İsa

İsa (doğum adı Yeşua bar Yosef, Aramice: ישוע בר יוסף; Yahudilerce Yeşu adıyla anılır, İbranice: ישו; y. MÖ 4 - MS 30/33), 1. yüzyılda yaşamış olan bir Yahudi vaiz ve dinî lider. Günümüzde en çok mensuba sahip din olan Hristiyanlığın merkezî figürüdür.Hristiyanlar, Yeşua'nın Eski Ahit'te kehanet edilen ve beklenen (Mesih), Tanrı'nın Oğlu ve Tanrı'nın enkarnasyonu olduğuna inanırlar. Yeşua'nın, Yeni Ahit'e göre Yosef (Yusuf) adında dünyevi bir babası olduğu için Yeşua, mensubu olduğu Yahudi toplumunda "Yosef'in oğlu Yeşua" olarak anılırdı.

İsa ישוע Yeşua
Ayasofya'da İsa'yı tasvir eden mozaik
Doğum	Yeşua bar Yosef (Aramice: ישוע בר יוסף) y. MÖ 4 Yahudiye Hirodes Krallığı, Roma İmparatorluğu
Ölüm	MS 30 veya 33 (33–36 yaşlarında) Kudüs, Yahudiye, Roma İmparatorluğu
Ölüm sebebi	Çarmıha gerilme
Milliyet	Yahudi
Diğer ad(lar)ı	• Yeşua ben Yosef (İbranice: ישוע בן יוסף)  • Yeşu (Yahudi kullanımı, İbranice: ישו)  • İsa bin Meryem (Müslüman kullanımı, Arapça: عيسى بن مريم)
Etkin yıllar	y. MS 30–33 (dinî önder)
Dönem	Roma İmparatorluğu dönemi
Memleket	Nasıra, Celile (Günümüzde İsrail)
Ebeveyn(ler)	Meryem (anne) Yusuf (üvey baba)

Hristiyanlar, Yeşua'nın çarmıha gerilerek ölümünün hemen üç gün ardından dirildiğine ve kurduğu topluluğun Hristiyan Kilisesi'ne dönüştüğüne inanırlar. Hristiyan doktrinlerine göre Yeşua, Kutsal Ruh tarafından hamile bırakılan Meryem adında bir bakireden dünyaya gelmiş, birçok mucize gerçekleştirmiş, ardından Kilise'yi kurmuş ve en sonunda insanlığın günahlarının kefareti için çarmıha gerilerek ölmüş, üç gün sonra da dirilmiş ve tekrar geleceği tarihe kadar (göğe) yükselmiştir.

Yahudiler, Yeşu'nun beklenen Mesih olduğu inancını reddederler ve Yeşu'nun Tanah'ta belirtilen Mesih kehanetlerini karşılamadığını savunurlar. Sâbiîlik de Yeşua'nın Mesih olduğu inancını reddeder.Gnostisizm, Maniheizm, İslam, Dürzîlik ve Bahâîlik inanç veya felsefeleri, Yeşua'ya farklı yorumlarda bulunmuşlardır. Bazı Hristiyan Gnostikler Yeşua'yı, Tanrı'nın "gizli bilgi"yi (gnosis) dünyaya getirmek için beden almış hâli olarak tanımlarken, diğerleri, Tanrı'nın beden aldığını inkâr ederek Yeşua'nın yalnızca aydınlanma yoluyla gizli bilgiye ulaşan ve öğrencilerine de aynı şeyi yapmayı öğreten bir insan olduğuna inanır.Maniheizm'e göre Yeşua; Zerdüşt, Gotama Buda ve son peygamber Mani ile beraber inancın dört peygamberinden biri ve Mesih'tir. Maniheizm'e göre Yeşua ayrıca, kurtuluşlarından sonra erdemlileri selamlayan bir "yol gösterici tanrı"dır.İslam inancına göre İsa, Tanrı'nın (Allah) görevlendirdiği ve (ulu'l-azm) (azim ve sebat sahibi) olarak kabul edilen peygamberlerdendir ve Mesih'tir. İslam'a göre İsa, Meryem adındaki bakire bir anadan doğmuşsa da Tanrı'nın Oğlu değildir ve onun doğumu bir mucizedir; ayrıca kendisine bir de kutsal kitap (İncil) indirilmiştir. Kur'an'a göre İsa (çarmıha gerilmemiş), ancak Allah tarafından öldürülmüş ve Allah katına yükseltilmiştir.Dürzî inancında İsa, tarihin farklı dönemlerinde ortaya çıkan yedi peygamber arasında yer alan Mesih ve Tanrı'nın önemli peygamberlerinden biri olarak kabul edilir. Dürzîler, "Yusuf ve Meryem'in oğlu" İsa'ya ve incilleri yazan dört müjdeciye (Matta, Markos, Luka ve Yuhanna) hürmet ederler. Dürzî kutsal metinlerine göre İsa, En Büyük İmam ve Nihai Aklın yeryüzündeki enkarnasyonu ve ilk kozmik ilkedir (hadd).Bahâî öğretileri, Yeşua/İsa'yı "Tanrı'nın Tezahürleri"nden biri sayar. Bazı Hindular ise, Yeşua'yı bir avatar veya sadu olarak görürler.Tenzin Gyatso (14. Dalay Lama) da dahil olmak üzere bazı Budistler, Yeşua'yı hayatını halkın refahına adamış bir bodhisattva olarak görür.

Kaynaklara göre Yeşua, yaklaşık MÖ 4 yılında, günümüzde Filistin bölgesi sınırlarında yer alan, ancak o dönemde Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaleti sınırları içerisinde bulunan Beytüllahim şehrinde, annesi Meryem'in bakire olduğuna ilişkin iddia edilen bir mucizeyle doğdu. Yeşua'nın doğum yeri Beytüllahim olarak kabul edilmekle birlikte, memleketi sıklıkla Nasıra olarak geçer. Hristiyan kaynaklarda Yeşua, "Nasıralı Yeşua" olarak da anılır. Bu nedenle Hristiyanlık dini "Nasranilik" olarak da adlandırılır. Yeşua'nın ilk yıllarıyla ilgili fazla bir şey bilinmemektedir, ama çok büyük olasılıkla Yahudi kutsal yazıları ve dini konusunda eğitim görmüştür. Babasının mesleğini sürdürüp marangozluk yaptığına, Nasıra'da yaşayıp çalıştığına inanılır. Yaklaşık 30 yaşındayken, Tanrı'nın mesajını ilan ederek bölgede vaaz verme ve şifa dağıtma hizmetine başladı. İncillere göre, çekici ve şaşırtıcı mucizeleriyle büyük kalabalıkları etrafında topladı; ancak 12 takipçisine ya da havarisine özel ilgi gösterdi. Çok geçmeden Tanrı'yla ilgili mesajı, yetkililerin engeliyle karşılaştı. Havarilerinden biri olan Yahuda'nın ihanetine uğradı ve Roma askerleri tarafından tutuklanıp uydurma suçlamalarla ölüme mahkûm edildi. Hristiyanlık inancı, Yeşua'nın çarmıha gerilip ardından dirildiğine inanırken İslam inancı, İsa'nın çarmıhta ölmediğine, Tanrı tarafından göğe yükseltildiğine, yerine de başkasının göründüğüne inanmaktadır.

