Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2021) () |
Ökaryotlar (Latince: Eukaryota), hücrelerinde bir çekirdek ve –genellikle– organeller içeren bir canlılar grubu olup, bilimsel sınıflandırmada arkeler ve bakterilerle beraber tüm canlıları kapsayan üç ana gruptan biridir.
| Ökaryot | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Biyolojik sınıflandırma | |||
| |||
| Âlemler | |||
| |||
Ökaryotların genetik malzemeleri zarla çevrili çoğunlukla bir, nadiren birden çok çekirdek içinde yer alırlar. Bu nedenle kelime, gerçek (Grekçe: eu) ve çekirdek (Grekçe: karyon) sözcüklerinden türetilmiştir. Sıfat hâli ökaryotiktir. Bakteri ve arkeler çekirdeksiz olduklarından beraberce prokaryot olarak adlandırılırlar (evvel (Grekçe: pro-) ve çekirdek (Grekçe: karyon)). Çekirdeğin yanı sıra ökaryotların kloroplast veya mitokondri gibi zarla çevrili çeşitli organelleri vardır. Bu tür hücre içi karmaşık yapılar da prokaryotlarda bulunmaz.
Ökaryotların ortak bir atası olduğu için bir üst âlem (İngilizce: domain) olarak tanımlanmışlardır. Üst âlem sisteminde ökaryotların prokaryotlara kıyasla arkelerle daha çok ortak özellikleri olduğundan arkelerle beraber neomura kladı içinde gruplandırılırlar.
Ökaryot hücreleri arasındaki farklılıklar
Ökaryotlar genel olarak bitki, hayvan, mantar ve Protista olarak dört gruba ayrılırlar. Ancak protista grubu aslında bitki, hayvan ve mantar olarak sınıflandırılamayan canlıları bir arada toplayan bir grup olduğu için bazı biyologlar tarafından kabul görmez ve yerine daha küçük gruplar tanımlarlar.
Çok çeşitli ökaryotik hücre tipi olmakla beraber hayvan ve bitkilerin en yaygın ve iyi bilinen çeşitleri olduklarından ökaryot yapısının anlaşılması için iyi bir başlangıç noktası oluştururlar. Ancak mantar ve çoğu protistanın hayvan ve bitkilerden önemli farklılıkları vardır.
Hayvan hücresi
Hayvan hücresi, hayvanların dokularını oluşturan bir ökaryotik hücre tipidir. Hayvan hücreleri diğer ökaryotlardan (özellikle bitki hücrelerinden) belirgin bir farklılık gösterir; hücre duvarı ve kloroplastları yoktur ve kofulları daha küçüktür. Hücre zarı esnek olduğundan hayvan hücreleri çeşitli şekillere girebilir ve fagositik bir hücre, başka cisimleri içine alabilir. Ayrıca bitki hücresinden farklı organelleri vardır. İnsan hücreleri biyolojik olarak ökaryotik hücrelerle aynı kategoriden sayılırlar.
Bitki hücresi
Bitki hücreleri, diğer ökaryotik organizmaların hücrelerinden oldukça farklıdır. Belirgin özellikleri
- Tonoplast adlı bir zarla çevrili büyük bir merkezî kofulun hücrenin turgorunu (hücre zarının hücre duvarına yaptığı basıncı) düzenler ve sitozol ile bitkinin arasında moleküllerin hareketini kontrol eder.
- Selüloz, protein ve çoğu zaman ligninden oluşmuş hücre duvarı, protoplastlar tarafından hücre zarının dışına yerleştirilir. Buna karşın bakterilerin hücre duvarları peptidoglikandan, mantarlarınkiyse kitinden oluşur.
- , hücre duvarındaki gözenekleri birbirine bağlayarak her bir bitki hücresinin ona bitişik hücrelerle haberleşmesini sağlar. Bu, mantarlarda görülen hif ağından farklıdır.
- Plastitler, başlıca hücre içi organellerdir. Çeşitli biyokimyasal tepkimeler içlerinde gerçekleşir. Ayrıca besin depolamak için kullanılırlar. Fotosentezin yapıldığı kloroplastlarda bulunan klorofil, bitkilere yeşil rengi verir.
- Kamçısı (flagellası) olmayan bitkilerde (örneğin iğne yapraklılar ve çiçekli bitkiler) hayvan hücrelerinde bulunan sentrioller de bulunmaz.
Mantar hücresi
Mantar hücreleri en çok hayvan hücrelerine benzerler. Hayvan hücrelerinden farklılıkları
- Hücre duvarı kitinden oluşmuştur.
- Hücreler birbirinden daha az ayrışmışlardır. Gelişmiş mantar türlerinin hücreleri septum denen gözenekli bölmelerden oluşurlar. Bunlardan sitoplazma, organeller ve bazen çekirdek geçebilir. olarak adlandırılan septumlu türlerde organizma, aslında tek bir dev hücredir. Basit mantarlarda böyle bölmeler yoktur.
- Yalnızca en ilkel mantarlar, chytridiomycota bölümünde yer alanlar kamçılılardır.
Yapı
Ökaryotik hücreler, prokaryotlardan genelde çok daha büyüktürler. Organel olarak adlandırılan çeşitli iç zarlar ve iç yapılar, ayrıca (İngilizce: microtubule), (İngilizce: microfilament) ve (İngilizce: intermediate filaments) oluşmuş hücre iskeletine sahiptirler. Hücre iskeleti, hücrenin iç yapısını ve şeklini belirler. Ökaryotik DNA, hücrenin bölünme dönemlerinde kromozom olarak adlandırılan doğrusal tomarlar hâline dönüşür. Bunlar çekirdeğin bölünmesi sırasında kopyalanıp mikrotüpçükler tarafından çekilirler. Eşeysiz hücre bölünmesine (mitoz) ek olarak çoğu hayvan hücresinin hücre kaynaşması yoluyla gerçekleşen bir eşeyli üreme sürecine (mayoz) sahiptir. Bu üreme süreci prokaryotlarda görülmez.
İç zar
Ökaryotik hücrelerde çeşitli zarla çevrili yapılar bulunur. Bunlara toplu olarak denir. Vezikül veya koful (vaküol) gibi basit bölmeler başka zarlardan tomurcuklanarak meydana gelir. Çoğu hücreler endositoz adı verilen bir süreçle besin ve diğer maddeleri içlerine alırlar; endositozda dış zar içe kıvrılıp sonra büzülerek bir vezikül oluşturur. Çoğu zarla çevrili organelin evrim sırasında bu tür veziküllerden meydana gelmiş olduğu varsayılmaktadır.
Çekirdek, olarak adlandırılan bir çift zar ile çevrilidir. Çekirdek örtüsünde bulunan gözenekler moleküllerin girip çıkmasını sağlar. Çekirdek kılıfının çeşitli tüp veya yapraksı uzantıları, endoplazmik retikulum (ER) olarak adlandırılan yapıyı oluşturur. Bu yapı protein ulaşımı ve olgunlaşmasından sorumludur. Granüllü ER'da ribozomlar bulunur ve bunların sentezlediği proteinler ER'un iç kısmına (lümenine) girer. Bu proteinler sonradan düz ER'dan (yani ER'un granülsüz kısmından) tomurcuklanan veziküllerin içine girerler. Çoğu ökaryotta bu protein taşıyan veziküller golgi aygıtı veya diktiyozom denen yassılaşmış vezikül desteleriyle kaynaşırlar ve proteinler orada çeşitli yapısal değişimlere uğrarlar.
Veziküller çeşitli amaçlar için özelleşmiştir. Örneğin lisozomlar, besin kofullarının içindekileri sindiren enzimler bulundurur, peroksizomlarsa hücre için zehirli olan peroksiti parçalar. Çoğu protozoada bulunan büzülür (kontraktil) kofullar, hücredeki fazla suyu toplayıp dışarı atarken avcı (predatör) canlıları kaçırmasına ve hücrenin avını yakalaması için dışarı madde atmasına yarar. Çok hücreli canlılarda hormonlar, çoğu zaman veziküllerde üretilirler. Yüksek bitkilerde hücre hacminin büyük bir kısmını işgal eder merkezî koful, hücrenin osmotik basıncını sabit tutar.
Mitokondri ve plastitler
1)
2)
3) Krista
4) Matriks
Mitokondriler hemen her ökaryotta bulunan organellerdir. Bir çift zarla çevrilidirler ve içte olanına krista adı verilen iç kıvrımlardan oluşurlar. burada gerçekleşir. Kendi DNA'ları vardır ve başka mitokondrilerin bölünmesi sonucu meydana gelirler. Evrim sırasında endosimbiotik bakterilerden (proteobakteriler) oluştukları teorisi genel kabul görmüştür. Mitokondrisi olmayan birkaç protozoda da hidrojenozom ve gibi mitokondri türevi organeller mevcuttur.
Bitki ve çeşitli alg gruplarında ayrıca plastitler bulunur. Bunların da kendi DNA'ları vardır ve endosimbiontlardan (bu durumda siyanobakteriler) oluşmuşlardır. Bu plastitlerin çoğu kloroplast olup siyanobakteriler gibi klorofil içerip fotosentez yoluyla enerji üretirler. Diğer plastitler gıda depolamaya yarar. Plastitlerin tek bir kökeni olması muhtemel olmakla beraber plastit bulunduran bitki grupları evrimsel olarak birbirine yakın değildir. Bazı ökaryotlar plastitlerini ikincil bir endosimbiyoz veya yutma yoluyla edinmişlerdir.
Çekirdeğin de endosimbiotik kökenli olduğu öne sürülmüş, ayrıntısı aşağıda verilmiştir. Ayrıca ökaryot kamçısının da endosimbiotik kökenli olduğu ve spiroketlerden geliştiği iddia edilmiş, ancak hücre anatomisi ile uyumsuzlukluğu ve hücre çoğalmasıyla bağdaştırılamadığı için bu iddia genel kabul görmemiştir.
Hücre iskeleti
Çoğu ökaryotun kamçı (flagella veya flagellum) adı verilen, ince, uzun ve hareketli sitoplazma uzantıları vardır. Bunlar ve kısa kirpiklerden (silyalardan) oluşur. Her ikisi de beslenme, duyum ve hareketle ilişkilidir ve prokaryot kamçılarından tamamen farklıdır. Kamçıyı içinden destekleyen bir demet mikrotüpçüktür. Bunlar, kinetozom ve sentriyol olarak da adlandırılan bazal cisimden çıkar. Mikrotüpçükler kamçının içinde, merkezde iki tekli ve onun çevresinde dokuz ikili olarak düzenlenmişlerdir. Kamçının ayrıca üzerini kaplayan saçlar () onu hem zar hem de hücre iskeletine bağlayan pullar da bulunabilir. Kamçının içi sitoplazmaya bağlıdır. Mikroiplik yapılar (aktin ve ona bağlanan α-, , fimbrin) hücre zarının alt yüzeyinde tabaka ve desteler hâlinde bir ağ oluşturur. Mikrotübüllerin motor proteinleri, örneğin dinein ve kinesin, bu ağa dinamik bir özellik sağlar.
Sentriyoller çoğu zaman kamçısı olmayan hücre ve gruplarda da bulunur. Genelde olarak adlandırılan birli veya ikili gruplar hâlinde mikrotüpçüklerin köklerini oluştururlar. Bunlar hücre iskeletinin ana bileşkelerinden biridirler ve inşâları birkaç hücre bölünmesi boyunca olur. Bir kamçı ana hücrede kalır, öbürü ise ondan türetilir. Sentriyoller, ayrıca çekirdeğin bölünmesi sırasında iğ ipliği oluşumunda da rol oynayabilirler
Hücre iskeleti, hücrenin şeklini belirlemekte ve ( ve kemotaksi gibi) hareketini sağlamakta önemli bir rol oynar. Bazı protistlerin çeşitli başka mikrotüpçüklü organelleri de vardır: örneğin ve , suda yükselme veya av yakalama için sahiptirler. adlı kamçı benzeri bir organeli vardır.
Bitki hücre duvarı
Bitki hücrelerinin bir hücre duvarı vardır; bu, hücre zarının dışında yer alan ve pek esnemeyen bir tabakadır. Hem hücreye yapısal destek sağlar, hem de bir filtre mekanizması olarak çalışır. Hücrenin içine su girmesi hâlinde aşırı şişmeyi engeller. Birincil hücre duvarını oluşturan başlıca karbonhidratlar selüloz, hemiselüloz ve pektindir. Selüloz , hemiselüloz bir yulara bağlanarak bir selüloz-hemiselüloz ağı oluştururlar. Bu da pektin matriks içinde yer alır. Birincil hücre duvarında bulunan başlıca hemiselüloz .
Üreme
Çekirdek bölünmesi ile hücre bölünmesi çoğunlukla eşgüdümlü olur ve genelde mitoz yoluyla gerçekleşir. Bu süreç sonunda her kromozomun birer kopyası yavru hücrelere dağıtılır. Çoğu ökaryotlarda ayrıca bir eşeyli üreme süreci vardır. Bunda tipik olarak haploit ve diploit döller (nesiller) sırayla birbirini izler. Haploit dölde her kromozomun bir, diploit dölde ise iki kopyası vardır; haploit döl mayoz bölünmeyle, diploit dölse çekirdek kaynaşmasıyla (singami) meydana gelir. Ancak bu genel kalıp içinde epey bir çeşitlilik görülebilir.
Köken ve evrim
Ökaryotik hücrenin oluşumu canlıların evriminde önemli bir dönem noktasıdır. Çünkü ökaryotlar tüm karmaşık hücreleri ve neredeyse tüm çok hücreli canlıları içermektedir. Bu süreci oluşturan olayların zamanlamasını kestirmek zordur; Knoll (1992) yaklaşık 1,6-2,1 milyar yıl önce oluştuklarını öne sürer. Modern canlı gruplarına ait olduğu düşünülen kırmızı yosun fosillerinin yaklaşık 1 milyar 200 milyon yıl önceden kalma olduğu görüşü de vardır.[]
1980'ler ve 1990'larda yapılan araştırmalar sonucunda çizilen rRNA Filogenetik ağaçlarında çoğu ökaryot organizma çözümlenememiş, (teknik anlamıyla gerçek taç olmayan) bir "taç" grup içinde bırakılmıştı. Bu grup, mitokondri kristallerinin şekline bağlı olarak ikiye bölünmüştü. Mitokondrisi olmayan birkaç grup, ayrı bir dal olarak diğer ökaryotlardan ayrılıyor, dolayısıyla bu eksikliğin çok eski dönemlerden kalma olduğu düşünülüyordu. Ancak artık bunun "" adı verilen bir olduğu belirlenmiştir. Bu grupların diğer ökaryotlardan ayrıldıktan sonra mitokondrilerini kaybettikleri bilinmektedir.
Aktin ve diğer moleküllere dayandırılarak hazırlanmış ağaçlar, farklı ve daha tam bir görüntü ortaya çıkarmıştır. Ökaryotların çoğu aşağıdaki üst gruplara aittir:
| Opisthokonta (Opistokontlar) | Animalia (Hayvanlar), Fungi (Mantarlar), Choanoflagellatea (koanoflagellatlar), vb. |
| Amoebozoa (Amebozlar/Amebozolar) | Çoğu kalın kökbacaklı amoeba (Amip) ve (Sıvaşık küf) |
| Rhizaria (Rizarlar) | Foraminifera (Foraminiferler), Radiolaria (Radyolarlar) ve diğer çeşitli protozlar/protozolar |
| Excavata (Ekskavatlar) | Çeşitli kamçılı protozlar/protozolar |
| /Archaeplastida (Primoplantlar/Arkeplastitler) | Embryophyta (Kara bitkileri), yeşil algler, kırmızı algler ve (Glaukofitler) |
| Chromista (Kromistler) | , diatomlar, (su küfleri), vs. |
| Alveolata (Alveolatlar) | , Apicomplexa (Apikompleksler), Dinoflagellata (Dinoflagellatlar), vs. |
Birkaç sınıflandırma uzmanı, ve adlı iki büyük klad tanımaktadırlar: unikontlar tek, bikontlarsa iki kamçılı bir atasal canlıdan türemişlerdir. Bu sistemde ofistokontlar ve amibozoanlar unikont sayılırlar, kalanlar bikontturlar. Kromistler ve alveolatlar, atasal olarak adlı fotosentetik daha büyük bir gruba ait olabilirlerse de bu görüş hâlen tartışmalıdır. Özellikle gibi bazı küçük protista grupları bu üst gruplardan hiçbiri ile ilişkilendirilmemişlerdir. Ökaryotlar, arkelerle genetik mekanizmaları açısından yakın derecede ilişkilidir. Bu yüzden bazı uzmanlarca arkelerle birlikte neomura kladına yerleştirilirler. Ancak hücre zarının yapısı gibi başka bakımlardan ökaryotlar bakterilerle benzeşirler. Bu durumu açıklamak için üç hipotez önerilmiştir:
- Ökaryotlar iki hücrenin kaynaşması ile oluşmuşlar, sitoplazmaları bir bakteriden, çekirdekler de bir arkeden (alternatif bir göre ise bir virüsten) oluşmuştur.
- Ökaryotlar arkelerden gelişmişler ve proto-mitokondrilerden öbakteriyel özellikler edinmişlerdir.
- Ökaryotlar ve arkeler değişime uğramış bir bakteriden ayrı ayrı gelişmişlerdir.
Sonuncu hipotez hâlen en çok kabul görmektedir. İç zar sistemi ve mitokondrilerin kökeni de tartışmalıdır. Fagotrofik hipoteze göre endositozun gelişmesini takiben bu zarlar oluşmuş ve sonra özelleşmişlerdir. Mitokondriler, plastitler gibi yutma yoluyla edinilmişlerdir. Sintrofik hipoteze göre bir ön ökaryot (proto-ökaryot), beslenmek için ön mitokondriyi (proto-mitokondriyi) kullanıyordu. Zaman içinde büyüyerek onu tamamen sarmış, kısmen mitokondri genlerinin katkısıyla iç zarlar daha sonra oluşmuşlardır. (Bu hipotezin bir versiyonu olarak bilinir.)
Aşağıdaki filogenetik ağaçta, ökaryot gruplarının kaç milyon yıl önce (myö) yeni soylara ayrıldığı belirtilmektedir. Holomycota ağacı Tedersoo ve ark. tarafından oluşturulmuştur.
| Eukaryotes |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1850 myö |
Kaynakça
- ^ Sakaguchi M, Takishita K, Matsumoto T, Hashimoto T, Inagaki Y (Temmuz 2009). "Tracing back EFL gene evolution in the cryptomonads-haptophytes assemblage: separate origins of EFL genes in haptophytes, photosynthetic cryptomonads, and goniomonads". Gene. 441 (1–2): 126-31. doi:10.1016/j.gene.2008.05.010. (PMID) 18585873.
- ^ Adl SM, Simpson AG, Lane CE, Lukeš J, Bass D, Bowser SS, Brown MW, Burki F, Dunthorn M, Hampl V, Heiss A, Hoppenrath M, Lara E, Le Gall L, Lynn DH, McManus H, Mitchell EA, Mozley-Stanridge SE, Parfrey LW, Pawlowski J, Rueckert S, Shadwick L, Shadwick L, Schoch CL, Smirnov A, Spiegel FW (Eylül 2012). (PDF). The Journal of Eukaryotic Microbiology. 59 (5): 429-93. doi:10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x. (PMC) 3483872 $2. (PMID) 23020233. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Tedersoo (2018). "High-level classification of the Fungi and a tool for evolutionary ecological analyses". Fungal Diversity. 90 (1): 135-159. doi:10.1007/s13225-018-0401-0. ISSN 1560-2745.
- Knoll AH (1992). "The early evolution of eu-karyotes: A geological perspective". Science. Cilt 256. ss. 622-27.(İngilizce)
- T. Cavalier-Smith (2002). "The phagotrophic origin of eukaryotes and phylogenetic classification of Protozoa". International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology. Cilt 52. ss. 297-354.(İngilizce)
- W. Martin & M. J. Russell (1992). "On the origins of cells: a hypothesis for the evolutionary transitions from abiotic geochemistry to chemoautotrophic prokaryotes, and from prokaryotes to nucleated cells". Philosophical Transactions of the Royal Society B.(İngilizce)
- S. L. Baldauf (2003). "The Deep Roots of Eukaryotes". Science. Cilt 300. ss. 1703-1706.(İngilizce)
- Sina M. Adl; ve diğerleri. (2005). "The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists". Journal of Eukaryotic Microbiology. 52 (5). s. 399. (İngilizce)
- Science Primer 6 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Ökaryotlar hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikitür'de taksonomi |
- Ökaryotlar 20 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- Ökaryotlar - Hayat ağacı 29 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Ökaryot ve Prokaryotlar 3 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
| Hücre Organcıkları / Hücre Organelleri | ||
|---|---|---|
| Endoplazmik retikulum - Golgi aygıtı - Hücre çekirdeği - Hücre zarı - Kloroplast - Koful Lizozom - Mitokondri - Plastit - Ribozom - Sentriyol - Sentrozom - Sitoplazma - Hücre iskeleti | ||
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Okaryot haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Okaryotlar Latince Eukaryota hucrelerinde bir cekirdek ve genellikle organeller iceren bir canlilar grubu olup bilimsel siniflandirmada arkeler ve bakterilerle beraber tum canlilari kapsayan uc ana gruptan biridir Okaryot Yasadigi donem araligi 1850 0 myo Gunumuz Had nArkeenProterozoyikFa Biyolojik siniflandirmaUst alem Eukaryota 1925 amp Margulis 1978AlemlerArchaeplastidaAlem Plantae Bitkiler dd Stramenopiles Alveolata Rhizaria Amoebozoa OpisthokontaAlem Animalia Hayvanlar Alem Fungi dd Okaryotlarin genetik malzemeleri zarla cevrili cogunlukla bir nadiren birden cok cekirdek icinde yer alirlar Bu nedenle kelime gercek Grekce eu ve cekirdek Grekce karyon sozcuklerinden turetilmistir Sifat hali okaryotiktir Bakteri ve arkeler cekirdeksiz olduklarindan beraberce prokaryot olarak adlandirilirlar evvel Grekce pro ve cekirdek Grekce karyon Cekirdegin yani sira okaryotlarin kloroplast veya mitokondri gibi zarla cevrili cesitli organelleri vardir Bu tur hucre ici karmasik yapilar da prokaryotlarda bulunmaz Okaryotlarin ortak bir atasi oldugu icin bir ust alem Ingilizce domain olarak tanimlanmislardir Ust alem sisteminde okaryotlarin prokaryotlara kiyasla arkelerle daha cok ortak ozellikleri oldugundan arkelerle beraber neomura kladi icinde gruplandirilirlar Okaryot hucreleri arasindaki farkliliklarOkaryotlar genel olarak bitki hayvan mantar ve Protista olarak dort gruba ayrilirlar Ancak protista grubu aslinda bitki hayvan ve mantar olarak siniflandirilamayan canlilari bir arada toplayan bir grup oldugu icin bazi biyologlar tarafindan kabul gormez ve yerine daha kucuk gruplar tanimlarlar Cok cesitli okaryotik hucre tipi olmakla beraber hayvan ve bitkilerin en yaygin ve iyi bilinen cesitleri olduklarindan okaryot yapisinin anlasilmasi icin iyi bir baslangic noktasi olustururlar Ancak mantar ve cogu protistanin hayvan ve bitkilerden onemli farkliliklari vardir Hayvan hucresi Tipik bir hayvan hucresinin yapisi Hayvan hucresi hayvanlarin dokularini olusturan bir okaryotik hucre tipidir Hayvan hucreleri diger okaryotlardan ozellikle bitki hucrelerinden belirgin bir farklilik gosterir hucre duvari ve kloroplastlari yoktur ve kofullari daha kucuktur Hucre zari esnek oldugundan hayvan hucreleri cesitli sekillere girebilir ve fagositik bir hucre baska cisimleri icine alabilir Ayrica bitki hucresinden farkli organelleri vardir Insan hucreleri biyolojik olarak okaryotik hucrelerle ayni kategoriden sayilirlar Bitki hucresi Tipik bir bitki hucresinin yapisi Bitki hucreleri diger okaryotik organizmalarin hucrelerinden oldukca farklidir Belirgin ozellikleri Tonoplast adli bir zarla cevrili buyuk bir merkezi kofulun hucrenin turgorunu hucre zarinin hucre duvarina yaptigi basinci duzenler ve sitozol ile bitkinin arasinda molekullerin hareketini kontrol eder Seluloz protein ve cogu zaman ligninden olusmus hucre duvari protoplastlar tarafindan hucre zarinin disina yerlestirilir Buna karsin bakterilerin hucre duvarlari