İspanya (İspanyolca:
İspanya | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Başkent ve en büyük şehir | Madrid | ||||||||||
Resmî dil(ler) | İspanyolca | ||||||||||
Tanınan bölgesel dil(ler) | Aragonca, Aranca, Baskça, Katalanca, Leonca ve Galiçyaca | ||||||||||
Etnik gruplar |
| ||||||||||
Demonim | İspanyol | ||||||||||
Hükûmet | Üniter parlamenter monarşi | ||||||||||
| |||||||||||
Yasama organı | |||||||||||
Senato | |||||||||||
Temsilciler Kongresi | |||||||||||
Kuruluş | |||||||||||
| |||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 505.992 km2 (52.) | ||||||||||
• Su (%) | 1,26 | ||||||||||
Nüfus | |||||||||||
• 2020 sayımı | 47,450,795 | ||||||||||
• Yoğunluk | 93/km2 (106.) | ||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 1,959 trilyon $ (16.) | ||||||||||
• Kişi başına | 41.546 $ (33..) | ||||||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 1,461 trilyon $ (14.) | ||||||||||
• Kişi başına | 29.564 $ (29.) | ||||||||||
Gini (2019) | ▼ 33.0 orta · 103. | ||||||||||
İGE (2019) | 0.904 çok yüksek · 25. | ||||||||||
Para birimi | Euro (€, EUR) | ||||||||||
Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||
Telefon kodu | 34 | ||||||||||
İnternet alan adı | .es |
İspanya parlamenter demokrasi şeklinde örgütlenmiş bir anayasal monarşi rejimi ile yönetilir. 1 Ocak 1986'dan beri Avrupa Birliği'nin, 30 Mayıs 1982'den beri NATO'nun bir üyesidir.
Tarihçe
MÖ 1100 yıllarında Fenikeliler, İspanya topraklarında ilk yerleşim merkezlerini kurmaya başladılar. Onları Keltler ve Yunanlar takip etti. İspanya daha sonra Kartacalıların egemenliğine girdi. MÖ 202 yılında Romalılar Kartacalıları İber Yarımadası'ndan attılar. Roma İmparatorluğu bu tarihten itibaren İspanya'da birliği sağladı ve zamanla Hristiyanlığı burada kabul ettirdi.
Milattan Sonra 5. yüzyılda İspanya, Germen kabilelerinin saldırılarına hedef oldu. Sırayla Alanlar, Suevler ve Vandalların ardından Vizigotlar İspanya'ya hâkim oldu. Vizigotların hâkimiyeti uzun sürdü ve Hristiyanlığı kabul eden Vizigotlar, İspanya'da Hristiyanlığın yayılmasını sağladı.
Endülüs dönemi
711'de Afrika'dan gelen Müslümanlar, 8. asırdan 10. asra kadar kuzeydeki birkaç bölge dışında İspanya'ya hâkim oldular ve burada Endülüs medeniyetini kurdular.
On birinci yüzyılda bu ülkenin iç karışıklıklarından faydalanan Hristiyanlar kuzeyden başlayarak yarımadayı tekrar ele geçirmeye başladı. 1276 yılında Müslümanların elinde yalnızca güneydeki Granada kalmıştı. Aragon kralı II. Fernando ile Kastilya kraliçesi I. İsabel'in evlenmesi ve ordularını birleştirmesi ile Hristiyanlar daha da güçlenmiş ve Yahudilerle Müslümanları Endülüs'ten çıkarmışlardır. Kemal Reis komutasında bir donanma ile kurtulan Yahudilerle Müslümanlar gemilerle doğuya getirilmişlerdir. Geride Avrupalıların da yararlandığı birçok bilim ve fen kitabı bıraktılar.
Aydınlanma Çağı dönemi
1492'de Müslümanların son kalesi Granada Krallığı yıkıldı. Aynı yıl Kristof Kolomb İspanyol hükümdarının maddi desteğiyle Amerika'yı keşfettiği ünlü gezisine çıktı. Bu yolculuk, İspanya'nın dünyanın en büyük sömürge imparatorluklarından birini kurmasına yol açtı. İspanyol askerler, onları hediyelerle karşılayan yerlilere köleleştirme, işkence, soykırım yaşattılar. Kristof Kolomb'un yakın bir arkadaşının çocuğu olan ve yerlilere yapılan zulümlere tanık olan Bartolomé de las Casas, 1542 tarihli Kızılderililer Nasıl Yok Edildi ? isimli kitabında şunları yazmaktadır: "Amerika yerlilerinin Hristiyanlara karşı giriştikleri savaşta haklı olduklarına yüzde yüz eminim. Öte yandan Hristiyanlar onlarla tek bir haklı savaş yapmadı. Tam tersine savaşları dünyadaki hiçbir zorbanın olamadığı kadar şeytansı ve haksızdı."
1588 yılında İspanyol Armada'nın İngiliz donanmasına yenilmesini takip eden taht ve din kavgaları sonunda İspanya zayıflayarak çökmeye başladı. 1640'ta Portekiz'i, 1714'te ise Avrupa'daki bazı topraklarını ve Cebelitarık'ı kaybetti. On dokuzuncu yüzyılın başlarında İspanyolların Amerika'daki bütün sömürgeleri bağımsızlıklarını kazandı.
I. Dünya Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi
I. Dünya Savaşı'nda İspanya bütün davetlere rağmen tarafsız olarak kaldı, fakat savaştan büyük ölçüde etkilendi. Fransa, İspanya'nın bazı topraklarına saldırıp işgal etti. General Primoderivera, çıkan ayaklanmaları bastırarak ülkede diktatörlük kurdu. 1930 yılında iktidardan düştü. Bir yıl sonra yapılan seçimleri cumhuriyetçilerin kazanması sonucu Kral VIII. Alfonso ülkeyi terk etti. 1936'da yapılan seçimlerde solcuların başarılı olması üzerine General Franco seçilmiş hükûmete darbe yapmak istedi ve ülkede iç savaş baş gösterdi.
Franco Dönemi
1939'da iç savaşın sona ermesiyle Franco devlet Başkanı oldu. II. Dünya Savaşı'na da katılmayan İspanya'da ordunun desteğiyle Franco savaştan sonra da yerini korudu. 1975 yılında Franco'nun ölmesiyle yerine I. Juan Carlos geçti. 1976'da Başbakan Navarro'nun istifası ile Carlos kral oldu ve Alfonso Sourez'i başbakanlığa atadı.
Demokrasiye Geçiş Dönemi
15 Haziran 1977'de, 41 yıl sonra İspanya'da ilk defa genel seçimler yapıldı. Sourez'in başkanı olduğu Demokratik Merkez Birliği çoğunluğu elde etti. 1981'de sağcı Albay Tejero Cortes'in meclisi basarak yaptığı darbe girişimi sonuçsuz kaldı. 1982 seçimlerinde ise Sosyalist Parti seçimi büyük çoğunluğu elde ederek kazandı ve 46 yıl sonra İspanya'da yeniden bir sol iktidarın doğmasını sağladı.
Politika
Anayasa
İspanya anayasası 1978'de kabul edilen anayasadır.
İspanya'nın anayasası 1812'de kabul edilen anayasaya dayanır. 1975'te Francisco Franco'nun ölümünden sonra 1977'de yapılan seçimlerle Constituent Cortes adında anayasal bir kurum olarak görev yapan meclis, anayasayı değiştirmek üzere toplandı ve 1978 anayasasını çıkarttı. Sonucunda da İspanya 17 özerk devlet ve 2 özerk şehre ayrıldı.
Dış ilişkiler
1975'te Francisco Franco'nun ölümünden sonra, Franco rejiminin dış ilişkileri engellediği İspanya, dış ilişkilerini geliştirmeye karar verdi. 1982'de NATO, 1986'da ise Avrupa Birliği üyesi oldu. 2001'de Kuzey Kore ile ilişkilerin normalleştirilmesi ile de İspanya tüm dünya ile ilişkilerini düzeltmiş oldu.
Sorunlar
- Birleşik Krallık: İspanya ile Birleşik Krallık arasında 6 km² alan kaplayan Cebelitarık sorunu bulunmaktadır. İber Yarımadası'nın en güneyinde bulunan Cebelitarık 1704'te İngilizler tarafından İspanya Veraset Savaşları sırasında fethedilmişti. Sorun yasal olarak Utrecht Barışı ile çözüme kavuşmuştu. Bu barışa göre Birleşik Krallık, Cebelitarık'ı sonsuza kadar alıyordu. Sorun şu anda Birleşmiş Milletler ile çözümlenmeye çalışılmaktadır.
- Fas: Fas, İspanya'dan Afrika kıyılarında bulunan Ceuta ve Melilla şehirlerini istemektedir.
- Portekiz: Portekiz ise İspanya'nın Olivenza bölgesindeki egemenliğini tanımamaktadır.
İspanya yönetim birimleri
İspanya 17 özerk bölgeye (comunidades autónomas) ve 2 özerk şehre (ciudades autónomas) ayrılmıştır. Ayrıca İspanya'da elli il bulunmaktadır. Yedi özerk bölgenin her biri (Asturias, Balear Adaları, Cantabria, La Rioja, Madrid, Murcia ve Navarre) aynı zamanda bir ildir.
Tarihî sebeplerden ötürü, bazı iller ayrıca comarcas denilen ilçelere ayrılmıştır. İspanya'daki en küçük yönetim birimi belediyelerdir (municipio).
Coğrafya
İspanya (Batıdaki) Portekiz ve Birleşik Krallık'a ait olan (Güneydeki) Cebelitarık ile birlikte İber Yarımadası'nda, 36° ve 43,5° kuzey enlemleri ve (Balear Adaları, Kanarya Adaları, Septe ve Melilla'yı saymazsak) 9° batı ve 3° doğu boylamları arasında bulunur. İspanya İber Yarımadası'nın yedide altısını kaplar. Kuzeydoğusunda Pireneler boyunca Fransa ve Andorra ile İspanya arasındaki sınır uzanır. Bununla birlikte Akdeniz'de bulunan Balear Adaları, Atlantik Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları ve Kuzey Afrika kıyılarında bulunan Septe ve Melilla eyaletleri de İspanya sınırları dâhilindedir. Fransa sınırlarındaki Llívia şehri de İspanya'ya aittir. Bununla birlikte Fas kıyılarında bulunan Chafarinas Adaları, , , ve ile Perejil Adası da İspanya'ya aittir.
Toplam sınır uzunluğu 1917,8 km'dir. Andorra ile 63,7 km, Fransa ile 623 km, Cebelitarık ile 1,2 km, Portekiz ile 1214 km, Fas ile (Ceuta şehri) 15,9 km uzunluğunda sınırı vardır. 4964 km uzunluğunda kıyı şeridi vardır.
Septe ve Melilla şehirleri Kuzey Afrika'da bulunur ve Fas gibi Akdeniz kıyısındadırlar. İspanya'nın yüzölçümü 505.988 km karedir. İspanya, dağlık bir ülke olup ortalama yüksekliği 600 m olan dağlarıyla yükseklik açısından Avrupa'da İsviçre'den sonra ikinci sırada yer alır.
Plato ve yüksek ovaları çevreleyen dağların batı kesimleri hariç yarımadanın beşte ikisinden fazlasını sıradağlar kuşatır. Yarımadanın belli başlı nehirleri doğudan batıya doğru bir yol izleyerek Atlantik Okyanusu'na akar. Ebro Nehri, Akdeniz'e dökülür. Denizciliğe elverişli tek nehir olan Guadalquivir ise Sevilla şehrinden geçer.
İspanya'nın en kuzeydeki noktası , en batıda 'dur, bunların ikisi de Galisya Bölgesi'ndedir. En güneydeki noktası Tarifa'daki , en doğudaki noktası ise 'dur. Kuzeyden güneye doğru uzanan en geniş alan 856 km, doğudan batıya uzanan en geniş alan ise 1.020 km'dir.
İspanya'nın en büyük ve tek gölü 368 hektarlık bir alana yayılan ve 55 metre derinliğinde olan Lago de Sanabria'dır.
Yüzey şekilleri
İspanya'daki en yüksek dağ Kanarya Adaları'na ait olan Tenerife Adası'ndaki Pico del Teide (3718 m)'dir. Anakaradaki en yüksek dağ ise Granada Eyaleti'ndeki Sierra Nevada'da bulunan Mulhacén (3482 m) dağıdır.
İspanya'nın kuzey kıyısı sadece Gijón ve Avilés ve Ribadeo ve La Coruña'nın arasında önemli çıkıntılar gösterirken, diğer yerlerde neredeyse düz bir hat şeklinde ilerler. Ülkenin diğer kıyılarına nazaran bu kıyı şeritleri dik ve aşılması zor kıyılar olarak tanımlanabilirler. Bunun nedeni burada bulunan dağların hemen hemen her yerde denizin içine kadar girmesidir. Bu kıyı şeridine ancak nehirlerin ağzından ve denizin kıyının iç taraflarına kadar girdiği, özellikle Galisya bölgesinde sıkça bulunan kollardan (Ríalardan) mümkündür. İspanya'nın batısı da tamamen bu kıyı özelliklerini gösterir, ama buradaki dağlar sadece burunlarda denizin içine kadar girdiklerinden ve Ría'ların arka kısımlarında genellikle düzlük alanlar bulunduğundan kuzey kadar aşılması güç bir kıyı şeridi değildir.
Güney ve doğu kıyılarının karakteristik özelliği ise düz haliçler ve bu haliçlerin aralarında bulunan ve tepelik alanlarla sona eren çıkıntılardır. Bu şeritler kuzey ve batı kıyılarına oranla çok daha kolay aşılabilen kıyılardır. Güney kıyısındaki en önemli körfezler batıdan doğuya doğru Cádiz, Málaga, Almería ve Cartagena Körfezleri; doğu kıyısındakiler ise ve Valensiya Körfezi'dir. İspanya'nın en uzun nehirleri Douro, Tejo ve Ebro'dur.
İklimi
- : Atlantik Okyanusu kıyısındaki bölgelerde görülür: Galisya, Asturya, Kantabria, Bask Ülkesi, Navarra. Özellikle kış aylarında yağış görülür, kış ve yaz oldukça ılıman geçer.
- Okyanus-Kıtasal İklim: İber Yarımadası'nın ortasında görülür: Kastilya Leon, Madrid, La Rioja, Kastilya-La Mancha, Ekstremadura ve Endülüs. Kışlar oldukça soğuk geçer ve özellikle kuzeyde kar yağışları görülür, yazlar ise sıcaktır.
- Kıtasal Akdeniz İklimi: Aragona, Katalonya, Valensiya (iç kısımlarında), Murcia, Kastilya-La Mancha ve Endülüs'te görülür. Yağışlar ilkbahar ve sonbahar aylarında görülürken, yazlar sıcak, kışlar ise soğuk geçer.
- Akdeniz iklimi: Katalonya'da, Balear Adaları'nda, Valensiya'da, Murcia'da ve Endülüs'te görülür. Çoğunlukla ilkbahar ve sonbahar aylarında yağış görülür. Yağışlar kuzeyden güneye doğru gidildikçe azalan bir seyirdedir (Barselona 640 mm, Tortosa 524 mm, Valencia 454 mm, Alicante 336 mm, Almería 196 mm). Kış aylarındaki hava sıcaklıkları çok düşük olmamakla birlikte yazın sıcak bir hava hâkimdir.
- Subtropikal İklim: Kanarya Adaları'nda görülür. Neredeyse bütün yıl boyunca ılıman bir iklim hâkimdir (18 ile 24 °C arası). Kış mevsimi yok denecek kadar hafif geçer. Santa Cruz de Tenerife'deki ortalama hava sıcaklıkları ocak ayında 17,9 °C, ağustos ayında ise 25,1 °C'dir. Kanarya Adaları'nın yağış oranı bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermektedir.
- Dağ İklimi: Pireneler'in yüksek kesimlerinde ve Kastilya dağlarının yüksek yerlerinde görülen bir iklimdir. Kışlar uzun geçer, yazlar ise kısa ve ılımandır. özellikle kış ayları bölgede yoğun don olayları görülür bu sebeple yaz aylarının gelmesi uzar yazlar kısa ve ılıman geçer temmuz ayının ortalarına doğru bölgede şiddetli yağmurlar başlar ve su baskınları meydana gelir.
Askeriye
İspanya ordusunu (İspanyolca: Fuerzas Armadas Españolas) kral yönetir. Ordu dörde ayrılır.
- Kara Kuvvetleri (Ejército de Tierra)
- Deniz Kuvvetleri (Armada)
- Hava Kuvvetleri (Ejército del Aire)
- Askeri Polis Kuvvetleri (Guardia Civil)
Ekonomi
Dünya Bankası verilerine göre İspanya dünyanın en büyük sekizinci ekonomisine sahiptir. CIA verilerine göre İspanya'nın Gayri safi millî hasılası 1,362 trilyon dolardır. Kişi başına düşen GSMH ise yaklaşık 33.700 dolardır.İspanya ekonomisi 2007 yılında tüm G7 ülkelerini geride bırakarak %3,8 büyümüştür.
İspanya 1999 yılında kendi para birimi Peseta'yı bırakarak diğer Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte Euro para birimine geçmiştir.
İspanya'da 22,19 milyon çalışan bulunurken bunların %3,5'i tarımda %29,8'i sanayide, kalan %66,6'lık kesimi de hizmet sektöründe çalışmaktadır. Ancak bununla birlikte %22,3'lük işsizlik oranıyla Avrupa ortalamasının üstündedir.
Otomotiv endüstrisi
Otomotiv endüstrisi, ülkedeki en büyük işverenlerden biridir. 2015 yılında İspanya, Almanya'dan sonra dünyanın en büyük 8. otomobil üreticisi ve Avrupa'nın en büyük 2. otomobil üreticisi ülkesiydi.
2016 itibarıyla, otomotiv endüstrisi İspanya'nın gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 8,7'sini üretiyordu ve imalat sanayinin yaklaşık yüzde dokuzunu istihdam ediyordu. 2008'de otomobil endüstrisi en çok ihraç edilen 2. endüstri iken 2015'te toplam üretimin yaklaşık %80'i ihracat içindi.
Alman şirketleri 2015'te İspanya'ya 4,8 milyar Euro akıtarak ülkeyi doğrudan Alman yabancı yatırımı için yalnızca ABD'nin ardından ikinci en büyük hedef haline getirdi. Bu yatırımın aslan payı olan 4 milyar Euro, ülkenin otomobil endüstrisine gitti.
Enerji
2010 yılında İspanya, Alvarado, Badajoz yakınlarındaki La Florida adlı devasa bir elektrik santrali tesisiyle Amerika Birleşik Devletleri'ni geride bırakarak güneş enerjisi dünya lideri oldu. İspanya aynı zamanda Avrupa'nın ana rüzgar enerjisi üreticisidir. 2010 yılında rüzgar türbinleri, İspanya'da üretilen tüm elektrik enerjisinin %16,4'ünü oluşturan 42.976 GWh üretti. 9 Kasım 2010'da rüzgar enerjisi, anakara elektrik talebinin %53'ünü kapsayan ve 14 nükleer reaktörünkine eşdeğer miktarda enerji üreten ani bir tarihi zirveye ulaştı. İspanya'da kullanılan diğer yenilenebilir enerjiler hidroelektrik, biyokütle ve denizciliktir (inşa halindeki 2 enerji santrali).
İspanya'da kullanılan yenilenemeyen enerji kaynakları nükleer (8 faal reaktör), gaz, kömür ve petroldür. Fosil yakıtlar birlikte, 2009'da İspanya'nın elektriğinin %58'ini üreterek OECD ortalaması olan %61'in biraz altında kaldı.
Bilim ve Teknoloji
Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), ülkede bilimsel araştırmalara adanmış önde gelen kamu kurumudur. 2018 SCImago Kurumları Sıralamasında dünya çapında 5. en iyi devlet bilim kurumu (ve genel olarak 32.) olarak yer aldı. İspanya, Küresel İnovasyon Endeksi'nde 2019'da 29. iken 2021'de 30. sırada yer aldı.
Yüksek öğretim kurumları (bölgesel, NUTS2 düzeyinde yönetilen) ülkedeki temel araştırmaların yaklaşık %60'ını gerçekleştirmektedir. Aynı şekilde, özel sektörün Ar-Ge harcamalarına katkısı diğer AB ve OECD ülkelerine göre çok daha düşüktür.
Kültür
Turizm
Birleşmiş Milletler Turizm Örgütü'nün verilerine göre 2019 yılındaki verilerine göre Dünya'da 89 milyon turistli Fransa'dan sonra 83 milyon turistle İspanya en çok ziyaret edilen 2. ülke konumundadır.
Eğitim
İspanya'da devlet okullarında eğitim ücretsiz ve 6 ila 16 yaş arasındaki çocuklar için zorunludur. Ülkede özel ve yarı özel okullar da bulunmaktadır. Çocuklar, altıncı sınıfa kadar ilkokula, daha sonra ortaöğretim birinci sınıfa başlarlar.
Okul Düzeyi | Yaş |
---|---|
Okul öncesi eğitim | 0-6 |
İlköğretim | 6-11 |
Ortaöğretim | 12-15 |
16-18 | |
Yükseköğretim | 18+ |
Nüfus
1 Ocak 2020 yılı itibarıyla İspanya Ulusal İstatistik Enstitüsü'ne göre, İspanya'nın nüfusu 47.329.981 kişidir. Ülkedeki erkek nüfusu 23.197.625 kişi, kadın nüfusu ise 24.132.356 kişidir. Bunun yanı sıra ülkede yabancı kökenli olarak 5.235.375 kişi yaşamaktadır. Nüfus yılda %0,096 oranında artmaktadır. Kilometrekare başına 89,6 kişi düşmektedir. En yoğun il ise Madrid'dir.
Ülke genelinde tahminî ömür 79,92 yılken, erkeklerde bu rakam 76,6 yıl kadınlarda ise 83,45 yıldır.
Ülke nüfusu yüksek sanayileşme ve göçlerden dolayı 20. yüzyılda iki katına çıktı. Bunun ardından, 1980'lerden sonra doğum oranı azaldı ve elli ilden on birinde ciddi nüfus düşüşleri meydana geldi. Bundan sonra Latin Amerika, Doğu Avrupa, Afrika gibi yerlerden göç edenlerin sayısı arttı.
İspanya'da eşcinsel çiftler evlenme hakkına sahiptirler.
Diller
İspanya'da konuşulan diller ağırlıklı olarak şunlardır:
Dil | Yüzde dilimi | Resmî olduğu yerler |
---|---|---|
İspanyolca | %82 | Tüm ülke |
Katalanca | %10 | Katalonya Balear Adaları Valensiya |
Galiçyaca | %6 | Galiçya |
Baskça | %1,6 | Bask Navarra'nın bazı bölgeleri |
Aranese | ? | Val d'Aran |
İspanyolca İspanya'nın tek resmi dili olarak kabul edilir, diğer diller ise sadece özerk bölgelerde günlük hayatta kullanılan ana dildir.
Bununla birlikte Valensiya Bölgesi'nde Katalancanın bir bask lehçesi olan Valensiyaca konuşulurken, Balear Adaları'nda da Katalancanın bir başka lehçesi olan konuşulur. Bunların dışında küçük gruplar tarafından konuşulan azınlık dilleri de bulunur. Bunlardn birkaç tanesi Asturyasca, Aragonca ve Aranese'dir. Bununla birlikte Melilla'da yaşayan Tamazight dili konuşurken, Olivenza'da (Ekstremadura) hâlâ Portekizce konuşan gruplar bulunmaktadır.
Tatil sezonu başladığında Almanya'dan, Polonya'dan ve birçok Güney Amerika ülkesinden özellikle tatil yörelerine çalışmaya gelen birçok kişi bulunur. ya da gibi bazı turistik bölgelere yerleşmiş olan birçok Alman ve İngiliz de mevcuttur.
Yabancı dil olarak İngilizce ve Fransızca konuşulur. Genç İspanyollar yabancı dil olarak daha çok İngilizceyi öğrenirken, yaşı büyük olan İspanyollar daha ziyade Fransızca bilmektedirler.
Dinler ve dünya görüşleri
2022 Centro de Investigaciones Sociológicas(http://cis.es/ 8 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .) verilerine göre İspanya halkının %56'sı Katolik (%38 inanan ama düzenli ibadet etmeyen %18'sı düzenli ibadet eden) %38 Dinsiz (%14 Ateist, %12 Agnostik %12 Tanımsız) %3 Diğer dinlere bağlıdır %3 ankete cevap vermemiştir.
Katolik Kilisesi Papalıkla yapılan bir anlaşmadan dolayı İspanya hükûmeti tarafından desteklenen bir kilisedir. İspanya'da Katolik Kilisesi inananlardan toplanan yardımlar sonucu ayakta kaldığından, resmi olarak yardım toplamasına da gerek yoktur. Hıristiyanların en çok ziyaret ettiği kutsal yerlerden biri olan Santiago de Compostela da İspanya'da bulunmaktadır.
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
Kaynakça
- ^ . Instituto Nacional de Estadística (INE). 28 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2019.
- ^ . ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ a b c d e f g h i j "Instutito Nacional de Estatistica (Ulusal İstatistik Kurumu)". 13 Ocak 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- ^ . aksam.com.tr. 10 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010.
- ^ "Unemployment rate - total". 18 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Eylül 2010.
- ^ a b Méndez-Barreira, Victor. "Car Makers Pour Money Into Spain". WSJ (İngilizce). 24 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ . web.archive.org. 26 Mart 2013. 26 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Spain Is World's Leader In Solar Energy". NPR.org (İngilizce). 19 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ . web.archive.org. 24 Kasım 2010. 24 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ Villalobos, Alvaro. "Spain's Bilbao fights to lead European wind power sector". phys.org (İngilizce). 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Spain's Bilbao fights to lead European wind power sector". The Local Spain (İngilizce). 6 Mayıs 2018. 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Index". Asociación Empresarial Eólica (İngilizce). 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ Méndez, Rafael (9 Kasım 2009). "La eólica supera por primera vez la mitad de la producción eléctrica". El País (İspanyolca). ISSN 1134-6582. 25 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ . web.archive.org. 14 Aralık 2011. 14 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "14 reactores nucleares movidos por el viento". El País (İspanyolca). 9 Kasım 2010. ISSN 1134-6582. 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Alimentación,salud,...diario del Consumidor Eroski Consumer | Consumer" (İspanyolca). 13 Mayıs 2021. 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ . web.archive.org. 16 Ekim 2013. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Research and Innovation Rankings 2022". www.scimagoir.com. 8 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Global Innovation Index 2021: Which are the most innovative countries?". www.wipo.int (İngilizce). 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Global Innovation Index 2019". www.wipo.int (İngilizce). 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "RTD - Global Innovation Index 2020 (Cornell/Insead/WIPO)". ec.europa.eu. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ . web.archive.org. 2 Eylül 2021. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Yabancı Ar-Ge'nin yeri açısından üniversiteler önemli midir?". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". academic.oup.com. 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
- ^ World Tourism Organization (UNWTO), (Ed.) (28 Ağustos 2019). International Tourism Highlights, 2019 Edition. World Tourism Organization (UNWTO). doi:10.18111/9789284421152. ISBN . 16 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ "living-in-spain". 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "ine | poblacion". 13 Ocak 2019 tarihinde kaynağından .
- ^ . 22 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010.
- ^ "Instituto Nacional de Estadística" (PDF). 2019.
Dış bağlantılar
İspanya hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Commons'ta dosyalar | |
Vikisöz'de alıntılar |
- Hükûmetin resmî web sitesi.3 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- İspanya'dan fotoğraflar 4 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- İspanya'daki Ünlü Müzeler 7 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ispanya Ispanyolca esˈpaɲa resmi adiyla Ispanya Kralligi Ispanyolca Reino de Espana Avrupa nin guneybatisinda Iber Yarimadasi nda yer alan ulkedir Guneyde ve doguda Akdeniz e kuzeyde ise Atlantik Okyanusu na kiyisi vardir Batida Portekiz kuzeyde Fransa Andorra ve guneyde Birlesik Krallik Cebelitarik ile komsudur Ispanya topraklari ayrica Akdeniz de Balear Adalari Atlantik Okyanusu nda Kanarya Adalari ni ve Kuzey Afrika da Ceuta ve Melilla adli iki ozerk sehri de kapsar 505 992 km2lik alaniyla Ispanya Fransa dan sonra Bati Avrupa daki ikinci buyuk ulkedir 650 metrelik ortalama yuksekligi ile de Isvicre den sonra Avrupa daki ikinci yuksek ulkedir kaynak belirtilmeli IspanyaReino de Espana Ispanyolca Ispanya KralligiBayrak ArmaSlogan Latince Daha Ileriye Milli mars Ispanyolca Marcha Real Kraliyet Marsi source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Baskent ve en buyuk sehirMadridResmi dil ler IspanyolcaTaninan bolgesel dil ler Aragonca Aranca Baskca Katalanca Leonca ve GalicyacaEtnik gruplar 90 Ispanyollar kaynak belirtilmeli 10 digerDemonimIspanyolHukumetUniter parlamenter monarsi KralVI Felipe BasbakanPedro SanchezYasama organi Ust meclisSenato Alt meclisTemsilciler KongresiKurulus fiilen1479 kanunen1716 Ilk Anayasa29 Mart 1812 Ispanya Anayasasi29 Aralik 1978 Avrupa Birligine uyeligi1 Ocak 1986Yuzolcumu Toplam505 992 km2 52 Su 1 26Nufus 2020 sayimi47 450 795 Yogunluk93 km2 106 GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam1 959 trilyon 16 Kisi basina41 546 33 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam1 461 trilyon 14 Kisi basina29 564 29 Gini 2019 33 0 orta 103 IGE 2019 0 904 cok yuksek 25 Para birimiEuro EUR Zaman dilimiUTC 1 OAS Yaz YSU UTC 2 OAYS Trafik akisisagTelefon kodu34Internet alan adi es Ispanya parlamenter demokrasi seklinde orgutlenmis bir anayasal monarsi rejimi ile yonetilir 1 Ocak 1986 dan beri Avrupa Birligi nin 30 Mayis 1982 den beri NATO nun bir uyesidir Ispanya Krali VI Felipe 2014 TarihceMO 1100 yillarinda Fenikeliler Ispanya topraklarinda ilk yerlesim merkezlerini kurmaya basladilar Onlari Keltler ve Yunanlar takip etti Ispanya daha sonra Kartacalilarin egemenligine girdi MO 202 yilinda Romalilar Kartacalilari Iber Yarimadasi ndan attilar Roma Imparatorlugu bu tarihten itibaren Ispanya da birligi sagladi ve zamanla Hristiyanligi burada kabul ettirdi Milattan Sonra 5 yuzyilda Ispanya Germen kabilelerinin saldirilarina hedef oldu Sirayla Alanlar Suevler ve Vandallarin ardindan Vizigotlar Ispanya ya hakim oldu Vizigotlarin hakimiyeti uzun surdu ve Hristiyanligi kabul eden Vizigotlar Ispanya da Hristiyanligin yayilmasini sagladi Endulus donemi 711 de Afrika dan gelen Muslumanlar 8 asirdan 10 asra kadar kuzeydeki birkac bolge disinda Ispanya ya hakim oldular ve burada Endulus medeniyetini kurdular On birinci yuzyilda bu ulkenin ic karisikliklarindan faydalanan Hristiyanlar kuzeyden baslayarak yarimadayi tekrar ele gecirmeye basladi 1276 yilinda Muslumanlarin elinde yalnizca guneydeki Granada kalmisti Aragon krali II Fernando ile Kastilya kralicesi I Isabel in evlenmesi ve ordularini birlestirmesi ile Hristiyanlar daha da guclenmis ve Yahudilerle Muslumanlari Endulus ten cikarmislardir Kemal Reis komutasinda bir donanma ile kurtulan Yahudilerle Muslumanlar gemilerle doguya getirilmislerdir Geride Avrupalilarin da yararlandigi bircok bilim ve fen kitabi biraktilar Aydinlanma Cagi donemi 1492 de Muslumanlarin son kalesi Granada Kralligi yikildi Ayni yil Kristof Kolomb Ispanyol hukumdarinin maddi destegiyle Amerika yi kesfettigi unlu gezisine cikti Bu yolculuk Ispanya nin dunyanin en buyuk somurge imparatorluklarindan birini kurmasina yol acti Ispanyol askerler onlari hediyelerle karsilayan yerlilere kolelestirme iskence soykirim yasattilar Kristof Kolomb un yakin bir arkadasinin cocugu olan ve yerlilere yapilan zulumlere tanik olan Bartolome de las Casas 1542 tarihli Kizilderililer Nasil Yok Edildi isimli kitabinda sunlari yazmaktadir Amerika yerlilerinin Hristiyanlara karsi giristikleri savasta hakli olduklarina yuzde yuz eminim Ote yandan Hristiyanlar onlarla tek bir hakli savas yapmadi Tam tersine savaslari dunyadaki hicbir zorbanin olamadigi kadar seytansi ve haksizdi 1588 yilinda Ispanyol Armada nin Ingiliz donanmasina yenilmesini takip eden taht ve din kavgalari sonunda Ispanya zayiflayarak cokmeye basladi 1640 ta Portekiz i 1714 te ise Avrupa daki bazi topraklarini ve Cebelitarik i kaybetti On dokuzuncu yuzyilin baslarinda Ispanyollarin Amerika daki butun somurgeleri bagimsizliklarini kazandi I Dunya Savasi ve Cumhuriyet Donemi I Dunya Savasi nda Ispanya butun davetlere ragmen tarafsiz olarak kaldi fakat savastan buyuk olcude etkilendi Fransa Ispanya nin bazi topraklarina saldirip isgal etti General Primoderivera cikan ayaklanmalari bastirarak ulkede diktatorluk kurdu 1930 yilinda iktidardan dustu Bir yil sonra yapilan secimleri cumhuriyetcilerin kazanmasi sonucu Kral VIII Alfonso ulkeyi terk etti 1936 da yapilan secimlerde solcularin basarili olmasi uzerine General Franco secilmis hukumete darbe yapmak istedi ve ulkede ic savas bas gosterdi Franco Donemi 1939 da ic savasin sona ermesiyle Franco devlet Baskani oldu II Dunya Savasi na da katilmayan Ispanya da ordunun destegiyle Franco savastan sonra da yerini korudu 1975 yilinda Franco nun olmesiyle yerine I Juan Carlos gecti 1976 da Basbakan Navarro nun istifasi ile Carlos kral oldu ve Alfonso Sourez i basbakanliga atadi Demokrasiye Gecis Donemi 15 Haziran 1977 de 41 yil sonra Ispanya da ilk defa genel secimler yapildi Sourez in baskani oldugu Demokratik Merkez Birligi cogunlugu elde etti 1981 de sagci Albay Tejero Cortes in meclisi basarak yaptigi darbe girisimi sonucsuz kaldi 1982 secimlerinde ise Sosyalist Parti secimi buyuk cogunlugu elde ederek kazandi ve 46 yil sonra Ispanya da yeniden bir sol iktidarin dogmasini sagladi PolitikaIspanya krali I Juan Carlos 1975 2014 Anayasa Ispanya anayasasi 1978 de kabul edilen anayasadir Ispanya nin anayasasi 1812 de kabul edilen anayasaya dayanir 1975 te Francisco Franco nun olumunden sonra 1977 de yapilan secimlerle Constituent Cortes adinda anayasal bir kurum olarak gorev yapan meclis anayasayi degistirmek uzere toplandi ve 1978 anayasasini cikartti Sonucunda da Ispanya 17 ozerk devlet ve 2 ozerk sehre ayrildi Dis iliskiler 1975 te Francisco Franco nun olumunden sonra Franco rejiminin dis iliskileri engelledigi Ispanya dis iliskilerini gelistirmeye karar verdi 1982 de NATO 1986 da ise Avrupa Birligi uyesi oldu 2001 de Kuzey Kore ile iliskilerin normallestirilmesi ile de Ispanya tum dunya ile iliskilerini duzeltmis oldu Sorunlar Birlesik Krallik Ispanya ile Birlesik Krallik arasinda 6 km alan kaplayan Cebelitarik sorunu bulunmaktadir Iber Yarimadasi nin en guneyinde bulunan Cebelitarik 1704 te Ingilizler tarafindan Ispanya Veraset Savaslari sirasinda fethedilmisti Sorun yasal olarak Utrecht Barisi ile cozume kavusmustu Bu barisa gore Birlesik Krallik Cebelitarik i sonsuza kadar aliyordu Sorun su anda Birlesmis Milletler ile cozumlenmeye calisilmaktadir Fas Fas Ispanya dan Afrika kiyilarinda bulunan Ceuta ve Melilla sehirlerini istemektedir Portekiz Portekiz ise Ispanya nin Olivenza bolgesindeki egemenligini tanimamaktadir Ispanya yonetim birimleriGalicya Navarra Madrid La Rioja Aragon Katalonya Valensiya Kastilya La Mancha Ekstremadura Portekiz Kastilya ve Leon Asturias Cantabria Bask Bolgesi Murcia Endulus Ceuta Melilla Fransa Balear Adalari Kanarya Adalari Akdeniz Biscay Korfezi Atlas Okyanusu Andorra Atlas Okyanusu Ispanya 17 ozerk bolgeye comunidades autonomas ve 2 ozerk sehre ciudades autonomas ayrilmistir Ayrica Ispanya da elli il bulunmaktadir Yedi ozerk bolgenin her biri Asturias Balear Adalari Cantabria La Rioja Madrid Murcia ve Navarre ayni zamanda bir ildir Tarihi sebeplerden oturu bazi iller ayrica comarcas denilen ilcelere ayrilmistir Ispanya daki en kucuk yonetim birimi belediyelerdir municipio CografyaIspanya nin topografik haritasi Ispanya Batidaki Portekiz ve Birlesik Krallik a ait olan Guneydeki Cebelitarik ile birlikte Iber Yarimadasi nda 36 ve 43 5 kuzey enlemleri ve Balear Adalari Kanarya Adalari Septe ve Melilla yi saymazsak 9 bati ve 3 dogu boylamlari arasinda bulunur Ispanya Iber Yarimadasi nin yedide altisini kaplar Kuzeydogusunda Pireneler boyunca Fransa ve Andorra ile Ispanya arasindaki sinir uzanir Bununla birlikte Akdeniz de bulunan Balear Adalari Atlantik Okyanusu ndaki Kanarya Adalari ve Kuzey Afrika kiyilarinda bulunan Septe ve Melilla eyaletleri de Ispanya sinirlari dahilindedir Fransa sinirlarindaki Llivia sehri de Ispanya ya aittir Bununla birlikte Fas kiyilarinda bulunan Chafarinas Adalari ve ile Perejil Adasi da Ispanya ya aittir Toplam sinir uzunlugu 1917 8 km dir Andorra ile 63 7 km Fransa ile 623 km Cebelitarik ile 1 2 km Portekiz ile 1214 km Fas ile Ceuta sehri 15 9 km uzunlugunda siniri vardir 4964 km uzunlugunda kiyi seridi vardir Septe ve Melilla sehirleri Kuzey Afrika da bulunur ve Fas gibi Akdeniz kiyisindadirlar Ispanya nin yuzolcumu 505 988 km karedir Ispanya daglik bir ulke olup ortalama yuksekligi 600 m olan daglariyla yukseklik acisindan Avrupa da Isvicre den sonra ikinci sirada yer alir Plato ve yuksek ovalari cevreleyen daglarin bati kesimleri haric yarimadanin beste ikisinden fazlasini siradaglar kusatir Yarimadanin belli basli nehirleri dogudan batiya dogru bir yol izleyerek Atlantik Okyanusu na akar Ebro Nehri Akdeniz e dokulur Denizcilige elverisli tek nehir olan Guadalquivir ise Sevilla sehrinden gecer Ispanya nin en kuzeydeki noktasi en batida dur bunlarin ikisi de Galisya Bolgesi ndedir En guneydeki noktasi Tarifa daki en dogudaki noktasi ise dur Kuzeyden guneye dogru uzanan en genis alan 856 km dogudan batiya uzanan en genis alan ise 1 020 km dir Ispanya nin en buyuk ve tek golu 368 hektarlik bir alana yayilan ve 55 metre derinliginde olan Lago de Sanabria dir Mayorka Mallorca yat limaniYuzey sekilleri Ispanya daki en yuksek dag Kanarya Adalari na ait olan Tenerife Adasi ndaki Pico del Teide 3718 m dir Anakaradaki en yuksek dag ise Granada Eyaleti ndeki Sierra Nevada da bulunan Mulhacen 3482 m dagidir Ispanya nin kuzey kiyisi sadece Gijon ve Aviles ve Ribadeo ve La Coruna nin arasinda onemli cikintilar gosterirken diger yerlerde neredeyse duz bir hat seklinde ilerler Ulkenin diger kiyilarina nazaran bu kiyi seritleri dik ve asilmasi zor kiyilar olarak tanimlanabilirler Bunun nedeni burada bulunan daglarin hemen hemen her yerde denizin icine kadar girmesidir Bu kiyi seridine ancak nehirlerin agzindan ve denizin kiyinin ic taraflarina kadar girdigi ozellikle Galisya bolgesinde sikca bulunan kollardan Rialardan mumkundur Ispanya nin batisi da tamamen bu kiyi ozelliklerini gosterir ama buradaki daglar sadece burunlarda denizin icine kadar girdiklerinden ve Ria larin arka kisimlarinda genellikle duzluk alanlar bulundugundan kuzey kadar asilmasi guc bir kiyi seridi degildir Guney ve dogu kiyilarinin karakteristik ozelligi ise duz halicler ve bu haliclerin aralarinda bulunan ve tepelik alanlarla sona eren cikintilardir Bu seritler kuzey ve bati kiyilarina oranla cok daha kolay asilabilen kiyilardir Guney kiyisindaki en onemli korfezler batidan doguya dogru Cadiz Malaga Almeria ve Cartagena Korfezleri dogu kiyisindakiler ise ve Valensiya Korfezi dir Ispanya nin en uzun nehirleri Douro Tejo ve Ebro dur Iklimi Cantabria Daglari nin kuzeyindeki kiyinin iklimi nemli okyanus iklimlidir Iber yarimadasinin en guneydogu ucu kurak iklimlidir Atlantik Okyanusu kiyisindaki bolgelerde gorulur Galisya Asturya Kantabria Bask Ulkesi Navarra Ozellikle kis aylarinda yagis gorulur kis ve yaz oldukca iliman gecer Okyanus Kitasal Iklim Iber Yarimadasi nin ortasinda gorulur Kastilya Leon Madrid La Rioja Kastilya La Mancha Ekstremadura ve Endulus Kislar oldukca soguk gecer ve ozellikle kuzeyde kar yagislari gorulur yazlar ise sicaktir Kitasal Akdeniz Iklimi Aragona Katalonya Valensiya ic kisimlarinda Murcia Kastilya La Mancha ve Endulus te gorulur Yagislar ilkbahar ve sonbahar aylarinda gorulurken yazlar sicak kislar ise soguk gecer Akdeniz iklimi Katalonya da Balear Adalari nda Valensiya da Murcia da ve Endulus te gorulur Cogunlukla ilkbahar ve sonbahar aylarinda yagis gorulur Yagislar kuzeyden guneye dogru gidildikce azalan bir seyirdedir Barselona 640 mm Tortosa 524 mm Valencia 454 mm Alicante 336 mm Almeria 196 mm Kis aylarindaki hava sicakliklari cok dusuk olmamakla birlikte yazin sicak bir hava hakimdir Subtropikal Iklim Kanarya Adalari nda gorulur Neredeyse butun yil boyunca iliman bir iklim hakimdir 18 ile 24 C arasi Kis mevsimi yok denecek kadar hafif gecer Santa Cruz de Tenerife deki ortalama hava sicakliklari ocak ayinda 17 9 C agustos ayinda ise 25 1 C dir Kanarya Adalari nin yagis orani bolgeden bolgeye buyuk farkliliklar gostermektedir Dag Iklimi Pireneler in yuksek kesimlerinde ve Kastilya daglarinin yuksek yerlerinde gorulen bir iklimdir Kislar uzun gecer yazlar ise kisa ve ilimandir ozellikle kis aylari bolgede yogun don olaylari gorulur bu sebeple yaz aylarinin gelmesi uzar yazlar kisa ve iliman gecer temmuz ayinin ortalarina dogru bolgede siddetli yagmurlar baslar ve su baskinlari meydana gelir AskeriyeIspanya ordusunu Ispanyolca Fuerzas Armadas Espanolas kral yonetir Ordu dorde ayrilir Kara Kuvvetleri Ejercito de Tierra Deniz Kuvvetleri Armada Hava Kuvvetleri Ejercito del Aire Askeri Polis Kuvvetleri Guardia Civil EkonomiDunya Bankasi verilerine gore Ispanya dunyanin en buyuk sekizinci ekonomisine sahiptir CIA verilerine gore Ispanya nin Gayri safi milli hasilasi 1 362 trilyon dolardir Kisi basina dusen GSMH ise yaklasik 33 700 dolardir Ispanya ekonomisi 2007 yilinda tum G7 ulkelerini geride birakarak 3 8 buyumustur Ispanya 1999 yilinda kendi para birimi Peseta yi birakarak diger Avrupa Birligi uyeleriyle birlikte Euro para birimine gecmistir Ispanya da 22 19 milyon calisan bulunurken bunlarin 3 5 i tarimda 29 8 i sanayide kalan 66 6 lik kesimi de hizmet sektorunde calismaktadir Ancak bununla birlikte 22 3 luk issizlik oraniyla Avrupa ortalamasinin ustundedir Otomotiv endustrisi Otomotiv endustrisi ulkedeki en buyuk isverenlerden biridir 2015 yilinda Ispanya Almanya dan sonra dunyanin en buyuk 8 otomobil ureticisi ve Avrupa nin en buyuk 2 otomobil ureticisi ulkesiydi 2016 itibariyla otomotiv endustrisi Ispanya nin gayri safi yurtici hasilasinin yuzde 8 7 sini uretiyordu ve imalat sanayinin yaklasik yuzde dokuzunu istihdam ediyordu 2008 de otomobil endustrisi en cok ihrac edilen 2 endustri iken 2015 te toplam uretimin yaklasik 80 i ihracat icindi Alman sirketleri 2015 te Ispanya ya 4 8 milyar Euro akitarak ulkeyi dogrudan Alman yabanci yatirimi icin yalnizca ABD nin ardindan ikinci en buyuk hedef haline getirdi Bu yatirimin aslan payi olan 4 milyar Euro ulkenin otomobil endustrisine gitti Enerji Gunes enerjisi santrali Andasol Avrupa daki ilk parabolik oluk elektrik santraliydi Yuksek rakim 1 100 m ve yari kurak iklim nedeniyle saha yilda 2 200 kWh m2 gibi olaganustu yuksek yillik dogrudan guneslenme degerine sahiptir 2010 yilinda Ispanya Alvarado Badajoz yakinlarindaki La Florida adli devasa bir elektrik santrali tesisiyle Amerika Birlesik Devletleri ni geride birakarak gunes enerjisi dunya lideri oldu Ispanya ayni zamanda Avrupa nin ana ruzgar enerjisi ureticisidir 2010 yilinda ruzgar turbinleri Ispanya da uretilen tum elektrik enerjisinin 16 4 unu olusturan 42 976 GWh uretti 9 Kasim 2010 da ruzgar enerjisi anakara elektrik talebinin 53 unu kapsayan ve 14 nukleer reaktorunkine esdeger miktarda enerji ureten ani bir tarihi zirveye ulasti Ispanya da kullanilan diger yenilenebilir enerjiler hidroelektrik biyokutle ve denizciliktir insa halindeki 2 enerji santrali Ispanya da kullanilan yenilenemeyen enerji kaynaklari nukleer 8 faal reaktor gaz komur ve petroldur Fosil yakitlar birlikte 2009 da Ispanya nin elektriginin 58 ini ureterek OECD ortalamasi olan 61 in biraz altinda kaldi Bilim ve Teknoloji Consejo Superior de Investigaciones Cientificas CSIC ulkede bilimsel arastirmalara adanmis onde gelen kamu kurumudur 2018 SCImago Kurumlari Siralamasinda dunya capinda 5 en iyi devlet bilim kurumu ve genel olarak 32 olarak yer aldi Ispanya Kuresel Inovasyon Endeksi nde 2019 da 29 iken 2021 de 30 sirada yer aldi Yuksek ogretim kurumlari bolgesel NUTS2 duzeyinde yonetilen ulkedeki temel arastirmalarin yaklasik 60 ini gerceklestirmektedir Ayni sekilde ozel sektorun Ar Ge harcamalarina katkisi diger AB ve OECD ulkelerine gore cok daha dusuktur KulturTurizmBenidorm Avrupa nin en buyuk kiyi turizm merkezlerinden biri Birlesmis Milletler Turizm Orgutu nun verilerine gore 2019 yilindaki verilerine gore Dunya da 89 milyon turistli Fransa dan sonra 83 milyon turistle Ispanya en cok ziyaret edilen 2 ulke konumundadir EgitimIspanya da devlet okullarinda egitim ucretsiz ve 6 ila 16 yas arasindaki cocuklar icin zorunludur Ulkede ozel ve yari ozel okullar da bulunmaktadir Cocuklar altinci sinifa kadar ilkokula daha sonra ortaogretim birinci sinifa baslarlar Okul Duzeyi YasOkul oncesi egitim 0 6Ilkogretim 6 11Ortaogretim 12 1516 18Yuksekogretim 18 NufusNufus yogunlugu haritasi 1 Ocak 2020 yili itibariyla Ispanya Ulusal Istatistik Enstitusu ne gore Ispanya nin nufusu 47 329 981 kisidir Ulkedeki erkek nufusu 23 197 625 kisi kadin nufusu ise 24 132 356 kisidir Bunun yani sira ulkede yabanci kokenli olarak 5 235 375 kisi yasamaktadir Nufus yilda 0 096 oraninda artmaktadir Kilometrekare basina 89 6 kisi dusmektedir En yogun il ise Madrid dir Ulke genelinde tahmini omur 79 92 yilken erkeklerde bu rakam 76 6 yil kadinlarda ise 83 45 yildir Ulke nufusu yuksek sanayilesme ve goclerden dolayi 20 yuzyilda iki katina cikti Bunun ardindan 1980 lerden sonra dogum orani azaldi ve elli ilden on birinde ciddi nufus dususleri meydana geldi Bundan sonra Latin Amerika Dogu Avrupa Afrika gibi yerlerden goc edenlerin sayisi artti Ispanya da escinsel ciftler evlenme hakkina sahiptirler Diller Ispanya da nufus artisi Ispanya da konusulan diller agirlikli olarak sunlardir Dil Yuzde dilimi Resmi oldugu yerlerIspanyolca 82 Tum ulkeKatalanca 10 Katalonya Balear Adalari ValensiyaGalicyaca 6 GalicyaBaskca 1 6 Bask Navarra nin bazi bolgeleriAranese Val d Aran Ispanyolca Ispanya nin tek resmi dili olarak kabul edilir diger diller ise sadece ozerk bolgelerde gunluk hayatta kullanilan ana dildir Bununla birlikte Valensiya Bolgesi nde Katalancanin bir bask lehcesi olan Valensiyaca konusulurken Balear Adalari nda da Katalancanin bir baska lehcesi olan konusulur Bunlarin disinda kucuk gruplar tarafindan konusulan azinlik dilleri de bulunur Bunlardn birkac tanesi Asturyasca Aragonca ve Aranese dir Bununla birlikte Melilla da yasayan Tamazight dili konusurken Olivenza da Ekstremadura hala Portekizce konusan gruplar bulunmaktadir Tatil sezonu basladiginda Almanya dan Polonya dan ve bircok Guney Amerika ulkesinden ozellikle tatil yorelerine calismaya gelen bircok kisi bulunur ya da gibi bazi turistik bolgelere yerlesmis olan bircok Alman ve Ingiliz de mevcuttur Yabanci dil olarak Ingilizce ve Fransizca konusulur Genc Ispanyollar yabanci dil olarak daha cok Ingilizceyi ogrenirken yasi buyuk olan Ispanyollar daha ziyade Fransizca bilmektedirler Dinler ve dunya gorusleri 2022 Centro de Investigaciones Sociologicas http cis es 8 Subat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde verilerine gore Ispanya halkinin 56 si Katolik 38 inanan ama duzenli ibadet etmeyen 18 si duzenli ibadet eden 38 Dinsiz 14 Ateist 12 Agnostik 12 Tanimsiz 3 Diger dinlere baglidir 3 ankete cevap vermemistir Katolik Kilisesi Papalikla yapilan bir anlasmadan dolayi Ispanya hukumeti tarafindan desteklenen bir kilisedir Ispanya da Katolik Kilisesi inananlardan toplanan yardimlar sonucu ayakta kaldigindan resmi olarak yardim toplamasina da gerek yoktur Hiristiyanlarin en cok ziyaret ettigi kutsal yerlerden biri olan Santiago de Compostela da Ispanya da bulunmaktadir Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kaynakca Instituto Nacional de Estadistica INE 28 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Ocak 2019 ec europa eu Eurostat 8 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2020 Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 a b c d e f g h i j Instutito Nacional de Estatistica Ulusal Istatistik Kurumu 13 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2020 aksam com tr 10 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2010 Unemployment rate total 18 Temmuz 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Eylul 2010 a b Mendez Barreira Victor Car Makers Pour Money Into Spain WSJ Ingilizce 24 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 web archive org 26 Mart 2013 26 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Spain Is World s Leader In Solar Energy NPR org Ingilizce 19 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 web archive org 24 Kasim 2010 24 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Villalobos Alvaro Spain s Bilbao fights to lead European wind power sector phys org Ingilizce 24 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Spain s Bilbao fights to lead European wind power sector The Local Spain Ingilizce 6 Mayis 2018 24 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Index Asociacion Empresarial Eolica Ingilizce 23 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Mendez Rafael 9 Kasim 2009 La eolica supera por primera vez la mitad de la produccion electrica El Pais Ispanyolca ISSN 1134 6582 25 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 web archive org 14 Aralik 2011 14 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2022 14 reactores nucleares movidos por el viento El Pais Ispanyolca 9 Kasim 2010 ISSN 1134 6582 23 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Alimentacion salud diario del Consumidor Eroski Consumer Consumer Ispanyolca 13 Mayis 2021 21 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 web archive org 16 Ekim 2013 16 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Research and Innovation Rankings 2022 www scimagoir com 8 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Global Innovation Index 2021 Which are the most innovative countries www wipo int Ingilizce 23 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Global Innovation Index 2019 www wipo int Ingilizce 2 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 RTD Global Innovation Index 2020 Cornell Insead WIPO ec europa eu 2 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 web archive org 2 Eylul 2021 2 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Yabanci Ar Ge nin yeri acisindan universiteler onemli midir 11 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 Arsivlenmis kopya academic oup com 23 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2022 World Tourism Organization UNWTO Ed 28 Agustos 2019 International Tourism Highlights 2019 Edition World Tourism Organization UNWTO doi 10 18111 9789284421152 ISBN 978 92 844 2115 2 16 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2020 living in spain 4 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan ine poblacion 13 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan 22 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2010 Instituto Nacional de Estadistica PDF 2019 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Ispanya hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikisoz de alintilarHukumetin resmi web sitesi 3 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ispanya dan fotograflar 4 Subat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ispanya daki Unlu Muzeler 7 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde