Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İtalyan Edebiyatı, İtalyan yazarlarca İtalyanca yazılmış edebiyat yapıtlarını kapsar. İtalya'nın siyasal birliğini 19. yüzyıla kadar kuramaması ve Katolik Kilisesi'nin etkisiyle, yazılı metinlerde uzun süre Latince kullanılmış ve yerel bir dilin yaygınlaşması öbür Avrupa ülkelerine göre daha geç başlamıştır. 12. ve 14. yüzyıllar arasında İtalya'da Fransızca düzyazı ve koşukla yazılmış romanslar okunmuş ve klasik metinlerden uyarlamalar yapılmıştır. Böylece 13. yüzyılda bir Fransız-İtalyan edebiyatı gelişmiştir. İtalyanlar Fransız öykülerini çoğu zaman uyarlayarak ve bunlara çeşitli eklemeler yaparak kaleme almışlardır. Bu edebiyatta Fransızca kullanılmakla birlikte, yazarlar yapıtlarına yer yer kendi lehçelerinin özelliklerini de katmışlardır.
Aynı dönemde Fransa'daki Provence yöresinde yazılan lirik şiirler İtalya'da da yaygınlaştı. 1208-1250 arasında Sicilya'yı yöneten Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich'in sarayında, Sicilya Okulu olarak adlandırılan bir grup şair Provence şiir biçimleri ve konularını örnek alarak yerel dilde şiirler yazdı. II. Friedrich'in ölümünden sonra kültürel merkez Toskana oldu. Burada ve onu izleyen şairler Sicilya Okulu tarzı şiirler yazdılar. Daha içten bir dille aşk şiirleri yazan ve Dolce Stil Nuovo (Tatlı Yeni Üslup) şairleri olarak adlandırılan yeni bir grup oluştu. Bolognalı Guido Guinizelli'nin başlattığı bu yeni akımın öbür önemli temsilcileri arasında Guido Cavalcanti, Dante Alighieri ve sayılabilir. Bu şairler İtalyan edebiyat dilinin gelişimini başlattılar. Öte yandan, ve gibi bazı şairler de aynı dönemde bu ciddi aşk şiiri geleneğinin tam karşıtı olan ve aşk konusunu komik ve kaba bir dille işleyen şiirler yazdılar.
Assisili Francesco'nun ölçülü düzyazıyla Umbria lehçesinde kaleme aldığı Cantico di frate sole, İtalyan şiirinin en eski örneklerinden biridir. Bu yüzyılda din, felsefe, hukuk, siyaset ve bilim konulu metinlerde hâlâ Latince kullanılmakla birlikte, yerel dille yazılmış düzyazı edebiyatı da başlamıştı.
14. yüzyıl
Bu dönemde ortaya koyulan İtalyan edebiyatı örnekleri birkaç yüzyıl boyunca Avrupa'yı etkiledi ve Rönesansın başlangıcı sayıldı. Dante, Petrarca ve Boccaccio adlı üç büyük yazarın yaşadıkları dönemde kazandıkları ün günümüze kadar sürdü.
Dante'nin Toskana lehçesiyle kaleme aldığı ve cennet ile cehenneme yapılan bir yolculuğu anlattığı uzun şiiri La divina commedia, içerdiği karmaşık imgeler, şiirsel zenginlik ve anlam yoğunluğuyla bir başyapıt sayılmaktadır. Felsefeden çok edebiyata ilgi duyan ve aynı zamanda bir Hümanist olan Petrarca ise Orta Çağ felsefesine karşı çıktı ve yapıtlarında klasik Latin yazarlarını örnek aldı. Boccaccio ise büyük bir edebi değer taşıyan düzyazı yapıtlarında yetkin bir üslup kullandı ve Decameron Hikâyeleri adlı 100 öykü içeren yapıtıyla Rönesans edebiyatını etkiledi.
14. yüzyılın ikinci yarısında edebiyat etkinliklerinin merkezi olarak kalan Floransa'da halka yönelik yapıtlar verildi. Boccaccio'nun etkisiyle öykü türü canlılık kazandı.
Rönesans
15. yüzyılda edebiyat bir önceki yüzyılın coşkunluğunu yitirirken, klasik elyazmalarının bulunması sonucunda, Platon başta olmak üzere Eski Yunan felsefesine büyük bir ilgi doğdu. İnsanın evrendeki konumu yeniden değerlendirilerek insanı temel alan yeni bir dünya görüşü benimsemeye başlandı. 15. yüzyılın ilk yarısında, yerel dili küçümseyerek Latince ve Yunanca yazmaya özen gösteren birtakım yazarlar klasik metinlerden örnek alarak çok sayıda ama değersiz yapıtlar ortaya koydu. Oysa yüzyılın ortalarında doğru edebiyat dili olarak İtalyanca Latincenin yerini almaya başladı. Toskana lehçesinin Latince kadar önemli olduğunu savunan hümanist Leon Battista Alberti, Floransa'nın kültürel önderliğini sürdürmesine katkıda bulunurken, Venedikli Pietro Bembo da İtalyancadaki ilk dilbilgisi kitaplarından birini yazdı. Ludovico Ariosto, Niccolò Machiavelli ve Francesco Guicciardini hümanist edebiyatın önde gelen adları arasındadır. Ariosto en çok Orlando furioso (1517) adlı epik şiiriyle anımsanırken, Machiavelli ile Guicciardini tarih ve siyaset konulu yapıtlarında yerel dili kullanarak Toskana lehçesinin yerini sağlamlaştırdılar. Machiavelli'nin Hükümdar (1513) adlı yapıtı hükümdarların nasıl başa geçtikleri ve ülkelerini nasıl yönettikleri gibi konuları ele alır.
İtalyan Rönesans'ının son büyük şairi Torquato Tasso'nun Gerusalemme liberata (1581) adlı klasik destan tarzındaki yapıtı Rönesans'ın en önemli ürünlerinden biridir.
16. yüzyılda lirik şiirde Petrarca'nın etkileri sürerken, tiyatro dalında Yunan ve Roma tiyatrosunu örnek alan oyunlar yazıldı. 'nun Sofonisba (1524) adlı oyunu yerel dille yazılan ilk trajedi oldu. Trajedilerden daha üstün sanatsal değer taşıyan komediler ise çağdaş Avrupa tiyatrosunun başlangıcını oluşturdu. Bu türde yazanlar arasında Ariosto, Machiavelli, ve Giordano Bruno sayılabilir.
17. ve 18. yüzyıllar
Bir gerileme dönemi olarak nitelendirilen 17. yüzyılda yazarlar abartılı ve gösterişli üslup oyunlarıyla, duygudan yoksun yapıtlar ortaya koydular. Bu dönem İtalyan edebiyatının başlıca temsilcisi, abartılı birçok söz sanatıyla yüklü lirik şiiriyle tanınan 'dur. Gene bir şair olan Tommaso Campanella ise La Citta del Sole (1602) adlı yapıtında düşsel bir din devleti çizdi. Ünlü bilim insanı 'nin yazıları ise bilim dilinde de Latincenin yerini İtalyancanın almasını sağladı.
Müzikli oyunların ve operanın gelişmesi üzerine birçok şair opera besteleri için söz yazmaya başladı. Tiyatro türünde asıl önemli gelişmeler ise 18. yüzyılda gerçekleşti. Vittorio Alfieri klasik ve kutsal konulu trajedileriyle Rönesans'ın yurtseverlik anlayışına canlılık verirken, Carlo Goldoni ince bir güldürü anlayışına dayanan modern gelenek ve karakter komedisini kurdu. Carlo Goldoni'nin La Locandiera (1753) adlı komedisi günümüzde bile geçerli olan düşünceler içeriyordu.