peptidoglikandan mantarlarinkiyse kitinden olusur hucre duvarindaki gozenekleri birbirine baglayarak her bir bitki hucresinin ona bitisik hucrelerle haberlesmesini saglar Bu mantarlarda gorulen hif agindan farklidir Plastitler baslica hucre ici organellerdir Cesitli biyokimyasal tepkimeler iclerinde gerceklesir Ayrica besin depolamak icin kullanilirlar Fotosentezin yapildigi kloroplastlarda bulunan klorofil bitkilere yesil rengi verir Kamcisi flagellasi olmayan bitkilerde ornegin igne yapraklilar ve cicekli bitkiler hayvan hucrelerinde bulunan sentrioller de bulunmaz Mantar hucresi Mantar hucreleri en cok hayvan hucrelerine benzerler Hayvan hucrelerinden farkliliklari Hucre duvari kitinden olusmustur Hucreler birbirinden daha az ayrismislardir Gelismis mantar turlerinin hucreleri septum denen gozenekli bolmelerden olusurlar Bunlardan sitoplazma organeller ve bazen cekirdek gecebilir olarak adlandirilan septumlu turlerde organizma aslinda tek bir dev hucredir Basit mantarlarda boyle bolmeler yoktur Yalnizca en ilkel mantarlar chytridiomycota bolumunde yer alanlar kamcililardir YapiOkaryotik hucreler prokaryotlardan genelde cok daha buyukturler Organel olarak adlandirilan cesitli ic zarlar ve ic yapilar ayrica Ingilizce microtubule Ingilizce microfilament ve Ingilizce intermediate filaments olusmus hucre iskeletine sahiptirler Hucre iskeleti hucrenin ic yapisini ve seklini belirler Okaryotik DNA hucrenin bolunme donemlerinde kromozom olarak adlandirilan dogrusal tomarlar haline donusur Bunlar cekirdegin bolunmesi sirasinda kopyalanip mikrotupcukler tarafindan cekilirler Eseysiz hucre bolunmesine mitoz ek olarak cogu hayvan hucresinin hucre kaynasmasi yoluyla gerceklesen bir eseyli ureme surecine mayoz sahiptir Bu ureme sureci prokaryotlarda gorulmez Ic zar Okaryotik hucrelerde cesitli zarla cevrili yapilar bulunur Bunlara toplu olarak denir Vezikul veya koful vakuol gibi basit bolmeler baska zarlardan tomurcuklanarak meydana gelir Cogu hucreler endositoz adi verilen bir surecle besin ve diger maddeleri iclerine alirlar endositozda dis zar ice kivrilip sonra buzulerek bir vezikul olusturur Cogu zarla cevrili organelin evrim sirasinda bu tur vezikullerden meydana gelmis oldugu varsayilmaktadir Cekirdek olarak adlandirilan bir cift zar ile cevrilidir Cekirdek ortusunde bulunan gozenekler molekullerin girip cikmasini saglar Cekirdek kilifinin cesitli tup veya yapraksi uzantilari endoplazmik retikulum ER olarak adlandirilan yapiyi olusturur Bu yapi protein ulasimi ve olgunlasmasindan sorumludur Granullu ER da ribozomlar bulunur ve bunlarin sentezledigi proteinler ER un ic kismina lumenine girer Bu proteinler sonradan duz ER dan yani ER un granulsuz kismindan tomurcuklanan vezikullerin icine girerler Cogu okaryotta bu protein tasiyan vezikuller golgi aygiti veya diktiyozom denen yassilasmis vezikul desteleriyle kaynasirlar ve proteinler orada cesitli yapisal degisimlere ugrarlar Vezikuller cesitli amaclar icin ozellesmistir Ornegin lisozomlar besin kofullarinin icindekileri sindiren enzimler bulundurur peroksizomlarsa hucre icin zehirli olan peroksiti parcalar Cogu protozoada bulunan buzulur kontraktil kofullar hucredeki fazla suyu toplayip disari atarken avci predator canlilari kacirmasina ve hucrenin avini yakalamasi icin disari madde atmasina yarar Cok hucreli canlilarda hormonlar cogu zaman vezikullerde uretilirler Yuksek bitkilerde hucre hacminin buyuk bir kismini isgal eder merkezi koful hucrenin osmotik basincini sabit tutar Mitokondri ve plastitler Mitokondri yapisi 1 2 3 Krista 4 Matriks Mitokondriler hemen her okaryotta bulunan organellerdir Bir cift zarla cevrilidirler ve icte olanina krista adi verilen ic kivrimlardan olusurlar burada gerceklesir Kendi DNA lari vardir ve baska mitokondrilerin bolunmesi sonucu meydana gelirler Evrim sirasinda endosimbiotik bakterilerden proteobakteriler olustuklari teorisi genel kabul gormustur Mitokondrisi olmayan birkac protozoda da hidrojenozom ve gibi mitokondri turevi organeller mevcuttur Bitki ve cesitli alg gruplarinda ayrica plastitler bulunur Bunlarin da kendi DNA lari vardir ve endosimbiontlardan bu durumda siyanobakteriler olusmuslardir Bu plastitlerin cogu kloroplast olup siyanobakteriler gibi klorofil icerip fotosentez yoluyla enerji uretirler Diger plastitler gida depolamaya yarar Plastitlerin tek bir kokeni olmasi muhtemel olmakla beraber plastit bulunduran bitki gruplari evrimsel olarak birbirine yakin degildir Bazi okaryotlar plastitlerini ikincil bir endosimbiyoz veya yutma yoluyla edinmislerdir Cekirdegin de endosimbiotik kokenli oldugu one surulmus ayrintisi asagida verilmistir Ayrica okaryot kamcisinin da endosimbiotik kokenli oldugu ve spiroketlerden gelistigi iddia edilmis ancak hucre anatomisi ile uyumsuzluklugu ve hucre cogalmasiyla bagdastirilamadigi icin bu iddia genel kabul gormemistir Hucre iskeleti Cogu okaryotun kamci flagella veya flagellum adi verilen ince uzun ve hareketli sitoplazma uzantilari vardir Bunlar ve kisa kirpiklerden silyalardan olusur Her ikisi de beslenme duyum ve hareketle iliskilidir ve prokaryot kamcilarindan tamamen farklidir Kamciyi icinden destekleyen bir demet mikrotupcuktur Bunlar kinetozom ve sentriyol olarak da adlandirilan bazal cisimden cikar Mikrotupcukler kamcinin icinde merkezde iki tekli ve onun cevresinde dokuz ikili olarak duzenlenmislerdir Kamcinin ayrica uzerini kaplayan saclar onu hem zar hem de hucre iskeletine baglayan pullar da bulunabilir Kamcinin ici sitoplazmaya baglidir Mikroiplik yapilar aktin ve ona baglanan a fimbrin hucre zarinin alt yuzeyinde tabaka ve desteler halinde bir ag olusturur Mikrotubullerin motor proteinleri ornegin dinein ve kinesin bu aga dinamik bir ozellik saglar Sentriyoller cogu zaman kamcisi olmayan hucre ve gruplarda da bulunur Genelde olarak adlandirilan birli veya ikili gruplar halinde mikrotupcuklerin koklerini olustururlar Bunlar hucre iskeletinin ana bileskelerinden biridirler ve insalari birkac hucre bolunmesi boyunca olur Bir kamci ana hucrede kalir oburu ise ondan turetilir Sentriyoller ayrica cekirdegin bolunmesi sirasinda ig ipligi olusumunda da rol oynayabilirler Hucre iskeleti hucrenin seklini belirlemekte ve ve kemotaksi gibi hareketini saglamakta onemli bir rol oynar Bazi protistlerin cesitli baska mikrotupcuklu organelleri de vardir ornegin ve suda yukselme veya av yakalama icin sahiptirler adli kamci benzeri bir organeli vardir Bitki hucre duvari Bitki hucrelerinin bir hucre duvari vardir bu hucre zarinin disinda yer alan ve pek esnemeyen bir tabakadir Hem hucreye yapisal destek saglar hem de bir filtre mekanizmasi olarak calisir Hucrenin icine su girmesi halinde asiri sismeyi engeller Birincil hucre duvarini olusturan baslica karbonhidratlar seluloz hemiseluloz ve pektindir Seluloz hemiseluloz bir yulara baglanarak bir seluloz hemiseluloz agi olustururlar Bu da pektin matriks icinde yer alir Birincil hucre duvarinda bulunan baslica hemiseluloz Ureme Cekirdek bolunmesi ile hucre bolunmesi cogunlukla esgudumlu olur ve genelde mitoz yoluyla gerceklesir Bu surec sonunda her kromozomun birer kopyasi yavru hucrelere dagitilir Cogu okaryotlarda ayrica bir eseyli ureme sureci vardir Bunda tipik olarak haploit ve diploit doller nesiller sirayla birbirini izler Haploit dolde her kromozomun bir diploit dolde ise iki kopyasi vardir haploit dol mayoz bolunmeyle diploit dolse cekirdek kaynasmasiyla singami meydana gelir Ancak bu genel kalip icinde epey bir cesitlilik gorulebilir Koken ve evrimOkaryotik hucrenin olusumu canlilarin evriminde onemli bir donem noktasidir Cunku okaryotlar tum karmasik hucreleri ve neredeyse tum cok hucreli canlilari icermektedir Bu sureci olusturan olaylarin zamanlamasini kestirmek zordur Knoll 1992 yaklasik 1 6 2 1 milyar yil once olustuklarini one surer Modern canli gruplarina ait oldugu dusunulen kirmizi yosun fosillerinin yaklasik 1 milyar 200 milyon yil onceden kalma oldugu gorusu de vardir kaynak belirtilmeli 1980 ler ve 1990 larda yapilan arastirmalar sonucunda cizilen rRNA Filogenetik agaclarinda cogu okaryot organizma cozumlenememis teknik anlamiyla gercek tac olmayan bir tac grup icinde birakilmisti Bu grup mitokondri kristallerinin sekline bagli olarak ikiye bolunmustu Mitokondrisi olmayan birkac grup ayri bir dal olarak diger okaryotlardan ayriliyor dolayisiyla bu eksikligin cok eski donemlerden kalma oldugu dusunuluyordu Ancak artik bunun adi verilen bir oldugu belirlenmistir Bu gruplarin diger okaryotlardan ayrildiktan sonra mitokondrilerini kaybettikleri bilinmektedir Aktin ve diger molekullere dayandirilarak hazirlanmis agaclar farkli ve daha tam bir goruntu ortaya cikarmistir Okaryotlarin cogu asagidaki ust gruplara aittir Opisthokonta Opistokontlar Animalia Hayvanlar Fungi Mantarlar Choanoflagellatea koanoflagellatlar vb Amoebozoa Amebozlar Amebozolar Cogu kalin kokbacakli amoeba Amip ve Sivasik kuf Rhizaria Rizarlar Foraminifera Foraminiferler Radiolaria Radyolarlar ve diger cesitli protozlar protozolarExcavata Ekskavatlar Cesitli kamcili protozlar protozolar Archaeplastida Primoplantlar Arkeplastitler Embryophyta Kara bitkileri yesil algler kirmizi algler ve Glaukofitler Chromista Kromistler diatomlar su kufleri vs Alveolata Alveolatlar Apicomplexa Apikompleksler Dinoflagellata Dinoflagellatlar vs Birkac siniflandirma uzmani ve adli iki buyuk klad tanimaktadirlar unikontlar tek bikontlarsa iki kamcili bir atasal canlidan turemislerdir Bu sistemde ofistokontlar ve amibozoanlar unikont sayilirlar kalanlar bikontturlar Kromistler ve alveolatlar atasal olarak adli fotosentetik daha buyuk bir gruba ait olabilirlerse de bu gorus halen tartismalidir Ozellikle gibi bazi kucuk protista gruplari bu ust gruplardan hicbiri ile iliskilendirilmemislerdir Okaryotlar arkelerle genetik mekanizmalari acisindan yakin derecede iliskilidir Bu yuzden bazi uzmanlarca arkelerle birlikte neomura kladina yerlestirilirler Ancak hucre zarinin yapisi gibi baska bakimlardan okaryotlar bakterilerle benzesirler Bu durumu aciklamak icin uc hipotez onerilmistir Okaryotlar iki hucrenin kaynasmasi ile olusmuslar sitoplazmalari bir bakteriden cekirdekler de bir arkeden alternatif bir gore ise bir virusten olusmustur Okaryotlar arkelerden gelismisler ve proto mitokondrilerden obakteriyel ozellikler edinmislerdir Okaryotlar ve arkeler degisime ugramis bir bakteriden ayri ayri gelismislerdir Sonuncu hipotez halen en cok kabul gormektedir Ic zar sistemi ve mitokondrilerin kokeni de tartismalidir Fagotrofik hipoteze gore endositozun gelismesini takiben bu zarlar olusmus ve sonra ozellesmislerdir Mitokondriler plastitler gibi yutma yoluyla edinilmislerdir Sintrofik hipoteze gore bir on okaryot proto okaryot beslenmek icin on mitokondriyi proto mitokondriyi kullaniyordu Zaman icinde buyuyerek onu tamamen sarmis kismen mitokondri genlerinin katkisiyla ic zarlar daha sonra olusmuslardir Bu hipotezin bir versiyonu olarak bilinir Asagidaki filogenetik agacta okaryot gruplarinin kac milyon yil once myo yeni soylara ayrildigi belirtilmektedir Holomycota agaci Tedersoo ve ark tarafindan olusturulmustur Eukaryotes Archaeplastida Plantae sensu lato Excavata Amorphea Amoebozoa Obazoa Opisthokontlar Holomycota Fungi 410 myo Holozoa Filozoa Filasterea Choanoflagellatea Animalia760 myo950 myo 1300 myo Unikonta 1850 myoKaynakca Sakaguchi M Takishita K Matsumoto T Hashimoto T Inagaki Y Temmuz 2009 Tracing back EFL gene evolution in the cryptomonads haptophytes assemblage separate origins of EFL genes in haptophytes photosynthetic cryptomonads and goniomonads Gene 441 1 2 126 31 doi 10 1016 j gene 2008 05 010 PMID 18585873 Adl SM Simpson AG Lane CE Lukes J Bass D Bowser SS Brown MW Burki F Dunthorn M Hampl V Heiss A Hoppenrath M Lara E Le Gall L Lynn DH McManus H Mitchell EA Mozley Stanridge SE Parfrey LW Pawlowski J Rueckert S Shadwick L Shadwick L Schoch CL Smirnov A Spiegel FW Eylul 2012 PDF The Journal of Eukaryotic Microbiology 59 5 429 93 doi 10 1111 j 1550 7408 2012 00644 x PMC 3483872 2 PMID 23020233 16 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Tedersoo 2018 High level classification of the Fungi and a tool for evolutionary ecological analyses Fungal Diversity 90 1 135 159 doi 10 1007 s13225 018 0401 0 ISSN 1560 2745 Knoll AH 1992 The early evolution of eu karyotes A geological perspective Science Cilt 256 ss 622 27 Ingilizce T Cavalier Smith 2002 The phagotrophic origin of eukaryotes and phylogenetic classification of Protozoa International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology Cilt 52 ss 297 354 Ingilizce W Martin amp M J Russell 1992 On the origins of cells a hypothesis for the evolutionary transitions from abiotic geochemistry to chemoautotrophic prokaryotes and from prokaryotes to nucleated cells Philosophical Transactions of the Royal Society B Ingilizce S L Baldauf 2003 The Deep Roots of Eukaryotes Science Cilt 300 ss 1703 1706 Ingilizce Sina M Adl ve digerleri 2005 The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists Journal of Eukaryotic Microbiology 52 5 s 399 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Ingilizce Science Primer 6 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ayrica bakinizEosit hipotezi Endosimbiyoz teorisi Asgard archaea Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Okaryotlar hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikitur de taksonomiOkaryotlar 20 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Okaryotlar Hayat agaci 29 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Okaryot ve Prokaryotlar 3 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Hucre Organciklari Hucre OrganelleriEndoplazmik retikulum Golgi aygiti Hucre cekirdegi Hucre zari Kloroplast Koful Lizozom Mitokondri Plastit Ribozom Sentriyol Sentrozom Sitoplazma Hucre iskeleti