Çoğu bilimsel araştırmacı, Nasıralı Yeşua'nın Celileli Yahudi bir haham olduğu ve kelâmını sözel olarak ilettiği, Vaftizci Yahya tarafından vaftiz edildiği ve Roma İmparatorluğu Yahudiye valisi Pontius Pilatus'un emriyle çarmıha gerildiği konusunda hemfikirdir. Bugün bilim dünyasında genel olarak kabul edilen görüşe göre Yeşua, Yahudiliğin düzelmesi için çaba harcayan kıyametçi bir vaiz ise de, kimi önemli araştırmacıya göre kıyametçiliği tartışma konusudur. Bugün dünyanın çoğu ülkesinde kullanılmakta olan Miladi takvimdeki "milat", Yeşua'nın doğduğu kabul edilen tarihtir.

Etimoloji

Sağ üstten saat yönünün tersine: Yeşua adının İbranice, Aramice, Grekçe, Latince ve İngilizce çevirileri

Türkçede kullanılan İsa sözcüğü Arapça olup Kur'an kökenlidir (عيسى, ʿĪsā). Hristiyanlığın merkezî kişisinin adı, İbranice ve Aramice bir ad olan Yeşua'dır (İbranice: יֵשׁוּעַ, romanize: Yēšū́aʿ; Aramice: ישוע, ‘Yešua). İsrailoğullarında oldukça yaygın olan bu ad "kurtuluş Yahveh'dendir!" anlamına gelir. Yeşua adı Arapçaya Yasû (يسوع, Yasūʿ) olarak, Kitâb-ı Mukaddes kanonunun Yeni Ahit kısmının orijinal dili olan Grekçeye Yesus (Ἰησοῦς, Iēsoûs) olarak geçmiştir. Pek çok dilde Yesus adının varyasyonları kullanılır (Jesus, Jesu, Gesù gibi).

Birçok dilde kullanılan Christ, Christus, Cristo vb. isimler, 'kutsal yağ ile ovulmuş, kutsanmış' anlamına gelen Mesih'in (İbranice: משיח; Aramice: משיחא‎) Grekçe karşılığı olan Kristos'un [Χριστός] varyasyonlarıdır. Hristiyan kaynaklarında ve yer yer diğer inançların kaynaklarında ismi Yeşua Mesih/İsa Mesih olarak geçer. İslami inançta İsa'nın Mesih unvanıyla anılmasının bir sebebi, hastaları eliyle meshederek iyileştirmesidir.

Bilim dünyasında

"İyi Çoban", Callixtus Katakombu, 3. yüzyıl (bkz. Yuhanna 10:11)

Yeşua bir felçliyi iyileştiriyor, Dura Europos Kilise Evi, 3. yüzyıl

Bazı araştırmacılara göre Yeşua, Roma İmparatoru Augustus zamanında, o dönemde Roma İmparatorluğu'na bağlı olan Beytüllahim'de MÖ 4'te dünyaya gelmiştir. Kendisinin, soyunun ve müritlerinin Aramice konuştuğu, bunun yanında İbranice ve Grekçeyi de anladığı ifade edilir. Bazı kaynaklara göre Beytüllahim yer adı değil, Yeşua'nın doğumu sırasında gökyüzünde görülen çok parlak yıldız gibi bir nesnedir. Bu iddiaya göre Beytüllahim tabiri Yeşua'nın nerede değil, ne zaman doğduğunu göstermektedir.

Doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili olarak kimi tarihçiler ve araştırmacılar farklı görüşler belirtirler. Memleketine atfenNasıralı Yeşua olarak da bilinir.

Mesih Efsanesi teorisi

Bazı tarihçi ve araştırmacılar, Yeşua'nın gerçek bir şahsiyet olduğu konusunda şüphecidirler. Adının Yeni Ahit kaynaklı dinî metinlerde sıkça geçmesine rağmen tarihî belgelerde kendisinden bahsedilmemesi, kendisi hakkındaki bazı anlatıların daha önceki efsanelerde de aynen yer alması gibi sebeplerle onun mitolojik bir karakter olabileceğini düşünmektedirler. Bu görüşte olan araştırmacıların Yeşua hakkındaki teorilerine genel olarak Mesih Efsanesi teorisi denilmektedir. Bu teoriyi savunanların hemfikir oldukları noktalar şöyle sıralanabilir: Yeşua'dan bahseden ve miladi birinci asra ait birincil derecede kaynağın olmaması ve Hristiyanlıktaki ibadetlerin, kendisinden önce ortaya çıkmış putperest dinlerde köklerinin olması.

Yeşua'nın tarihselliği

Günümüzde neredeyse bütün uzmanlar tarafından gerçekten yaşadığı düşünülen Yeşua'nın için tarihçiler Sinoptik İnciller'i (Matta, Markos ve Luka) birincil kaynak olarak gösterir.

Hristiyanlıkta

Hayatı

Yeşua'yı öğrencileriyle konuşurken tasvir eden bir eser, Brooklyn Müzesi

Hristiyan tarihçi ve teorisyenlerin çoğu, Yeşua'nın Celileli bir öğretmen ve marangoz olduğu, şifa dağıttığı, Yahya tarafından vaftiz edildiği, "halkı isyana teşvik etmek" suçuyla, Yahudi din adamlarının tahriklerine kanan Roma İmparatorluğu'nun Yahudiye eyaletinin valisi Pontius Pilatus'un emri ile Kudüs'te çarmıha gerildiği konusunda hemfikirdir. Hristiyanlık teolojisinde kullanılan, Yeşua'nın yaşamına dair ana kaynaklar Yeni Ahit'teki dört kanonik incildir (Matta, Markos, Luka ve Yuhanna). Genel kabule göre bunlar Yeşua'nın ölümünden 60-70 yıl sonra, I. yüzyılda yazılmışlardır. Hristiyanlığın bakış açısına göre, Eski Ahit'te yer yer ileride zuhur edeceği vadedilen Mesih, Yeşua'dır.

Yeşua'nın Davud'un soyundan geldiğine inanılır. Yahudi toplumu içinde doğup büyüyen Yeşua'nın yaşadığı dönemde Yahudilerin geleneksel olarak babalarının ismiyle anılması sebebi ile Yeşua yaşamı süresince, üvey babasına izafeten Yosef oğlu Yeşua olarak tanınmıştır. Dinî anlatılara göre annesi Meryem, Levioğulları soyundan geliyordu. Matta İncili'nde Meryem'in kocası Yusuf'un soyağacı verilir ve bu, Kral Yehoyakin'e dayandırılır.Yeremya 22:28-30'da Yehoyakin'in soyuna konulmuş bir lanetten söz edilir. Matta'daki soyağacı ile Yeşua'nın lanetli bir soydan gelmediği açıklanır. İnanca göre Yusuf, Yeşua'nın biyolojik babası olsaydı Yeşua Davud'un krallık tahtına oturamazdı. Luka İncili'nde ise Meryem'in soyağacı verilir. Bu soy kaydında Meryem'in Yehoyakin'in soyundan değil Peygamber Natan aracılığıyla Kral Davud'a kadar uzanan soydan geldiği açıklanır.

Yeşua'nın varlığının hikmeti

İsa yine halka seslenip şöyle dedi: “Ben dünyanın ışığıyım. Benim ardımdan gelen, asla karanlıkta yürümez, yaşam ışığına sahip olur.” (TLC02 Kutsal Kitap Yeni Çeviri 2001, 2008)
Hans Holbein'ın tasviriyle Yuhanna 8:12

Hristiyanlara göre Yeşua'nın "dünyada kendine özgü bir önem"i vardır.Hristiyanlara göre Yeşua insanları Tanrı'ya yaklaştırmış ve Mahşer Günü dünyaya dönerek insanları bedensel dirilişlerinden önce ya da sonra yargılayacaktır. Kimilerine göre ise Yeşua'nın kurtarıcı rolü öteki dünyadan çok ya da bir kimliktir; ve bazı araştırmacılar Yeşua'nın getireceğini savunur. Hristiyanlar Yeşua'ya Tanrı'nın beden almış hâli ve teslis de denilen Üçlü Birlik'teki üç hipostaz veya kişinin ikincisi olarak inanırken bazı gruplar teslis inancını kısmen ya da tamamen reddeder.

Yeşua'nın tabiatı

Yeşua'yı sırtında çarmıha gerildiği haçı taşırken gösteren bir ikona

Hristiyan inancında Yeşua Tanrı'nın Oğlu ve Tanrı'nın enkarnasyonudur. O, Baba (Tanrı) ile insanlar arasında aracı, Tanrı'nın sözlerinin beden bulmuş biçimi, beklenen Mesih, kurtarıcı, Rab, Tanrı ile aynı "öz"den olan, güçlü Tanrı, tek insan, dünyanın tek kralı, Üçlü Birlik'teki kişilerden "Oğul"dur. Yeşua için kullanılan oğul ifadesi biyolojik bir anlam içermemektedir, Tanrı'nın babalığı ruhanî bir babalıktır. Hristiyanlık inancına göre Yeşua, insanların günahlarının bağışlanması için çarmıhta bedenen can vermiştir.

Yeşua'nın tanrısal ve insani özellikleri farklı mezheplerce farklı yorumlanır. Hristiyanlığın monofizit görüşüne göre insani tabiatı ile tanrısal tabiatı, tanrısal özü altında erimiş ve ayrılmaz, bölünmez tek bir tabiat meydana gelmiştir. Çarmıhta sadece insanî tabiatı acı çekmiştir. Tanrısal tabiatı acı çekmemiştir.

Diofizit görüşe göre ise insani ve tanrısal olmak üzere birbirinden bağımsız iki tabiatı vardır. Çarmıha gerildiğinde tanrısal tabiatı bedeninden ayrılmış, sadece insani tabiat acı çekmiştir. Meryem, insan olan Yeşua'nın annesidir, dolayısıyla da ona Theotokos, yani Tanrı anası denemez. Ortodoks, Katolik ve Protestanlara göre Yeşua'nın insani ve tanrısal iki tabiatı olup bunlar asla birleşmezler, karışmazlar ve ayrılmazlar.

İslam'da

İslam'da Meryem oğlu İsa, Mesih'tir, Allâh'ın elçisidir, Rûhullah'tır, bir râsuldür, beş ulu'l-azm peygamberden biridir. Ayrıca Müslümanlar İncil'in İsa'ya vahiy yoluyla indirilen kutsal bir kitap olduğuna inanırlar. İsa, Tanrı da değildir, Allah'ın oğlu da değildir. Kur’anda İsa kendisine erkek dokunmamış bir bakirenin mucize çocuğudur. Ölüleri bile diriltebilir. Hristiyan teolojisinden önemli bir fark olarak O tanrı veya tanrının çocuğu değil, Muhammed’i müjdeleyen bir peygamberidir. Ama yine de O’nun için özel bir dil kullanılır; O tanrının sözü ve özü (ruhu)’dür. (Nisa:171) Bebekliğinden itibaren olağanüstü mucizeler ve harikalar gösteren İsa'nın hikayesine Al-i İmran ve Meryem surelerinde ayrıntılı olarak yer verilir.

Üzerinde İsa aleyhisselam yazan bir hüsn-ü hat.

Meryem oğlu Îsâ'nın temsîlî bir resmi

Hayatı

Doğumu

İslâmiyetin ana metni Kurân'a göre Îsâ, biyolojik veyâ ruhsal bir babası olmayarak, mûcizevî bir sûrette, annesinin rahminde yaratılmıştır. Kurân'da buna bir misâl olarak, toprağa insan sûreti verilip can ilka edilmesi sonucu babasız yaratılan Âdem Peygamber örnek getirilir ve iki peygamberin yaratılışı aynı mucize kategorisinde vurgulanır.Kur'an'da İsa'nın bir anne-baba ilişkisinden değil, sadece bir anneden meydâna geldiğini vurgulamak için birçok âyette, annesine izâfeten "Meryem oğlu İsa" şeklinde zikredilir. İnsanlar, doğduğunda, Şeytan tarafından dürtülüp rahatsız edilir ve ağlarlar. Meryem oğlu İsa, Şeytan'ın dokunup rahatsız edemediği kişidir.

Çarmıhtan korunması ve göğe yükseltilişi

Çoğu İslami gelenek, İsa'nın fiziksel olarak çarmıhta veya başka bir şekilde öldüğünü kategorik olarak reddeder. Çoğu gelenek, bunun yerine ikame veya başka bir kişinin İsa'nın yerine çarmıha gerildiği fikrini öğretir. Bununla birlikte, bazı modern Müslüman bilginler, İsa'nın gerçekten öldüğüne ve onun hayatta kalmasına yapılan atıfların gerçek değil, sembolik olduğuna inanıyorlar. İsa'nın ölümünün doğası hakkındaki bu anlaşmazlık, İslam kanonunun kendisinde bulunur ve en eski hadis, Muhammed'in arkadaşlarının İsa'nın öldüğünü söylediğini aktarır. Bu arada, daha sonraki hadis ve tefsirlerin çoğunluğu bunun tersini savunmaktadır. Muhammed Reşid Rıza gibi bazı İslami reformcular, çağdaş yorumcuların Kur'an'daki İsa'nın ölümünün inkârının mecazi olarak yorumlanmasıyla hemfikirdir.

Şeceresi

Kurân'da Îsâ'nın soyağacından olarak annesi Meryem ve dedesi İmran'ın adları zikredilmektedir. Müslüman bilginlerin eserlerinde hem Hristiyanların geleneklerinden iktibas edilmiş Marangoz Yusuf'un şeceresi, hem de Hristiyan geleneğine dayanmayan Meryem'in ve kuzeni Yahya'nın şecereleri mevcuttur. Marangoz Yusuf'un şeceresi ile Meryem Ana'nın ve Yahya bin Zekeriya'nın şecereleri arasında büyük farklılık mevcuttur.

Milletler ve Hükümdarlar Tarihi’nde Meryem oğlu İsa'nın Şeceresi

İbrahim İshak Yakub Yahuda (Yahuda ile İyşa arasında ismi bilinmeyen birçok ata)

Davud Süleyman Rahbeam Ebya

Asa Yehşafaz Yarem Ahzihu Yavş

Amsiya Azriya Yusam Ahaz Hazkiya

Menaşe Amun Yaşhem Matan İmran

Meryem İsa

Yaşadığı dönem hakkındaki ihtilaflar

Hristiyan geleneklerinin etkisiyle, İslâm bilginleri, Meryem oğlu İsa'nın, MS 1. yüzyılda risâlet görevini yerine getirdiğini zımnî olarak kabûl etmektedir veyâ İslâm'ın temel metni Kurân ile çatışma arzetmediği ve ayrıca akîde konusunda bir mesele olmadığı için bu konuda bir îtirazda bulunmamaktadırlar. Bununla birlikte, İslâm bilginlerinin târih boyunca yazmış oldukları eserlerde, Meryem oğlu İsa'nın ve en bilinen çağdaşları Zekeriya ve Yahya Peygamberlerin ve Meryem Ana'nın hakkında Hristiyan gelenekleriyle uyumsuzluk gösteren pek çok vakâ rivâyet edilmiştir. (Meryem Ana'nın şeceresi) de bunlardan birisidir. Bu örneklerden bir diğeri Ashab-ı Karye vakâsıdır. Bâzı tefsir yazarları, Ashab-ı Karye vakâsının, İsa'nın yolladığı elçiler ile ilgili olduğunu ve bu olayın Antakya'yı yöneten Antihas oğlu Antihas (انطيخس بن انطيخس) adındaki bir hükümdar zamânında yaşandığını rivâyet etmektedirler.

MS 1. asra aykırı duran bu rivâyetlerin dışında, İsa'nın Hristiyan geleneğinde anlatılandan asırlar önce yaşadığını açıkça savunan rivâyetler de İslâm geleneğinde görülmektedir. Ahmed Sirhindî de mektuplarından ikisinde, onun Eflâtun (MÖ y. 427-347) zamanında yaşadığını ve tebliğinin Eflatun'a ulaştığını dile getirir. Taberi'nin rivâyetlerinde, Makedonyalı İskender'in Babil'i ele geçirmesinin altmış beşinci senesinde (yaklaşık MÖ 266) İsa'nın doğduğunu kabûl eden Farslar; İskender'in Babil'i fethinin üç yüz üç sene sonrasında (y. MÖ 28) İsa'nın doğduğuna inanan Hristiyanlar, Makedonyalı İskender'in hakimiyetiyle İsa'nın doğumu arasında elli bir sene geçtiğini (en geç MÖ 272) kabûl eden Zerdüştler vardı.

İslam'daki özel konumu

Muhammed'in geleceğini bildirmesi

Kurân, İsa'nın, Ahmed adında, kendisinden sonra gelecek olan bir resûl olarak Muhammed'i, İsrailoğullarına haber verdiğini bildirir. Bununla ilgili olarak bir hadîste Muhammed, şöyle söylemiştir: “Benim ismim Kurân'da Muhammed, İncil'de Ahmed, Tevrat'ta Ahyed'dir.” Bâzı İslâm bilginleri, Yuhanna İncili'nde geçen Faraklit'in İslâm peygamberi Muhammed olduğunu savunur. Hristiyan inanışına göre ise Faraklit, Kutsal Ruh'tur. Kanonik incillerde açıkça Muhammed'in geleceğini haber veren bir bilgi yoktur. O yüzden Müslümanların Yuhanna İncili'nde İsa'nın Muhammed'in geleceğini bildirdiğine dair delil kabul ettikleri sözleri, Hristiyan dünyası delil olarak kabul etmez.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme'de, İslâm'a göre Meryem oğlu İsa'nın havârilerinden kabul edilen 'nın Nakura yakınlarındaki türbesinde bulduğu incil nüshasını defalarca okuduğunu ve incelediğini, İsa'ya inen ve Muhammed'i müjdeleyen ayetin o nüshada mevcut olduğunu iddia etmektedir. Evliya Çelebi'nin, bizzat Şem'un-u Safa tarafından yazıldığını naklettiği bu el yazması incil, bulunamamıştır.

Mesih olarak âhir zamanda geri dönecek olması

Kurân'da açıkça Meryem oğlu İsa'nın âhir zamanda geri gelip gelmeyeceği yazılı değildir. Âhir zamanda İsa'nın geleceğinin haber verildiği hadisler vardır. İsa, geldiğinde Deccâl'i helâk edecektir. Ancak, İslâm bilginleri, Deccâl'in mâhiyeti, İsâ'nın gelişinin mâhiyeti ve Deccâl'i helâk edişinin mâhiyeti konusunda oldukça farklı yorumlar yapmışlardır.

Yahudilikte

Yahudiler, "Yeşu" adıyla bahsetmeyi tercih ettikleri Yeşua'nın Mesihliğini, peygamberliğini ya da Tanrı'nın Oğlu veya enkarnasyonu olduğunu tanımaz. İbn-i Meymun, Nasıralı Yeşu'nun ve Muhammed'in mevcudiyetlerinin hikmetinin, beklenen Yahudi Mesihi'nin gelişine dünyayı hazırlamak olduğunu savunur.

Miladi takvimi ret

Miladî takvim, Yeşua'ya göre düzenlenmiştir. Milat, Roma imparatoru Ogüst'ün imparatorluğunun 28. yılıdır. Bu sene, Hristiyan geleneğinde Yeşua'nın doğum yılı olarak kabul edilir. Bu yıl, zaman çizelgesinde başlangıç noktasını temsil eder. Türkçede Milattan Önce (MÖ) ile İsa'dan Önce (İÖ) ve Milattan Sonra (MS) ile İsa'dan Sonra (İS) aynı anlamda kullanılır. "Milattan Sonra" anlamında kullanılan AD (Anno Domini) ise Latince "Rab'bin Yılı" anlamına gelir.

19. asrın ortalarından itibaren Yahudi akademisyenlerin öncülüğünde, Before Christ (Mesih'ten Önce) ve Anno Domini (Rab'bimizin Yılında) isimlendirmelerinin terk edilmesi gerektiği yönünde bir gelenek başlatıldı. Bunun yerine CE (İng. Common Era; Tr. Ortak Zaman) ve BCE (İng. Before Common Era, Tr. Ortak Zamandan Önce) tabirleri kullanılmaya başlandı. Bu gelenek, bilimsel çevreler tarafından benimsendi ve yaygın kabul gördü, çünkü, Ortak Zaman ve Ortak Zamandan Önce adlandırmalarında, Anno Domini (Rab'bin Yılı) ve Before Christ (Mesih'ten Önce) gibi, Hristiyanlığın miladi takvimdeki belirleyiciliğinin baskınlığının hissedildiği anlamlar öne çıkmıyordu.

Yaşadığı dönem hakkındaki ihtilaflar

Yeşua'nın Yahudi toplumlarındaki hayat öyküsü Toledot Yeşu'nun bir versiyonunda Yeşua'nın MÖ 90 civarında yaşadığı anlatılır.

Ayrıca bakınız

• Yeni Ahit
• Hulûl
• Mesih

İlgili film ve diziler

• "" (1927) Fragman 10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• "" (1966)
• "The Passion of the Christ" (2004) Fragman 26 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• "" (2007)
• "Zeitgeist: The Movie" (2007) [1] 25 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• "A History Of God 27 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."
• "Son of God" (2014)
• "Messiah" (2019)

Notlar

1. ^ , İsa'nın doğum yılının yaklaşık MÖ 7 veya 6 olduğunu yazarkenRahner, tarihçilerin yaklaşık MÖ 4 tarihinde fikir birliğine vardıklarını ifade eder. Ayrıca da, MÖ 4 yılına dikkat çekerek genel anlamda bu yıl üzerinde fikir birliği olduğunu vurguluyor. ise ilk Hristiyan geleneklerine dayanarak MÖ 3 ve 2 tarihini verir.
2. ^ Çoğu araştırmacı, İsa'nın MS 30 veya 33 yıllarında çarmıha gerildiğini tahmin etmektedir.
3. ^ , İsa'nın vaftizinin ve çarmıha gerilişinin "neredeyse evrensel bir şekilde kabul edildiğini' ve 'tarihsel gerçekler ölçeğinde inkâr veya şüphe etmenin hemen hemen imkânsız düzeyde' olduğunu yazarak bu iki olayın, Yeşua'nın tarihi hakkındaki çalışmaların başlangıç noktası olduğuna dikkat çekmekte., İsa'nın Pontius Pilatus'un emir üzerine çarmıha gerilişinin Pilatus hakkındaki en kesin öğe olduğunu ifade eder. ve Richard G. Watts'e göre, İsa'nın çarmıha gerilişi herhangi bir tarihsel olgunun kesin olabileceği kadar kesindir. Paul R. Eddy ve , Hristiyan olmayanların Yeşua'nın çarmıha gerilişi hakkındaki onayının günümüzde 'sıkı bir şekilde pekiştiğini' iddia eder.
4. ^ Yeni Ahit'e göre İsa'nın Yosef (Yusuf) adında bir üvey babası vardı ve Yeşua, mensup olduğu toplumda Yosef'in oğlu Yeşua olarak anılırdı. İslam inancında ve Kur'an'da ise Yusuf'tan söz edilmez; Meryem'in bekar ve bakire olduğu ve İsa'nın mucizevi bir şekilde doğduğu anlatılır.
5. ^ İsa adı Türkçeye İslam etkisi nedeniyle Kur'an kaynaklı olarak Arapçadan geçmiştir (Arapça: عيسى, ʿĪsā). Bu ad, Müslümanlar ve İslam kültürünün etkisinde azınlık olarak yaşayan gayrimüslimler tarafından kullanılır (Arap Hristiyanlar hariç). Hristiyanlık Aramice, İbranice ve Grekçenin konuşulduğu bir coğrafyada doğup geliştiği için kişi adları bu dillerden köken almış ve sözel olarak kuşaklarca aktarılıp Kitâb-ı Mukaddes'te yer edinmiştir. Arap Hristiyanlar Aramice ve İbranice kökenli Yasû adını kullanır (Arapça: يسوع, Yasūʿ). Diğer Hristiyanlar yine Aramice ve İbranice kökenli Yeşua adını veya onlardan Grekçeye geçen Yesus adını kullanır. Bu adların yazılışı ve okunuşu günümüz dillerinde çeşitlilik gösterse de kökenleri aynıdır (Yeshua veya Jesus gibi). İbranice: יֵשׁוּעַ, romanize: Yēšū́aʿ; Aramice: ישוע, ‘Yešua; Grekçe: Ἰησοῦς, Iēsoûs. Yeşua Hristiyanlar tarafından sıklıkla Mesih unvanıyla beraber anılır. Bazen, memleketi Nasıra'ya ithafen Nasıralı Yeşua ismi de kullanılır.
6. ^ İbranicede "Adı ve hatırası silinsin!" tümcesinin bir kısaltmasıdır. ימח שמו וזכרו(נו)‎ (Yimakh Şimo V'Zikhro[no])
7. ^ Kitâb-ı Mukaddes'te hem Matta hem de Luka'nın kayıtlarında Yeşua'nın doğumu Kral Hirodes'in hüküm sürdüğü devirle ilişkilendirilir. Hirodes MÖ 4 yılında ölmüştür.
8. ^ Beytüllahim'de doğduğu, Nasıra'da büyüdüğü kabul edilir.
9. ^ Arap dilinde ve kültüründe özellikle erkekler, babalarına "ibn" kelimesi ile izâfe edilirler. Örneğin خالد بن الوليد Hâlid bin Velid (Velid oğlu Hâlid)
10. ^ Luka İncili'ndeki Yusuf şeceresinde Yusuf ile Davud arasındaki kuşak farkı 41'dir. İslâmî kaynaklarda geçen Meryem Ana şeceresinde ise -Meryem Ana ve Yusuf çağdaş olmalarına rağmen- Meryem Ana ile Davud arasındaki kuşak farkı 19'dur.
11. ^ Antakya'da hüküm süren Antiokhos oğlu Antiokhos adındaki ilk hükümdar MÖ 261-246'da hüküm süren , en son hükümdar, MÖ 69-64'te hüküm süren 'tur. Ashab-ı Karye vakâsında adı geçen Antihas'ın Seleukos krallarından birisi olduğunu kabûl eden Mevdûdî (Bkz. Mevdudi, Tefhimü'l-Kur'an, Yasin Tefsiri, s. 248) tefsirinde bu rivâyetin imkânsız olduğunu şu argümanla savunmaktadır: "Antakya'ya azab geldiğine dair bir kayıt yoktur. O halde Antakya halkının elçileri reddettiğini ve bu yüzden azaba uğradıklarını iddia etmek mümkün değildir". Bununla birlikte İoannis Malalas, MÖ 148'de Antakya'nın büyük bir felâket ile harâb olduğunu yazmaktadır. Malalas, felâketi "Antakya, Tanrı'nın öfkesi ile harâb oldu" şeklinde anlatmaktadır. Bkz. Ioannes Malalas; ; c. 8, s. 207-208
12. ^ 21. asır itibarıyla, Yahudi otoriteleri, Orta Çağ'da yayılmış olan Toledot Yeşu'ları tarihsel bir veri olarak kabul etmezler. Yahudiler Yeşua'nın mesih olduğuna inanmadıkları için Avrupa'da Orta Çağ'da Kilise'nin ve Hristiyan tebaanın büyük baskısına maruz kaldı. Orta Çağ Avrupası Yahudi toplumunda ortaya çıkan Toledot Yeşu (Yeşu'nun Hayatı) biyografileri, dönemin Yahudilerinin, yaşadıkları baskıların sebebi olarak gördükleri Yeşua hakkında, muhalif dille yazdıkları yaşam öyküleridir. Bu biyografilerde Yeşua zina sonucu doğan, sapkın öğretiler yayan, büyü yapan, sahtekâr biri olarak anlatılır. Toledot Yeşu'nun (Yeşu'nun Hayatı) Yahudi topluluklarında dolaşan versiyonlarından birisini, , 1681 senesinde Tela Ignea Satanae (Şeytan'ın Alevli Oku) başlıklı bir kitapta yayımladı.

Kaynakça

1. ^ Meier, John P. (1991). A Marginal Jew: The roots of the problem and the person. Yale University Press. s. 407. ISBN . 
2. ^ Rahner 2004, s. 732.
3. ^ Sanders 1993, ss. 10-11.
4. ^ Finegan, Jack (1998). Handbook of Biblical Chronology, rev. ed. Hendrickson Publishers. s. 319. ISBN . 
5. ^ Brown, Raymond E. (1977). The birth of the Messiah: a commentary on the infancy narratives in Matthew and Luke. Doubleday. s. 513. ISBN . 
6. ^ Humphreys, Colin J.; Waddington, W. G. (1992). "The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion" (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2). s. 340. 30 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Kasım 2016. 
7. ^ Dunn 2003, s. 339.
8. ^ Ehrman 1999, s. 101.
9. ^ Crossan & Watts 1999, s. 96.
10. ^ Eddy & Boyd 2007, s. 173.
11. ^ Theissen & Merz 1998.
12. ^ David M. Neuhaus, 'How Israeli Jews' Fear of Christianity Turned Into Hatred' 6 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Haaretz, 6 Şubat 2021: 'The religious public in Israel is in many cases aware of the traditional interpretation of the term "Yeshu": an acronym in Hebrew for "may his name and memory be blotted out."'
13. ^ Matta, 2. bölüm; Luka, 3. bölüm
14. ^ Vermes 1981, ss. 20, 26, 27, 29.
15. ^ Ehrman, Bart D. (2014). How Jesus Became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee. HarperOne. .
16. ^ Matta 16:13-19 8 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., «İsa, Filipus Sezariyesi bölgesine geldiğinde öğrencilerine şunu sordu: "Halk, İnsanoğlu'nun kim olduğunu söylüyor?" Öğrencileri şu karşılığı verdiler: "Kimi Vaftizci Yahya, kimi İlyas, kimi de Yeremya ya da peygamberlerden biridir diyor." İsa onlara, "Siz ne dersiniz" dedi, "Sizce ben kimim?" Simun Petrus, "Sen, yaşayan Tanrı'nın Oğlu Mesih'sin" yanıtını verdi. İsa ona, "Ne mutlu sana, Yunus oğlu Simun!" dedi. "Bu sırrı sana açan insan değil, göklerdeki Babam'dır. Ben de sana şunu söyleyeyim, sen Petrus'sun ve ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım. Ölüler diyarının kapıları ona karşı direnemeyecek. Göklerin Egemenliği'nin anahtarlarını sana vereceğim. Yeryüzünde bağlayacağın her şey göklerde de bağlanmış olacak; yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde de çözülmüş olacak."»
17. ^ Yuhanna 4:25-26 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., «Kadın İsa'ya, "Mesih denilen meshedilmiş Olan'ın geleceğini biliyorum" dedi, "O gelince bize her şeyi bildirecek." İsa, "Seninle konuşan ben, O'yum" dedi.»
18. ^ McGrath 2006, ss. 4–6.
19. ^ Ehrman, Bart D. (2014). How Jesus Became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee. HarperOne. ISBN . 
20. ^ Luka İncili 4:22; Yuhanna İncili 1:45; 6:42
21. ^ Sanders 1993, s. 11, 14
22. ^ Grudem 1994, s. 568–603
23. ^ Macuch, Rudolf (1965). Handbook of Classical and Modern Mandaic. Berlin: De Gruyter & Co. s. 61 fn. 105. 
24. ^ Watson, Francis (2001). "The quest for the real Jesus". Bockmuehl, Markus N. A. (Ed.). Cambridge companion to Jesus. Cambridge University Press. ss. 156-57. ISBN . 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2019. 
25. ^ Evans, C. Stephen (1996). The historical Christ and the Jesus of faith. Oxford University Press. s. v. ISBN . 
26. ^ Delbert, Burkett (2010). The Blackwell Companion to Jesus. John Wiley & Sons. s. 1. ISBN . 
27. ^ Roukema, Riemer (2010). "Jesus′ Origin and Identity – Theodotus [of Byzantium]". Jesus, Gnosis and Dogma. Bloomsbury Publishing. s. 53. ISBN . The Saviour, jesus Christ, who from the fullness (the pleroma) of the Father descended on earth, is identified with the Logos, but initially not entirely with the Only Begotten Son. In John 1:14 is written, after all, that his glory was as of the Only Begotten, from which is concluded that his glory must be distinguished from this (7, 3b). When the Logos or Saviour descended, Sophia, according to Theodotus, provided a piece of flesh (sarkion), namely a carnal body, also called 'spiritual seed' (1, 1). 
28. ^ . www.gnosis.org. The Gnostic Society. 3 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2017. 
29. ^ . FRONTLINE (İngilizce). 30 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
30. ^ Gulácsi, Zsuzsanna (2015). Mani's Pictures: The Didactic Images of the Manichaeans from Sasanian Mesopotamia to Uygur Central Asia and Tang-Ming China (PDF). Nag Hammadi and Manichaean Studies. 90. Leiden: Brill. ISBN . 21 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
31. ^ Lieu, Samuel N. C. (1 Ocak 1992). Manichaeism in the Later Roman Empire and Medieval China. ISBN . 9 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022. 
32. ^ Gulácsi, Zsuzsanna (2018). "The Manichaean Roots of a Pure Land Banner from Kocho (III 4524) in the Asian Art Museum, Berlin". academia.edu (İngilizce). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020. 
33. ^ . 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
34. ^ Cyril, Glassé; The New Encyclopedia of Islam 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; Rowman & Littlefield; 2008; s. 270-271;
35. ^ . Açık Kuran. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2022. 
36. ^ Hitti, Philip K. (1928). The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings. Library of Alexandria. s. 37. ISBN . 
37. ^ Dana, Nissim (2008). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. Michigan University press. s. 17. ISBN . 
38. ^ ^{a b} Dana, Nissim (2008). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. Michigan University press. s. 47. ISBN . 
39. ^ ^{a b} Stockman, Robert (1992). . Bahá'í Studies Review. 2 (1). 7 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2019. 
40. ^ Rishi Das, Shaunaka (24 Mart 2009). "Jesus in Hinduism". BBC. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2019. 
41. ^ Beverley, James A. (11 Haziran 2011). "Hollywood's Idol". Christianity Today. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2019. 
42. ^ Dinler Kitabı (The Religions Book), Alfa Yayınları, İstanbul, 2019. (çevirmen: Ahmet Fethi Yıldırım) - sayfa: 205
43. ^ Hezser, Catherine (1997). The Social Structure of the Rabbinic Movement in Roman Palestine. s. 59. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
44. ^ Dunn, James D. G. (2013). The Oral Gospel Tradition. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 290-291. 
45. ^ Levine 2006, s. 4
46. ^ ^{a b} Ed P. Sanders, Jaroslav J. Pelikan; Encyclopædia Brittanica; "Jesus 13 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."; Erişim Tarihi: 10 Hazîran 2015
47. ^ Theissen & Merz 1998, s. 1–15
48. ^ "anno Domini". Merriam Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 2003. 22 Aralık 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. Etymology: Medieval Latin, in the year of our Lord 
49. ^ "jesus." 10 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Online Etymology Dictionary. Erişim: 9 Şubat 2015.
50. ^ "messiah." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
51. ^ Kuran, 3:45 8 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 4:156-157 25 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 4:171 8 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 9:30 13 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
52. ^ Cânan, s. 370 (cilt 18)
53. ^ Barr, James (1970). "Which language did Jesus speak". Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester 53 (1): 9–29.
54. ^ Porter, Stanley E. (1997). Handbook to exegesis of the New Testament. Brill. pp. 110–112. .
55. ^ Hamp, Douglas (2005). Discovering the language of Jesus. Calvary Chapel Publishing. pp. 3–4. .
56. ^ Dunn, James D.G. (2003). Jesus Remembered. Wm. B. Eerdmans Publishing. .
57. ^ "Jesus Outside the New Testament" Robert E. Van Voorst, 2000, s. 8-9
58. ^ "The Jesus Parallels 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Roger Viklund
59. ^ Ehrman, Bart (2011). Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are. HarperCollins. s. 285. ISBN . 
60. ^ Funk, Robert W.; Hoover, Roy W. (1993). The Five Gospels. Harper. s. 3. 
61. ^ Sanders 1993, s. 73
62. ^ Theissen & Merz 1998, s. 25
63. ^ "Jesus Christ." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. 18 Mart 2012
64. ^ "Yakup Meryem'in kocası Yusuf'un babasıydı. Meryem'den Mesih diye tanınan İsa doğdu." (Matta 1:16 26 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
65. ^ "Yoşiya, Babil sürgünü sırasında doğan Yehoyakin'le kardeşlerinin babasıydı," (Matta 1:11)
66. ^ "Bu mu Yehoyakin? Bu hor görülmüş kırık çömlek, Kimsenin istemediği kap? Neden kendisi de çocukları da Bilmedikleri bir ülkeye atıldılar? Ülke, ey ülke, RAB'bin sözünü dinle, ey ülke! RAB diyor ki, “Bu adamı çocuksuz, Ömrünce başarısız biri olarak yazın. Çünkü soyundan gelen hiç kimse başarılı olmayacak, Soyundan gelen hiç kimse Davut'un tahtında oturamayacak, Yahuda'da bir daha krallık etmeyecek.”" (Yeremya 22:28-30 26 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
67. ^ "Ama melek ona, “Korkma Meryem” dedi, “Sen Tanrı'nın lütfuna eriştin. Bak, gebe kalıp bir oğul doğuracak, adını İsa koyacaksın. O büyük olacak, kendisine ‘Yüceler Yücesi'nin Oğlu’ denecek. Rab Tanrı O'na, atası Davut'un tahtını verecek. O da sonsuza dek Yakup'un soyu üzerinde egemenlik sürecek, egemenliğinin sonu gelmeyecektir.”" (Luka 1:30-33 26 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
68. ^ Linda Woodhead; Christianity: A Very Short Introduction 20 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; s. 11 20 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; Oxford University Press; 2nd Edition, 2014
69. ^ Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan; Oxford Companion to the Bible; Oxford University Press; 1993; s. 649;
70. ^ Erickson, Millard J. (2001). Introducing Christian Doctrine (2 bas.). ss. 391-392. 
71. ^ Tabor, James. . UNCC. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
72. ^ Hoekema, Anthony A. (1994). The Bible and the Future. Eerdmans Publishing. ss. 88-89. 
73. ^ Garrett, James L. (2014). Systematic Theology, Volume 2, Second Edition: Biblical, Historical, and Evangelical. Wipf and Stock Publishers. s. 766. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
74. ^ Erickson, Millard J. (2001). The Concise Dictionary of Christian Theology. Baker Books. s. 95. 
75. ^ Richard Bauckham, "Universalism: a historical survey" 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 4.2 (September 1978): 47–54.
76. ^ . 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
77. ^ ^{a b c} Kurân, 4:171 8 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
78. ^ ^{a b c} Bursevî 2012, s. 25 (c. 5)
79. ^ Beş en azim sâhibi peygamberin isimleri şunlardır; Nuh, Muhammed, İbrahim, Musa, İsa. En büyük azim sahibi peygamberlerden bahseden âyet için bkz. Kurân 42:13 9 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
80. ^ Kurân, 5:46 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
81. ^ Kurân, 5:72 17 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
82. ^ Kurân, 112:1-4 13 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
83. ^ ^{a b} Kurân, 2:87 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
84. ^ ^{a b c} Kurân, 61:6 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
85. ^ Kurân, 3:59 29 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
86. ^ ^{a b} Kurân 2:12 27 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
87. ^ ^{a b} Buhârî, "Enbiyâ": 44, "Bedü'l-Halk": 11, "Tefsir, Âl-i İmran": 2; Müslim, "Fezâil": 147.
    Hadis referansları için bkz. İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte ve Tercümesi, c. 12, s. 175
88. ^ ^{a b} Cânan, s. 175 (cilt 12)
89. ^ (April 1980). "Towards an Islamic Christology II: The Death of Jesus, Reality or Delusion (A Study of the Death of Jesus in Tafsir Literature)". The Muslim World. Chichester, West Sussex: . 70 (2): 91-121. doi:10.1111/j.1478-1913.1980.tb03405.x. ISSN 1478-1913. 
90. ^ Kurân, 3:35 29 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
91. ^ ^{a b c} Taberî 1991, s. 849
92. ^ (Arapça) Ebu İshak Sâlebî, Arâisü'l-Mecâlis fî Kısâsi'l-Enbiya 28 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s.509-510
93. ^ İbn-i Kesîr 1996, s. 6726 (c. 12)
94. ^ İmâm-ı Rabbânî; Mektûbât-ı Rabbânî; c. 1; 266. Mektup; s. 632; çev. Abdulkadir Akçiçek; Çile Yayınları; İstanbul:1977
95. ^ a.g.e.; 313. Mektup; s. 886
96. ^ Taberî 1991, s. 848 (c. III)
97. ^ Taberî 1991, s. 856 (c. III)
98. ^ (, Hüccetüllah ale’l-Âlemîn, 108, 112; , es-Sîretü’l-Halebiye, 1:353; el-Envârü’l-Muhammediyye mine’l-Mevâhibü’l-Ledünniyye, s. 143.

    Bu, İbn-i Abbas'tan rivayet olunmuş bir hadîstir.

99. ^ Said Nursî, Mektûbat, s. 165, Envâr Neşriyât, İstanbul:2010. Said Nursi, "İncil"deki ilgili fıkralardan ikisinin Arapçalarını alıntılar. Bunlardan birisi, "قَالَ الْمَسِيحُ اِنِّى ذَاهِبٌ اِلَى اَبِى وَ اَبِيكُمْ لِيَبْعَثَ لَكُمُ الْفَارَقْلِيطَا", diğeri ise "اِنِّى اَطْلُبُ مِنْ رَبِّى فَارَقْلِيطًا يَكُونُ مَعَكُمْ اِلَى اْلاَبَدِ"
100. ^ Catholic Encyclopedia'da Paraclete. 11 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 5 Ekim 2015.
101. ^ Yuhanna, 14:16; 14:26; 15:26; 16:7
102. ^ Said Nursî, Mektûbat, s. 171, Envâr Neşriyât, İstanbul: 2010. Evliya Çelebi'nin eserinde Osmanlı alfabesiyle alıntıladığı o âyette geçen kelimeler; "ايتون Bir oğlan", "ازربيون İbrahim neslinden ola", "پروفتون Peygamber ola", "لوغسلين yalancı olmaya", "بنت onun", "افزولات doğum yeri Mekke ola", "كه كالوشير salihlikle gelmiş ola", "تونومنين onun mübarek adı", "مواميت Mevamit ola", "اسفدوس ona uyanlar", "تاكرديس bu dünyânın mâliki olalar", "بيست بيث ve o dünyânın mâliki olalar" Said Nursî, mevamit kelimesinin sırasıyla Muhammed ve Memed kelimelerinden tahrif edildiğini savunur.
103. ^ Evliya Çelebi; Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi; 3. Kitap, 1. Cilt, s. 140-141 vd.; hazırlayanlar, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı; Yapı Kredi Yayınları; 3. Baskı, İstanbul: Haziran 2012; .
104. ^ ^{a b} (İngilizce) Müslim, Kitap:19, Hadis: 1810 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
105. ^ Jewish Encyclopedia'da Jesus of Nazareth 13 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
106. ^ Maimonides. Mishneh Torah, Sefer Shofetim, Melachim uMilchamot, Chapter 11 27 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Halacha 4. Chabad translation by Eliyahu Touger.
107. ^ Irvin, Dale T.; Sunquist, Scott (2001). History of the World Christian Movement. Continuum International Publishing Group. s. xi. ISBN . 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Batı medeniyetinin dünyaya tesirleri neticesinde bu kullanılan takvim sistemi bütün arzda en yaygın kullanıma sahip tarih belirtme sistemine dönüştü. Dinî ve tarihî çalışmalar konusundaki birçok Batılı uzman, son yıllarda, bu takvimin herkes tarafından kullanılışına zarar vermeden, onu kendisindeki Hristiyanlık vurgusundan ayıracak bir yol aradılar. Bu yüzden Ortak Zaman ve Ortak Zamandan Önce, kısaca OZ ve OZÖ tabirleri yılları tayin etmede daha sık kullanılmaya başlandı. Bu tabirler, Hristiyanların inancına karşı tarafsız bir duruş sergilerken, aynı zamanda Latin dilindeki ibarelerin hissettirdiği Hristiyanlık rengi aşikar olan mânâları yumuşatmayı ve bununla birlikte eski zamanlardaki Hristiyan tarihi araştırmalarıyla kopukluk yaşamamayı sağlamayı amaçlıyor. 
108. ^ Corrywright, Dominic; Morgan, Peggy (2006). Get Set for Religious Studies. Edinburgh University Press. s. 18. ISBN . 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Ayrıca hatırlatırım, AD (Latince "Rabbimizin yılı" ibaresinin kısaltması olarak) ve BC (Mesih'ten önce) tarihlemelerde kullanılmaktadır. Her ne kadar, bu takvim sisteminin verdiği sayısal değerler uluslararası kabul görmüş olarak kullanılmakta ise de, bundan böyle dinî araştırmalarda kullanılacak olan ibareler OZ (Ortak Zaman) ve OZÖ (Ortak Zamandan Önce) kısaltmalarıdır, çünkü bunlar daha tarafsız bir tanımlama temin eden ibârelerdir. 
109. ^ Andrew Herrmann (27 Mayıs 2006). . Chicago Sun-Times. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. Herrmann'ın gözlemlerine göre, müzelerde, akademik çevrelerde ve okul kitaplarında bu iki ibarenin değiştirilmesi, Hristiyan olmayan topluluklarda daha büyük ilgiyle karşılandı. Bununla birlikte Hristiyanlar içinde de bunun herkesin içine sinen bir durum olmadığını dile getirmektedir. 
110. ^ Anno Domini -“Rabbi(mizi)n Yılı” anlamına gelir-"Anno Domini". Merriam Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 2003. 19 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. 
111. ^ "Historical background of the use of "CE" and "BCE" to identify dates". Ontario Consultants on Religious Tolerance. 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. World Christian Encyclopedia: A Comparative survey of churches and religions - AD 30 to 2200 editörlerine ve David Barrett'a göre dünyâda başlıca 19 din var ve bu dinler de 270 farklı gruba ayrılmış durumda ve bunun dışında birçok da küçük dinî gruplar var. Bütün bu dinî toplulukların büyük çoğunluğu Nasıralı Yeşua'yı Tanrı veyâ Mesih olarak kabûl etmiyor. Diğer dinlerin tâbîlerinden Yeşua'nın bu konumunu kabûl etmelerini beklemek rahatsızlıklara yol açabiliyor. 
112. ^ Heustis, Reer R, Jr. (9 Eylül 2007). . RenewAmerica. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. İçinde bulunduğumuz sene "Ortak Zaman" 2007 olarak zikrediliyor, İsa Mesih'e atıf olduğu kuşkusuz ibâre olan "Rab'bin Yılı" 2007 olarak değil... Ortak Zaman tâbirinin savunucuları, bu tâbiri, dinî olarak tarafsız ve bütün dinlere saygılı olarak tanıtıyorlar. Onların belirttiğine göre, İsa'nın herkesin Rabbi olduğuna herkes inanmıyor, dolayısıyla Mesih'in Rabliğini tanımak zorunda değil... Unutmayın ki Mesih sadece Hristiyanların değil bütün insanlığın Rabbidir. Filipililer 2:9-11: ‘Bunun için de Allah onu pek çok yükseltti, ve her ismin fevkinde olan ismi ona ihsan etti; ta ki İsa'nın isminde bütün göktekiler ve yerdekiler ve yer altındakiler diz çöksün, ve Baba Allah'ın izzeti için her dil İsa Mesih Rab'dir diye ikrar etsin.’ 
113. ^ McKim, Donald K (1996). Common Era entry. Westminster dictionary of theological terms. ISBN . 18 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2011. 
114. ^ Tela Ignea Satanae hakkında bkz. Carmilly-Weinberger, Moshe; Censorship and Freedom of Expression in Jewish History (1977, NY, Yeshiva Univ. Press); s. 185.
115. ^ . 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2007. 
116. ^ . 26 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2007. 
117. ^ . 25 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013. 
118. ^ . 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2013. 

Bibliyografya

• Bursevî, İsmail Hakkı (2012). Sabûnî, Muhammed Ali (Ed.). Rûhu'l-Beyân Tefsîri. Damla Yayınevi. ISBN . 
• . Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte ve Tercümesi. Akçağ Yayınevi. 
• ; (1999). Who Is Jesus?: Answers to Your Questions About the Historical Jesus. Westminster John Knox Press. ISBN . 
• Dunn, James D.G. (2003). Jesus Remembered. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN . 
• ; (2007). The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition. Baker Academic. ISBN . 
• (1999). Apocalyptic Prophet of the New Millennium. Oxford University Press. ISBN . 
• (1994). Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine. Grand Rapids, MI: Zondervan. ISBN . 
• İbn-i Kesîr, Ebu'l-Fida İsmail İmâduddin (1996). Karlığa, Bekir; Çetiner, Bedrettin (Ed.). Hadislerle Kur'an-ı Kerîm Tefsîri. Çağrı Yayınları. 
• (2006). "Introduction". Levine, Amy-Jill; ; Crossan, John D. (Ed.). The Historical Jesus in Context. Princeton Univ Press. ISBN . 
• Michalopoulos, Dimitri (2017), "Turanian and Turkic Migrations into Europe: The Testimony of the Greek Sources", in 10. Balkan Tarihi Kongresi (ISBN No: 978 605 867 098-3), pp. 401–410.
• (1993). The Historical Figure of Jesus. Allen Lane Penguin Press. ISBN . 
• Taberî, Ebu Cafer (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, c. III. MEB Yayınları.  |başlık= dış bağlantı ()
• ; (1998). The Historical Jesus : a Comprehensive Guide. Fortress Press. ISBN .