19. yüzyıl
İtalya'da Romantizm Akımı, ulusal kurtuluş hareketine paralel bir gelişim gösterdi. Bu dönemde ortaya koyulan yapıtların çoğu bu hareketin yarattığı yurtsever duygusallığı yansıtıyordu. 'nun yapıtlarında tutkulu bir duygusallıkla biçimsel yetkinlik birleşti. İtalyan Romantizminin önde gelen temsilcisi ise 'ydi. Şiir ve öykü türünde yapıtlar veren Manzoni'nin en ünlü yapıtı I promessi sposi (1825-1827) 17. yüzyılda Milano'da geçen ve yurtseverliğe değinen tarihsel bir romandır.
Dönemin öbür önemli temsilcisi ise Giacomo Leopardi'dir. Duygusal şiire tepki olarak doğan Gerçekçilik Akımı ise Doğalcılık Akımına bağlı Fransız yazarlarının etkisini taşıyordu. Yaşamı, özellikle toplumun yoksul kesimlerinin yaşamını olduğu gibi aktarmayı amaçlayan bu akımın ilk kurumsal açıklamasını 1872'de yaptı.
Çağdaş Dönem
İtalya'nın siyasal birliğe kavuşmasından sonra siyaset ve edebiyat konulu yazılarıyla tanınan Il piacere (1889) adlı romanında üstün insan konusunu ele alan , yeni toplumun gereksinimlerini karşılıyan yazarlardan biriydi. Bu arada Benedetto Croce de yayımladığı La Critica adlı dergide çıkan yazılarıyla ve 70'ten fazla kitabıyla edebiyat eleştirisi alanında ün kazandı. Poesia adlı derginin editörü olan Filippo Tommaso Marinetti ise, geleneksel sanat anlayışına şiddetle karşı çıkan Gelecekçilik Akımını başlattı.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra yeniden geleneksel sanat anlayışı egemen oldu. Bu dönemde İtalya'daki faşist yönetimin engelleyici etkisiyle yaratıcılık da durakladı. Gene de, bazı yazarlar bu olumsuz koşulları aşarak özgün yapıtlar vermeyi başardı. Bunlar arasında Coscienza di Zeno (1923) adlı yapıtıyla Italo Svevo ve Fontamara (1930) ile Ignazio Silone sayılabilir.
Luigi Pirandello ise başlangıçta iletişim kopukluğu, delilik ve akıllılık arasındaki sınır, görünüş ile gerçeklik arasındaki ayrım gibi kavramları ele aldığı öykülerinden sonra, Sei personaggi in cerca d'autore (1921) ve Enrico IV (1922) gibi birçok oyununda geleneksel oyun kurallarını da değiştirdi.
20. yüzyıl başlarında Fransa'daki Simgecilik Akımının etkisiyle sözdizimi kurallarına uymaksızın şiirler yazılmaya başlandı. Bu akımın kurucusu Giuseppe Ungaretti'ydi. Gene bu anlayışı benimseyenlerden biri olan Eugenio Montale ise 1975'te Nobel Edebiyat Ödülü'nü aldı.
II. Dünya Savaşı ise edebiyatta yeniden gerçekliğe dönüşü başlattı. Bu dönemin ünlü adları arasında Cristo si e fermato a Eboli (1945) adlı yapıtın yazarı Carlo Levi, Il quartiere (1945) adlı yapıtın yazarı ile La luna e i falo (1950) adlı romanın yanı sıra Il mestiere de Viviere (1935-1950) başlıklı günlüğüyle tanınan Cesare Pavese sayılabilir. Son yıllarda ün kazanan yazarlar arasında La storia (1974) yazarı Elsa Morante ve Il nome della rosa'nın (1981) yazarı Umberto Eco vardır.
Kaynakça
- Cevdet, Kudret, Batı Edebiyatından Seçme Parçalar, İstanbul, 1972
- Özdemir, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, 1980
- Kuray, Gülbende, İtalyan Edebiyatı Üzerine, 2000
- Hösle, Johannes, Kleine Geschichte der italienischen Literatur, Münih: Beck, 1995
- Kapp, Volker, Italienische Literaturgeschichte, Stuttgart: Metzler, 1994
- Karakartal, Oğuz-Arslan, İbrahim, Türkçede İlk İtalyan Edebiyatı Tarihi, İtalyan Edebiyatı (1913), M. (Mehmet) Rauf, İstanbul, 2012
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Liber Liber(progetto Manuzio)8 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . İtalyan Edebiyatı hakkında
- www.StoriaDellaLetteratura.it - Storia della letteratura italiana (İtalyan Edebiyatının tarihçesi) 11 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Italyan Edebiyati Italyan yazarlarca Italyanca yazilmis edebiyat yapitlarini kapsar Italya nin siyasal birligini 19 yuzyila kadar kuramamasi ve Katolik Kilisesi nin etkisiyle yazili metinlerde uzun sure Latince kullanilmis ve yerel bir dilin yayginlasmasi obur Avrupa ulkelerine gore daha gec baslamistir 12 ve 14 yuzyillar arasinda Italya da Fransizca duzyazi ve kosukla yazilmis romanslar okunmus ve klasik metinlerden uyarlamalar yapilmistir Boylece 13 yuzyilda bir Fransiz Italyan edebiyati gelismistir Italyanlar Fransiz oykulerini cogu zaman uyarlayarak ve bunlara cesitli eklemeler yaparak kaleme almislardir Bu edebiyatta Fransizca kullanilmakla birlikte yazarlar yapitlarina yer yer kendi lehcelerinin ozelliklerini de katmislardir Ayni donemde Fransa daki Provence yoresinde yazilan lirik siirler Italya da da yayginlasti 1208 1250 arasinda Sicilya yi yoneten Kutsal Roma Imparatoru II Friedrich in sarayinda Sicilya Okulu olarak adlandirilan bir grup sair Provence siir bicimleri ve konularini ornek alarak yerel dilde siirler yazdi II Friedrich in olumunden sonra kulturel merkez Toskana oldu Burada ve onu izleyen sairler Sicilya Okulu tarzi siirler yazdilar Daha icten bir dille ask siirleri yazan ve Dolce Stil Nuovo Tatli Yeni Uslup sairleri olarak adlandirilan yeni bir grup olustu Bolognali Guido Guinizelli nin baslattigi bu yeni akimin obur onemli temsilcileri arasinda Guido Cavalcanti Dante Alighieri ve sayilabilir Bu sairler Italyan edebiyat dilinin gelisimini baslattilar Ote yandan ve gibi bazi sairler de ayni donemde bu ciddi ask siiri geleneginin tam karsiti olan ve ask konusunu komik ve kaba bir dille isleyen siirler yazdilar Assisili Francesco nun olculu duzyaziyla Umbria lehcesinde kaleme aldigi Cantico di frate sole Italyan siirinin en eski orneklerinden biridir Bu yuzyilda din felsefe hukuk siyaset ve bilim konulu metinlerde hala Latince kullanilmakla birlikte yerel dille yazilmis duzyazi edebiyati da baslamisti 14 yuzyilDante Alighieri Bu donemde ortaya koyulan Italyan edebiyati ornekleri birkac yuzyil boyunca Avrupa yi etkiledi ve Ronesansin baslangici sayildi Dante Petrarca ve Boccaccio adli uc buyuk yazarin yasadiklari donemde kazandiklari un gunumuze kadar surdu Dante nin Toskana lehcesiyle kaleme aldigi ve cennet ile cehenneme yapilan bir yolculugu anlattigi uzun siiri La divina commedia icerdigi karmasik imgeler siirsel zenginlik ve anlam yogunluguyla bir basyapit sayilmaktadir Felsefeden cok edebiyata ilgi duyan ve ayni zamanda bir Humanist olan Petrarca ise Orta Cag felsefesine karsi cikti ve yapitlarinda klasik Latin yazarlarini ornek aldi Boccaccio ise buyuk bir edebi deger tasiyan duzyazi yapitlarinda yetkin bir uslup kullandi ve Decameron Hikayeleri adli 100 oyku iceren yapitiyla Ronesans edebiyatini etkiledi 14 yuzyilin ikinci yarisinda edebiyat etkinliklerinin merkezi olarak kalan Floransa da halka yonelik yapitlar verildi Boccaccio nun etkisiyle oyku turu canlilik kazandi RonesansNiccolo Machiavelli 15 yuzyilda edebiyat bir onceki yuzyilin coskunlugunu yitirirken klasik elyazmalarinin bulunmasi sonucunda Platon basta olmak uzere Eski Yunan felsefesine buyuk bir ilgi dogdu Insanin evrendeki konumu yeniden degerlendirilerek insani temel alan yeni bir dunya gorusu benimsemeye baslandi 15 yuzyilin ilk yarisinda yerel dili kucumseyerek Latince ve Yunanca yazmaya ozen gosteren birtakim yazarlar klasik metinlerden ornek alarak cok sayida ama degersiz yapitlar ortaya koydu Oysa yuzyilin ortalarinda dogru edebiyat dili olarak Italyanca Latincenin yerini almaya basladi Toskana lehcesinin Latince kadar onemli oldugunu savunan humanist Leon Battista Alberti Floransa nin kulturel onderligini surdurmesine katkida bulunurken Venedikli Pietro Bembo da Italyancadaki ilk dilbilgisi kitaplarindan birini yazdi Ludovico Ariosto Niccolo Machiavelli ve Francesco Guicciardini humanist edebiyatin onde gelen adlari arasindadir Ariosto en cok Orlando furioso 1517 adli epik siiriyle animsanirken Machiavelli ile Guicciardini tarih ve siyaset konulu yapitlarinda yerel dili kullanarak Toskana lehcesinin yerini saglamlastirdilar Machiavelli nin Hukumdar 1513 adli yapiti hukumdarlarin nasil basa gectikleri ve ulkelerini nasil yonettikleri gibi konulari ele alir Italyan Ronesans inin son buyuk sairi Torquato Tasso nun Gerusalemme liberata 1581 adli klasik destan tarzindaki yapiti Ronesans in en onemli urunlerinden biridir 16 yuzyilda lirik siirde Petrarca nin etkileri surerken tiyatro dalinda Yunan ve Roma tiyatrosunu ornek alan oyunlar yazildi nun Sofonisba 1524 adli oyunu yerel dille yazilan ilk trajedi oldu Trajedilerden daha ustun sanatsal deger tasiyan komediler ise cagdas Avrupa tiyatrosunun baslangicini olusturdu Bu turde yazanlar arasinda Ariosto Machiavelli ve Giordano Bruno sayilabilir 17 ve 18 yuzyillarBir gerileme donemi olarak nitelendirilen 17 yuzyilda yazarlar abartili ve gosterisli uslup oyunlariyla duygudan yoksun yapitlar ortaya koydular Bu donem Italyan edebiyatinin baslica temsilcisi abartili bircok soz sanatiyla yuklu lirik siiriyle taninan dur Gene bir sair olan Tommaso Campanella ise La Citta del Sole 1602 adli yapitinda dussel bir din devleti cizdi Unlu bilim insani nin yazilari ise bilim dilinde de Latincenin yerini Italyancanin almasini sagladi Muzikli oyunlarin ve operanin gelismesi uzerine bircok sair opera besteleri icin soz yazmaya basladi Tiyatro turunde asil onemli gelismeler ise 18 yuzyilda gerceklesti Vittorio Alfieri klasik ve kutsal konulu trajedileriyle Ronesans in yurtseverlik anlayisina canlilik verirken Carlo Goldoni ince bir gulduru anlayisina dayanan modern gelenek ve karakter komedisini kurdu Carlo Goldoni nin La Locandiera 1753 adli komedisi gunumuzde bile gecerli olan dusunceler iceriyordu 19 yuzyilItalya da Romantizm Akimi ulusal kurtulus hareketine paralel bir gelisim gosterdi Bu donemde ortaya koyulan yapitlarin cogu bu hareketin yarattigi yurtsever duygusalligi yansitiyordu nun yapitlarinda tutkulu bir duygusallikla bicimsel yetkinlik birlesti Italyan Romantizminin onde gelen temsilcisi ise ydi Siir ve oyku turunde yapitlar veren Manzoni nin en unlu yapiti I promessi sposi 1825 1827 17 yuzyilda Milano da gecen ve yurtseverlige deginen tarihsel bir romandir Donemin obur onemli temsilcisi ise Giacomo Leopardi dir Duygusal siire tepki olarak dogan Gercekcilik Akimi ise Dogalcilik Akimina bagli Fransiz yazarlarinin etkisini tasiyordu Yasami ozellikle toplumun yoksul kesimlerinin yasamini oldugu gibi aktarmayi amaclayan bu akimin ilk kurumsal aciklamasini 1872 de yapti Cagdas DonemEugenio Montale den bir alinti Italya nin siyasal birlige kavusmasindan sonra siyaset ve edebiyat konulu yazilariyla taninan Il piacere 1889 adli romaninda ustun insan konusunu ele alan yeni toplumun gereksinimlerini karsiliyan yazarlardan biriydi Bu arada Benedetto Croce de yayimladigi La Critica adli dergide cikan yazilariyla ve 70 ten fazla kitabiyla edebiyat elestirisi alaninda un kazandi Poesia adli derginin editoru olan Filippo Tommaso Marinetti ise geleneksel sanat anlayisina siddetle karsi cikan Gelecekcilik Akimini baslatti I Dunya Savasi ndan sonra yeniden geleneksel sanat anlayisi egemen oldu Bu donemde Italya daki fasist yonetimin engelleyici etkisiyle yaraticilik da durakladi Gene de bazi yazarlar bu olumsuz kosullari asarak ozgun yapitlar vermeyi basardi Bunlar arasinda Coscienza di Zeno 1923 adli yapitiyla Italo Svevo ve Fontamara 1930 ile Ignazio Silone sayilabilir Luigi Pirandello ise baslangicta iletisim kopuklugu delilik ve akillilik arasindaki sinir gorunus ile gerceklik arasindaki ayrim gibi kavramlari ele aldigi oykulerinden sonra Sei personaggi in cerca d autore 1921 ve Enrico IV 1922 gibi bircok oyununda geleneksel oyun kurallarini da degistirdi 20 yuzyil baslarinda Fransa daki Simgecilik Akiminin etkisiyle sozdizimi kurallarina uymaksizin siirler yazilmaya baslandi Bu akimin kurucusu Giuseppe Ungaretti ydi Gene bu anlayisi benimseyenlerden biri olan Eugenio Montale ise 1975 te Nobel Edebiyat Odulu nu aldi II Dunya Savasi ise edebiyatta yeniden gerceklige donusu baslatti Bu donemin unlu adlari arasinda Cristo si e fermato a Eboli 1945 adli yapitin yazari Carlo Levi Il quartiere 1945 adli yapitin yazari ile La luna e i falo 1950 adli romanin yani sira Il mestiere de Viviere 1935 1950 baslikli gunluguyle taninan Cesare Pavese sayilabilir Son yillarda un kazanan yazarlar arasinda La storia 1974 yazari Elsa Morante ve Il nome della rosa nin 1981 yazari Umberto Eco vardir KaynakcaCevdet Kudret Bati Edebiyatindan Secme Parcalar Istanbul 1972 Ozdemir Emin Turk ve Dunya Edebiyati 1980 Kuray Gulbende Italyan Edebiyati Uzerine 2000 Hosle Johannes Kleine Geschichte der italienischen Literatur Munih Beck 1995 Kapp Volker Italienische Literaturgeschichte Stuttgart Metzler 1994 Karakartal Oguz Arslan Ibrahim Turkcede Ilk Italyan Edebiyati Tarihi Italyan Edebiyati 1913 M Mehmet Rauf Istanbul 2012Ayrica bakinizTurkcede Italyan edebiyatiDis baglantilarLiber Liber progetto Manuzio 8 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Italyan Edebiyati hakkinda www StoriaDellaLetteratura it Storia della letteratura italiana Italyan Edebiyatinin tarihcesi 11 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde