Endonezya mutfağı 17.000'den fazla adadan oluşan Endonezya üzerinde yaşayan binlerce kültürün çeşitliliğinden meydana gelir. Bu nedenle tek bir çeşit Endonezya mutfağı yoktur fakat bölgesel yemek çeşitleri vardır. Endonezya mutfağı bir yansımasıdır. Yemek pişirme tarzı ve stili bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir.
Endonezya tarih boyunca konumu ve doğal kaynakları sayesinde ticaret merkezlerinden olmuştur. Bunun bir neticesi olarak Endonezya'nın yerel yemek pişirme teknikleri ve baharatları Hindistan, Orta Doğu, Çin ve Avrupa'dan etkilenmiştir. İspanyol ve Portekizli tüccarlar Yeni Dünya ürünlerini Endonezya takımadalarına, daha sonra burada uzun yıllar boyunca koloni kuran Hollandalılardan bile önce getirmişlerdi. "Baharat Adası" diye de bilinen Maluku adası karanfil ve hint cevizi gibi doğal baharatları Endonezya ve dünya mutfağıyla tanıştırmıştır.
Endonezya'nın hemen hemen her bölgesinde bulunan , , sate ve ülkenin ulusal yemekleri olarak kabul edilir.
Örneğin baharatlı et ve sebze yemeklerinden müteşekkil Sumatra mutfağında Ortadoğu ve Hint mutfağının etkileri görülür, bunun yanı sıra daha çok yerel baharatlar vardır. Doğu Endonezya mutfağı daha çok Polinezya ve Melanezya mutfağına benzerlik gösterir. Ayrıca Çin mutfağının da Endonezya mutfağı üzerinde etkileri vardır: bakmi (bir tür makarna), (köfte) ve gibi.
Satay, rendang ve sambal gibi Endonezya orijinli yemeklerin çoğu günümüzde Malezya ve Singapur gibi diğer Güneydoğuasya ülkelerinde de yaygındır. Tofu (tahu) ve tempe gibi soyalı yemekler de bölgede çok popülerdir. Tempe Cava icadı olarak da bilinir. Tempeye benzeyen diğer bir soyalı yiyecek olan ise özellikle Batı Cava'da yaygındır.
Endonezya'da yemekler kaşık ve çatalla birlikte yenilmesine rağmen Batı Cava ve Batı Sumatra gibi bölgelerde elle yemek çok yaygındır. Evlerde ve lokantalarda da yerel yiyecekler genelde elle yenir. Bundan dolayı lokantalarda ve evlerde yemeklerle birlikte bir kap içerisinde temiz su da ikram edilir. İçinde limon parçaları bulunan bu su el yıkamak için kullanılır.
Pirinç
Pirinç, Endonezya mutfağının temelini oluşturur. Hemen hemen her yemekte pilav servis edilir. Bu pilav sadece suda kaynatılmış tuzsuz ve yağsız bir pilav türüdür. Bunu yanı sıra kızarmış pilav, muz yaprağına sarılıp dolma şeklinde servis edilen pilav, kraker şeklinde hazırlanmış pilav ve tatlandırılmış pilav olmak üzere çok çeşitli pilav çeşitleri vardır.
Diğer karbonhidratlı ürünler
(diğer bölgelere göre nispeten kuru Madura ve Lesser Sunda adalarında), sago (Doğu Endonezya'da), manyok (Java adasının bazı kesimlerinde) sık tüketilen diğer bazı karbonhidratlı yiyeceklerdir.
Baharatlar
Dünyaca "Baharat adası" diye bilinen, Endonezya'ya bağlı Maluku adası dünya mutfağına çok çeşitli baharatları tanıtmıştır. Mesela pala (hint cevizi), cengkeh (karanfil) ve laos (havlıcan) Endonezya mutfağından çıkmış baharatlardır. Buna ilaveten lada hitam (kara biber), kunyit (hint safranı), sereh (), bawang merah (arpacık soğanı), kayu manis (tarçın), kemiri (), ketumbar (kişniş), and asem jawa () gibi baharatlar Hindistan'dan, jahe (zencefil), daun bawang (pırasa) ve bawang putih (sarımsak) Çin'den dünya mutfağına kazandırılmış baharatlardır. Bu sözü edilen baharatlar Asya'da eski çağlardan beri kullanılmakta olduğundan Endonezya mutfağının da bir parçası haline gelmişlerdir.
