse, bu durumda ilk cümle kısa bir tanım içermelidir. Bu tanım mümkünse maddenin konusunun uzman olmayan bir kişi tarafından anlaşılabilmesine olanak veren bir nitelikte olmalıdır. Benzer şekilde, madde adı özel bir teknik terim ise, terimin anlaşılmasını sağlayacak bağlamı mümkün olduğunda erken sunmak gerekir.
- İlk cümlede artıklık asgari düzeyde tutulmalıdır. Maddenin ilk cümlesi, konuyla ilgili olan ve maddenin adının vermediği bilgileri vermek için kullanılmalıdır. Maddenin adının girişte aynı biçimde geçmesi zorunlu değildir.
- "[Özne] ile ...kastedilir." veya "... için kullanılan bir kelimedir." gibi yapılardan kaçınılarak ilk cümlenin konuya odaklanması sağlanmalıdır. Madde konuya ilişkin terim hakkında değil, konunun kendisi hakkındadır. Terimleri konu alan maddelerde, kullanma-sözetme ayrımını ortaya koymak için terim eğik yazıyla verilmelidir.
- İlk cümle de, maddenin geri kalanı gibi Türkçe yazım ve noktalama işareti kurallarına uygun olmalıdır.
- Yalnızca tek bir nedenden dolayı olan konuya sahip maddelerde bu nedenin, genellikle maddenin ilk cümlesinde verilmesi gerekir.
- Maddenin konusuyla ilgili kayda değer olan her şeyi sıkıştırmaya çalışarak giriş cümlesini şişirmekten kaçınılması gerekir. Bunun yerine konuya giriş olması için bir giriş cümlesi kullanıldıktan sonra ilgili bilgiler giriş bölümünün geneline yayılmalıdır.
- Biyografi maddelerinin adı olarak kişilerin adının yaygın olarak tanınan biçimi kullanılır. Adın tamamı ise giriş bölümünün başında kullanılabilir. Örneğin Paul McCartney maddesindeki giriş bölümü metni şöyle başlayabilir: "Sir James Paul McCartney ...".
- Eğer madde kurgusal bir karakter veya yeri konu alıyorsa, bunun belirtilmesi gerekir.
İlk cümlenin biçimi
Bir konu için resmî veya geniş kabul gören bir ad ise, birinci cümlede mümkün olan en erken olacak şekilde kalın yazıyla gösterilmesi gerekir:
Aksi takdirde madde adının mümkün olan en doğal şekilde cümleye entegre edilmesi için çaba harcanmalıdır:
Madde adı ve önemli alternatif adlar yalnızca ilk kullanımlarında kalın yazılmalıdır. Alternatif adların sayfaları ise genellikle maddeye yönlendirme hâline getirilir.
Parantez içindeki yaygın kısaltmalar bu anlamda önemli alternatif adlar olarak kabul edilir:
Bir madde kendisi hakkında bir ana madde bulunmayan bir kişiyle ilgili bir olayı konu alıyorsa ve özellikle kişinin adı olay maddesine yönlendirme durumundaysa, özne kalın yazılmalıdır:
Kaçınılması gereken yaygın hatalar
Girişin açılış cümlesinde madde adı kalın yazı ile yinelenirken iç veya dış bağlantı kullanılmamalıdır:
Maddenin adı giriş cümlesinde kolay ve doğal bir biçimde kullanıma uygun değilse, yalnızca madde adını aynen kullanabilmek için cümle yapısı çok zorlama hâle getirilmemelidir. Bunun yerine düz bir Türkçe ile konu betimlenmeye çalışılmalı ve fazlalık ifadelerden kaçınılmalıdır.
Genel olarak maddenin adı (veya önemli bir alternatif ad) ilk cümlede yer almıyorsa, giriş cümlesinde yer alan ilgili metni kalın yazılı olarak kullanmayın:
Anlam ayrımı sayfaları da eğer varsa ana konuya giden bağlantıyı kalın olarak vermelidir.
Madde adında yer alan özel adlar
Sayfa başındaki sayfa adı normalde eğik yazıyla yazımı gerektiren sanat eseri, edebiyat eseri veya müzik eseri gibi bir adsa, madde metninde ilk geçtiği yer hem kalın hem de eğik yazıyla yazılmalıdır:
Madde adı tırnak işaretleriyle çevriliyse, madde adı kalın yazılmalı ama tırnak işaretleri düz yazıyla verilmelidir:
Yabancı dil
Maddenin konusu Türkçe dışındaki bir dil ile yakından ilişkiliyse, giriş cümlesinde genellikle parantez içinde olacak şekilde yabancı dilde madde adının eşdeğeri olan bir ada yer verilebilir. Örneğin Türkçenin başlıca dillerden biri olarak konuşulmadığı bir ülkedeki bir yer adını konu alan maddeler genellikle yerel dildeki eşdeğer adı da verecektir:
Madde adının yabancı dillerdeki eşdeğerleri yalnızca köken bilgisini göstermek için giriş cümlesine dâhil edilmemelidir.
Türkçede normalde kullanılmayan yabancı adlar kalın yazılmamalıdır. Bazı yabancı terimler eğik yazılmalıdır.
Telaffuz
Maddenin adının yalnızca yazıma bakılarak doğrudan anlaşılamayan bir telaffuzu varsa, bilgisi adın ilk geçtiği noktanın hemen sonrasında parantez içinde verilmelidir. Bu duruma örnek olarak; diğer dillerden yakın geçmişte ödünçlenmiş kelime veya söz öbekleri (single, selfie), özel adlar (Ralph Fiennes, Delaware Nehri, Tao Te Ching), veya Türkçeye uzun zaman önce girmesine rağmen önerilen telaffuzu yaygın olarak bilinmeyen kelimeler (koreografi, kâr) verilebilir. Eğer maddenin adı birden fazla kelimeden oluşuyorsa, yalnızca telaffuzunun kolay anlaşılamayacağı düşünülen kısımların telaffuzu edilebilir (örneğin 'in yalnızca soyadının verilmesi yeterli olabilir). Telaffuzun tamamı maddenin daha sonraki bir kısmında yer alabilir.
Bağlamı oluşturan bağlantılar
Açılış cümlesi, maddenin konusu açısından önemli olan geniş ölçekli veya daha temel nitelikteki konulara bağlantı vermeli ve maddenin olduğunu ortaya koyan bağlamı oluşturmalıdır.
Örneğin bir bina veya yer hakkındaki bir maddenin, bu bina veya yerin bulunduğu coğrafi bölgeye bir bağlantı vermesi gerekir.
Teknik nitelikteki ya da alan jargonunun parçası olan bir terimi konu alan bir maddede, giriş cümlesi veya paragrafı genellikle terimin ait olduğu çalışma alanına bir bağlantı içerir.
Bir kişiyi konu alan bir maddenin ilk cümlesi, kişinin tanındığı alan hakkındaki sayfa veya sayfalara bağlantı vermelidir.
Bir maddenin konusunu anlayabilmek için ihtiyaç duyulan bağlamı neyin sağladığı konudan konuya değişkenlik gösterir.
Ancak madde konusunun tanımıyla ya da kayda değer olmasının nedeniyle doğrudan ilgisi olmayan bağlantıların bağlam oluşturma gerekçesiyle eklenmesinden kaçınılmalıdır. Örneğin Van Cliburn'ün açılış cümlesi Soğuk Savaş'a bağlantı verir, çünkü kişinin ünü doğrudan Çaykovski Yarışması zaferinin bir Soğuk Savaş sembolü olarak kullanılmasından gelir. 1950'li yıllarda Soğuk Savaş ile hiç ilgisi olmayan nedenlerden ötürü ünlü olan bir kişinin biyografisinde, her ne kadar Soğuk Savaş bu kişinin yaşamında tarihsel bağlamda önemli bir yer tutmuş olsa da Soğuk Savaş'a hiç değinilmemelidir. Aynı mantıkla, yılların konu için özel bir anlamı yoksa yıllara bağlantı vermekten de kaçınılması gerekir.
Kalın yazılı ifadeden daha önce gelen bağlantılar, eğer bağlamı oluşturmak için gerekli değillerse okuyucu için kafa karıştırıcı olabilir ve bunların giriş cümlesinde yer almaması gerekir. Bir kişinin unvan veya görevi adından daha önce verilebilir. Örneğin bir orgeneralin unvanı kişinin adından önce yer alacaktır. Ancak "Orgeneral" kelimesi bağlantı olarak kullanılmamalıdır, çünkü bunu yapmak bağlamı oluşturmak için gerekli değildir. Bununla birlikte, bağlam için gerçekten ihtiyaç duyulan bir bağlantının kalın yazılı ifadeden önce gelmesini önlemek için cümle yapısı doğal olmayacak bir biçime de sokulmamalıdır.
Canlılar
Madde adı olarak yaygın bir adın kullanılması durumunda, giriş cümlesinde kalın yazılan yaygın addan sonra parantez içinde kalın yazılı olmayan ama eğik yazılan bilimsel ad gelmelidir. Geçerli durumlarda alternatif adlar da verilmeli ve güvenilir kaynaklarla desteklenmelidir. Bu alternatif adlar yaygın olarak kullanılıyorsa girişte kalın yazılı olarak verilmeli, eğer kullanımları sınırlıysa maddenin başka bir bölümünde yer almalıdır. Maddenin başka bir bölümünde yer alan alternatif adların kalın yazılı olarak verilmesi konusundaki karar maddeler özelinde ayrı ayrı verilmelidir. Türkçe olmayan yaygın adlara yer verilmesi, Türkçede de yaygın kullanım söz konusu olmadığı sürece gerekli değildir. Bu adların kullanılması durumunda Türkçe olmadıkları için eğik yazılı olarak verilmeleri gerekir.
Madde adı bilimsel ad ise, (verilmişse) bilimsel ad ile yaygın olarak bilinen adın sırası tersine çevrilmeli ve bilimsel ad hem kalın hem de eğik yazılmalıdır. En yaygın adın parantez içinde verilmesinden kaçınılmalıdır, çünkü bu kullanım Vikipedi'nin bazı görünümlerinde bu adın görüntülenmesini önleyebilir.
Yaşayan insanların biyografileri
Bu konudaki temel kurallar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Ansiklopedik nitelikteki tartışmalı hususlara ilişkin, maddenin ilerleyen kısımlarında güvenilir kaynaklara sahip içeriğin giriş bölümü kapsamında ne gereğinden fazla öne çıkmasına ne de gereğinden fazla yer kaplamasına izin verilmelidir. Giriş bölümü, bir bütün olarak maddeyi doğru bir biçimde özetlemelidir.
- Bir kişiyi etkileyen yakın zamanda yaşanmış olaylar, tarihî perspektif içerisinde değerlendirilmelidir. En yakın zamanlı olayın en kayda değer olay olması şart değildir. Yeni bilgiler eskilerle dengelenmeli ve tüm bilgilere verilmelidir.
- : Maddeye konu kişi öldüğünde giriş bölümü radikal bir değişiklik geçirmemeli veya ölümün üzerinde gereğinden fazla durulmamalıdır.
- Yaşayan insanların doğum tarihi gibi şahsi bilgileri konusunda .
Alternatif adlar
Vikipedi'nin yazılımı olan MediaWiki bir maddenin birden fazla ada sahip olmasına izin vermemektedir. Bu madde adı bir kişi, kuruluş, yer vb.ne verilmiş olan ad ise, maddenin konusu için kullanılan önemli alternatif adların da ilk cümle veya paragraf içinde yer alması gerekir. Bu tür kullanımlara örnek olarak alternatif yazımlar, daha uzun veya daha kısa biçimler, tarihî adlar ve diğer dillerdeki önemli adlar verilebilir. Gerçekten de alternatif adların maddeye ad olan terimden daha uygun olacağı bağlamlar olabilmektedir. Örneğin şu anda adı "Gdańsk" olan şehirden uygun tarihi bağlam içerisinde "Danzig" adıyla söz etmek mümkündür. Madde yazarının, okuyucunun edineceği bilgiyi azami düzeye çıkarma isteğiyle okunulabilirliği koruma arasında sağlıklı bir denge kurması gerekir.
Türkçe olmayan adlar
Vikipedi'nin adlandırma kuralları olsa da, bir maddenin konusunun Türkçe kaynaklarda Türkçe olmayan bir adla daha iyi tanındığı durumlar olabilir. Bu tür durumlarda madde için Türkçe olmayan adın daha uygun olması mümkündür.
İlk cümlede kullanım
İlk satırda madde adından sonra parantez içerisinde bir veya iki alternatif ad yer alabilir. Aşağıdaki ad örnekleri parantez içinde verilebilir, ancak bunların yer alması konusunda olmalıdır.
- Türkçe yazım kurallarının standartlaştırılmasından önce kullanılan adlar gibi arkaik adlarda bu durumun belirtilmesi gerekir (örn: arkaik: ad).
- Yabancı bir dildeki geçerli ve uygun adlara da yer verilmesi önerilir. Buna örnek olarak adını Türkçe olarak yazmayan bir kişiyi konu alan maddeler gösterilebilir. Ayrı diller noktalı virgül ile, Latin alfabesi dışındaki alfabelerin romanizasyonu ise virgül ile ayrılmalıdır.
Giriş cümlesinde karmaşa yaratacak yabancı dildeki veya eski adların dipnot olarak verilmesi daha uygun olacaktır.
Biyografiler
Biyografi maddeleri için temel yönergeler aşağıda özetlenmiştir.
- Kişinin adı, eğer biliniyorsa kişinin kısaltılmış ya da madde adında yer verilmemiş olan her türlü adı da dâhil olmak üzere adı ve soyadını tam olarak sunmalıdır. Örneğin Calvin Coolidge maddesinde kişinin adı John Calvin Coolidge Jr. olarak verilmelidir.
- Bazı dillerde de yaygın olan ve samimiyet, sevgi ve yakınlık ifade eden kısa kullanımlar, kişinin tam adı verildikten önce veya sonra yeniden verilmemektedir. Örneğin Tom Hopper için Thomas Edward Hopper yazılması yeterlidir.
- Sandro Botticelli adıyla bilinen Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi gibi ifadeler de yeri geldiğinde kullanılabilir. Bu gibi kullanımlar tırnak içine alınmaz.
- Kişinin bir takma adı varsa, bu ad kişinin ad(lar)ından sonra ve soyadından önce gelecek şekilde ve tırnak içinde verilir. Örneğin Dwight D. Eisenhower'ın girişteki adı Dwight David "Ike" Eisenhower olarak verilmelidir. Tırnak işaretleri kalın yazılmamalıdır.
Ayrı bölüm kullanımı
Alternatif adların sayısı üç veya üzeri ise ya da adlar da kendi başına kayda değer nitelikteyse, bunların "Adlar" ya da "Kökeni" gibi bir ad taşıyan ayrı bir bölüme taşınıp burada ele alınması gerekebilir. Bu tür bir bölüm veya paragraf oluşturulduğunda, alternatif veya yabancı adlar ilk satıra geri taşınmamalıdır. Ancak geniş ölçüde kabul gören Türkçe addan farklı olan yerel dildeki bir resmî adın istisnai olarak girişte tutulması mümkündür.
Taslaklar
Maddenin bir olması ve başlık içermemesi durumunda, girişe gerek olmayabilir. Vikipedi her ne kadar taslakların genişletilmesi yönünde öneride bulunsa da, güvenilir kaynakların bulunamadığı durumlarda bu mümkün olmayabilir. Bir madde 400 ila 500 kelimelik yeterli bir uzunluğa getirildiğinde, kullanıcılar bölüm başlıkları eklemeyi ve taslak sınıflandırmasını kaldırmayı düşünebilirler.
Uzunluk
Giriş bölümünün uzunluğu bağlıdır. Çok katı bir kural olmamakla birlikte, giriş genellikle dört paragraftan uzun olmamalıdır. Girişin uzunluğu okuyucuların konuya ilişkin kısa ama yararlı ve eksiksiz bir özet beklentisine uygun olmalıdır. Çok kısa olan bir giriş okuyucuyu tatmin etmeyecek, çok uzun bir giriş de göz korkutacak, okumayı güçleştirecek ve okuyucunun ilgisini yitirmesine neden olabilecektir. Giriş bölümünün uzunluğu konusunda aşağıdaki öneriler yararlı olabilir. Tabloda yer alan karakter sayısı, okuyucunun okuduğu biçimlendirilmiş nihai sürümde yer alan karakter sayısıdır.
Madde uzunluğu | Giriş uzunluğu |
---|---|
15.000 karakterden az | Bir veya iki paragraf |
15.000 ila 30.000 karakter | İki veya üç paragraf |
30.000 karakterden fazla | Üç veya dört paragraf |
Maddenin uzunluğundan dolayı bağımsız bir maddeye dönüştürülmüş olan başlıklardan söz eden giriş bölümleriyle ilgili olarak sayfasından bilgi alınabilir.
Giriş bölümünde değişiklik yapma
Tüm kullanıcılar maddenin en üstünde yer alan Değiştir / Kaynağı Değiştir sekmesine tıklayarak giriş üzerinde değişiklik yapabilir. Giriş bölümü için varsayılan bir bölüm değiştirme bağlantısı bulunmamaktadır, ancak bazı JavaScript betikleri veya tercih ayarları ile giriş bölümü için de bu seçeneğin etkinleştirilmesi mümkündür.
- → → Bilgilendirmeler → Giriş değiştirme, sayfaların sadece giriş bölümünü değiştirmek için madde adının sağ tarafına "değiştir" bağlantısı ekleyen bir araçtır.
- → → Genel seçenekler → Bölüm başlıklarına sağ tıklayarak bölüm düzenlemeyi etkinleştir
Haber metinlerindeki giriş bölümleriyle karşılaştırma
Vikipedi maddelerinin girişleri haber metinleri gibi yazılmamalıdır. Her ne kadar iki biçem arasında önemli bilgilerin öne çıkarılması ve giriş bölümünü okuyan okuyucunun yeterli bilgiyi edinmesinin amaçlanması gibi bazı benzerlikler olsa da, birçok da fark mevcuttur. Habercilikteki giriş bölümleri, yalnızca haberin en önemli unsurlarının özeti niteliğindedir. Buradaki bilgiler haberciliğin "Beş N bir K"sı olarak da anılır: ne, nasıl, neden, nerede, ne zaman ve kim. Haber metinlerindeki girişler genellikle bir veya iki cümle uzunluğundadır. Vikipedi maddelerinde ise ilk cümle genellikle bir tanımdır ve giriş çok daha uzundur. Temel işlevi, yalnızca konuya giriş yapmakla kalmayıp aynı zamanda daha fazla bilgi vermek ve maddeyi de özetlemektir.
Haber metni girişi | Ansiklopedi maddesi girişi |
---|---|
"Orta Hindistan'daki Amerikalı böcek ilacı şirketinde gerçekleşen zehirli gaz sızıntısına gece uykusunda yakalanan 410 kişi öldü. Yetkililerin yaptığı açıklamaya göre, Bhopal şehrindeki olayda en az 12.000 kişi rahatsızlandı ve bunların 2.000 kadarı hastaneye kaldırıldı." Hazarika, Sanjoy (3 Aralık 1984) "Bhopal şehrindeki gaz sızıntısında en az 410 ölü" The New York Times | Bhopal faciası veya diğer adıyla Bhopal gaz felaketi, Hindistan'da gerçekleşen bir gaz sızıntısıdır ve dünyanın ölü sayısı açısından en ağır endüstriyel felaketidir. 2-3 Aralık 1984 gecesi Madhya Pradeş eyaletindeki Bhopal şehrinde bulunan Union Carbide India Limited (UCIL) böcek ilacı tesisinde gerçekleşen olayda 500.000'in üzerinde insan (MIC) maruz kaldı. Zehirli madde tesisin yakınında bulunan yerleşim bölgesini de etkiledi. Ölü sayısı konusundaki tahminler değişkenlik gösterir. Resmî ölü sayısı 2.259 olarak açıklanırken, Madhya Pradeş yerel yönetimi gaz sızıntısıyla bağlantılı toplam 3.787 ölümü teyit etti. Bunun dışında 8.000 kişinin sonraki iki hafta içinde öldüğü, sonrasında da gazla ilgili hastalıklardan dolayı 8.000 ölümün daha yaşandığı kaydedildi. 2006 yılında yayımlanan resmî bir belgeye göre sızıntıdan dolayı 558.125 kişi rahatsızlandı ve bu sayının 38.478'i geçici ve kısmî rahatsızlıklar iken, yaklaşık 3.900'ü ise ağır ve kalıcı engel yaratan rahatsızlıklardı. |
Meraklandırmaya yönelik girişler
Tabloid türü gazeteler, dergiler ve görsel yayıncılar bazı durumlarda okuyucu veya izleyiciyi haberin tamamını okumaya veya izlemeye teşvik etmek için önemli bilgileri kasıtlı olarak vermeyip merak uyandıran giriş bölümlerine sahip olabilir. Bu tür durumlarda haberin en can alıcı unsuru bilerek paylaşılmaz ve bunu öğrenmek isteyen okuyucu veya izleyici okumaya veya izlemeye devam etmek durumunda kalır. Vikipedi'de bu biçeme hiçbir zaman başvurulmamalıdır.
Örnek ( maddesinin giriş bölümü için)
- 20. yüzyılın son çeyreğinde Peter Williams ve Rolf-Dietrich Claus gibi araştırmacılar bu parça üzerine çalışmalarını yayımladı ve gerçek olmadığını ileri sürdü. Christoph Wolff gibi Bach araştırmacıları ise eserin Bach'a ait olduğunu savundu.
Meraklandırmaya yönelik metin ise şöyle yazılır:
- 20. yüzyılın son çeyreğine kadar parçanın gerçek olduğu düşünülüyordu. Peki ya gerçekten de öyle mi? Ünlü Bach uzmanlarının konuyla ilgili neler yazdığını bu maddede okuyun.
Meraklandırmaya yönelik sürüm birçok açıdan sorunludur ve ansiklopedi kapsamında kullanılmamalıdır.
Temizlik
Giriş bölümlerinin temizliği için {{}}, {{}} ve {{}} gibi bakım etiketleri kullanılabilir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Mart 2020'den bu yana Alexa'da yer alan wikipedia.org girdisinde ortalama bir Vikipedi kullanıcısının günde sitede 3 dakika 52 saniye geçirdiği bildirilmektedir. "wikipedia.org Rekabet Analizi, Pazarlama Karışımı ve Trafik".
- ^ Giriş bölümünde düşük öneme sahip tartışmalara yersiz önem verilerek ihlal edilmemelidir.
- ^ Örneğin;
uygundur, ama
uygunsuzdur.
- ^ Örneğin "Birleşik Krallık" aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
- ^ Örneğin "Matris (matematik)" maddesi aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
- ^ Örneğin;
uygundur, ama
uygunsuzdur.
- ^ Örneğin;
yerine
yazılmalıdır.
- ^ Örneğin
yerine aşağıdaki daha uygun olacaktır:
Madde adı yeterince açıklayıcıysa her zaman girişte madde adının yer alması gerekli değildir. Ayrıca "ilişkiler ilişkidir" gibi bir ifade, eğer okuyucu diplomatik ilişkilerin anlamını bilmiyorsa çok yararlı olmayacaktır. Buradaki ikinci örnekte madde adının yinelenmesi yerine ilişkilerin 1947'de kurulduğunu belirten yeni bilgilere yer verilmesi yerinde bir çözümdür.
Bazen artıklık kaçınılmaz olabilir. Oxford İngilizce Sözlüğü gibi bir maddenin tanımında sözlük kelimesi kaçınılmaz olabilir. Ancak bu durumlarda dahi ilk cümlenin madde adında verilmeyen bilgiler vermesi gerekir. Burada mümkün olduğu ölçüde aynı ifadelerin yinelenmesinden kaçınılmalıdır. Dolayısıyla;
yerine
daha uygundur.
Her iki cümle de belli bir ölçüde artıklık içeriyor olsa da, ikincisi sözlüğün İngilizce konusunda en saygı duyulan sözlüklerden biri olduğunu ifade etmesi açısından daha iyidir. Bir sözlüğün ne olduğunu bilen her okuyucunun tüm sözlüklerin kapsamlı olduğunu varsayması muhtemeldir, o yüzden okuyucuya bu bilgiyi vermenin gereği yoktur.
- ^ Örneğin
uygundur, ama
uygun değildir.
- ^ Örneğin;
uygundur, ama
uygun değildir.
- ^ Örnek:
Bu örnek okuyucuya kişinin yalnızca matematikçi olduğunu söylemekle kalmamakta, kişinin uzmanlık alanını belirtip ek olarak da bu alan dışında yaptığı çalışmaları belirtmektedir. Doğum ve ölüm yılları zaman bağlamını oluşturmaktadır. Okuyucu maddeyi okumaya devam etmese bile kişinin ne zaman yaşadığını, hangi işle uğraştığını ve neden kayda değer olduğunu öğrenmiştir.
- ^ Örneğin:
- ^ Buradaki "genellikle" ibaresinin kullanılmasının nedeni, alternatif adın eşanlamlı olduğu durumlarda bu adın yönlendirme olarak kullanımının diğer anlamı konu alan maddeyi etkileyebilecek olmasıdır. Bu nedenle anlam ayrımı gibi faktörler değerlendirilerek yönlendirme kararları alınmalıdır. Ancak "genellikle" ibaresinin kullanılmış olması, metin içinde vurgu amacıyla kalın yazıya başvurulması gibi uygunsuz kullanımlar için bir emsal olarak görülmemelidir.
- ^ Maddelerin hepsi olmasa da çok büyük bir çoğunluğu maddenin adını ilk satırda kalın yazıyla yinelerler. Maddeden aynı sayfaya bağlantı verilmesi durumunda bağlantı kalın yazılı metin olarak görünür. Kalın yazı için bu yöntemin kullanılması önerilmez, çünkü sayfanın taşınması durumunda çift yönlendirme sorunu oluşacaktır. Kalın yazılı metnin bir kısmının bağlantıya dönüştürülmesi de önerilmez, çünkü bu da kalın yazının görsel etkisini düşürür.
- ^ Anlam ayrımı sayfaları normal maddelerden farklıdır ve okuyucuların aradıklarını bulmasına yardımcı olur. Bir terim için bir ana konu maddesinin olduğu durumlarda, bu terimin anlam ayrımı sayfasının giriş satırında hem bağlantı içeren hem de kalın yazılı bir kullanım olabilir.
- ^ Örneğin Cengiz Han maddesi için şöyle bir giriş aşırıya kaçılması anlamına gelir:
- Cengiz Han (Türkçe telaffuz: ([1])([2]); Kiril: Чингис Хаан, Cingis Haan, Moğolca telaffuz: ( dinle); Moğol alfabesi: , Činggis Qaɣan; Çince: 成吉思汗; pinyin: Chéng Jí Sī Hán; muhtemelen 31 Mayıs 1162 - 25 Ağustos 1227) veya doğum adıyla Temuçin (Türkçe telaffuz: Türkçe telaffuz: ; Moğolca: Тэмүжин Temüjin Moğolca telaffuz: ; Orta Moğolca: Temüçin; Çince (geleneksel): 鐵木真; Çince (basitleştirilmiş): 铁木真; pinyin: Tiě mù zhēn) veya tapınak adıyla Taizu (Çince: 元太祖; pinyin: Yuán Tàizǔ; Wade–Giles: T'ai-Tsu), ölümünden sonra tarihin en büyük tek parça imparatorluğu hâline gelen Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve kağanıdır.
- Cengiz Han (Türkçe telaffuz: ; Moğolca: Чингис хаан Chinggis Khaan Moğolca telaffuz: ( dinle); Moğol alfabesi: ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ Chinggis Qa(gh)an/ Çingis Haan; tahminen 1162 - 18 Ağustos 1227) veya doğum adıyla Temuçin, ölümünden sonra tarihin en büyük tek parça imparatorluğu hâline gelen Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve kağanıdır.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu yonerge Turkce Vikipedi nin Bicem El Kitabi nin bir parcasidir Yonerge kullanicilarin uymasi istenen genel olarak kabul edilmis bir standart olusturmaktadir ancak kullanicilarin yonergenin uygulanmasi konusunda sagduyu ile hareket etmesi beklenir ve bazi durumlarda istisnalar soz konusu olabilir Bu sayfada yapilacak onemli duzenlemelerin fikir birligini yansitmasi gerekir Supheye dustugunuz durumlarda konuyu ilk once tartisma sayfasinda gundeme getirin KisayollarBEK GIRISVP BEKGIRISCeviz kabuguna sigacak sekilde bu sayfa Giris bolumu maddenin konusunu tanitmali ve madde metnini dengeli bir bicimde ozetlemelidir Bicem el kitabiIcerikBaglantilar Bilgi kutulari Gizli metin Sakinilacak kelimelerBicimBasliklar Buyuk harflerGorsellerGorsellerDuzenDuzen Giris bolumuListelerListelerKonuya goreHukukTicari markalarSanatTelevizyon Muzik ornekleriDinIslamIlgili yonergelerAdlandirma kurallari Imza kullanimi Kategorilendirme Kardes projeler Kayda degerlik Kaynak gosterme Kullanici sayfasi Madde boyutu Tartisma sayfasi VikiprojelerIcindekilergtd Giris bolumu giris veya girizgah olarak da bilinir bir Vikipedi maddesinde icindekiler tablosu ve ilk basliktan once gelen maddenin konusunun ilk tanitiminin ve icerik ozetinin yapildigi bolumdur Ancak bu bolumu okuyucunun ilgisini cekmeyi amac edinen haber yazimindaki giris paragraflariyla karistirmamak gerekir Bir okuyucunun Vikipedi de ortalama bulunma suresi birkac dakikadir Giris bolumu bir maddeye ulasan cogu okuyucunun ilk okuyacagi kisimdir Maddenin konusuna iliskin temel yonleri ozetler ve maddenin geri kalaninda neler oldugu konusunda okuyucuyu kandirmadan ya da okuyucuya vaat sunmadan bir ilgi yaratir Bu bolumun tarafsiz bir bakis acisi gozetilerek acik ve anlasilir bir bicem ile yazilmasi gerekir Giris bolumu tek basina maddenin konusunun kisa bir genel gorunumunu sunabilmelidir Konuyu tanitmali baglami olusturmali konunun neden kayda deger oldugunu aciklamali ve tartismali hususlar da dahil olmak uzere en onemli noktalari ozetlemelidir Maddenin konusunun kayda degerligi genellikle ilk birkac cumlede ortaya konur Maddenin genelinde oldugu gibi giriste yer verilecek bilgiler de yayimlanmis ve guvenilir kaynaklar uyarinca maddenin konusu acisindan onemine gore dengeli olarak verilmelidir Maddenin kalan bolumlerinde yer almayan bilgiler giriste de bulunmamalidir Genel bir kural olarak giris bolumunun uzunluk ust sinirinin butunluklu olarak yazilmis dort paragraf olmasi gerekmektedir BilesenlerKisayollarBEK GIRISBILESENBEK GIRISSIRASI Giris bolumundeki bilesenler tamami istege bagli olmak uzere su sirayla yer almalidir sablonlari bakim etiketleri bilgi kutulari yabanci karakter uyari kutulari resimler kenar sablonlari giris metni icindekiler tablosu ve ardindan birinci bolumun basligi Giris bolumunun yapisi Ilknot Silinmeye aday sayfa Duzenle Roket bilgi kutusu ad Ozel karakterler icerir Dosya TipikBirRoketResmi jpg Tipik bir roket Roket kenar sablonu Roket lt Ozel sozdizim yoluyla baskilanmadigi veya degistirilmedigi muddetce ve maddede en az dort bolum oldugu surece icindekiler tablosu bu noktada otomatik olarak olusturulur gt Birinci bolum basligi sablonlari sayfanin ilk gorunur bileseni olmalidir Eger okuyucu yanlis bir sayfaya ulasmissa bunu bir an once bilmek isteyecektir Metin tabanli tarayicilar ve ekran okuyuculari sayfayi kullanicilarina sirali olarak sunarlar Bazi durumlarda madde adinin baska anlamlara gelebilecegini gostererek baska bir maddeye baglanti vermek icin madde basina Basligin diger anlamlari icin bicimindeki anlam ayrimi sayfasi sablonlarinin yerlestirilmesi mumkundur Soz konusu ifade bu sablonlarin kullanildigi yerlerde egik yaziyla ve iceri girintili olarak gorunur Bu kisimda madde icerisindeki basliklara baglanti verilmemelidir Silme etiketleri sayfanin silinme olasiliginin oldugunu bildiren bekletmeli silme hizli silme ve silinmeye aday sayfa etiketleridir Bakim etiketleri okuyucuyu maddenin genel kalitesi hakkinda bilgilendirmektedir ve kullaniciya maddeden daha once sunulmalidir Bilgi kutulari maddenin konusuyla ilgili genel bir gorunum veya ozet bilgiler icerir ve bu nedenle metinlerin uzerinde yer almalari gerekir ancak giristeki metinle yan yana metnin saginda goruntulenirler Yabanci karakter uyari kutulari maddelerde Turkcenin temel aldigi Latin alfabesi disindaki yazi sistemlerinin parcasi olan yabanci karakterlerin yer aldigini okuyucuya bildirir Eger yabanci karakterler tarayici ekranini asagiya suruklemeden gorulecek kadar yukaridaysa uyari etiketinin mumkun oldugu olcude karakterlere yakin bir noktaya yerlestirilmesi yararli olabilir Resimler konuyla ilgili ve teknik anlamda yeterli olmalidir Bir giris resminin madde ile gorsel iliskiye sahip olmasi ve bu sayede okuyuculara dogru sayfaya ulasmis olduklarini anlama olanagi sunmasi siklikla rastlanan bir durumdur Resimlerin altyazilari madde metnin bir parcasidir Maddede anlam ayrimi baglantilari yer aliyorsa giris resmi giris metninden hemen once gorunmelidir Aksi takdirde ekran okuyucular oncelikle madde iceriginin zaten parcasi olan resim altyazisini okuyacak ardindan anlam ayrimi baglantisini okumaya atlayacak ve en sonunda da giris bolumu metnine donecektir Bu da mantik disi bir siralamaya neden olacaktir Kenar sablonlari birbiriyle iliskili olan birden fazla madde arasinda dolasimi kolaylastirmak icin kullanilan baglanti derlemeleridir Kenar kutulari ozellikle bilgi kutusunun olmadigi durumlarda girise yerlestirilebilir Bir bilgi kutusu varsa kenar kutusu maddenin herhangi bir diger bolumunun ust veya alt kismina da tasinabilir Bu kutunun erisilebilirligini artiracaktir Giris metni giris maddelerin hemen hepsinde yer alan maddenin konusunun onemini ortaya koyan onemli elestiri ve tartismalara da deginen ve okuyucularin daha fazlasini ogrenmek istemesini saglayan bolumdur Giris metninin basligi yoktur Uzunlugu madde uzunluguyla dogru orantilidir ancak genellikle dort paragrafi gecmez Icindekiler en az dort baslik iceren sayfalarda otomatik olarak gorunen bir tablodur Icindekiler tablolarina sablonlar yardimiyla cesitli bicimlendirmeler uygulanabilir ancak sayfalarin standart gorunumunu koruma amaciyla bundan mumkun oldugu olcude kacinilmalidir Ozel ayarli bir icindekiler tablosu kullanilacaksa tutarlilik saglamak adina kaynak kodda bu ayarlarin kodunun giris bolumunun sonrasina yerlestirilmesi gerekir Ekran okuyuculari kullananlar icindekiler tablosunun giris metninden hemen sonra gelmesini bekler Icindekiler tablosuyla ilk baslik arasina herhangi bir metin eklemesi yapilmasi durumunda ise bunu kaciracaklardir KaynaklarKisayolBEK GIRISKAYNAK Giris bolumu dogrulanabilirlik yasayan insanlarin biyografileri ve diger Vikipedi politikalarina uymak zorundadir Dogrulanabilirlik politikasi itiraz edilen veya edilmesi muhtemel olan icerigin ve yapilan dogrudan alintilarin bir metin ici kaynak ile desteklenmesini onerir Giris bolumu genellikle madde metnindeki bilgileri tekrar edecegi icin kullanicilarin itiraza konu icerigin kaynaklarina kolay erisim konusunda okuyucuya yardimci olma istegi ile fazla kaynak kullanimi arasinda bir denge kurmasi gerekir Girisler cogu zaman madde metnine gore daha genel ifadeler barindirir ve tartismalarin odaginda olmayan konuya sahip maddelerin giris bolumundeki bilgilere itiraz edilme ve bunlarin kaynak gerektirme olasiligi da bu nedenle dusuk olsa da giris bolumundeki icerigin kaynak gerekliligi konusunda herhangi bir istisna soz konusu degildir Alt basliklar icermeyen ve dolayisiyla yalnizca giris metninden olusan maddelerin bu kisimlarinda ise kaynak kullanimi dogal olarak gereklidir Karmasik gundemde olan veya tartismali konular cok sayida kaynak gerektirebilirken bu ozellikleri tasimayan konularin ise daha az kaynak gerektirmesi soz konusu olabilir Dolayisiyla maddenin girisinde kaynak bulunmasi konusu maddenin tamamindaki icerige bagli olarak ne zorunlu kilinmis ne de yasaklanmis bir uygulamadir IcerikKisayolBEK GIRISICERIK Erisilebilir bir genel gorunum Giris bolumu bir maddede ele alinan en onemli hususlari maddenin kisa ve tek basina varligini surdurebilecek bir surumuymuscesine ozetlemelidir Bu bolumde bir konunun neden kayda deger oldugu ortaya konulmali ya da en azindan sakinilmasi gereken basarili odullu ve populer gibi oznel ifadelerden kacinilarak konuya bir giris yapilmalidir Buradaki metnin erisilebilir olmasi maddenin geri kalaninda oldugundan cok daha onemlidir Kullanicilar uzun paragraflardan asiri spesifik betimlemelerden kacinmali ve ayrintilari maddenin geri kalan bolumlerine birakmalidir Okuyucunun maddeye ilgi duymasini saglamaya ozen gosterilmeli ancak henuz aciklamasi yapilmamis sasirtici olabilecek nitelikteki bilgilerin sezdirimi yapilmamalidir Genel olarak yararli olabilecek kisaltmalar burada yer bulmali anlasilmasi guc terminoloji ve sembollerden ise kacinilmalidir Giris bolumunu mumkun oldugunca genis bir kitlenin anlayabilecegi bir duzeyde tutmak icin matematik denklem ve formullerinden cok gerekli olmadikca kacinilmalidir Yaygin olmayan terimlerin olmazsa olmaz nitelikte oldugu durumlarda bunlarin baglam icinde uygun bir yere yerlestirilmesi ic baglantiyla desteklenmesi ve kisaca tanimlanmasi gerekir Maddenin konusu normal bir okuyucunun anlayabilecegi bir baglama oturtulmalidir Ornegin bir sehrin konumunu koordinatlarla vermek yerine bir bolgeye ya da daha buyuk bir yere gore betimlemek daha yararli bir yontemdir Okuyucular ilk kelimeden itibaren konunun tam ortasina duser durumda birakilmamali konuya adim adim giris yapmalari saglanmalidir Gorece onem KisayolBEK GIRISGORECE Yersiz onem vermeyi konu alan politika uyarinca icerigin uzerinde durulan her bir yonunun maddenin konusu icin gorece onemini yayimlanmis guvenilir kaynaklar dogrultusunda yansitmasi gerekir Bu durum maddenin tamaminda oldugu gibi giris bolumu icin de gecerlidir Maddenin girisinde uzerinde ozellikle durulan kisimla maddenin geri kalaninda uzerinde ozellikle durulan kisim arasinda bir tutarsizlik olmasi durumunda kullanicilarin bu tutarsizligi gidermek icin calismasi gerekir Madde metninde yer almayan onemli bilgilerin yalnizca giris bolumunde yer bulmasi uygunsuzdur ancak giris bolumundeki her seyin madde metninde yinelenmesi de zorunlu degildir Bu duruma istisna olan iceriklere ornek olarak alintilar ornekler dogum tarihleri taksonomik adlar dava numaralari ve unvanlar verilebilir Madde girisindeki onemli bilgilerin maddenin kalaninda da islenmesine iliskin bu yonelim icerigi giris bolumunden bilgi cikarma gerekcesi olarak kullanilmamali bunun yerine giristeki icerikle maddenin geri kalanindaki icerigin uyumlu hale getirilmesine calisilmalidir Acilis paragrafi KisayollarBEK BASLANGICBEK GIRISPARAGRAFI Ilk paragraf tarafsiz bakis acisi gozeterek ve cok spesifiklesmeden maddenin konusunu tanimlamalidir Iyi bir tanim dongusel olmayan esanlamli ya da yakin esanlamli kelime icermeyen cok dar veya cok genis kapsamli olmayan bulaniklik barindirmayan mecazi olmayan ve belirsizlik tasimayan tanimdir Konuya iliskin bilgi ve olgulari sunarak maddenin konusunun icinde yer aldigi baglami ortaya koymalidir Uygunsa yer ve zaman bilgisi de icermelidir Ayrica konunun sinirlarini da ortaya koymalidir Ornegin Kaptan i deryalar listesi gibi bir maddede listenin kapsaminin 1401 1867 yillari arasinda Osmanli donanmasinin en ust duzey sorumlusu olan ve 16 yuzyilin ortalarina kadar deryabeyi olarak da anilan Kaptan i Deryalar oldugu belirtilmelidir Ilk cumle KisayollarBEK ILKBEK ILKCUMLEBEK GIRISCUMLESIBEK ARTIKLIKBEK DIRBEK DIR Ilk cumle konunun uzmani olmayan okuyucuya konunun ne veya kim oldugunu anlatici nitelikte yalin bir Turkce ile yazilmis olmalidir Ilk cumlede alternatif yazim ve telaffuz gibi ogeleri iceren parantezin cok uzayarak cumlenin okunmasini zorlastirmasi konusunda dikkatli olunmalidir Bu durumun gerceklesme olasiligi oldugunda bu bilgilere maddenin ilerleyen kisimlarda yer verilmelidir Mumkunse maddenin adi ilk cumlenin de dilbilgisel oznesi olmalidir Diger yandan madde adi zaten Adolf Hitler in son dilegi ve vasiyeti ornegindeki gibi betimleyici nitelikteyse madde adinin tamaminin metinde aynen gecmesi gerekmez Ilk cumlede yuklem DIr bicimbirimini tasimali orn Alman futbolcudur yalin orn Alman futbolcu veya gecmis zaman orn Alman futbolcuydu kullanimindan kacinilmalidir Benzer sekilde eger madde bir liste ise listenin Bu X lerin listesidir ya da X lerin listelendigi biciminde tanimlanmaya calisilmasindan kacinilmalidir Listenin daha acik ve daha bilgilendirici bir bicimde aciklanmasi adin oldugu gibi yinelenmesinden daha yararlidir konuyla ilgili olarak asagidaki ilk cumlenin bicimi bolumune de bakiniz Sayfanin adi ilk cumlenin oznesi olarak kullanildiginda biraz farklilasmis bir bicimde gorunebilir ya da cogul cekim veya esanlamli kelimeler gibi cesitlemeler icerebilir Benzer sekilde madde adinda Dil organ ornegindeki gibi parantezli bir anlam ayrimi ibaresi varsa giris cumlesinin kalin yazili kisminda organ ibaresi yer almamalidir Konu tanimlanabilir nitelikteyse bu durumda ilk cumle kisa bir tanim icermelidir Bu tanim mumkunse maddenin konusunun uzman olmayan bir kisi tarafindan anlasilabilmesine olanak veren bir nitelikte olmalidir Benzer sekilde madde adi ozel bir teknik terim ise terimin anlasilmasini saglayacak baglami mumkun oldugunda erken sunmak gerekir Ilk cumlede artiklik asgari duzeyde tutulmalidir Maddenin ilk cumlesi konuyla ilgili olan ve maddenin adinin vermedigi bilgileri vermek icin kullanilmalidir Maddenin adinin giriste ayni bicimde gecmesi zorunlu degildir Ozne ile kastedilir veya icin kullanilan bir kelimedir gibi yapilardan kacinilarak ilk cumlenin konuya odaklanmasi saglanmalidir Madde konuya iliskin terim hakkinda degil konunun kendisi hakkindadir Terimleri konu alan maddelerde kullanma sozetme ayrimini ortaya koymak icin terim egik yaziyla verilmelidir Ilk cumle de maddenin geri kalani gibi Turkce yazim ve noktalama isareti kurallarina uygun olmalidir Yalnizca tek bir nedenden dolayi kayda deger olan konuya sahip maddelerde bu nedenin genellikle maddenin ilk cumlesinde verilmesi gerekir Maddenin konusuyla ilgili kayda deger olan her seyi sikistirmaya calisarak giris cumlesini sisirmekten kacinilmasi gerekir Bunun yerine konuya giris olmasi icin bir giris cumlesi kullanildiktan sonra ilgili bilgiler giris bolumunun geneline yayilmalidir Biyografi maddelerinin adi olarak kisilerin adinin yaygin olarak taninan bicimi kullanilir Adin tamami ise giris bolumunun basinda kullanilabilir Ornegin Paul McCartney maddesindeki giris bolumu metni soyle baslayabilir Sir James Paul McCartney Eger madde kurgusal bir karakter veya yeri konu aliyorsa bunun belirtilmesi gerekir Ilk cumlenin bicimi KisayollarBEK KALINGIRISBEK KALINAD Bir maddenin adi konu icin resmi veya genis kabul goren bir ad ise birinci cumlede mumkun olan en erken olacak sekilde kalin yaziyla gosterilmesi gerekir Elektron e veya b sembolleri ile gosterilir eksi bir temel elektrik yukune sahip atomalti parcaciktir Elektron Aksi takdirde madde adinin mumkun olan en dogal sekilde cumleye entegre edilmesi icin caba harcanmalidir Amerika Birlesik Devletleri baskanligina gecme sirasi gorevde olan baskanin is goremez hale gelmesi olmesi istifa etmesi veya gorevden alinmasi durumunda baskanlik yapacak kisileri gosterir Amerika Birlesik Devletleri Baskanliga gecme sirasi KisayolBEK KALINESANLAM Madde adi ve onemli alternatif adlar yalnizca ilk kullanimlarinda kalin yazilmalidir Alternatif adlarin sayfalari ise genellikle maddeye yonlendirme haline getirilir Mumbai veya diger adiyla Bombay Hindistan in Maharastra eyaletinin baskentidir Mumbai Parantez icindeki yaygin kisaltmalar bu anlamda onemli alternatif adlar olarak kabul edilir International Music Score Library Project IMSLP veya yayinci yi anmak icin kullanilan adiyla Petrucci Muzik Kutuphanesi bir kamu mali beste kutuphanesidir International Music Score Library Project Bir madde kendisi hakkinda bir ana madde bulunmayan bir kisiyle ilgili bir olayi konu aliyorsa ve ozellikle kisinin adi olay maddesine yonlendirme durumundaysa ozne kalin yazilmalidir Pinar Gultekin 1993 16 21 Temmuz 2020 Mugla nin Mentese ilcesinin kirsal Yerkesik Mahallesi ndeki ormanlik alanda cesedi bulunan Turk kadindir Pinar Gultekin cinayeti maddesinden alinmistir Pinar Gultekin sayfasi ise yonlendirme durumundadir Kacinilmasi gereken yaygin hatalar KisayollarBEK KALINKACINBEK KALINBAGKACIN Girisin acilis cumlesinde madde adi kalin yazi ile yinelenirken ic veya dis baglanti kullanilmamalidir Sedat Simavi Odulleri Turkiye de basili gazetecilik radyo ve televizyon gazeteciliginin yani sira bilim sanat ve spor alanlarindaki basarili kisi kurum ve eserlere yonelik yilda bir kez verilen odullerdir Sedat Simavi Odulleri Turkiye de basili gazetecilik radyo ve televizyon gazeteciliginin yani sira bilim sanat ve spor alanlarindaki basarili kisi kurum ve eserlere yonelik yilda bir kez verilen odullerdir Sedat Simavi anisina 1977 yilindan bu yana verilmektedir KisayolBEK KALINDANKACIN Maddenin adi giris cumlesinde kolay ve dogal bir bicimde kullanima uygun degilse yalnizca madde adini aynen kullanabilmek icin cumle yapisi cok zorlama hale getirilmemelidir Bunun yerine duz bir Turkce ile konu betimlenmeye calisilmali ve fazlalik ifadelerden kacinilmalidir 2010 Pakistan selleri Temmuz 2010 tarihinde Pakistan da muson yagmurlarinin yol actigi sellerdir 2010 Pakistan selleri Temmuz 2010 da Pakistan da yasanan seller Pakistan in toplam yuzolcumunun yaklasik beste birini etkiledi 2010 Pakistan selleri KisayolBEK EKSIKAD Genel olarak maddenin adi veya onemli bir alternatif ad ilk cumlede yer almiyorsa giris cumlesinde yer alan ilgili metni kalin yazili olarak kullanmayin Olum cezasi Amerika Birlesik Devletleri nde 31 eyalette ve federal sivil ve askeri yargi sistemlerinde uygulanan bir yaptirimdir Amerika Birlesik Devletleri nde olum cezasi Olum cezasi Amerika Birlesik Devletleri nde 31 eyalette ve federal sivil ve askeri yargi sistemlerinde uygulanan bir yaptirimdir Amerika Birlesik Devletleri nde olum cezasi 27 Ekim 1957 tarihinde Turkiye de bir genel secim duzenlendi 1957 Turkiye genel secimleri 27 Ekim 1957 tarihinde Turkiye de bir genel secim duzenlendi 1957 Turkiye genel secimleri Anlam ayrimi sayfalari da eger varsa ana konuya giden baglantiyi kalin olarak vermelidir Madde adinda yer alan ozel adlar Sayfa basindaki sayfa adi normalde egik yaziyla yazimi gerektiren sanat eseri edebiyat eseri veya muzik eseri gibi bir adsa madde metninde ilk gectigi yer hem kalin hem de egik yaziyla yazilmalidir Las Meninas Ispanyolca Nedimeler Diego Velazquez in 1656 tarihli tablosudur Iyi Kotu ve Cirkin Italyanca ozgun adiyla Il buono il brutto il cattivo Sergio Leone nin yonettigi 1966 yapimi Italyan Spagetti Western filmidir Madde adi tirnak isaretleriyle cevriliyse madde adi kalin yazilmali ama tirnak isaretleri duz yaziyla verilmelidir Yesterday The Beatles tarafindan ilk defa 1965 tarihli albumleri Help icin kaydedilmis olan bir pop sarkisidir Yabanci dil KisayolBEK GIRISDILI Maddenin konusu Turkce disindaki bir dil ile yakindan iliskiliyse giris cumlesinde genellikle parantez icinde olacak sekilde yabanci dilde madde adinin esdegeri olan bir ada yer verilebilir Ornegin Turkcenin baslica dillerden biri olarak konusulmadigi bir ulkedeki bir yer adini konu alan maddeler genellikle yerel dildeki esdeger adi da verecektir Cernivtsi Ukraynaca Chernivecka oblast Cernivetska oblast Ukrayna da Karpat Daglari uzerinde bulunan bir yonetim birimidir Madde adinin yabanci dillerdeki esdegerleri yalnizca koken bilgisini gostermek icin giris cumlesine dahil edilmemelidir Turkcede normalde kullanilmayan yabanci adlar kalin yazilmamalidir Bazi yabanci terimler egik yazilmalidir Tucson ˈ t uː s ɒ n t uː ˈ s ɒ n ABD nin guneybatisinda yer alan Arizona eyaletinde Pima Ilcesi nde bulunan bir sehirdir Telaffuz KisayollarBEK GIRISTELAFFUZBEK GIRISTELBEK GIRISSES Maddenin adinin yalnizca yazima bakilarak dogrudan anlasilamayan bir telaffuzu varsa telaffuz bilgisi adin ilk gectigi noktanin hemen sonrasinda parantez icinde verilmelidir Bu duruma ornek olarak diger dillerden yakin gecmiste odunclenmis kelime veya soz obekleri single selfie ozel adlar Ralph Fiennes Delaware Nehri Tao Te Ching veya Turkceye uzun zaman once girmesine ragmen onerilen telaffuzu yaygin olarak bilinmeyen kelimeler koreografi kar verilebilir Eger maddenin adi birden fazla kelimeden olusuyorsa yalnizca telaffuzunun kolay anlasilamayacagi dusunulen kisimlarin telaffuzu edilebilir ornegin in yalnizca soyadinin verilmesi yeterli olabilir Telaffuzun tamami maddenin daha sonraki bir kisminda yer alabilir Baglami olusturan baglantilar KisayolBEK BAGLAMBAG Acilis cumlesi maddenin konusu acisindan onemli olan genis olcekli veya daha temel nitelikteki konulara baglanti vermeli ve maddenin kayda deger oldugunu ortaya koyan baglami olusturmalidir Ornegin bir bina veya yer hakkindaki bir maddenin bu bina veya yerin bulundugu cografi bolgeye bir baglanti vermesi gerekir Basra Korfezi Arap Yarimadasi nin kuzeyi ile Iran in guneybatisi arasinda kalan Hint Okyanusu na bagli bir korfezdir Teknik nitelikteki ya da alan jargonunun parcasi olan bir terimi konu alan bir maddede giris cumlesi veya paragrafi genellikle terimin ait oldugu calisma alanina bir baglanti icerir Dilbilimde artiklik bilgilerin bir defadan fazla verilmesidir Bir kisiyi konu alan bir maddenin ilk cumlesi kisinin tanindigi alan hakkindaki sayfa veya sayfalara baglanti vermelidir Harvey Lavan Van Cliburn Jr 12 Temmuz 1934 27 Subat 2013 1958 yilinda Moskova da duzenlenen ilk ni kazanarak Soguk Savas doneminde dunya capinda taninirliga ulasan Amerikali piyanisttir Bir maddenin konusunu anlayabilmek icin ihtiyac duyulan baglami neyin sagladigi konudan konuya degiskenlik gosterir Gemara Talmud un Misna ile ilgili analiz ve aciklamalar iceren bolumudur Ancak madde konusunun tanimiyla ya da kayda deger olmasinin nedeniyle dogrudan ilgisi olmayan baglantilarin baglam olusturma gerekcesiyle eklenmesinden kacinilmalidir Ornegin Van Cliburn un acilis cumlesi Soguk Savas a baglanti verir cunku kisinin unu dogrudan Caykovski Yarismasi zaferinin bir Soguk Savas sembolu olarak kullanilmasindan gelir 1950 li yillarda Soguk Savas ile hic ilgisi olmayan nedenlerden oturu unlu olan bir kisinin biyografisinde her ne kadar Soguk Savas bu kisinin yasaminda tarihsel baglamda onemli bir yer tutmus olsa da Soguk Savas a hic deginilmemelidir Ayni mantikla yillarin konu icin ozel bir anlami yoksa yillara baglanti vermekten de kacinilmasi gerekir Kalin yazili ifadeden daha once gelen baglantilar eger baglami olusturmak icin gerekli degillerse okuyucu icin kafa karistirici olabilir ve bunlarin giris cumlesinde yer almamasi gerekir Bir kisinin unvan veya gorevi adindan daha once verilebilir Ornegin bir orgeneralin unvani kisinin adindan once yer alacaktir Ancak Orgeneral kelimesi baglanti olarak kullanilmamalidir cunku bunu yapmak baglami olusturmak icin gerekli degildir Bununla birlikte baglam icin gercekten ihtiyac duyulan bir baglantinin kalin yazili ifadeden once gelmesini onlemek icin cumle yapisi dogal olmayacak bir bicime de sokulmamalidir General Anthony Clement Nuts McAuliffe 2 Temmuz 1898 10 Agustos 1975 II Dunya Savasi ndaki Ardenler Taarruzu sirasinda Belcika nin Bastogne sehrinin savunmasinda Amerikan 101 Hava Indirme Tumeni nin kumandani olarak gorev yapan kidemli bir Amerika Birlesik Devletleri Ordusu subayidir Canlilar Madde adi olarak yaygin bir adin kullanilmasi durumunda giris cumlesinde kalin yazilan yaygin addan sonra parantez icinde kalin yazili olmayan ama egik yazilan bilimsel ad gelmelidir Gecerli durumlarda alternatif adlar da verilmeli ve guvenilir kaynaklarla desteklenmelidir Bu alternatif adlar yaygin olarak kullaniliyorsa giriste kalin yazili olarak verilmeli eger kullanimlari sinirliysa maddenin baska bir bolumunde yer almalidir Maddenin baska bir bolumunde yer alan alternatif adlarin kalin yazili olarak verilmesi konusundaki karar maddeler ozelinde ayri ayri verilmelidir Turkce olmayan yaygin adlara yer verilmesi Turkcede de yaygin kullanim soz konusu olmadigi surece gerekli degildir Bu adlarin kullanilmasi durumunda Turkce olmadiklari icin egik yazili olarak verilmeleri gerekir Koala Phascolarctos cinereus Avustralya ya ozgu otobur ve agacta yasayan bir keseli memeli hayvan turudur Madde adi bilimsel ad ise verilmisse bilimsel ad ile yaygin olarak bilinen adin sirasi tersine cevrilmeli ve bilimsel ad hem kalin hem de egik yazilmalidir En yaygin adin parantez icinde verilmesinden kacinilmalidir cunku bu kullanim Vikipedi nin bazi gorunumlerinde bu adin goruntulenmesini onleyebilir Vitis vinifera veya yaygin uzum asmasi Akdeniz bolgesi Orta Avrupa ve guneybati Asya da Fas ve Portekiz den kuzey Almanya ya ve dogudan kuzey Iran a kadar uzanan bir Vitis turudur Brassica oleracea lahana brokoli karnabahar karalahana Bruksel lahanasi ve Milano lahanasi gibi kultivar iceren bir bitki turudur Yasayan insanlarin biyografileriBu konudaki temel kurallar asagidaki gibi ozetlenebilir Ansiklopedik nitelikteki tartismali hususlara iliskin maddenin ilerleyen kisimlarinda guvenilir kaynaklara sahip icerigin giris bolumu kapsaminda ne gereginden fazla one cikmasina ne de gereginden fazla yer kaplamasina izin verilmelidir Giris bolumu bir butun olarak maddeyi dogru bir bicimde ozetlemelidir Bir kisiyi etkileyen yakin zamanda yasanmis olaylar tarihi perspektif icerisinde degerlendirilmelidir En yakin zamanli olayin en kayda deger olay olmasi sart degildir Yeni bilgiler eskilerle dengelenmeli ve tum bilgilere gerekli onem verilmelidir Vikipedi kisileri anma yeri degildir Maddeye konu kisi oldugunde giris bolumu radikal bir degisiklik gecirmemeli veya olumun uzerinde gereginden fazla durulmamalidir Yasayan insanlarin dogum tarihi gibi sahsi bilgileri konusunda birincil kaynaklar kullanilmamalidir Alternatif adlarKisayolBEK GIRISALT Madde adi okuyucularin tarayici penceresinin en ustunde gorunur ve maddenin duzenlenebilir metninin uzerinde buyuk bir 1 duzey baslik gibi goruntulenir Burada koyu kirmizi renkle cevrili olarak gosterilmistir Ilk cumledeki ad her zaman madde adiyla ayni olmayabilir Bu sayfa maddenin adi konusunda degil ilk cumleden ilk basliga kadarki kisim konusunda onerilerde bulunmaktadir Vikipedi nin yazilimi olan MediaWiki bir maddenin birden fazla ada sahip olmasina izin vermemektedir Bu madde adi bir kisi kurulus yer vb ne verilmis olan ad ise maddenin konusu icin kullanilan onemli alternatif adlarin da ilk cumle veya paragraf icinde yer almasi gerekir Bu tur kullanimlara ornek olarak alternatif yazimlar daha uzun veya daha kisa bicimler tarihi adlar ve diger dillerdeki onemli adlar verilebilir Gercekten de alternatif adlarin maddeye ad olan terimden daha uygun olacagi baglamlar olabilmektedir Ornegin su anda adi Gdansk olan sehirden uygun tarihi baglam icerisinde Danzig adiyla soz etmek mumkundur Madde yazarinin okuyucunun edinecegi bilgiyi azami duzeye cikarma istegiyle okunulabilirligi koruma arasinda saglikli bir denge kurmasi gerekir Turkce olmayan adlar Vikipedi nin adlandirma kurallari Turkce kullanimini oneriyor olsa da bir maddenin konusunun Turkce kaynaklarda Turkce olmayan bir adla daha iyi tanindigi durumlar olabilir Bu tur durumlarda madde icin Turkce olmayan adin daha uygun olmasi mumkundur Ilk cumlede kullanim Ilk satirda madde adindan sonra parantez icerisinde bir veya iki alternatif ad yer alabilir Asagidaki ad ornekleri parantez icinde verilebilir ancak bunlarin yer almasi konusunda fikir birligi olmalidir Turkce yazim kurallarinin standartlastirilmasindan once kullanilan adlar gibi arkaik adlarda bu durumun belirtilmesi gerekir orn arkaik ad Yabanci bir dildeki gecerli ve uygun adlara da yer verilmesi onerilir Buna ornek olarak adini Turkce olarak yazmayan bir kisiyi konu alan maddeler gosterilebilir Ayri diller noktali virgul ile Latin alfabesi disindaki alfabelerin romanizasyonu ise virgul ile ayrilmalidir KisayolBEK GIRISKARMASASI Giris cumlesinde karmasa yaratacak yabanci dildeki veya eski adlarin dipnot olarak verilmesi daha uygun olacaktir Biyografiler Biyografi maddeleri icin temel yonergeler asagida ozetlenmistir Kisinin adi eger biliniyorsa kisinin kisaltilmis ya da madde adinda yer verilmemis olan her turlu adi da dahil olmak uzere adi ve soyadini tam olarak sunmalidir Ornegin Calvin Coolidge maddesinde kisinin adi John Calvin Coolidge Jr olarak verilmelidir Bazi dillerde de yaygin olan ve samimiyet sevgi ve yakinlik ifade eden kisa kullanimlar kisinin tam adi verildikten once veya sonra yeniden verilmemektedir Ornegin Tom Hopper icin Thomas Edward Hopper yazilmasi yeterlidir Sandro Botticelli adiyla bilinen Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi gibi ifadeler de yeri geldiginde kullanilabilir Bu gibi kullanimlar tirnak icine alinmaz Kisinin bir takma adi varsa bu ad kisinin ad lar indan sonra ve soyadindan once gelecek sekilde ve tirnak icinde verilir Ornegin Dwight D Eisenhower in giristeki adi Dwight David Ike Eisenhower olarak verilmelidir Tirnak isaretleri kalin yazilmamalidir Ayri bolum kullanimi Alternatif adlarin sayisi uc veya uzeri ise ya da adlar da kendi basina kayda deger nitelikteyse bunlarin Adlar ya da Kokeni gibi bir ad tasiyan ayri bir bolume tasinip burada ele alinmasi gerekebilir Bu tur bir bolum veya paragraf olusturuldugunda alternatif veya yabanci adlar ilk satira geri tasinmamalidir Ancak genis olcude kabul goren Turkce addan farkli olan yerel dildeki bir resmi adin istisnai olarak giriste tutulmasi mumkundur TaslaklarKisayollarBEK GIRISTASLAKBEK GIRISSIZ Maddenin bir taslak olmasi ve baslik icermemesi durumunda girise gerek olmayabilir Vikipedi her ne kadar taslaklarin genisletilmesi yonunde oneride bulunsa da guvenilir kaynaklarin bulunamadigi durumlarda bu mumkun olmayabilir Bir madde 400 ila 500 kelimelik yeterli bir uzunluga getirildiginde kullanicilar bolum basliklari eklemeyi ve taslak siniflandirmasini kaldirmayi dusunebilirler UzunlukKisayolBEK GIRISUZUNLUK Giris bolumunun uzunlugu maddenin boyutuna baglidir Cok kati bir kural olmamakla birlikte giris genellikle dort paragraftan uzun olmamalidir Girisin uzunlugu okuyucularin konuya iliskin kisa ama yararli ve eksiksiz bir ozet beklentisine uygun olmalidir Cok kisa olan bir giris okuyucuyu tatmin etmeyecek cok uzun bir giris de goz korkutacak okumayi guclestirecek ve okuyucunun ilgisini yitirmesine neden olabilecektir Giris bolumunun uzunlugu konusunda asagidaki oneriler yararli olabilir Tabloda yer alan karakter sayisi okuyucunun okudugu bicimlendirilmis nihai surumde yer alan karakter sayisidir Madde uzunlugu Giris uzunlugu15 000 karakterden az Bir veya iki paragraf15 000 ila 30 000 karakter Iki veya uc paragraf30 000 karakterden fazla Uc veya dort paragraf Maddenin uzunlugundan dolayi bagimsiz bir maddeye donusturulmus olan basliklardan soz eden giris bolumleriyle ilgili olarak Vikipedi Ozet bicemi sayfasindan bilgi alinabilir Giris bolumunde degisiklik yapmaTum kullanicilar maddenin en ustunde yer alan Degistir Kaynagi Degistir sekmesine tiklayarak giris uzerinde degisiklik yapabilir Giris bolumu icin varsayilan bir bolum degistirme baglantisi bulunmamaktadir ancak bazi JavaScript betikleri veya tercih ayarlari ile giris bolumu icin de bu secenegin etkinlestirilmesi mumkundur Tercihler Kucuk araclar Bilgilendirmeler Giris degistirme sayfalarin sadece giris bolumunu degistirmek icin madde adinin sag tarafina degistir baglantisi ekleyen bir aractir Tercihler Sayfa yazma alani Genel secenekler Bolum basliklarina sag tiklayarak bolum duzenlemeyi etkinlestirHaber metinlerindeki giris bolumleriyle karsilastirmaVikipedi maddelerinin girisleri haber metinleri gibi yazilmamalidir Her ne kadar iki bicem arasinda onemli bilgilerin one cikarilmasi ve giris bolumunu okuyan okuyucunun yeterli bilgiyi edinmesinin amaclanmasi gibi bazi benzerlikler olsa da bircok da fark mevcuttur Habercilikteki giris bolumleri yalnizca haberin en onemli unsurlarinin ozeti niteligindedir Buradaki bilgiler haberciligin Bes N bir K si olarak da anilir ne nasil neden nerede ne zaman ve kim Haber metinlerindeki girisler genellikle bir veya iki cumle uzunlugundadir Vikipedi maddelerinde ise ilk cumle genellikle bir tanimdir ve giris cok daha uzundur Temel islevi yalnizca konuya giris yapmakla kalmayip ayni zamanda daha fazla bilgi vermek ve maddeyi de ozetlemektir Haber metni girisiyle ansiklopedi maddesi girisi karsilastirmasi Haber metni girisi Ansiklopedi maddesi girisi Orta Hindistan daki Amerikali bocek ilaci sirketinde gerceklesen zehirli gaz sizintisina gece uykusunda yakalanan 410 kisi oldu Yetkililerin yaptigi aciklamaya gore Bhopal sehrindeki olayda en az 12 000 kisi rahatsizlandi ve bunlarin 2 000 kadari hastaneye kaldirildi Hazarika Sanjoy 3 Aralik 1984 Bhopal sehrindeki gaz sizintisinda en az 410 olu The New York Times Bhopal faciasi veya diger adiyla Bhopal gaz felaketi Hindistan da gerceklesen bir gaz sizintisidir ve dunyanin olu sayisi acisindan en agir endustriyel felaketidir 2 3 Aralik 1984 gecesi Madhya Prades eyaletindeki Bhopal sehrinde bulunan Union Carbide India Limited UCIL bocek ilaci tesisinde gerceklesen olayda 500 000 in uzerinde insan MIC maruz kaldi Zehirli madde tesisin yakininda bulunan yerlesim bolgesini de etkiledi Olu sayisi konusundaki tahminler degiskenlik gosterir Resmi olu sayisi 2 259 olarak aciklanirken Madhya Prades yerel yonetimi gaz sizintisiyla baglantili toplam 3 787 olumu teyit etti Bunun disinda 8 000 kisinin sonraki iki hafta icinde oldugu sonrasinda da gazla ilgili hastaliklardan dolayi 8 000 olumun daha yasandigi kaydedildi 2006 yilinda yayimlanan resmi bir belgeye gore sizintidan dolayi 558 125 kisi rahatsizlandi ve bu sayinin 38 478 i gecici ve kismi rahatsizliklar iken yaklasik 3 900 u ise agir ve kalici engel yaratan rahatsizliklardi Meraklandirmaya yonelik girisler KisayolBEK MERAKYOK Tabloid turu gazeteler dergiler ve gorsel yayincilar bazi durumlarda okuyucu veya izleyiciyi haberin tamamini okumaya veya izlemeye tesvik etmek icin onemli bilgileri kasitli olarak vermeyip merak uyandiran giris bolumlerine sahip olabilir Bu tur durumlarda haberin en can alici unsuru bilerek paylasilmaz ve bunu ogrenmek isteyen okuyucu veya izleyici okumaya veya izlemeye devam etmek durumunda kalir Vikipedi de bu biceme hicbir zaman basvurulmamalidir Ornek maddesinin giris bolumu icin 20 yuzyilin son ceyreginde Peter Williams ve Rolf Dietrich Claus gibi arastirmacilar bu parca uzerine calismalarini yayimladi ve gercek olmadigini ileri surdu Christoph Wolff gibi Bach arastirmacilari ise eserin Bach a ait oldugunu savundu Meraklandirmaya yonelik metin ise soyle yazilir 20 yuzyilin son ceyregine kadar parcanin gercek oldugu dusunuluyordu Peki ya gercekten de oyle mi Unlu Bach uzmanlarinin konuyla ilgili neler yazdigini bu maddede okuyun Meraklandirmaya yonelik surum bircok acidan sorunludur ve ansiklopedi kapsaminda kullanilmamalidir TemizlikGiris bolumlerinin temizligi icin Giris yok Giris cok kisa ve Giris cok uzun gibi bakim etiketleri kullanilabilir Ayrica bakinizVikipedi Vikipedi sozluk degildir Iyi tanimlarNotlar Mart 2020 den bu yana Alexa da yer alan wikipedia org girdisinde ortalama bir Vikipedi kullanicisinin gunde sitede 3 dakika 52 saniye gecirdigi bildirilmektedir wikipedia org Rekabet Analizi Pazarlama Karisimi ve Trafik Giris bolumunde dusuk oneme sahip tartismalara yersiz onem verilerek tarafsiz bakis acisi ihlal edilmemelidir Ornegin Bicem el kitabi iceren bir bicem kilavuzudur uygundur ama Bicem el kitabi olarak bilinen bu bicem kilavuzu uygunsuzdur Ornegin Birlesik Krallik asagidaki gibi tanimlanabilir Buyuk Britanya ve Kuzey Irlanda Birlesik Kralligi veya yaygin adiyla Birlesik Krallik B K veya Britanya kita Avrupasinin kuzeybati kiyisi aciklarinda yer alan bir ada ulkesidir Ornegin Matris matematik maddesi asagidaki gibi tanimlanabilir Matematikte matris cogulu matrisler dikdortgen bir sayilar tablosu veya daha genel bir aciklamayla toplanabilir veya carpilabilir soyut miktarlar tablosudur Ornegin Dil agiz icinde bulunan ve tat alma duyusunu gerceklestiren kaslardan yapilmis bir organdir uygundur ama Dil organ agiz icinde bulunan ve tat alma duyusunu gerceklestiren kaslardan yapilmis bir organdir uygunsuzdur Ornegin Guvenilir ucuncu taraf kendisine guven duyan iki taraf arasindaki etkilesime aracilik eden gercek veya tuzel bir kisidir yerine Kriptografide guvenilir ucuncu taraf kendisine guven duyan iki taraf arasindaki etkilesime aracilik eden gercek veya tuzel bir kisidir yazilmalidir Ornegin Pakistan Irak iliskileri Pakistan ve Irak arasindaki iliskilerdir yerine asagidaki daha uygun olacaktir Irak ve Pakistan 1947 yilinda diplomatik iliski kurdu Madde adi yeterince aciklayiciysa her zaman giriste madde adinin yer almasi gerekli degildir Ayrica iliskiler iliskidir gibi bir ifade eger okuyucu diplomatik iliskilerin anlamini bilmiyorsa cok yararli olmayacaktir Buradaki ikinci ornekte madde adinin yinelenmesi yerine iliskilerin 1947 de kuruldugunu belirten yeni bilgilere yer verilmesi yerinde bir cozumdur Bazen artiklik kacinilmaz olabilir Oxford Ingilizce Sozlugu gibi bir maddenin taniminda sozluk kelimesi kacinilmaz olabilir Ancak bu durumlarda dahi ilk cumlenin madde adinda verilmeyen bilgiler vermesi gerekir Burada mumkun oldugu olcude ayni ifadelerin yinelenmesinden kacinilmalidir Dolayisiyla Oxford Ingilizce Sozlugu kapsamli bir Ingilizce sozlugudur yerine Oxford Ingilizce Sozlugu Ingilizce konusunda onde gelen bir sozluktur daha uygundur Her iki cumle de belli bir olcude artiklik iceriyor olsa da ikincisi sozlugun Ingilizce konusunda en saygi duyulan sozluklerden biri oldugunu ifade etmesi acisindan daha iyidir Bir sozlugun ne oldugunu bilen her okuyucunun tum sozluklerin kapsamli oldugunu varsaymasi muhtemeldir o yuzden okuyucuya bu bilgiyi vermenin geregi yoktur Ornegin Imam Arapca إمام Islam dininde lider konumda bulunan kisidir uygundur ama Imam Arapca إمام Islam dinine ait bir terimdir uygun degildir Ornegin Eglog coban siiri yerine kullanilan bir edebiyat terimidir uygundur ama Eglog bir edebiyat terimidir uygun degildir Ornek Amalie Emmy Noether Almanca telaffuz ˈnoːtɐ 23 Mart 1882 14 Nisan 1935 soyut cebir ve teorik fizige olan onemli katkilariyla taninan Alman bir matematikcidir Bu ornek okuyucuya kisinin yalnizca matematikci oldugunu soylemekle kalmamakta kisinin uzmanlik alanini belirtip ek olarak da bu alan disinda yaptigi calismalari belirtmektedir Dogum ve olum yillari zaman baglamini olusturmaktadir Okuyucu maddeyi okumaya devam etmese bile kisinin ne zaman yasadigini hangi isle ugrastigini ve neden kayda deger oldugunu ogrenmistir Ornegin Homer Simpson Simpsonlar da yer alan kurgusal bir karakterdir Buradaki genellikle ibaresinin kullanilmasinin nedeni alternatif adin esanlamli oldugu durumlarda bu adin yonlendirme olarak kullaniminin diger anlami konu alan maddeyi etkileyebilecek olmasidir Bu nedenle anlam ayrimi gibi faktorler degerlendirilerek yonlendirme kararlari alinmalidir Ancak genellikle ibaresinin kullanilmis olmasi metin icinde vurgu amaciyla kalin yaziya basvurulmasi gibi uygunsuz kullanimlar icin bir emsal olarak gorulmemelidir Maddelerin hepsi olmasa da cok buyuk bir cogunlugu maddenin adini ilk satirda kalin yaziyla yinelerler Maddeden ayni sayfaya baglanti verilmesi durumunda baglanti kalin yazili metin olarak gorunur Kalin yazi icin bu yontemin kullanilmasi onerilmez cunku sayfanin tasinmasi durumunda cift yonlendirme sorunu olusacaktir Kalin yazili metnin bir kisminin baglantiya donusturulmesi de onerilmez cunku bu da kalin yazinin gorsel etkisini dusurur Anlam ayrimi sayfalari normal maddelerden farklidir ve okuyucularin aradiklarini bulmasina yardimci olur Bir terim icin bir ana konu maddesinin oldugu durumlarda bu terimin anlam ayrimi sayfasinin giris satirinda hem baglanti iceren hem de kalin yazili bir kullanim olabilir Ornegin Cengiz Han maddesi icin soyle bir giris asiriya kacilmasi anlamina gelir Cengiz Han Turkce telaffuz dʒɛnˈɡiz ˈhan 1 2 Kiril Chingis Haan Cingis Haan Mogolca telaffuz tʃiŋɡɪs xaːŋ dinle Mogol alfabesi Cinggis Qaɣan Cince 成吉思汗 pinyin Cheng Ji Si Han muhtemelen 31 Mayis 1162 25 Agustos 1227 veya dogum adiyla Temucin Turkce telaffuz Turkce telaffuz temuˈtʃin Mogolca Temүzhin Temujin Mogolca telaffuz tʰemutʃiŋ Orta Mogolca Temucin Cince geleneksel 鐵木真 Cince basitlestirilmis 铁木真 pinyin Tie mu zhen veya tapinak adiyla Taizu Cince 元太祖 pinyin Yuan Taizǔ Wade Giles T ai Tsu olumunden sonra tarihin en buyuk tek parca imparatorlugu haline gelen Mogol Imparatorlugu nun kurucusu ve kaganidir Bunun yerine soyle bir giris daha uygun olacaktir Cengiz Han Turkce telaffuz dʒɛnˈɡiz ˈhan Mogolca Chingis haan Chinggis Khaan Mogolca telaffuz t ʃʰiŋɡɪs xaːŋ dinle Mogol alfabesi ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ Chinggis Qa gh an Cingis Haan tahminen 1162 18 Agustos 1227 veya dogum adiyla Temucin olumunden sonra tarihin en buyuk tek parca imparatorlugu haline gelen Mogol Imparatorlugu nun kurucusu ve kaganidir gtdPolitika ve yonergeler Bes temel tas Butun kurallari yok sayinIcerik PAdlandirma kurallari Dogrulanabilirlik Ozgun arastirmalara yer vermemek Resim kullanimi Tarafsiz bakis acisi Telif haklari Vikipedi ne degildir Vikipedi sozluk degildir Yasayan insanlarin biyografileri IftiraYAdil kullanim gerekcelendirme Adlandirma anlasmazligi Anlamsiz icerik Asparagas Dis baglantilar Guvenilir kaynaklar Kayda degerlik Kaynak gosterme Logolar Otobiyografi Rahatsiz edici malzeme Reklam Spoiler Uzun birincil kaynaklarin tam metnini dahil etmeyin Sarki sozleri ve siirler Yilin gunleriDavranis PBotlar Butun kurallari yok sayin Cocuk koruma Degisiklik savasi Uc geri donus kurali Fikir birligi Hukuki tehditler yasaktir Icerik uzerine yorum yapiniz katilimci uzerine degil Kaybolma tercihi Kukla Temiz baslangic Kullanici adi Maddelerin mulkiyeti Nezaket Taciz VandalizmYCikar catismasi Gorgu kurallari Goruslerinizi aciklamak icin Vikipedi yi aksatmayin Isleyisi aksatici degisiklik Iyi niyet varsayin Lutfen yeni kullanicilari isirmayiniz Sistemle oynamak Tartisma sayfasi Imza kullanimi Oy avciligiSilme PGozetmenler Hizli silme Saldiri sayfasi Silme onerisi Silme politikasiUygulama PAcik vekiller Anlasmazliklarin giderilmesi Engelleme politikasi Hizmetliler Hizmetli yetkilerinin geri alinmasi Koruma politikasiYHizmetlilik basvurularinda kacinilmasi gereken gerekceler Yuksek riskli sablonlarDegisiklik PDegisiklik politikasiYAnlam ayrimi Cesur ol Degisiklik suzgeci Madde boyutu Ozet bicemi Taslak madde Vikipedi icinde kopyalamaBicemBicem el kitabi Icindekiler Baglantilar Basliklar Bilgi kutulari Buyuk harfler Duzen Gizli metin Giris bolumu Islam Listeler Muzik ornekleri Sakinilacak kelimeler Televizyon Ticari markalarSiniflandirmaKategorilendirmeProje YKisayol Kullanici sayfasi Kullanici kutulariWMF PDostane alan politikalari Gizlilik Kullanim Sartlari Lisanslama ve telif hakki Politikalar listesiPolitika ve yonergelerin listesi P Politikalar listesi Y Yonergeler listesi