Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. Murşili (Muršili) yaklaşık olarak MÖ 1620-1590 yıllarında hüküm sürmüş Hitit kralı. Önce Halep şehrini ele geçirerek Suriye'deki Yamhad krallığını yıkmış, ardından Babil şehrine kadar giderek MÖ 1595 yılında Hammurabi sülalesini sona erdirmiştir.
| I. Murşili | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1620-1590 |
| Önce gelen | I. Hattuşili |
| Sonra gelen | I. Hantili |
| Eş(ler)i | Kali |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
I. Murşili, selefi I. Hattuşili'nin ölümünden kısa bir süre önce yaşlı kral tarafından evlat edinilerek veliaht prens ilan edilmiştir. Hattuşili Murşili'ye şöyle nasihat eder:
"Bugüne kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi. Ama sen, Murşili, şimdi benim oğlumsun ve sen kabul etmelisin. Babanın sözünü dinle. Babanın sözünü dinlediğin sürece, ekmeği yemeye suyu içmeye devam edeceksin... Ben sana sözlerimi aktardım. Sözlerim ve bilgeliğim kalbine iyice yerleşsin diye bu tableti sana her ay okusunlar. Tebaamın ve soylularımın üzerinde adaletle hüküm sür."
Aslen Murşili büyük ihtimalle I. Hattuşili'nin torunudur. Hattuşili henüz yaşı küçük olan Murşili'yi Panku'ya (Hitit ileri gelenlerinden oluşan meclis) emanet ederek onu korumalarını ister, hatta üç yıl sonra seferlere çıkarmaya başlamalarını söyler. Hattuşili büyük ihtimalle bu dokümanın yazılmasından kısa bir süre sonra ölmüştür. Hattuşili'nin isteği doğrultusunda I. Murşili Hitit kralı olur. Pimpira isimli bir soylu Murşili'nin erken devirlerinde kendisine vekillik ve eğitmenlik yapmış olabilir.
I. Murşili dönemine ait bilgilerin ana kaynağı 'dır. Buna göre Murşili Halep sehrine bir sefer yaparak şehri ele geçirir. Böylece I. Hattuşili zamanında da Hititlerin hedefi olan Yamhad krallığı artık tamamen yıkılır. Başka bir dokümanda Murşili'nin Halep seferini I. Hattuşili'nin intikamını almak için yaptığı yazılmıştır.
I. Murşili'nin bir diğer seferi MÖ 1595 yılında Hitit başkentinden 2000 km uzakta olan Babil şehrine olur. Böyle bir seferin Hitit tarihinin ne öncesinde ne sonrasında bir benzeri yoktur. Murşili şehri ele geçirir ve yağmalayarak Hattuşa'ya ganimetlerle döner. Bu olay Babil kaynaklarında da teyit edilmiştir. Murşili'nin bu seferiyle Babil'de 19. yuzyıldan beri hüküm sürmekte olan (Hammurabi sülalesi) sona ermiştir. Dokümanlarda Murşili'nin dönüşü sırasında Hurriler'le de savaştığı yazılmıştır.
Çeşitli kaynaklardan Murşili'nin eşinin isminin Kali olduğu bilinmektedir ancak bilinen bir çocuğu yoktur. Babil'den Hattuşa'ya dönüşünden kısa bir süre sonra bir saray entrikasına kurban gittiği anlaşılmaktadır:
"Hantili Murşili'nin yanında bir sâkiydi. Murşili'nin kızkardeşi Harapsili'yi eş olarak aldı. Zidanta [...] Hantili'nin kızı [...] ile evlendi ve Hantili ile işbirliği yapıp çok kötü bir günah işlediler. Murşili'yi öldürdüler, kan döktüler."
Murşili'nin ölümünden sonra I. Hantili kral olur ancak hem I. Hantili hem de ardından kral olan işbirlikçisi I. Zidanta kanlı kavgalarla tahtlarından olur ve Hitit devleti uzun süren bir istikrarsızlık dönemine girer.
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Notlar
- ^ Hititcedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçedeki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititce'de bu sesin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literatüre yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.
- ^ Bu ve aşağıda verilen diğer tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, T (2005) The Kingdom of the Hittites 2nd. ed.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ "Ekmeği yemek ve suyu içmek", bereketli bir hayatın devam edeceği manasında kullanılan Hitit deyimidir.
- ^ Metinin ingilizcesinden uyarlanmıştır: (İngilizce) Goedegebuure, P. (2003) "Bilingual Testament of Hattusili," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 222-28.
- ^ Brandau & Schickert s. 52; Bryce, s. 90, ancak oğlu veya yeğeni olduğunu iddia eden görüşler de mevcuttur.
- ^ Bu dokümanlar oldukça hasarlıdır ve Pimpira'nin kim olduğu tartışmalıdır. Bir ihtimalle Pimpira I. Hattuşili'nin Nenassa kenti hükümdarlığına atanmış bir kardeşi olabilir. Pimpira için: (İtalyanca) Cammarosano, M. (2006) Il decreto antico-ittita di Pimpira, Eothen 14.
- ^ Buna dayanarak I. Hattuşili'nin belki de Halep savaşlarında aldığı bir yaradan dolayı öldüğü yönünde yorumlar yapılmıştır. Doküman KBo 3.57 için bakınız: (İtalyanca) de Martino, S. (1992) "I rapporti tra Ittiti e Hurriti durante il regno di Muršili I." Hethitica 11:19-37
- ^ Babil kayıtları olarak bilinen dokümanlarda " zamanında Hititler Akkad'a sefer yaptı" şeklinde yazar: (İngilizce) Glassner, J.-J. (2004) Mesopotamian Chronicles, s. 273.
- ^ Sâki bazı üst düzey saray görevlileri için kullanılan bir unvandı.
- ^ Telipinu Fermanı §10-11, bakınız: (İngilizce) Telipinu Proclamation 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce) I. Murşili'nin hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Mursili Mursili yaklasik olarak MO 1620 1590 yillarinda hukum surmus Hitit krali Once Halep sehrini ele gecirerek Suriye deki Yamhad kralligini yikmis ardindan Babil sehrine kadar giderek MO 1595 yilinda Hammurabi sulalesini sona erdirmistir I MursiliHitit KraliHukum suresiMO 1620 1590Once gelenI HattusiliSonra gelenI HantiliEs ler iKaliHitit krallari listesiHititler Donemler MO 23 yuzyil MO 12 yuzyil Orta kronoloji Hatti Krallari Beylikler Donemi PambaPithanaPiyustiAnittaEski Krallik MO 17 yuzyil MO 16 yuzyilLabarnaI HattusiliI MursiliI Hantili I Zidanta Ammuna I Huzziya TelepinuOrta Krallik MO 15 yuzyilAlluvamnaTahurvailiII HantiliII ZidantaII HuzziyaI MuvatalliYeni Buyuk Krallik Donemi MO 14 yuzyil MO 12 yuzyilI TuthaliyaI ArnuvandaII Hattusili II TuthaliyaGenc Tuthaliya I SuppiluliumaII ArnuvandaII MursiliII MuvatalliIII MursiliIII HattusiliIV TuthaliyaKurunta III ArnuvandaII SuppiluliumaHukumdarligiI Mursili selefi I Hattusili nin olumunden kisa bir sure once yasli kral tarafindan evlat edinilerek veliaht prens ilan edilmistir Hattusili Mursili ye soyle nasihat eder Bugune kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi Ama sen Mursili simdi benim oglumsun ve sen kabul etmelisin Babanin sozunu dinle Babanin sozunu dinledigin surece ekmegi yemeye suyu icmeye devam edeceksin Ben sana sozlerimi aktardim Sozlerim ve bilgeligim kalbine iyice yerlessin diye bu tableti sana her ay okusunlar Tebaamin ve soylularimin uzerinde adaletle hukum sur Aslen Mursili buyuk ihtimalle I Hattusili nin torunudur Hattusili henuz yasi kucuk olan Mursili yi Panku ya Hitit ileri gelenlerinden olusan meclis emanet ederek onu korumalarini ister hatta uc yil sonra seferlere cikarmaya baslamalarini soyler Hattusili buyuk ihtimalle bu dokumanin yazilmasindan kisa bir sure sonra olmustur Hattusili nin istegi dogrultusunda I Mursili Hitit krali olur Pimpira isimli bir soylu Mursili nin erken devirlerinde kendisine vekillik ve egitmenlik yapmis olabilir I Mursili donemine ait bilgilerin ana kaynagi dir Buna gore Mursili Halep sehrine bir sefer yaparak sehri ele gecirir Boylece I Hattusili zamaninda da Hititlerin hedefi olan Yamhad kralligi artik tamamen yikilir Baska bir dokumanda Mursili nin Halep seferini I Hattusili nin intikamini almak icin yaptigi yazilmistir I Mursili nin bir diger seferi MO 1595 yilinda Hitit baskentinden 2000 km uzakta olan Babil sehrine olur Boyle bir seferin Hitit tarihinin ne oncesinde ne sonrasinda bir benzeri yoktur Mursili sehri ele gecirir ve yagmalayarak Hattusa ya ganimetlerle doner Bu olay Babil kaynaklarinda da teyit edilmistir Mursili nin bu seferiyle Babil de 19 yuzyildan beri hukum surmekte olan Hammurabi sulalesi sona ermistir Dokumanlarda Mursili nin donusu sirasinda Hurriler le de savastigi yazilmistir Cesitli kaynaklardan Mursili nin esinin isminin Kali oldugu bilinmektedir ancak bilinen bir cocugu yoktur Babil den Hattusa ya donusunden kisa bir sure sonra bir saray entrikasina kurban gittigi anlasilmaktadir Hantili Mursili nin yaninda bir sakiydi Mursili nin kizkardesi Harapsili yi es olarak aldi Zidanta Hantili nin kizi ile evlendi ve Hantili ile isbirligi yapip cok kotu bir gunah islediler Mursili yi oldurduler kan doktuler Mursili nin olumunden sonra I Hantili kral olur ancak hem I Hantili hem de ardindan kral olan isbirlikcisi I Zidanta kanli kavgalarla tahtlarindan olur ve Hitit devleti uzun suren bir istikrarsizlik donemine girer KaynakcaBrandau B amp Schickert H 2003 Hititler Ankara Arkadas Yayinlari Ingilizce Bryce T 2005 Kingdom of the Hittites 2nd Edition Oxford Oxford University Press Almanca Klengel H 1999 Geschichte des hethitischen Reichs Leiden Brill Notlar Hititcedeki s harfinin nasil okundugu uzun sure tartisma konusu olmus Akadca da bu harf Turkcedeki s gibi okundugundan ilk yillarda bu sekilde kabul edilmistir Bugunku yaygin gorus Hititce de bu sesin s seklinde okundugudur ancak Hattusili Mursili Suppiluliuma Hattusa gibi isimler Turkce literature yaygin olarak yerlestiginden bu sekilde birakilmistir Bu ve asagida verilen diger tarihler takribidir ve orta kronolojiye dayanmaktadir Ingilizce Bryce T 2005 The Kingdom of the Hittites 2nd ed Hitit krallarinin uzun orta ve kisa kronolojiye gore karsilastirmali bir listesi icin Alpaslan M 2009 Hititolojiye Giris s 155 Ekmegi yemek ve suyu icmek bereketli bir hayatin devam edecegi manasinda kullanilan Hitit deyimidir Metinin ingilizcesinden uyarlanmistir Ingilizce Goedegebuure P 2003 Bilingual Testament of Hattusili in The Ancient Near East Historical Sources in Translation ed M Chavalas Blackwell s 222 28 Brandau amp Schickert s 52 Bryce s 90 ancak oglu veya yegeni oldugunu iddia eden gorusler de mevcuttur Bu dokumanlar oldukca hasarlidir ve Pimpira nin kim oldugu tartismalidir Bir ihtimalle Pimpira I Hattusili nin Nenassa kenti hukumdarligina atanmis bir kardesi olabilir Pimpira icin Italyanca Cammarosano M 2006 Il decreto antico ittita di Pimpira Eothen 14 Buna dayanarak I Hattusili nin belki de Halep savaslarinda aldigi bir yaradan dolayi oldugu yonunde yorumlar yapilmistir Dokuman KBo 3 57 icin bakiniz Italyanca de Martino S 1992 I rapporti tra Ittiti e Hurriti durante il regno di Mursili I Hethitica 11 19 37 Babil kayitlari olarak bilinen dokumanlarda zamaninda Hititler Akkad a sefer yapti seklinde yazar Ingilizce Glassner J J 2004 Mesopotamian Chronicles s 273 Saki bazi ust duzey saray gorevlileri icin kullanilan bir unvandi Telipinu Fermani 10 11 bakiniz Ingilizce Telipinu Proclamation 16 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizHitit krallari listesi Hitit ImparatorluguDis baglantilar Ingilizce I Mursili nin hukumdarligi10 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde