Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ahmed Rıza Bey (Osmanlıca: احمد رضا بیگ, 1858, İstanbul - 26 Şubat 1930, İstanbul), Osmanlı siyasetçi, eğitimci ve ideolog. İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin önde gelen kurucularından ve Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli siyasal gelişmeleri sağlayan İkinci Meşrûtiyet döneminin önde gelen Jön Türk (Genç Türkler) grubunun başındaki isimlerindendir. Auguste Comte'un pozitivizm felsefesini günümüz Türkiye'sine taşıyan kişidir. Osmanlı'nın kurtuluşunu ve kalkınmasını, kişi veya siyasal rejim değişiklikleri yerine toplumsal yapı değişikliğinde gören ve bu yönde çalışmalar üreten ilk kişi olmuştur.
| Ahmed Rıza Bey | |
|---|---|
 | |
| Meclis-i Mebûsan Başkanı | |
| Görev süresi 17 Aralık 1908 - 14 Mayıs 1912 | |
| Hükümdar | II. Abdülhamid V. Mehmed |
| Yerine geldiği | Hasan Fehmi Paşa (1878) |
| Yerine gelen | Halil Bey |
| Meclis-i Mebûsan 3. Dönem Mebusu | |
| Görev süresi 17 Aralık 1908 - 18 Ocak 1912 | |
| Seçim bölgesi | 1908 – İstanbul |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Ahmed Rıza 1858 İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 26 Şubat 1930 (72 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | İttihad ve Terakki |
| Bitirdiği okul | Mekteb-i Sultânî |
| Mesleği | Sosyolog, siyasetçi |
Paris'te yaşadığı yirmi yıla yakın sürede İttihad-ı Osmani, daha sonrasında İttihad ve Terakki adını alacak olan cemiyetin, Paris şubesinin başkanlığını yaptı, Fransa ve Belçika'da Doktor Nâzım Bey ile birlikte, cemiyetin ilk resmi yayın organı olan Meşveret gazetesini, sürgüne yollandığı Mısır'da ise Şura-yı Ümmet gazetesinin çıkardı. Osmanlı Devleti'nde 1908 yılında II. Meşrutiyet ilan edilmesi üzerine İstanbul'a dönen ve "hürriyetçilerin babası" olarak törenlerle karşılanan Ahmed Rıza, Meclis-i Mebûsan başkanlığı yaptı; Ayan Meclisi üyesi oldu. 1910 yılında Hasan Fehmi ve Ahmet Samim'in öldürülmesinin ardından İttihatçılarla arası açılan Ahmed Rıza, 1910'da cemiyetin merkez komitesinden ayrıldı ve 1911'de de Meclis Başkanlığından vazgeçti. Daha sonrasında Sultan Vahdettin tarafından tekrar Ayan Meclisi başkanlığına atandı. Ve bu yıllarda, İttihatçılara sert muhalefet düzenledi. Ancak, Damat Ferid ile arası açılınca Fransa'ya döndü ve Anadolu'daki Millî Mücadele lehine çalışmalarda bulundu. Lozan Anlaşması'ndan sonra Türkiye'ye döndü.
Yaşamı
1858 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Babası Şura-yı Devlet ve Meclis-i Âyan üyelerinden Ali Rıza Bey, annesi ise İslamiyet'e geçmiş Avusturyalı Macar asıllı asil bir ailenin kızı Nâile Hanım'dır. Nesiller boyu devlet hizmetinde bulunmuş bir aileden gelen Ahmed Rıza'nın dedesi (Ali Rıza Bey'in babası) Ziraat ve Darphane nazırlığı yapmış; büyük dedesi Kemankeş Efendi III. Selim'in Sır Kâtibi olmuştu; Onun babası ise Mısır kadılarından Sıddık Molla idi.
Ahmed Rıza, küçük yaştan itibaren batı kültürüyle yetişti ve özel dersler aldı. Beylerbeyi Rüşdiyesi'ni bitirdikten sonra Mahrec-i Aklâm'a, daha sonra Mekteb-i Sultânî'ye devam etti. Mezun olduktan sonra bir süre Bab-ı Âli Tercüme Odası'nda çalıştı. Anadolu'da sürgünde bulunan babasının yanına gittiği sırada yakından gördüğü köylünün sefaleti onu, bunun sebeplerini araştırmaya yöneltti ve ziraat eğitimi için Fransa'ya gitmeye karar verdi. Grignon Ziraat Mektebi'ni 1884 yılında bitirerek uzman ziraatçı oldu.
Yurda dönüşünde devrin yeni ziraat makinelerini kullanarak bir işletme kurmaya çalıştıysa da başaramayan Ahmed Rıza, köylünün geri kalışının, onların modern tarım metotlarını bilmeyişlerinden ileri geldiğine kanaat getirdi. Eğitim yoluyla köylüyü aydınlatma düşüncesiyle Maarif Nezareti'nde görev aldı. Bursa Maarif müdürüyken 1887 yılında görevinden istifa etti. Devletin, idare hayatının şu veya bu noktasını ıslah etmekle işin içinden çıkılamayacağını anlamış ve Fransa'ya gitmeye karar vermişti.
Pozitivist düşünceyle Jean-François Robinet'in pozitivizm üzerine yazdığı bir eser vasıtasıyla tanıştı. Dr. Robinet'in sömürgeciliğe karşı olması ve özellikle Tunus'un işgaline o dönem karşı çıkan az sayıdaki Fransız entelektüel arasında yer almasından etkilendi. Osmanlı İmparatorluğu'nun bütünlüğünü savunduğu için onu "Türkiye'nin yılmaz bir dostu" olarak nitelendirdi.
Paris'e gidişi
1889 yılında bir rivayete göre Fransız İhtilali'nin yüzüncü yılı nedeniyle düzenlenen sergiye katılmak bahanesiyle izin alarak, bir rivayete göre ise kaçarak Paris'e gitti ve geri dönmedi. Fransız adliyseinde tercümanlık işine girdi. Bir yandan Sorbonne Üniversitesi'nde târîh-i tabîî derslerine, bir yandan da matematikçi 'in verdiği pozitivizm derslerine devam etti. Laffitte'nin özellikle İslam ve Doğu medeniyeti hakkında düşüncelerinden etkilendi. Laffitte İslam'ın en gelişmiş din olduğunu, bu yüzden Müslümanların pozitivizme geçişlerinin kolay olacağını düşünüyordu. Société positiviste [Pozitivist Cemiyet]'in en faal üyelerinden biri hâline gelen Ahmed Rıza, 1905'ten itibaren ise pozitivizmin uluslararası planda yayılması için kurulmuş Comité positif occidental [Müsbet Batı Kurulu]'de "Müslüman toplumların temsilcisi" olarak yer almıştır.
Paris'teki ilk yıllarında çeşitli gazete ve dergilerde Osmanlı aleyhine yazılara cevap vermek için girişimlerde bulundu. 1891'de Osmanlı kadınlarıyla ilgili bir konferansında "hürriyetperverâne" ifadeler kullandığı gerekçesiyle yurda dönmesi için Paris sefaretine merkezden emir verilince buna uymadığı gibi, İstanbul'a Posta ve Telgraf Nezâreti'ne bir mektup yazarak hiçbir gizli cemiyete mensup olmadığını, vatan ve milletin menfaat ve hukukunu müdafaa gerektiği zaman bunu Paris gazetelerinde yayımlayacağı yazılarla yapabileceğini ifade etti. Ülkelerin ilerleme ve milletlerin geri kalma sebepleri üzerinde incelemeler yapan Ahmed Rıza düşüncelerini 1893'te bir lâyiha hâlinde Sultan Abdülhamid'e gönderdi. Onun teşvik edici cevabı ve devam etmesini istemesi üzerine layihalar göndermeye devam etti; onu meşrutiyet rejiminin kötü bir şey olmadığına dair iknaya çalıştı. Altıncı lâyihasını da gönderdiği halde hiçbir hareket göremeyince eski Suriye mebusu 'in yayımlamakta olduğu Fransızca La Jeune Turquie gazetesinde siyasî yazılar yazmaya başladı ve ayrıca Sultan Abdülhamid'e daha önce takdim etmiş olduğu reform programını Londra'da "Lâyiha ve Mektub" adlarıyla risâle hâlinde yayımladı.
İttihat ve Terakkî Cemiyeti
İstanbul'da kurulmuş olan İttihâd-ı Osmâniye Cemiyeti üyeleriyle yazışmaktaydı. Cemiyetin ilk nizamname taslağının kendisine gönderildiği ve bazı önerilerde bulunduğu anlaşılmaktadır. Cemiyetin ileri gelenleri 1892'de tutuklanıp kısa süre sonra serbest bırakıldıklarında birçoğu Paris'e kaçtı. 1894'te Paris'te oluşan bu muhalif Türk grubu ona cemiyete katılmasını önerince kabul etti ancak cemiyetin adının değiştirilmesin önerdi. Önerisi, cemiyetin "Nizam ve Terakkî" adını alması idi; cemiyet isim değişikliğini kabul etti ve Ahmed Rıza'nın önerdiği adı biraz değiştirerek "İttihat ve Terakkî" adını benimsedi.
Ahmed Rıza, cemiyete katıldıktan sonra yazılarına Ali Şefkati'nin Londra'da çıkarmakta olduğu gazetesinde devam etti. Paris sefiri Yusuf Ziya Paşa, padişahın görevlendirmesi üzerine kendisine İstanbul'a dönmesini teklif etmiş; dönerse önemli görevlere getirileceğini bildirmiş ise de bu teklifi ve padişahın gönderdiği 2500 altın lira ihsanı reddetti. Paris Jön Türk grubunu başına geçen Ahmed Rıza, İstanbul'daki cemiyetin yayın organı olan Türkçe Meşveret gazetesini ve bu gazetenin Fransızca ekini çıkarmaya başladı.
Meşveret
Militan bir siyasi gazete olan ve çok kısıtlı olanaklarla on beş günde bir çıkan Meşveret, 1908'e kadar kesintisiz yayımlandı. Başyazılarının tamamını Ahmed Rıza kaleme aldı. Yazılarında pozitivizmin kavramlarını Osmanlı-İslam kültürü ışığında yeniden yorumlamaya ve Osmanlı toplumunun değer yargılarına uyumlu hale getirmeye çalıştı. İttihat ve Terakkî'nin programı ilk önce Meşveret'in 3 aralık 1895'te çıkan ilk sayısında yer aldı. Program, büyük ölçüde Ahmed Rıza'nın görüşlerini yansıtmaktaydı.
Abdülhamid'in baskıları sonucu Fransız hükûmeti 11 Nisan 1896'da Türkçe Meşveret'i yasakladı. Ahmed Rızâ, Türkçe Meşveret'i İsviçre'de çıkarmaya başladı (Mayıs 1896). İstanbul hükûmetini yayını matbaacıdan alması üzerine bir süre taş baskısı ile yayımlamaya çalıştığı gazeteyi Eylül 1897'de gazeteyi Belçika'ya nakletti.
Bu arada Ahmed Rıza'nın laik ve pozitivist fikirleri muhafazakâr Jön Türklerle arasının açılmasına neden olmuş ve muhafazakâr kanat Paris'e gelen Mizancı Murat'ın etrafında birleşmişti. Aralık 1896'da Ahmed Rıza Bey'in yerine Murad Bey İttihat ve Terakkî Cemiyeti reisliğine getirildi; Ahmed Rıza sadece Fransızca Meşveret'in başında bulunacaktı.
Ahmed Rıza, Türk-Yunan Harbi sırasında gazetesinde Girit İsyanı'nı destekler nitelikte yayımladığı bir yazıyı tekzibe yanaşmaması üzerine İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nden dışlandı. Ayrıca pozitivistlerin takvimini kullanması delil gösterilerek dinsizlikle suçlandı.
Bu dönemde Sultan Abdülhamid Belçika hükûmetine baskısı sonucu Türkçe Meşveret'in basılması yasaklandı; Belçika parlamentosunun şiddetli protestosuna rağmen gazete kapatıldı ve Ahmed Rıza 13 Aralık 1898'de sınır dışı edildi. Meşveret'i Türkçe yayımlamaktan vazgeçen Ahmed Rıza, Fransızcasını yayımlamayı sürdürdü.
I. Jön Türk Kongresi
Bu arada cemiyet çöküş sürecine girmiş; İstanbul'da birçok cemiyet üyesi tutuklanmış; Mizancı Murad ve arkadaşları ise padişahın genel af ilanı üzerine İstanbul'a dönmüşlerdi. Avrupa'da kalan Jön Türkler tekrar Ahmed Rıza'nın etrafında toplanmaya başladılar.
1899 yılı sonunda önce Avlonyalı İsmail Kemal Bey'in ardında oğulları Prens Sabahattin ve Lütfullah Beylerle Damat Mahmut Paşa'nın Avrupa'ya kaçması ile Jön Türk hareketi canlandı. Jön Türklerin siyasî lideri olmaya yönelen Prens Sabahattin ve kardeşinin daveti üzerine 1902 Şubat'ında Paris'te Osmanlı Hürriyetperveran Kongresi (sonradan I. Jön Türk Kongresi adını almıştır) toplandı. Kongrede rejimi devirme konusunda yabancı müdahalesini talep edip etmeme hususunda birbirine şiddetle muhalif iki grubun ortaya çıktı: Prens Sabahattin ve Ermeniler'den oluşan "müdahaleciler" ile azınlıkta kalan Ahmed Rıza taraftarı "adem-i müdahaleciler". Kongrenin ardından Ahmed Rıza grubu Terakkî ve İttihat Cemiyeti'ni kurarken Prens Sabahattin grubu Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti'ni kurdu.
Şura-yı Ümmet
1902 Şubatında Paris'te toplanan kongrenin ardından Ahmed Rıza grubu kendilerini "icraatçılar" şeklinde tanımlayan radikal Jön Türkler bir ittifak oluşturarak Kahire'de Şura-yı Ümmet adı verilen dergiyi çıkarmaya karar verdi. 1 Temmuz 1907 tarihine kadar Osmanlı idaresinin bütün protestolarına rağmen Paris'te hazırlanıp Kahire'de basılan Şûrâ-yı Ümmet'in editörlüğüne Ahmed Sâib, editör yardımcılığına Mustafa Hamdi getirildi. Önemli makaleleri Samipaşazade Sezai ve Ahmed Rızâ beyler kaleme aldı.
II. Jön Türk Kongresi
Ahmed Rıza Bey'in kurduğu Terakkî ve İttihat Cemiyeti, 1906'da Selanik'te subay ve devlet memurlarından bir grubun kurmuş olduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile birleşerek kuvvetlendi. Jön Türk hareketinin ikinci kongresi 29 Aralık 1907'de Paris'te toplandı. Şiddet taraftarları Comte'un hümanist, evrensel kaderci felsefesini benimseyen Ahmed Rıza'nın fikrini değiştirmeyi başardılar. Kongrede bütün komiteler, ihtilal yapılması için terör dâhil her türlü eylemin yapılması kararını aldılar.
II. Meşrutiyet
Ahmed Rıza, II. Meşrutiyet ilan edilmesi üzerine 25 Eylül 1908'de İstanbul'a döndü ve hürriyetçilerin babası sıfatı ile törenle karşılandı. 16 Ekim 1908'da Abdülhamit tarafından huzura kabul edildi.
İttihat ve Terakkî'nin merkez komitesi üyeliğine alınan Ahmed Rıza, 8 Aralık 1908 seçimi sonucu İstanbul üyesi olarak girdiği Meclis-i Mebûsan'da oy birliği ile başkanlığa seçildi. Görüşleri ve kişiliği nedeniyle tutucu kesim tarafından çok sert bir şekilde eleştirildi. 31 Mart Vakası sırasında ortadan kaldırılmaya çalışıldı; isyanın ilk gününde Adliye Nazırı Nazım Paşa, kendisini Ahmed Rıza zanneden isyancılar tarafından öldürüldü. İsyan ortamı içinde sadrazamın isteği üzerine istifa eden Ahmed Rıza Bey, diğer mebuslar gibi kaçarak saklandı. Harekât Ordusu Ayestefanos'a geldiğinde isyan günlerinde meclis başkanı seçilen Mustafa Efendi istifa etti ve yerine Ahmet Rıza Bey yeniden Meclis başkanı oldu. 1910 sonlarında yeniden başkan seçildi. Hasan Fehmi ve Ahmet Samim beylerin öldürülmesi gibi şiddet hareketlerine karşı çıktığından İttihatçılarla arası açılan Ahmed Rıza, 1910'da merkez komitesinden ayrıldı; 1911'de Meclis Başkanlığından vazgeçti.
18 Ocak 1912'de ilk meclisin feshinden sonraki seçimlere katılmadı ve padişah tarafından 18 Nisan 1912'de Âyan Meclisi üyeliğine getirildi. Bu dönemde İttihatçılar'ı sert biçimde eleştirdi. Bâb-ı Âli Baskını'ndan (23 Ocak 1913) sonra İttihatçılar'la arası tamamen açıldı.
Mütareke dönemi
Mütareke döneminde Sultan Vahdeddin tarafından Âyan Meclisi reisliğine getirildi. Mütareke devrinin hemen başında saltanatın çevresinde toplanıp onu güçlendirmek gerektiği tezini ileri sürdü. Ayan Meclisi reisi iken vatanın kurtuluşu için ünlü Osmanlı bürokratlarını içeren Vahdet-i Millî Cemiyeti'ni kurdu. Heyet, altı aylık kısa ömrü boyunca İstanbul'da bulunan yabancı devletlerin sorumlularına bir muhtıra verdi ve manda konusunda görüşünü soran Amerikan heyetine mandaya taraftar olmadığını bildirdi. Bu girişimleri Ahmet Rıza'yı Damat Ferit Paşa'nın hedefi hâline getirdi. 1919 Nisan'ında Ayan Reisliğinden alındı.
Millî Mücadele
Mustafa Kemal'in 22 Haziran 1919'da Havza'dan kendisine yazdığı mektup üzerine Paris'e gitti. Anadolu hareketi lehine burada bir kamuoyu oluşturmaya çalıştı. Ankara hükûmetiyle anlaşmak üzere Fransız temsilcisi Franclin Bouillon'un gönderilmesinde etkisi oldu. Lozan Antlaşması'nın imzalanmasından sonra 1926'da yurda döndü.
Son yılları ve ölümü
Son yıllarında Vaniköy'deki çiftliğine çekilerek hâtıralarını ve İttihat ve Terakkî'nin tarihini yazmaya başladı. 26 Şubat 1930'da kaza ile düşüp kalça kemiğini kırdı; aynı gün kaldırıldığı Şişli Etfal Hastanesi'nde öldü. Cenazesi Kandilli Mezarlığı'na defnedildi.
Tarihi bir belge niteliği taşıyan anıları, 1988'de Meclis-i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmed Rıza Bey'in Anıları adıyla yayımlanmıştır.
Eserleri
- Meşveret yazıları, 1903-1908
- Layihalar, 1889
- Vazife ve Mesuliyet serisi (Üç kitap içerir Padişah ve Şehzadeler, Asker, Kadın)
- Tolarance Muslumane (İslamiyet'te Serbesti-i Ayin), 1897
- Echos de Turquie (Türkiye Haberleri), 1920
- La Crise de I'Orient (Burhan-ı Şark),1907
- Revue Occidentale (Pozitivistelerin Dergisi) Makaleleri, 1896-1908
- Pozitivist Rewiev dergisinde yayımlanan makaleler, 1900-1908
- La Faillite Morale de la Politique Occidentale en Orient (Batının Doğu Politikasının Ahlaken İflası), 1922
Kaynakça
- ^ a b c d e f Kabakçı, Enes. (PDF). 13 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ a b c d e f Malkoç, Eminalp. "Doğu Batı Ekseninde Bir Osmanlı Aydını: Ahmed Rıza Yaşamı ve Düşünce Dünyası" (PDF). 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ a b c d e f g h i Ebüzziya, Ziyad. "Ahmed Rıza" (PDF). Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1989 Cilt 2. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
- ^ a b c Sarı, Süleyman Arif. "Ahmet Rıza'nın Sosyolojik ve Dini Görüşleri" (PDF). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ahmed Riza Bey Osmanlica احمد رضا بیگ 1858 Istanbul 26 Subat 1930 Istanbul Osmanli siyasetci egitimci ve ideolog Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin onde gelen kurucularindan ve Osmanli Imparatorlugu nda onemli siyasal gelismeleri saglayan Ikinci Mesrutiyet doneminin onde gelen Jon Turk Genc Turkler grubunun basindaki isimlerindendir Auguste Comte un pozitivizm felsefesini gunumuz Turkiye sine tasiyan kisidir Osmanli nin kurtulusunu ve kalkinmasini kisi veya siyasal rejim degisiklikleri yerine toplumsal yapi degisikliginde goren ve bu yonde calismalar ureten ilk kisi olmustur Ahmed Riza BeyMeclis i Mebusan BaskaniGorev suresi 17 Aralik 1908 14 Mayis 1912Hukumdar II Abdulhamid V MehmedYerine geldigi Hasan Fehmi Pasa 1878 Yerine gelen Halil BeyMeclis i Mebusan 3 Donem MebusuGorev suresi 17 Aralik 1908 18 Ocak 1912Secim bolgesi 1908 IstanbulKisisel bilgilerDogum Ahmed Riza 1858 Istanbul Osmanli DevletiOlum 26 Subat 1930 72 yasinda Istanbul TurkiyePartisi Ittihad ve TerakkiBitirdigi okul Mekteb i SultaniMeslegi Sosyolog siyasetci Paris te yasadigi yirmi yila yakin surede Ittihad i Osmani daha sonrasinda Ittihad ve Terakki adini alacak olan cemiyetin Paris subesinin baskanligini yapti Fransa ve Belcika da Doktor Nazim Bey ile birlikte cemiyetin ilk resmi yayin organi olan Mesveret gazetesini surgune yollandigi Misir da ise Sura yi Ummet gazetesinin cikardi Osmanli Devleti nde 1908 yilinda II Mesrutiyet ilan edilmesi uzerine Istanbul a donen ve hurriyetcilerin babasi olarak torenlerle karsilanan Ahmed Riza Meclis i Mebusan baskanligi yapti Ayan Meclisi uyesi oldu 1910 yilinda Hasan Fehmi ve Ahmet Samim in oldurulmesinin ardindan Ittihatcilarla arasi acilan Ahmed Riza 1910 da cemiyetin merkez komitesinden ayrildi ve 1911 de de Meclis Baskanligindan vazgecti Daha sonrasinda Sultan Vahdettin tarafindan tekrar Ayan Meclisi baskanligina atandi Ve bu yillarda Ittihatcilara sert muhalefet duzenledi Ancak Damat Ferid ile arasi acilinca Fransa ya dondu ve Anadolu daki Milli Mucadele lehine calismalarda bulundu Lozan Anlasmasi ndan sonra Turkiye ye dondu YasamiGencligi 1858 yilinda Istanbul da dunyaya geldi Babasi Sura yi Devlet ve Meclis i Ayan uyelerinden Ali Riza Bey annesi ise Islamiyet e gecmis Avusturyali Macar asilli asil bir ailenin kizi Naile Hanim dir Nesiller boyu devlet hizmetinde bulunmus bir aileden gelen Ahmed Riza nin dedesi Ali Riza Bey in babasi Ziraat ve Darphane nazirligi yapmis buyuk dedesi Kemankes Efendi III Selim in Sir Katibi olmustu Onun babasi ise Misir kadilarindan Siddik Molla idi Ahmed Riza Bey 1908 Ahmed Riza kucuk yastan itibaren bati kulturuyle yetisti ve ozel dersler aldi Beylerbeyi Rusdiyesi ni bitirdikten sonra Mahrec i Aklam a daha sonra Mekteb i Sultani ye devam etti Mezun olduktan sonra bir sure Bab i Ali Tercume Odasi nda calisti Anadolu da surgunde bulunan babasinin yanina gittigi sirada yakindan gordugu koylunun sefaleti onu bunun sebeplerini arastirmaya yoneltti ve ziraat egitimi icin Fransa ya gitmeye karar verdi Grignon Ziraat Mektebi ni 1884 yilinda bitirerek uzman ziraatci oldu Yurda donusunde devrin yeni ziraat makinelerini kullanarak bir isletme kurmaya calistiysa da basaramayan Ahmed Riza koylunun geri kalisinin onlarin modern tarim metotlarini bilmeyislerinden ileri geldigine kanaat getirdi Egitim yoluyla koyluyu aydinlatma dusuncesiyle Maarif Nezareti nde gorev aldi Bursa Maarif muduruyken 1887 yilinda gorevinden istifa etti Devletin idare hayatinin su veya bu noktasini islah etmekle isin icinden cikilamayacagini anlamis ve Fransa ya gitmeye karar vermisti 25 Ocak 1930 tarihli Vakit gazetesinde hasta yataginda Ahmet Riza Bey Ahmed Riza nin fikir dunyasi uzerinde onemli etkisinin bulundugu pozitivizm dusuncesini ortaya atan Auguste Comte Pozitivist dusunceyle Jean Francois Robinet in pozitivizm uzerine yazdigi bir eser vasitasiyla tanisti Dr Robinet in somurgecilige karsi olmasi ve ozellikle Tunus un isgaline o donem karsi cikan az sayidaki Fransiz entelektuel arasinda yer almasindan etkilendi Osmanli Imparatorlugu nun butunlugunu savundugu icin onu Turkiye nin yilmaz bir dostu olarak nitelendirdi Paris e gidisi 1889 yilinda bir rivayete gore Fransiz Ihtilali nin yuzuncu yili nedeniyle duzenlenen sergiye katilmak bahanesiyle izin alarak bir rivayete gore ise kacarak Paris e gitti ve geri donmedi Fransiz adliyseinde tercumanlik isine girdi Bir yandan Sorbonne Universitesi nde tarih i tabii derslerine bir yandan da matematikci in verdigi pozitivizm derslerine devam etti Laffitte nin ozellikle Islam ve Dogu medeniyeti hakkinda dusuncelerinden etkilendi Laffitte Islam in en gelismis din oldugunu bu yuzden Muslumanlarin pozitivizme gecislerinin kolay olacagini dusunuyordu Societe positiviste Pozitivist Cemiyet in en faal uyelerinden biri haline gelen Ahmed Riza 1905 ten itibaren ise pozitivizmin uluslararasi planda yayilmasi icin kurulmus Comite positif occidental Musbet Bati Kurulu de Musluman toplumlarin temsilcisi olarak yer almistir Paris teki ilk yillarinda cesitli gazete ve dergilerde Osmanli aleyhine yazilara cevap vermek icin girisimlerde bulundu 1891 de Osmanli kadinlariyla ilgili bir konferansinda hurriyetperverane ifadeler kullandigi gerekcesiyle yurda donmesi icin Paris sefaretine merkezden emir verilince buna uymadigi gibi Istanbul a Posta ve Telgraf Nezareti ne bir mektup yazarak hicbir gizli cemiyete mensup olmadigini vatan ve milletin menfaat ve hukukunu mudafaa gerektigi zaman bunu Paris gazetelerinde yayimlayacagi yazilarla yapabilecegini ifade etti Ulkelerin ilerleme ve milletlerin geri kalma sebepleri uzerinde incelemeler yapan Ahmed Riza dusuncelerini 1893 te bir layiha halinde Sultan Abdulhamid e gonderdi Onun tesvik edici cevabi ve devam etmesini istemesi uzerine layihalar gondermeye devam etti onu mesrutiyet rejiminin kotu bir sey olmadigina dair iknaya calisti Altinci layihasini da gonderdigi halde hicbir hareket goremeyince eski Suriye mebusu in yayimlamakta oldugu Fransizca La Jeune Turquie gazetesinde siyasi yazilar yazmaya basladi ve ayrica Sultan Abdulhamid e daha once takdim etmis oldugu reform programini Londra da Layiha ve Mektub adlariyla risale halinde yayimladi Ittihat ve Terakki Cemiyeti Istanbul da kurulmus olan Ittihad i Osmaniye Cemiyeti uyeleriyle yazismaktaydi Cemiyetin ilk nizamname taslaginin kendisine gonderildigi ve bazi onerilerde bulundugu anlasilmaktadir Cemiyetin ileri gelenleri 1892 de tutuklanip kisa sure sonra serbest birakildiklarinda bircogu Paris e kacti 1894 te Paris te olusan bu muhalif Turk grubu ona cemiyete katilmasini onerince kabul etti ancak cemiyetin adinin degistirilmesin onerdi Onerisi cemiyetin Nizam ve Terakki adini almasi idi cemiyet isim degisikligini kabul etti ve Ahmed Riza nin onerdigi adi biraz degistirerek Ittihat ve Terakki adini benimsedi Ahmed Riza cemiyete katildiktan sonra yazilarina Ali Sefkati nin Londra da cikarmakta oldugu gazetesinde devam etti Paris sefiri Yusuf Ziya Pasa padisahin gorevlendirmesi uzerine kendisine Istanbul a donmesini teklif etmis donerse onemli gorevlere getirilecegini bildirmis ise de bu teklifi ve padisahin gonderdigi 2500 altin lira ihsani reddetti Paris Jon Turk grubunu basina gecen Ahmed Riza Istanbul daki cemiyetin yayin organi olan Turkce Mesveret gazetesini ve bu gazetenin Fransizca ekini cikarmaya basladi Mesveret Militan bir siyasi gazete olan ve cok kisitli olanaklarla on bes gunde bir cikan Mesveret 1908 e kadar kesintisiz yayimlandi Basyazilarinin tamamini Ahmed Riza kaleme aldi Yazilarinda pozitivizmin kavramlarini Osmanli Islam kulturu isiginda yeniden yorumlamaya ve Osmanli toplumunun deger yargilarina uyumlu hale getirmeye calisti Ittihat ve Terakki nin programi ilk once Mesveret in 3 aralik 1895 te cikan ilk sayisinda yer aldi Program buyuk olcude Ahmed Riza nin goruslerini yansitmaktaydi Abdulhamid in baskilari sonucu Fransiz hukumeti 11 Nisan 1896 da Turkce Mesveret i yasakladi Ahmed Riza Turkce Mesveret i Isvicre de cikarmaya basladi Mayis 1896 Istanbul hukumetini yayini matbaacidan almasi uzerine bir sure tas baskisi ile yayimlamaya calistigi gazeteyi Eylul 1897 de gazeteyi Belcika ya nakletti Bu arada Ahmed Riza nin laik ve pozitivist fikirleri muhafazakar Jon Turklerle arasinin acilmasina neden olmus ve muhafazakar kanat Paris e gelen Mizanci Murat in etrafinda birlesmisti Aralik 1896 da Ahmed Riza Bey in yerine Murad Bey Ittihat ve Terakki Cemiyeti reisligine getirildi Ahmed Riza sadece Fransizca Mesveret in basinda bulunacakti Ahmed Riza Turk Yunan Harbi sirasinda gazetesinde Girit Isyani ni destekler nitelikte yayimladigi bir yaziyi tekzibe yanasmamasi uzerine Ittihat ve Terakki Cemiyeti nden dislandi Ayrica pozitivistlerin takvimini kullanmasi delil gosterilerek dinsizlikle suclandi Bu donemde Sultan Abdulhamid Belcika hukumetine baskisi sonucu Turkce Mesveret in basilmasi yasaklandi Belcika parlamentosunun siddetli protestosuna ragmen gazete kapatildi ve Ahmed Riza 13 Aralik 1898 de sinir disi edildi Mesveret i Turkce yayimlamaktan vazgecen Ahmed Riza Fransizcasini yayimlamayi surdurdu I Jon Turk Kongresi Birinci Jon Turk Kongresi 1902 Bu arada cemiyet cokus surecine girmis Istanbul da bircok cemiyet uyesi tutuklanmis Mizanci Murad ve arkadaslari ise padisahin genel af ilani uzerine Istanbul a donmuslerdi Avrupa da kalan Jon Turkler tekrar Ahmed Riza nin etrafinda toplanmaya basladilar 1899 yili sonunda once Avlonyali Ismail Kemal Bey in ardinda ogullari Prens Sabahattin ve Lutfullah Beylerle Damat Mahmut Pasa nin Avrupa ya kacmasi ile Jon Turk hareketi canlandi Jon Turklerin siyasi lideri olmaya yonelen Prens Sabahattin ve kardesinin daveti uzerine 1902 Subat inda Paris te Osmanli Hurriyetperveran Kongresi sonradan I Jon Turk Kongresi adini almistir toplandi Kongrede rejimi devirme konusunda yabanci mudahalesini talep edip etmeme hususunda birbirine siddetle muhalif iki grubun ortaya cikti Prens Sabahattin ve Ermeniler den olusan mudahaleciler ile azinlikta kalan Ahmed Riza taraftari adem i mudahaleciler Kongrenin ardindan Ahmed Riza grubu Terakki ve Ittihat Cemiyeti ni kurarken Prens Sabahattin grubu Tesebbus i Sahsi ve Adem i Merkeziyet Cemiyeti ni kurdu Sura yi Ummet 1902 Subatinda Paris te toplanan kongrenin ardindan Ahmed Riza grubu kendilerini icraatcilar seklinde tanimlayan radikal Jon Turkler bir ittifak olusturarak Kahire de Sura yi Ummet adi verilen dergiyi cikarmaya karar verdi 1 Temmuz 1907 tarihine kadar Osmanli idaresinin butun protestolarina ragmen Paris te hazirlanip Kahire de basilan Sura yi Ummet in editorlugune Ahmed Saib editor yardimciligina Mustafa Hamdi getirildi Onemli makaleleri Samipasazade Sezai ve Ahmed Riza beyler kaleme aldi II Jon Turk Kongresi Ahmed Riza Bey in kurdugu Terakki ve Ittihat Cemiyeti 1906 da Selanik te subay ve devlet memurlarindan bir grubun kurmus oldugu Osmanli Hurriyet Cemiyeti ile birleserek kuvvetlendi Jon Turk hareketinin ikinci kongresi 29 Aralik 1907 de Paris te toplandi Siddet taraftarlari Comte un humanist evrensel kaderci felsefesini benimseyen Ahmed Riza nin fikrini degistirmeyi basardilar Kongrede butun komiteler ihtilal yapilmasi icin teror dahil her turlu eylemin yapilmasi kararini aldilar II Mesrutiyet Ahmed Riza II Mesrutiyet in ilanini saglayan Jon Turk komitesinin uyeleriyle birlikte 1909 Ahmed Riza II Mesrutiyet ilan edilmesi uzerine 25 Eylul 1908 de Istanbul a dondu ve hurriyetcilerin babasi sifati ile torenle karsilandi 16 Ekim 1908 da Abdulhamit tarafindan huzura kabul edildi Osmanli Parlamentosu 1908 Ittihat ve Terakki nin merkez komitesi uyeligine alinan Ahmed Riza 8 Aralik 1908 secimi sonucu Istanbul uyesi olarak girdigi Meclis i Mebusan da oy birligi ile baskanliga secildi Gorusleri ve kisiligi nedeniyle tutucu kesim tarafindan cok sert bir sekilde elestirildi 31 Mart Vakasi sirasinda ortadan kaldirilmaya calisildi isyanin ilk gununde Adliye Naziri Nazim Pasa kendisini Ahmed Riza zanneden isyancilar tarafindan olduruldu Isyan ortami icinde sadrazamin istegi uzerine istifa eden Ahmed Riza Bey diger mebuslar gibi kacarak saklandi Harekat Ordusu Ayestefanos a geldiginde isyan gunlerinde meclis baskani secilen Mustafa Efendi istifa etti ve yerine Ahmet Riza Bey yeniden Meclis baskani oldu 1910 sonlarinda yeniden baskan secildi Hasan Fehmi ve Ahmet Samim beylerin oldurulmesi gibi siddet hareketlerine karsi ciktigindan Ittihatcilarla arasi acilan Ahmed Riza 1910 da merkez komitesinden ayrildi 1911 de Meclis Baskanligindan vazgecti 18 Ocak 1912 de ilk meclisin feshinden sonraki secimlere katilmadi ve padisah tarafindan 18 Nisan 1912 de Ayan Meclisi uyeligine getirildi Bu donemde Ittihatcilar i sert bicimde elestirdi Bab i Ali Baskini ndan 23 Ocak 1913 sonra Ittihatcilar la arasi tamamen acildi Mutareke donemi Mutareke doneminde Sultan Vahdeddin tarafindan Ayan Meclisi reisligine getirildi Mutareke devrinin hemen basinda saltanatin cevresinde toplanip onu guclendirmek gerektigi tezini ileri surdu Ayan Meclisi reisi iken vatanin kurtulusu icin unlu Osmanli burokratlarini iceren Vahdet i Milli Cemiyeti ni kurdu Heyet alti aylik kisa omru boyunca Istanbul da bulunan yabanci devletlerin sorumlularina bir muhtira verdi ve manda konusunda gorusunu soran Amerikan heyetine mandaya taraftar olmadigini bildirdi Bu girisimleri Ahmet Riza yi Damat Ferit Pasa nin hedefi haline getirdi 1919 Nisan inda Ayan Reisliginden alindi Milli Mucadele Mustafa Kemal in 22 Haziran 1919 da Havza dan kendisine yazdigi mektup uzerine Paris e gitti Anadolu hareketi lehine burada bir kamuoyu olusturmaya calisti Ankara hukumetiyle anlasmak uzere Fransiz temsilcisi Franclin Bouillon un gonderilmesinde etkisi oldu Lozan Antlasmasi nin imzalanmasindan sonra 1926 da yurda dondu Son yillari ve olumu Son yillarinda Vanikoy deki ciftligine cekilerek hatiralarini ve Ittihat ve Terakki nin tarihini yazmaya basladi 26 Subat 1930 da kaza ile dusup kalca kemigini kirdi ayni gun kaldirildigi Sisli Etfal Hastanesi nde oldu Cenazesi Kandilli Mezarligi na defnedildi Tarihi bir belge niteligi tasiyan anilari 1988 de Meclis i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmed Riza Bey in Anilari adiyla yayimlanmistir EserleriMesveret yazilari 1903 1908 Layihalar 1889 Vazife ve Mesuliyet serisi Uc kitap icerir Padisah ve Sehzadeler Asker Kadin Tolarance Muslumane Islamiyet te Serbesti i Ayin 1897 Echos de Turquie Turkiye Haberleri 1920 La Crise de I Orient Burhan i Sark 1907 Revue Occidentale Pozitivistelerin Dergisi Makaleleri 1896 1908 Pozitivist Rewiev dergisinde yayimlanan makaleler 1900 1908 La Faillite Morale de la Politique Occidentale en Orient Batinin Dogu Politikasinin Ahlaken Iflasi 1922Kaynakca a b c d e f Kabakci Enes PDF 13 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2015 a b c d e f Malkoc Eminalp Dogu Bati Ekseninde Bir Osmanli Aydini Ahmed Riza Yasami ve Dusunce Dunyasi PDF 6 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Aralik 2015 a b c d e f g h i Ebuzziya Ziyad Ahmed Riza PDF Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi 1989 Cilt 2 6 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Aralik 2015 a b c Sari Suleyman Arif Ahmet Riza nin Sosyolojik ve Dini Gorusleri PDF 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Aralik 2015