Yerfıstığı sosu
Endonezya mutfağının en önemli karakteristiklerinden biri de yerfıstığı sosunun çok sıklıkla kullanımıdır. Örneğin ve Satay genelde yerfıstığı sosu ile servis edilir. 16. yüzyılda İspanyol ve Portekizli tüccarlar tarafından Meksika'dan Endonezya'ya getirilen yerfıstığı bugün Endonezya mutfağının başlıca yiyecekleri arasındadır. Tropikal iklimin hakim olduğu Güneydoğu Asya'da yetiştirilen yerfıstığının bugün pek çok kullanım alanı vardır. Bütün veya ezilmiş yerfıstığı sosu değişik yemeklerde garnitür olarak kullanılır. Örneğin sambal kacang adı verilen acı biber ve kızarmış yerfıstığı karışımı sos, veya türü yemeklerle servis edilir. Yerfıstığından elde edilen , Endonezya'da yemek pişirmek için en çok kullanılan yağlardandır.
Hindistan cevizi sütü
Endonezya bol miktarda hindistan cevizi yetiştirilen tropik bir ülkedir. Bundan dolayı eski çağlardan bu yana Endonezyalılar bu bitkiyi yemeklerinde değişik şekillerde kullanırlar. Ayrıca hindistan cevizi sütünün de yaygın şekilde kullanılması Endonezya mutfağının karakteristik özelliklerindendir. Hindistan cevizi sütünün , soto, sayur lodeh ve opor ayam gibi yemeklerden es ve es doger gibi tatlı çeşitlerine kadar kullanım alanı vardır.
Hindistan cevizi sütü kullanımı sadece Endonezya'ya has bir şey değildir. Hindistan, Malezya, Filipinler, Tayland ve Brezilya mutfağında da hindistan cevizi sütü kullanımına rastlanır.
Endonezya mutfağında genç ve yaşlı olmak üzere iki çeşit hindistan cevizi sütü vardır. Farklılık su ve yağ miktarından kaynaklanır. Genç hindistan cevizi sütü sayur lodeh ve soto gibi çorbalarda kullanılırken, yaşlı olanları rendang ve tatlılarda kullanılır. Hindistan cevizi ve sütü gerek günübirlik pazarlardan gerekse büyük marketlerden temin edilebilir.
Hindistan cevizinin sütü çıkarıldıktan sonra geriye kalan ampas kelapa kısmı hem tatlı hem de Urap gibi yemeklerin yapımında kullanılabilir. Urap gado-gado'ya benzer, tek farkı gado-gado'da yerfıstığı sosu kullanılırken urap'da hindistan cevizi kullanılır.
Yemek vakitleri
Endonezya'nın batı ve orta bölgelerinde ana öğün öğlene yakın hazırlanır ve gün ortası tüketilir. Birçok ailede yemeğe başlamak için bütün aile fertlerinin hazır bulunması gerekliliği yoktur. Bu nedenle çoğu zaman isteyen istediği vakitte yiyebilsin diye yemekler masada üstü kapalı bir şekilde gün boyu bekletilebilir. Aynı yemek akşam ısıtılıp tekrar yenebilir. Normal bir öğünde pilav, çorba, salata ve başka bir ana yemek bulunur. Yemek ne olursa olsun muhakkak sambal adı verilen acı sos sofrada hazır bulunur.
ve Timor'un bulunduğu ve iklimin daha kuru olduğu doğu kesimlerde ise, normal bir öğün sago ve/veya bitki kökleriyle birlikte servis edilir. Endonezya'nın batısı ve doğusu kültürel olarak farklılık gösterdiğinden yemek şekilleri ve tarzları da farklılıklar gösterir.
Ziyafetler: Tumpeng ve Rijsttafel
Birçok Endonezya geleneği ve töreni yemeklerle sıkı bir işbirliği içindedir. Bir Cava yemeği olan buna çok güzel bir örnektir. Tumpeng huni şeklinde hazırlanmış ve etrafı çeşitli sebzelerle çevrili bir pilav yemeğidir. Geleneksel selamatan törenlerinde bu ziyafet sunulur. Pilav sade olabileceği gibi, uduk (hindistan cevizi sütü ile pişirilmiş pilav) veya sarı pilav (hint safranıyla pişirilmiş pilav) şeklinde de servis edilebilir.
Diğer bir Endonezya ziyafet sofrası, 'den oluşur. Rijstafel Felemenkçe "pilav masası" anlamına gelir ki hem koloni mutfağından hem de Endonezya mutfağınfan izler taşır. Klasik stil rijstafel'de 40 değişik yemek geleneksel kıyafetler giyen 40 garson tarafından servis edilir. Modern şehirlerde bu batı usulü büfe tarzındadır. Uzun ve büyük bir masada bütün yemekler servis edilir. Bu tür ziyafete genelde düğünlerde rastlanılır.
İçecekler
Endonezya mutfağının en bilinen ve yaygın içecekleri teh (çay) ve kopi (kahve)'dir. Evlerde genelde misafirlere teh manis (şekerli çay) veya kopi tubruk (bir tür Endonez kahvesi) ikram edilir. Endonezya dünyanın en büyük kahve, çay ve şeker üreticilerinden biridir. Bu yüzden kahve ve çay çok tüketilir. Yasemin çayı ve yeşil çay da çok yaygın olarak tüketilir. Kahve ve çay genelde ılık veya soğuk servis edilir. Kopi susu sütlü kahve olup sık tüketilen kahve çeşitlerindendir.
Meyve suları da (jus) oldukça popülerdir. Portakal suyu (jus jeruk), guava suyu (jus jambu), mango suyu (jus mangga), soursop suyu (just sirsak) ve avokado suyu (jus alpokat) sık tüketilen meyve sularıdır.
Pek çok içecek içinde buz (es) barındırır ve bunlar tatlı olarak da sınıflandırılırlar. Mesela buzlu hindistan cevizi suyu (es kelapa muda) ve chendol buna örnektir.
Halkın çoğunluğu müslüman olmasından ötürü Endonezya'da alkollü içkiler yasaktır. Fakat ülkenin pek çok yerinde marketlerde veya küçük dükkânlarda alkollü içki bulmak mümkündür. Eski çağlardan beri Cavalılar tarafından palmiyeden yapılan ve adı verilen bir palmiye şarabı vardır. Bugün tuak daha çok Kuzey Sumatra'da yaşayan ve çoğunluğu Hristiyan olan topluluklar tarafından tüketilir. Orta Cava'da ciu adı verilen bir şarap türü de vardır. Brem bali yani bir tür pirinç şarabı da Bali'de yaygındır. Ayrıca ve Anker Beer olmak üzere birkaç Endonez bira markası vardır.
Hafif yiyecekler ve sokak satıcıları
Pek çok şehirde sokaklarda küçük arabalarda bakmie (makarna) ve bakso (köfte) satan sokak satıcılarına rastlamak mümkündür. Diğer belli başlı Endonezya sokak yemekleri ve batagor (kızarmış köfte ve tofu), kızarmış balık cipsi , bubur ayam (tavuk çorbası), satay, nasi goreng ve mie goreng (kızarmış pilav ve kızarmış makarna)'dır.
Ayrıca sokak satıcıları buzlu içecekler de satarlar.
Meyveler
Endonezya marketi çok çeşit meyveyle doludur. Bu meyveler yemek ve tatlılarda da kullanılırlar. Mesela mangostan, , jackfruit, durian ve muz gibi meyveler Endonezya takımadalarına has tropik meyvelerdir. Bunun yanı sıra portakal, üzüm, elma gibi diğer ülkelerden ithal edilen meyveler de mevcuttur. Özellikle muz ve hindistan cevizi en yaygın meyvelerdendirler.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Cuisine of Indonesia ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Endonezya mutfagi 17 000 den fazla adadan olusan Endonezya uzerinde yasayan binlerce kulturun cesitliliginden meydana gelir Bu nedenle tek bir cesit Endonezya mutfagi yoktur fakat bolgesel yemek cesitleri vardir Endonezya mutfagi bir yansimasidir Yemek pisirme tarzi ve stili bolgeden bolgeye farkliliklar gosterir Ornek bir Sunda yemegi kizarmis balik nasi timbel muz yapragiyla kapatilmis pilav kizarmis tavuk kizarmis soya fistigi ve tofu ve sayur asem eksi corba kobokan adi verilen suyun icindeki yesil limon parcalari ise el yikamak icin Endonezya tarih boyunca konumu ve dogal kaynaklari sayesinde ticaret merkezlerinden olmustur Bunun bir neticesi olarak Endonezya nin yerel yemek pisirme teknikleri ve baharatlari Hindistan Orta Dogu Cin ve Avrupa dan etkilenmistir Ispanyol ve Portekizli tuccarlar Yeni Dunya urunlerini Endonezya takimadalarina daha sonra burada uzun yillar boyunca koloni kuran Hollandalilardan bile once getirmislerdi Baharat Adasi diye de bilinen Maluku adasi karanfil ve hint cevizi gibi dogal baharatlari Endonezya ve dunya mutfagiyla tanistirmistir Sate Endonezya nin en bilinen ve populer yemek cesididir Mangalda pisirilmis tavuk veya etin soya fistigi sosuna bandirilmasindan olusur Endonezya nin hemen hemen her bolgesinde bulunan sate ve ulkenin ulusal yemekleri olarak kabul edilir Ornegin baharatli et ve sebze yemeklerinden mutesekkil Sumatra mutfaginda Ortadogu ve Hint mutfaginin etkileri gorulur bunun yani sira daha cok yerel baharatlar vardir Dogu Endonezya mutfagi daha cok Polinezya ve Melanezya mutfagina benzerlik gosterir Ayrica Cin mutfaginin da Endonezya mutfagi uzerinde etkileri vardir bakmi bir tur makarna kofte ve gibi Satay rendang ve sambal gibi Endonezya orijinli yemeklerin cogu gunumuzde Malezya ve Singapur gibi diger Guneydoguasya ulkelerinde de yaygindir Tofu tahu ve tempe gibi soyali yemekler de bolgede cok populerdir Tempe Cava icadi olarak da bilinir Tempeye benzeyen diger bir soyali yiyecek olan ise ozellikle Bati Cava da yaygindir Endonezya da yemekler kasik ve catalla birlikte yenilmesine ragmen Bati Cava ve Bati Sumatra gibi bolgelerde elle yemek cok yaygindir Evlerde ve lokantalarda da yerel yiyecekler genelde elle yenir Bundan dolayi lokantalarda ve evlerde yemeklerle birlikte bir kap icerisinde temiz su da ikram edilir Icinde limon parcalari bulunan bu su el yikamak icin kullanilir PirincCava adasinda su buffalosu kullanilarak surulen pirinc tarlasi Endonezya dunyanin ucuncu buyuk pirinc ureticisidir Buras Makassar bolgesine has hindistan cevizi sutuyle pisirilmis ve uzerine aci hindistan cevizi tozu serpistirilmis pilav Pirinc Endonezya mutfaginin temelini olusturur Hemen hemen her yemekte pilav servis edilir Bu pilav sadece suda kaynatilmis tuzsuz ve yagsiz bir pilav turudur Bunu yani sira kizarmis pilav muz yapragina sarilip dolma seklinde servis edilen pilav kraker seklinde hazirlanmis pilav ve tatlandirilmis pilav olmak uzere cok cesitli pilav cesitleri vardir Diger karbonhidratli urunler diger bolgelere gore nispeten kuru Madura ve Lesser Sunda adalarinda sago Dogu Endonezya da manyok Java adasinin bazi kesimlerinde sik tuketilen diger bazi karbonhidratli yiyeceklerdir Baharatlarulek bol acili bir Endonez cesnisi Dunyaca Baharat adasi diye bilinen Endonezya ya bagli Maluku adasi dunya mutfagina cok cesitli baharatlari tanitmistir Mesela pala hint cevizi cengkeh karanfil ve laos havlican Endonezya mutfagindan cikmis baharatlardir Buna ilaveten lada hitam kara biber kunyit hint safrani sereh bawang merah arpacik sogani kayu manis tarcin kemiri ketumbar kisnis and asem jawa gibi baharatlar Hindistan dan jahe zencefil daun bawang pirasa ve bawang putih sarimsak Cin den dunya mutfagina kazandirilmis baharatlardir Bu sozu edilen baharatlar Asya da eski caglardan beri kullanilmakta oldugundan Endonezya mutfaginin da bir parcasi haline gelmislerdir Yerfistigi sosugado gado nun sosu olarak kullaniliyor Endonezya mutfaginin en onemli karakteristiklerinden biri de yerfistigi sosunun cok siklikla kullanimidir Ornegin ve Satay genelde yerfistigi sosu ile servis edilir 16 yuzyilda Ispanyol ve Portekizli tuccarlar tarafindan Meksika dan Endonezya ya getirilen yerfistigi bugun Endonezya mutfaginin baslica yiyecekleri arasindadir Tropikal iklimin hakim oldugu Guneydogu Asya da yetistirilen yerfistiginin bugun pek cok kullanim alani vardir Butun veya ezilmis yerfistigi sosu degisik yemeklerde garnitur olarak kullanilir Ornegin sambal kacang adi verilen aci biber ve kizarmis yerfistigi karisimi sos veya turu yemeklerle servis edilir Yerfistigindan elde edilen Endonezya da yemek pisirmek icin en cok kullanilan yaglardandir Hindistan cevizi sutuelde etmek icin hindistan cevizi ogutuluyor Rendang kambing hindistan cevizi sutuyle pisirilmis et Endonezya bol miktarda hindistan cevizi yetistirilen tropik bir ulkedir Bundan dolayi eski caglardan bu yana Endonezyalilar bu bitkiyi yemeklerinde degisik sekillerde kullanirlar Ayrica hindistan cevizi sutunun de yaygin sekilde kullanilmasi Endonezya mutfaginin karakteristik ozelliklerindendir Hindistan cevizi sutunun soto sayur lodeh ve opor ayam gibi yemeklerden es ve es doger gibi tatli cesitlerine kadar kullanim alani vardir Hindistan cevizi sutu kullanimi sadece Endonezya ya has bir sey degildir Hindistan Malezya Filipinler Tayland ve Brezilya mutfaginda da hindistan cevizi sutu kullanimina rastlanir Endonezya mutfaginda genc ve yasli olmak uzere iki cesit hindistan cevizi sutu vardir Farklilik su ve yag miktarindan kaynaklanir Genc hindistan cevizi sutu sayur lodeh ve soto gibi corbalarda kullanilirken yasli olanlari rendang ve tatlilarda kullanilir Hindistan cevizi ve sutu gerek gunubirlik pazarlardan gerekse buyuk marketlerden temin edilebilir Hindistan cevizinin sutu cikarildiktan sonra geriye kalan ampas kelapa kismi hem tatli hem de Urap gibi yemeklerin yapiminda kullanilabilir Urap gado gado ya benzer tek farki gado gado da yerfistigi sosu kullanilirken urap da hindistan cevizi kullanilir Yemek vakitleriEndonezya nin bati ve orta bolgelerinde ana ogun oglene yakin hazirlanir ve gun ortasi tuketilir Bircok ailede yemege baslamak icin butun aile fertlerinin hazir bulunmasi gerekliligi yoktur Bu nedenle cogu zaman isteyen istedigi vakitte yiyebilsin diye yemekler masada ustu kapali bir sekilde gun boyu bekletilebilir Ayni yemek aksam isitilip tekrar yenebilir Normal bir ogunde pilav corba salata ve baska bir ana yemek bulunur Yemek ne olursa olsun muhakkak sambal adi verilen aci sos sofrada hazir bulunur ve Timor un bulundugu ve iklimin daha kuru oldugu dogu kesimlerde ise normal bir ogun sago ve veya bitki kokleriyle birlikte servis edilir Endonezya nin batisi ve dogusu kulturel olarak farklilik gosterdiginden yemek sekilleri ve tarzlari da farkliliklar gosterir Ziyafetler Tumpeng ve Rijsttafel huni seklinde hazirlanmis ve etrafi cesitli sebzelerle cevrili pilav Bircok Endonezya gelenegi ve toreni yemeklerle siki bir isbirligi icindedir Bir Cava yemegi olan buna cok guzel bir ornektir Tumpeng huni seklinde hazirlanmis ve etrafi cesitli sebzelerle cevrili bir pilav yemegidir Geleneksel selamatan torenlerinde bu ziyafet sunulur Pilav sade olabilecegi gibi uduk hindistan cevizi sutu ile pisirilmis pilav veya sari pilav hint safraniyla pisirilmis pilav seklinde de servis edilebilir Diger bir Endonezya ziyafet sofrasi den olusur Rijstafel Felemenkce pilav masasi anlamina gelir ki hem koloni mutfagindan hem de Endonezya mutfaginfan izler tasir Klasik stil rijstafel de 40 degisik yemek geleneksel kiyafetler giyen 40 garson tarafindan servis edilir Modern sehirlerde bu bati usulu bufe tarzindadir Uzun ve buyuk bir masada butun yemekler servis edilir Bu tur ziyafete genelde dugunlerde rastlanilir IceceklerCikolata suruplu avokado suyu Endonezya mutfaginin en bilinen ve yaygin icecekleri teh cay ve kopi kahve dir Evlerde genelde misafirlere teh manis sekerli cay veya kopi tubruk bir tur Endonez kahvesi ikram edilir Endonezya dunyanin en buyuk kahve cay ve seker ureticilerinden biridir Bu yuzden kahve ve cay cok tuketilir Yasemin cayi ve yesil cay da cok yaygin olarak tuketilir Kahve ve cay genelde ilik veya soguk servis edilir Kopi susu sutlu kahve olup sik tuketilen kahve cesitlerindendir Meyve sulari da jus oldukca populerdir Portakal suyu jus jeruk guava suyu jus jambu mango suyu jus mangga soursop suyu just sirsak ve avokado suyu jus alpokat sik tuketilen meyve sularidir Pek cok icecek icinde buz es barindirir ve bunlar tatli olarak da siniflandirilirlar Mesela buzlu hindistan cevizi suyu es kelapa muda ve chendol buna ornektir Halkin cogunlugu musluman olmasindan oturu Endonezya da alkollu ickiler yasaktir Fakat ulkenin pek cok yerinde marketlerde veya kucuk dukkanlarda alkollu icki bulmak mumkundur Eski caglardan beri Cavalilar tarafindan palmiyeden yapilan ve adi verilen bir palmiye sarabi vardir Bugun tuak daha cok Kuzey Sumatra da yasayan ve cogunlugu Hristiyan olan topluluklar tarafindan tuketilir Orta Cava da ciu adi verilen bir sarap turu de vardir Brem bali yani bir tur pirinc sarabi da Bali de yaygindir Ayrica ve Anker Beer olmak uzere birkac Endonez bira markasi vardir Hafif yiyecekler ve sokak saticilariBandung da bir Bakso kofte saticisi Pek cok sehirde sokaklarda kucuk arabalarda bakmie makarna ve bakso kofte satan sokak saticilarina rastlamak mumkundur Diger belli basli Endonezya sokak yemekleri ve batagor kizarmis kofte ve tofu kizarmis balik cipsi bubur ayam tavuk corbasi satay nasi goreng ve mie goreng kizarmis pilav ve kizarmis makarna dir Ayrica sokak saticilari buzlu icecekler de satarlar MeyvelerCakarta da satilmak uzere hazirlanmis Endonezya marketi cok cesit meyveyle doludur Bu meyveler yemek ve tatlilarda da kullanilirlar Mesela mangostan jackfruit durian ve muz gibi meyveler Endonezya takimadalarina has tropik meyvelerdir Bunun yani sira portakal uzum elma gibi diger ulkelerden ithal edilen meyveler de mevcuttur Ozellikle muz ve hindistan cevizi en yaygin meyvelerdendirler Dis baglantilarWikimedia Commons ta Cuisine of Indonesia ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur