Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yavşan ya da Pelin (Artemisia), papatyagiller (Asteraceae) familyasından 200-400 arasında türü bulunan, genellikle Kuzey ve Güney her iki yarımkürede kuru ya da yarı kurak habitatlarda yetişen, sert otsu ya da çalımsı bir bitki cinsi. Yavşan otu olarak da bilinir ve bu adla anılan Veronica ile karıştırmamak gerekir. Pelin otu (A. absinthium) türü vermut şarabı yapımında kullanılırken tarhun (A. dracunculus) türü mutfakta kullanılan baharattır.
| Yavşan | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 A. absinthium (üst) (alt)  | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
|
Çoğunun yaprağı beyaz tüylerle kaplıdır. Türlerinin çoğundan elde edilen uçucu yağlarda güçlü aromalar ile terpenoid ve bileşiklerinden kaynaklanan acı tatları vardır. Memelilerce yenmez, ancak bazı Lepidoptera tırtıllarının besin bitkisidir. Çiçekleri ufaktır ve rüzgârla tozlaşır.
Bazı botanikçiler Artemisia cinsini birtakım cinslere ayırma eğilimindedirler; fakat, DNA analizleriCrossostephium, Filifolium, Neopallasia, Seriphidium, Sphaeromeria cinslerinin ayrımını desteklemezken, Stilnolepis, Elachanthemum, Kaschgaria cinslerinin ayrımını destekler.
Adlandırma
Yavşan adı Türkçe kökenlidir.Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «yapçan» (ىَبْجانْ) ve «yawçan» (ىَٯْجانْ) biçimlerinde geçer. Orta Türkçe döneminden beri Türk dillerinde kullanılır: Azerice yovşan (eski yazı: jовшан), Türkmence yovşan (eski yazı: ёвшан), Başkurtça yuşan, Kumukça yuvşan (ювшан), Nogayca yuvsan (ювсан), Kazakça juwsan (жусан), Kırgızca cuuşan (жуушан), Özbekçe yavşån (явшон), Tuvaca çaşpan, Halaçça ạvşān.
Pelin adı Türkçeye Bulgarca пелин pelin kelimesinden geçmiş bir alıntıdır ve benzerleri İslav dillerinde kullanılır: Sırpça пелин pelin, Hırvatça pelin, Slovence pelin, Rusça полынь polın’, Ukraynaca полин polın, Çekçe pelyněk. Balkan İslav dillerinden Arnavutçaya (pelin), Rumenceye (pelin) ve Yunancaya (πελῖνος pelinos) da geçmiştir.
Turhan Baytop'un Türkçe Bitki Adları Sözlüğü adlı çalışmasına göre Anadolu'da yavşan'lı ve pelin'li adlandırma:: → erkek pelin, kara pelin
- Artemisia absinthium → acı pelin, acı yavşan, ak pelin
- → kara yavşan
- → yavşan
- → deniz pelini, deniz yavşanı, kokulu yavşan
- → yavşan
Artemisia Latince cins adı Yunan tanrıçası Artemis'in adından çıkmıştır. Kimilerine göreyse MÖ 350 yılında ölen botanikçi ve tıbbi araştırmacı 'nın adından gelir.
Tıbbi kullanımı
Halk tıbbında kullanımı
Türkiye'de 20 kadar türü yetişir ve bazı türleri iştah açıcı, kurt düşürücü, kuvvet verici ve ateş düşürücü olarak özellikle sıtmaya karşı kullanılır.
Farmakolojik kullanımı ve etkinliği
Farmakolojide yavşan yağının bakteri (Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis), maya mantarı (Candida albicans, Cryptococcus neoformans), (, Microsporum canis, ), , üzerinde büyümeyi engelleyen inhibitör etkisi vardır.
Artemisia absinthium ekstrelerinin bazı gram-pozitif ve gram-negatif bakterilere karşı antimikrobiyal bir aktivite göstermesine rağmen kullanılan maya kültürlerine karşı antifungal bir aktiviteye sahip olmadığı saptanmıştır.
Besin olarak kullanımı
Birçok türünün aromatik yaprakları tıbbidir ve bazıları tadlandırıcı olarak kullanılır. Çoğunun acı tadı vardır. Tarhun (A. dracunculus) özellikle Fransız mutfağında önemli mutfak otudur. Almanya'da vermut şaraplarına tadını veren Artemisia absinthium türüdür. Orta Doğu Arap ülkelerinde olduça acı olan ile nane ve çay birlikte çay olarak demlenir. Aynı zamanda yüksek alkollü bir içki olan Absinhte yapımında kullanılmaktadır. Bitkinin aroması ve halosinojen etkisi absinthe içkisinin kendine has tadının oluşmasında rol oynar.[]
Evcilleştirmeye etkisi
Türlerinin çoğundan elde edilen uçucu yağlarda güçlü aromalar ile terpenoid ve bileşiklerinden kaynaklanan acı tatları vardır. Bu acılığın otobur memelilerin yemesine karşı adaptasyon olduğu düşünülüyor.Evcilleştirmenin asıl sebebi, Pleistosen (Buzul Çağı) döneminin bitişinden sonra başlayan çevresel ani iklim değişikliğinden kaynaklanmaktadır. Yakın Doğu'da Pleistosen kısa ve kuru bir periyot izlemiş ve M.Ö. 9000-7000 de sona ermiştir. O zaman, ağaçsız, yavşansız (Artemisia'sız) bir dönem yaşanmıştır.
Türleri
Kültür
- Acı tadından dolayı yenmeyen yavşanın tereyağı ile her şeyin yenilebileceğini vurgulamak için Türkçede yağ ile yavşan, sirke ile tavşan atasözü söylenir ve bu atasözü, Kayseri'de yağ ile yavşan yenir, yağsız tavşan yenmez,Nevşehir'de yağ ile (=yağınan) yavşan yenir kaldı ki davşan,Yozgat'ta yağınan yavşan yenir biçimini alır. Irak Türkmenlerinde ise yağdan yavşan yilini biçimindedir.
- Türkiye'de Yavşan, Yavşancık, , yer adları ile soyadında geçer.
Kaynakça
- ^ a b "119. Artemisia Linnaeus". Flora of North America. 2006. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2012.
- ^ Linda E. Watson, Paul L. Bates, Timothy M. Evans, Matthew M. Unwin & James R. Estes (2002). "Molecular phylogeny of subtribe Artemisiinae (Asteraceae), including Artemisia and its allied and segregate genera". BMC Evolutionary Biology. Cilt 2. s. 17. doi:10.1186/1471-2148-2-17. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2012.
- ^ Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 444-445
- ^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları:521, Ankara 1941, cilt: 3, sayfa: 37
- ^ Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 328
- ^ Prof. Dr. Turhan Baytop (1997), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK yayınları: 578, Ankara, 1997
- ^ Shorter Oxford English dictionary, 6th ed. Birleşik Krallık: Oxford University Press. 2007. s. 3804. ISBN .
- ^ . Ghorganics.com. 1 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2012.
- ^ "Etymology". Britannica.com. 7 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2012.
- ^ Prof. Dr. Turhan Baytop (1984), Türkiye'de bitkiler ile tedavi (Geçmişte ve bugün), İstanbul
- ^ Lopes-Lutz D., Alviano D.S., Alviano C.S., Kolodziejczyk P.P. "Screening of chemical composition, antimicrobial and antioxidant activities of Artemisia essential oils".Phytochemistry. 69 (8) (pp 1732-1738), 2008
- ^ Başaran Dülger, Murat Ceylan, Moustafa Alistsaous, Emin Uğurlu (1999), Artemisia absinthium L. (Pelin)’un Antimikrobiyal Aktivitesi 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., TÜBİTAK Tr. J. of Biology, 23 (1999) 377–384
- ^ Eşref Deniz (1991), Son otuz yılın bulgularında Anadolu arkeobiyolojisi 10 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, TC. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Çanakkale 27-31 Mayıs 1991
- ^ . 5 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2012.
- ^ Nevşehir Yöresel Atasözleri[]
- ^ "Hasbekli Ömer : Deyimlerimiz". 15 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2012.
- ^ Rasheed Ali Hassan (2006), Irak Türkmen Atasözleri Üzerine Bir İnceleme 5 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., İÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı ana bilim dalı, yüksek lisans tezi
Bibliyografya
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yavsan ya da Pelin Artemisia papatyagiller Asteraceae familyasindan 200 400 arasinda turu bulunan genellikle Kuzey ve Guney her iki yarimkurede kuru ya da yari kurak habitatlarda yetisen sert otsu ya da calimsi bir bitki cinsi Yavsan otu olarak da bilinir ve bu adla anilan Veronica ile karistirmamak gerekir Pelin otu A absinthium turu vermut sarabi yapiminda kullanilirken tarhun A dracunculus turu mutfakta kullanilan baharattir YavsanA absinthium ust alt Biyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Magnoliopsida Iki cenekliler Takim AsteralesFamilya Asteraceae Papatyagiller Alt familya AsteroideaeOymak Cins Artemisia L 1753 Cogunun yapragi beyaz tuylerle kaplidir Turlerinin cogundan elde edilen ucucu yaglarda guclu aromalar ile terpenoid ve bilesiklerinden kaynaklanan aci tatlari vardir Memelilerce yenmez ancak bazi Lepidoptera tirtillarinin besin bitkisidir Cicekleri ufaktir ve ruzgarla tozlasir Bazi botanikciler Artemisia cinsini birtakim cinslere ayirma egilimindedirler fakat DNA analizleriCrossostephium Filifolium Neopallasia Seriphidium Sphaeromeria cinslerinin ayrimini desteklemezken Stilnolepis Elachanthemum Kaschgaria cinslerinin ayrimini destekler AdlandirmaYavsan adi Turkce kokenlidir Orta Turkce donemine ait Divanu Lugati t Turk te yapcan ى ب جان ve yawcan ى ٯ جان bicimlerinde gecer Orta Turkce doneminden beri Turk dillerinde kullanilir Azerice yovsan eski yazi jovshan Turkmence yovsan eski yazi yovshan Baskurtca yusan Kumukca yuvsan yuvshan Nogayca yuvsan yuvsan Kazakca juwsan zhusan Kirgizca cuusan zhuushan Ozbekce yavsan yavshon Tuvaca caspan Halacca ạvsan Pelin adi Turkceye Bulgarca pelin pelin kelimesinden gecmis bir alintidir ve benzerleri Islav dillerinde kullanilir Sirpca pelin pelin Hirvatca pelin Slovence pelin Rusca polyn polin Ukraynaca polin polin Cekce pelynek Balkan Islav dillerinden Arnavutcaya pelin Rumenceye pelin ve Yunancaya pelῖnos pelinos da gecmistir Turhan Baytop un Turkce Bitki Adlari Sozlugu adli calismasina gore Anadolu da yavsan li ve pelin li adlandirma erkek pelin kara pelin Artemisia absinthium aci pelin aci yavsan ak pelin kara yavsan yavsan deniz pelini deniz yavsani kokulu yavsan yavsan dd Artemisia Latince cins adi Yunan tanricasi Artemis in adindan cikmistir Kimilerine goreyse MO 350 yilinda olen botanikci ve tibbi arastirmaci nin adindan gelir Tibbi kullanimiHalk tibbinda kullanimi Turkiye de 20 kadar turu yetisir ve bazi turleri istah acici kurt dusurucu kuvvet verici ve ates dusurucu olarak ozellikle sitmaya karsi kullanilir Farmakolojik kullanimi ve etkinligi Farmakolojide yavsan yaginin bakteri Escherichia coli Staphylococcus aureus Staphylococcus epidermidis maya mantari Candida albicans Cryptococcus neoformans Microsporum canis uzerinde buyumeyi engelleyen inhibitor etkisi vardir Artemisia absinthium ekstrelerinin bazi gram pozitif ve gram negatif bakterilere karsi antimikrobiyal bir aktivite gostermesine ragmen kullanilan maya kulturlerine karsi antifungal bir aktiviteye sahip olmadigi saptanmistir Besin olarak kullanimiA arborescens Bircok turunun aromatik yapraklari tibbidir ve bazilari tadlandirici olarak kullanilir Cogunun aci tadi vardir Tarhun A dracunculus ozellikle Fransiz mutfaginda onemli mutfak otudur Almanya da vermut saraplarina tadini veren Artemisia absinthium turudur Orta Dogu Arap ulkelerinde olduca aci olan ile nane ve cay birlikte cay olarak demlenir Ayni zamanda yuksek alkollu bir icki olan Absinhte yapiminda kullanilmaktadir Bitkinin aromasi ve halosinojen etkisi absinthe ickisinin kendine has tadinin olusmasinda rol oynar kaynak belirtilmeli Evcillestirmeye etkisiTurlerinin cogundan elde edilen ucucu yaglarda guclu aromalar ile terpenoid ve bilesiklerinden kaynaklanan aci tatlari vardir Bu aciligin otobur memelilerin yemesine karsi adaptasyon oldugu dusunuluyor Evcillestirmenin asil sebebi Pleistosen Buzul Cagi doneminin bitisinden sonra baslayan cevresel ani iklim degisikliginden kaynaklanmaktadir Yakin Dogu da Pleistosen kisa ve kuru bir periyot izlemis ve M O 9000 7000 de sona ermistir O zaman agacsiz yavsansiz Artemisia siz bir donem yasanmistir TurleriA pycnocephalaA abrotanumA annuaA californicaA glacialisA nilagiricaA ponticaA vulgarisA dracunculus kurutulmus tarhun yapraklari Artemisia absinthium Artemisia dracunculus Artemisia tilesii Artemisia verlotiorumKulturAci tadindan dolayi yenmeyen yavsanin tereyagi ile her seyin yenilebilecegini vurgulamak icin Turkcede yag ile yavsan sirke ile tavsan atasozu soylenir ve bu atasozu Kayseri de yag ile yavsan yenir yagsiz tavsan yenmez Nevsehir de yag ile yaginan yavsan yenir kaldi ki davsan Yozgat ta yaginan yavsan yenir bicimini alir Irak Turkmenlerinde ise yagdan yavsan yilini bicimindedir Turkiye de Yavsan Yavsancik yer adlari ile soyadinda gecer Kaynakca a b 119 Artemisia Linnaeus Flora of North America 2006 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2012 Linda E Watson Paul L Bates Timothy M Evans Matthew M Unwin amp James R Estes 2002 Molecular phylogeny of subtribe Artemisiinae Asteraceae including Artemisia and its allied and segregate genera BMC Evolutionary Biology Cilt 2 s 17 doi 10 1186 1471 2148 2 17 2 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2012 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Hasan Eren Turk Dilinin Etimolojik Sozlugu Ankara 1999 sayfa 444 445 Divanu Lugat it Turk Tercumesi ceviren Besim Atalay TDK yayinlari 521 Ankara 1941 cilt 3 sayfa 37 Hasan Eren Turk Dilinin Etimolojik Sozlugu Ankara 1999 sayfa 328 Prof Dr Turhan Baytop 1997 Turkce Bitki Adlari Sozlugu TDK yayinlari 578 Ankara 1997 Shorter Oxford English dictionary 6th ed Birlesik Krallik Oxford University Press 2007 s 3804 ISBN 0199206872 Ghorganics com 1 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2012 Etymology Britannica com 7 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2012 Prof Dr Turhan Baytop 1984 Turkiye de bitkiler ile tedavi Gecmiste ve bugun Istanbul Lopes Lutz D Alviano D S Alviano C S Kolodziejczyk P P Screening of chemical composition antimicrobial and antioxidant activities of Artemisia essential oils Phytochemistry 69 8 pp 1732 1738 2008 Basaran Dulger Murat Ceylan Moustafa Alistsaous Emin Ugurlu 1999 Artemisia absinthium L Pelin un Antimikrobiyal Aktivitesi 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde TUBITAK Tr J of Biology 23 1999 377 384 Esref Deniz 1991 Son otuz yilin bulgularinda Anadolu arkeobiyolojisi 10 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde VII Arkeometri Sonuclari Toplantisi TC Kultur Bakanligi Anitlar ve Muzeler Genel Mudurlugu Canakkale 27 31 Mayis 1991 5 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Kasim 2012 Nevsehir Yoresel Atasozleri olu kirik baglanti Hasbekli Omer Deyimlerimiz 15 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2012 Rasheed Ali Hassan 2006 Irak Turkmen Atasozleri Uzerine Bir Inceleme 5 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde IU Sosyal Bilimler Enstitusu Turk Dili ve Edebiyati ana bilim dali yuksek lisans teziBibliyografyaWright Colin W 2002 Artemisia CRC Press ISBN 9780415272124