Botsvana ya da resmî adıyla Botsvana Cumhuriyeti Setsvana Lefatshe la Botswana ingilizce Republic of Botswana Afrika k

Botsvana ya da resmî adıyla Botsvana Cumhuriyeti (Setsvana: Lefatshe la Botswana; İngilizce: Republic of Botswana), Afrika kıtasının güneyinde bulunan ve denize kıyısı bulunmayan kara ülkesidir. Ülke güney ve güneydoğu bölümünde Güney Afrika Cumhuriyeti, kuzey ve batısında Namibya, kuzeydoğu bölümünde ise Zambiya ve Zimbabve ile komşu konumundadır. Ülkenin kuzey bölümünde, Kasane şehri yakınlarında dünyanın dört ülke sınırının kesiştiği tek nokta olarak kabul edilen, ancak söz konusu Botsvana, Zambiya, Zimbabve ve Namibya ülkelerinin sınır anlaşmaları ile sınırlarına karşılıklı olarak resmiyet kazandırmadıkları için kabul görmeyen bir sınır noktası mevcuttur. Botsvana, Afrika kıtası üzerinde demokrasi alanında en gelişmiş ülke olarak kabul görmektedir. 2011 yılında açıklanan İnsani Gelişme Endeksi verilerinde, Botsvana Afrika kıtasının güneyinde bulunan ülkeler içerisinde en yüksek verilere ulaşmıştır.

Botsvana

Lefatshe la Botswana (Setsvana)
Republic of Botswana (İngilizce)

Botsvana Cumhuriyeti

Bayrak

Arma

Slogan
Pula (Yağmur)

Millî marş
Fatshe leno la rona (Kutsanmış olsun bu asil ülke)

Başkent

ve en büyük şehir

Gaborone
24°40′G 25°55′D / 24.667°G 25.917°D

Resmî dil(ler)

İngilizce, Tsvana (ulusal)

Demonim

Hükûmet

Cumhuriyet

• Devlet Başkanı	Mokgweetsi Masisi
• Başkan Yardımcısı	Slumber Tsogwane
• Ulusal Meclis Sözcüsü	Phandu Skelemani

Tarihçe

• Bağımsızlık	30 Eylül 1966

Yüzölçümü

• Toplam

582.000 km² (48.)

• Su (%)

2,5

Nüfus

• 2018 tahminî

2.254.068 (145..)

• 2011 sayımı

2.024.904

• Yoğunluk

3,7/km² (231.)

GSYİH (SAGP)

2020 tahminî

• Toplam

39,097 milyar $ (117.)

• Kişi başına

16.153 $ (77..)

GSYİH (nominal)

2020 tahminî

• Toplam

15,872 milyar $ (120.)

• Kişi başına

6.558 $ (82.)

Gini (2015)

▼ 53.3
yüksek

İGE (2019)

0.735
yüksek · 100.

Para birimi

Pula (BWP)

• Yaz (YSU)

not observed

Trafik akışı

sol

Telefon kodu

İnternet alan adı

.bw

Ülke ismi

Ülke ismi Botsvana'da çoğunluğu oluşturan etnik grubundan gelmektedir. Tsvana dilinde 'Tsvaların ülkesi' anlamında kullanılan kelimede bulunan Tsvana kelimesinin kökeni net olarak bilinmemekle birlikte David Livingstone tarafından Tsvana'da benzer, eşit anlamlarında kullanılan tshwana kelimesinden geldiğini tahmin etmiştir.

Coğrafya

Botsvana kıta üzerinde yaklaşık 582.000 km²'lik bir yüz ölçümüne sahiptir. Ülke genelinde 2 milyonun üzerinde bir nüfus yaşamakta olup, bu veriler ile dünya üzerinde nüfus yoğunluğu az olan ve seyrek bir yerleşimi olan ülkelerden bir tanesidir. Afrika'nın çöllerinden biri olan Kalahari çölü, ülkenin güney bölümünde önemli bir kısmı kaplamaktadır. Bu bölümler Savan adı verilen geniş çayırlar ile kaplıdır. Ülkenin kuzeybatısında dünyada denize dökülmeyen iç deltalarından olan Okavango Deltası bulunmaktadır. Ayrıca Limpopo Nehri, ve Zambezi Nehri ülkenin diğer önemli nehirlerini oluşturmaktadır. 'nun bir parçasını oluşturan Botsvana, yüzey şekillerinin tepelik ve yer yer kırık olduğu güneydoğu kesimi dışında bir düzlük biçimindedir. En yüksek noktasını 1.489 m ile Tsodilo Tepelikleri oluşturmaktadır.

Ülkenin toplamda sahip olduğu 4.013 km'lik sınır hattının 1.360 km'si Namibya, 1.840 km'si Güney Afrika Cumhuriyeti, 813 km'si Zimbabve ve 1 km'den az olmak üzere de Zambiya ile oluşmaktadır. Ülke nüfusun büyük çoğunluğu ülkenin doğu bölümünde yaşamaktadır.

İklim

Ülke genelinde kurak ve yarı çöl iklimi hakim bir konumdadır. Sıcaklıklar yıl içerisinde yazın 25 °C, kışın ise 13-14 °C aralığında seyretmektedir. Özellikle kış aylarında ülke genelinde gece sıcaklıkları büyük oranda düşüş göstermekte olup, gece ile gündüz farklarının 20 °C kadar çıkabilme durumunda don oluşumuna sebebiyet verebilmektedir. Ülke yılın altı ila dokuz ayını kurak dönem olarak geçirmekte, en çok yağışlar Aralık ile Mart ayları arasında gerçekleşmektedir.

Yaban hayat

Ülke sınırları içerisinde birçok yaban hayvan bulunmaktadır. Filler, zürafalar, çeşitli antilop türleri, aslanlar, leoparlar, çitalar, su aygırları ve zebralar bu yaban hayatın bir parçası olarak Botsvana'da gözlemlenebilmektedir. Özellikle Okavango Deltası zengin yaban hayvan çeşitliliğine sahiptir.

Nüfus

Botsvana, Afrika kıtasında nüfus yoğunluğunun seyrek olduğu ülkelerden biri konumundadır. 2011 yılında gerçekleştirilen son resmi sayım sonuçlarına göre sahip olduğu nüfus yoğunluğuna göre bağımsız ülkeler arasında son sıralarda yer almaktadır. Ülkede son resmi sayıma göre 2.038.228 nüfusa sahip olup, 2022 tahmini sayım sonuçlarına göre 2.384.246 kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. Ülke genelinde 2022 tahmini verilerine göre ortalama yıllık nüfus artışı %1,40 seviyesindedir.

Botsvana birçok Afrika ülkesinde görüldüğü üzere genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %48,85'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %5,56'sı 65 yaş ve üzerindedir.

0-14 yaş: %30.54 (erkek 357,065/kadın 350,550)
15-24 yaş: %18.31 (erkek 208,824/kadın 215,462)
25-54 yaş: %39.67 (erkek 434,258/kadın 484,922)
55-64 yaş: %5.92 (erkek 59,399/kadın 77,886)
65 yaş ve üzeri: %5.56 (erkek 53,708/kadın 75,159)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %72,2 olan ülkede, nüfusun geri kalanı kırsal kesimde yaşamaktadır.

Etnik gruplar

etnik grubu ülkede çoğunluğu oluşturmaktadır. Nüfusun %79'u Tsvana etnik grubu üyesi konumundadır. Bunun haricinde (%11) ve Buşmanlar (diğer adı Basarwalar) (%3) diğer azınlık etnik grupları oluştururken %7 düzeyinde beyazlar ve diğer küçük etnik grupları oluşturan nüfus yaşamaktadır.

Etnik Grup	Oran
	%79
	%11
Buşmanlar	%3
Diğer	%7

Ülkenin bağımsızlığını kazanması sonrası hızla artan nüfus, özellikle AIDS nedeniyle gerçekleşen ölümler nedeniyle önemli bir artışı beraberinde getirememiştir. 2008 yılında Zimbabve'de yaşanan kriz sonrası ülkenin nüfusu hızla artmış, o dönemde 800.000 Zimbabveli Botsvana'ya geçerek mülteci olarak yaşamını sürdürmüştür.

Dil

Botsvana'nın İngilizce ve Setsvana olmak üzere iki resmi dili mevcuttur. Ülkenin parlamentoda konuşulan ve günlük gazetelerin dili İngilizce olup, orta öğretim seviyesinden itibaren dersler İngilizce öğretilmektedir. Halkın büyük çoğunluğu ise günlük hayatta Setsvana dili ile iletişim kurmaktadır. Öğrencilerin okula başladığı ilk öğretim seviyesinde dersler Setsvana dilinde verilmektedir.

Din

Ülke genelinde yerel dinlere inananların oranı nüfusun neredeyse yarısına denk gelmektedir. Botsvana'da halkın %49,2'si yerel dinlere inanırken, %29'u Hristiyan dininin Protestan mezhebine, %9'u Katolik mezhebine göre dini inançlarını yaşamaktadırlar. Avrupalılar tarafından misyonerlik faaliyetleri sonucu öğretilmeyen Afrika Hristiyanlığı dinine ise inananların oranı %12 civarındadır. Botsvana'da İslamiyet hemen hemen hiç görülmemekte olup, 5000 kişiden biraz fazla kişinin bu dine mensup olduğu bildirilmiştir.

Sosyal durum

Eğitim

Botsvana genelinde okuma yazma bilme oranı 2015 tahmini verilerine göre %88,5 olup, bu oran erkeklerde %88, kadınlar da ise %88,9 düzeyindedir. Botsvana, Dünya üzerinde okul zorunluluğunun bulunmadığı çok az sayıda ülkelerden bir tanesi konumundadır. Ülke genelinde bulunan ilk ve orta öğretim okullarının yanı sıra başkent Gaborone'de bir üniversite bulunmaktadır. Ülke genelinde okula gitme süresi hem erkek hem de kız öğrencilerde on üç yıldır.

Sağlık

Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı genel Afrika ortalamasına göre yüksek düzeyde olup, 2015 tahmini verilerine göre nüfusun %96,2'si temiz kaynaklardan su temin edebilmektedir. Bunun yanı sıra nüfusun %63,4'ü tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanabildiği ülkede, nüfusun %36,6'sı ilkel şartlarda sağlık hizmeti alabilmektedir. Ülke içerisinde ishal, hepatit, sıtma ve tifo çok sık görülen hastalıklar arasındadır. AIDS, Afrika kıtasının en yüksek oranlarından biri görülmekte olup, bu oran 2015 tahmini verilerine göre %22,21 düzeyindedir. Bir dönem %37 düzeyinde olan oran son yıllarda söz konusu oranlara indirilmiş olsa da ülke dünya üzerinde yetişkin nüfusun bu virüse sahip olduğu en yüksek ikinci ülke konumundadır.

Bağımsızlığını kazandıktan sonra sağlık konusunda önemli adımlar atan ülke, en küçük yerleşim bölgelerinde bile sağlık hekimliği bulundurmaktadır. Şehirlerde bulunan 17 sağlık merkezinin yanı sıra, gezici sağlık birimlerini de bulunduran ülke, bu sayede tüm nüfusa sağlık hizmetlerini verebilme olanağı yakalamaktadır.

Tarih

Botsvana'nın bağımsızlığını kazanmadan önce hakim olduğu bölgeler Bechuanaland adı ile anılmaktaydı. O dönemlerde Birleşik Krallık emperyalist güçlerinin kıtanın güneyinde ilerlemesi ve Boerlerin kurduğu Boer Cumhuriyetleri'nin bölgede art ardına kurdukları devletler ile sıkıntılı bir süreç yaşayan Batsvana halkı için bu durum bir tehdit oluşturmuş, bunun neticesinde güçlerini ve bölgelerini birleştirerek varlıklarını koruma yolunu seçmişlerdir. Birleşik Krallık hükûmeti, Batsvana halkının birleşerek oluşturduğu bölgeyi 30 Eylül 1885 tarihinde himayesi altına aldığını açıklamıştır. Bu karar neticesinde yerel halk Boerlerin baskınlarına karşı İngiliz himayesini elde etmiştir. Britanya hükûmetinin himaye altına alma kararının arka planında bölgede son dönemde yaşanan siyasi değişimler ve başta altın olmak üzere bölgede bulunan zengin yeraltı madenleri yatmaktaydı. Bölgede, 30 Eylül 1966 tarihinde Botsvana devletinin kurulması ile İngiliz hakimiyeti ve himayesi sona ermiştir. Botsvana bağımsızlığını kazandıktan sonra İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olmuştur.

İdari yapılanma

Botsvana kendi içerisinde dokuz ayrı bölgeye ayrılmış durumdadır. District olarak adlandırılan bölgeler şu şekildedir:

Şehir

Ülke nüfusunun büyük bir bölümü doğu bölgelerde yaşamakta olup, ülkenin en büyük şehri aynı zamanda başkent konumunda da bulunan Gaborone'dir. Ülkenin 2005 verilerine göre en büyük üç şehir merkezi sırasıyla Gaborone (214.412), Francistown (91.777) ve Molepolole'dir (65.570).

Ekonomi

Ülke genelinde önemli yer altı madenleri mevcut olup, bu madenlerden elmasın toplamı ülke ihracatının %70'ini oluşturmaktadır. Elmasın yanı sıra bakır, nikel, tuz, gümüş, kömür ülkenin sahip olduğu diğer başlıca yer altı madenleridir.

Turizm gelirleri ülke için önem arz etmektedir. Botsvana'nın sahip olduğu önemli ulusal parklar turistlerin bu ülkeyi ziyaret etmesinde öncelikli sebeplerden birini teşkil etmektedir. Ülkede bulunan ulusal parklar şu şekildedir:

, ( bir parçası)

Ülkenin para birimi Pula, Dolar ve Euro karşısında sağlam bir yapıya sahiptir.

Ülke Afrika kıtasında bulunan diğer ülkelere göre daha sağlam bir ekonomik altyapıya sahiptir. Son dönemlerde ekonomisi yıllık %9 dolaylarında büyüyerek en fakir ülkelerden biri konumundan, orta düzeyde bir ülke konumuna gelmiştir. Afrika içerisindeki devletler arasında en yüksek kredi derecelendirme notuna sahip olan Botsvana, 2007 yılında ABD'de başlayan ekonomik krizin etkisi ile iki dönem ardı ardına ekonomik büyüme yakalamayarak resesyona girmiştir.

Ulaşım

Karayolu

Ülke genelinde şehirler arasında var olan karayollarının çoğu asfaltlanmış konumdadır. Bunun haricinde kalan ikinci derece yolların çoğu toprak ve çakıldan oluşmaktadır. Ulusal Park içerisinde yer alan yolların birçok bölümünde derin çukurlar mevcuttur. Özellikle yağmur dönemlerinde şiddetli yağmur nedeniyle birçok yol zarar görmekte ve kullanılamaz bir hal alabilmektedir.

olarak adlandırılan ve Güney Afrika Cumhuriyeti şehri Johannesburg ile Namibya şehri Windhoek'u birbirine bağlayan otoyol Botsvana'dan geçmektedir.

Botsvana'da bulunan otoyollar şu şekildedir:

İsmi	Güzergâh	Uzunluk
	Güney Afrika Cumhuriyeti sınırı - - Lobatse - Gaborone - Francistown - Zimbabve sınırı	590 km
	Güney Afrika Cumhuriyeti - Botsvana sınırı - - Lobatse - Ghanzi - Namibya sınırı	755 km
	Francistown - Maun - Ghanzi	810 km
	Gaborone - Kanye	92 km
	Güney Afrika Cumhuriyeti sınırı - Tlokweng Gate - Gaborone -	129 km
	Palapye -	260 km
	-	90 km
	-	280 km
	Francistown -	230 km
	-	36 km
	- - - Namibya sınırı	370 km
	-	300 km

Demiryolu

Ülkede Botsvana devlet demiryolları olan Botswana Railways, mevcut olan toplam 700 km'lik demiryolunu işletmektedir. Demiryolu ağı Güney Afrika Cumhuriyeti sınırından, Lobatse, Gaborone, Francistown'dan Zimbabve şehri Plumtree'ye kadar uzanmaktadır. Ülke genelinde genel olarak ürün taşıma işleminde tren kullanılmakta olup, yolcu taşımacılığı ekonomik sebeplerden dolayı 1 Nisan 2009 tarihinde durdurulmuştur.

Havayolu

Merkezi Gaborone'de bulunan ve 1972 yılında kurulan Air Botswana ülkenin havayolu şirketi konumundadır. Air Botswana ulusal ve uluslararası uçuşlar gerçekleştirmekte olup, bünyesinde 2016 verilerine göre beş adet uçak bulundurmaktadır. Botsvana genelinde karayolu bağlantılarının uzun olması, yolların da pek sağlıklı olmaması nedeniyle birçok irili ufaklı havaalanları bulunmakta olup, bu alanlardan dört tanesi uluslararası havaalanı olarak kabul edilmektedir. Ülke içerisinde Francistown, Gaborone, Kasane ve Maun şehirlerine uçuşlar gerçekleştiren Air Botswana, Kasım 2016 verileri itibarıyla ülke dışında Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Johannesburg ve Cape Town, Kenya'da Nairobi, Malavi'de Blantyre ve Lilongwe ile Zimbabve'de Victoria Falls şehirlerine direkt uçuşlar gerçekleştirmektedir.

Air Botswana'nın bunun haricinde Qatar Airways ile ortak uçuş gerçekleştirme konusunda anlaşmaları bulunmaktadır.

Ülke genelinde bulunan uluslararası havalimanları şu şekildedir:

Havalimanı ismi	Merkez şehir	Bölge	ICAO	IATA	Koordinat	Havalimanı çeşidi
	Francistown	Kuzeydoğu	FBFT	FRW	21°09′36″S 27°28′30″E / 21.160°G 27.475°D / -21.160; 27.475 (Francistown Airport)	Uluslararası
	Kasane	Kuzeybatı	FBKE	BBK	17°49′59″S 25°09′43″E / 17.833°G 25.162°D / -17.833; 25.162 (Kasane Airport)	Uluslararası
	Maun	Kuzeybatı	FBMN	MUB	19°58′23″S 23°25′52″E / 19.973°G 23.431°D / -19.973; 23.431 (Maun Airport)	Uluslararası
Sir Seretse Khama Uluslararası Havalimanı	Gaborone	Güneydoğu	FBSK	GBE	24°33′18″S 25°55′05″E / 24.555°G 25.918°D / -24.555; 25.918	Uluslararası

Spor

Ülkenin en sevilen spor dalı futboldur. Ülke futbolu 1970 yılında kurulan (Botswana Football Association- BFA) tarafından yönetilmektedir. Ülkede on altı takımın katıldığı ve Botswanan Premier League olarak adlandırılan ulusal bir lig düzenlenmektedir. Ülkenin en başarılı futbol takımı bugüne kadar elde ettiği 13 şampiyonluk ile takımıdır.

Botsvana millî futbol takımı 2012 yılında düzenlenen 2012 Afrika Uluslar Kupası'nda yer alarak tarihinin en büyük başarılarından birini elde etmiştir. Zebralar olarak adlandırılan Botsvana millî futbol takımı FIFA sıralamasında 2017 yılı verilerine göre 116. sırada bulunmakta olup, 2010 yılında elde ettiği 50. sıra ile en iyi sıralamasını elde etmiştir.

Botsvana ülke tarihinin ilk olimpiyat madalyasını 2012 yılında kazanmıştır. 2012 yılında Londra'da gerçekleştirilen olimpiyatlarda orta mesafeci Nijel Amos 800 metrede elde ettiği 1:41.73 ile kariyerinin en iyi derecesini elde ederek gümüş madalyanın sahibi olmuştur.

Galeri

Botsvana yaban hayatı
Botsvana yerlileri

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d . 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019.
^ "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2019.
^ (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
^ [Ian Brownlie, Ian R. Burns: Botswana-Zambia (Quadripoint issue). In: African Boundaries: A Legal and Diplomatic Encyclopaedia. C. Hurst & Co., London 1979, , Sayfa 1098-1108.; African tripoints adı ile özeti: Botswana-Namibia-Zambia, Michael Donner / Jesper Nielsen] (İngilizce/Almanca)
^ "Dörtlü sınır bölgesi". 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2013.
^ [Salzburger Nachrichten, 16.Oktober 2009 "Botswana - ein Lichtblick in Afrika"] (Almanca)
^ Livingstone, Sayfa 200-201. 1857.
^ ^a ^b ^c ^d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
^ [Betts, Alexander; Kaytaz, Ezra (2009). National and international responses to the Zimbabwean exodus: implications for the refugee protection regime. Research Papers. 175. Policy Development and Evaluation Service, United Nations High Commissioner for Refugees.]
^ "www.state.gov". 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mayıs 2015.
^ Dünya genelinde HIV virüsü - Botsvana'nın konumu 8 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
^ [1] 17 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Almanca)
^ Ekonomik değerler 15 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
^ . 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
^ "www.planespotters.net". 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2017.
^ "www.airbotswana.co.bw". 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2022.
^ "www.thepeninsulaqatar.com". 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2017.
^ . 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
^ . 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017.
^ "www.sports-reference.com". 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2016.

Dış bağlantılar

Wikimedia Atlas'da Botsvana

Government of Botswana 25 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Botsvana Cumhuriyeti hükûmeti resmi sitesi]
Botsvana İstatistik Ofisi 2 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[imf2019gdp-1] . 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019.

[WBgini-2] "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2019.

[UNHDR-3] (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.

[4] [Ian Brownlie, Ian R. Burns: Botswana-Zambia (Quadripoint issue). In: African Boundaries: A Legal and Diplomatic Encyclopaedia. C. Hurst & Co., London 1979, , Sayfa 1098-1108.; African tripoints adı ile özeti: Botswana-Namibia-Zambia, Michael Donner / Jesper Nielsen] (İngilizce/Almanca)

[5] "Dörtlü sınır bölgesi". 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2013.

[6] [Salzburger Nachrichten, 16.Oktober 2009 "Botswana - ein Lichtblick in Afrika"] (Almanca)

[7] Livingstone, Sayfa 200-201. 1857.

[CIA-8] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CIA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

[9] [Betts, Alexander; Kaytaz, Ezra (2009). National and international responses to the Zimbabwean exodus: implications for the refugee protection regime. Research Papers. 175. Policy Development and Evaluation Service, United Nations High Commissioner for Refugees.]

[10] "www.state.gov". 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mayıs 2015.

[11] Dünya genelinde HIV virüsü - Botsvana'nın konumu 8 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)

[12] [1] 17 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Almanca)

[13] Ekonomik değerler 15 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)

[14] . 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.

[15] "www.planespotters.net". 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2017.

[16] "www.airbotswana.co.bw". 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2022.

[17] "www.thepeninsulaqatar.com". 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2017.

[18] . 13 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.

[19] . 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017.

[20] "www.sports-reference.com". 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2016.