Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
I. Tuthaliya MÖ 14. yüzyıl başlarında hüküm sürmüş Hitit kralıdır. MÖ 15. yüzyıl boyunca bir gerileme dönemi geçiren Hitit devletini yeniden çıkışa geçiren kral olarak kabul edilir.
| I. Tuthaliya | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 14. yüzyıl başları |
| Önce gelen | I. Muvatalli |
| Sonra gelen | I. Arnuvanda |
| Eş(ler)i | Nikkalmati |
| Çocuk(lar)ı | Aşmunikal |
| Babası | Kantuzzili(?) |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Kimliği
Tuthaliya isimli Hitit kralları üzerindeki belirsizliklerden dolayı bu kralların numaralandırılmasında çelişkiler doğmuştur. Eski Hitit döneminde hüküm sürmüş olduğu düşünülen ancak sonradan mevcut olmadığı anlaşılan başka bir Tuthaliya yüzünden, 14. yüzyıl başında hüküm sürmüş olan Tuthaliya eski kaynaklarda II. Tuthaliya diye geçer. Kimi yeni kaynaklarda da karışıklığa mahal vermemek için Tuthaliya I/II diye belirtilir.
Ayrıca, II. Hattuşili diye bir Hitit kralının var olduğunu savunan bazı tarihçiler MÖ 14. yüzyılda iki değil üç adet Tuthaliya isimli Hitit kralı olduğunu ve II. Hattuşili'nin, I. Tuthaliya'dan sonra ama ilave edilen bir II. Tuthaliya'dan önce hüküm sürdüğünü öne sürerler. Bu görüşe göre normalde I. Tuthaliya'ya ait olan belgelerin bir kısmı bu ilave Tuthaliya'ya atfedilir.
Hükümdarlığı
I. Tuthaliya tahta halefi I. Muvatalli’nin ölümüyle çıkmıştır. I. Muvatalli, Kantuzzili ve Himuili isimli iki yüksek mevkili görevlinin karıştığı bir saray komplosu sonucu öldürülmüştür. Muvatalli taraftarları mücadeleye bir süre daha devam etmiş fakat Kantuzzili tarafından desteklenen Tuthaliya sonuçta galip gelerek kral olmuştur. Kantuzzili muhtemelen I. Tuthaliya’nın babasıdır. Ayrıca Kantuzzili'nin daha önceki Hitit kralı II. Huzziya'nın oğlu olduğu ve I. Muvatalli'yi babasının intikamını almak ve kendi ailesini tekrar Hitit tahtına taşımak için öldürdüğü önerisi kabul edilirse, Tuthaliya'nın da II. Huzziya'nın torunu olduğu sonucu çıkar ki bu da Orta Hitit devri kralları ile Yeni Krallık arasında bir devamlılık oluşturması açısından önemlidir. Tuthaliya’nın hükümdarlığı ile ilgili bilgi veren en önemli dokümanlar I. Tuthaliya’nın yıllıkları ve I. Arnuvanda’nın yıllıkları olarak bilinen belgelerdir.
Assuva seferleri
Tuthaliya’nın ilk büyük seferi Assuva’ya karşı olmuştur. Assuva ülkesi Batı Anadolu’daki 22 krallığın oluşturduğu konfederasyona verilen addır ve Arzava, Seha Nehri Ülkesi, Hapalla, Vilusa gibi ülkeleri içerir. Tuthaliya yıllıklarında bölgeye arka arkaya yaptığı seferlerde başarılı olduğunu ve hatta bir seferinde esir edilen 10000 düşman askerini ve 600 adet atlı savaş arabasını Hattuşa’ya getirdiğini söyler. Boğazköy’de bulunan üzeri yazılı bir kılıç da Büyük Kral Tuthaliya’nın başarılı Assuva seferinden bahseder ve bu seferlerden elde edilmiş bir ganimet olabilir. Bu başarılara rağmen Hititler bölgede güçlü hakimiyet kurmaya calışmamış, sadece isimli bir Arzava prensini tampon bölgede oluşturulan yeni bir krallığın başına getirmekle yetinmiştir. Ancak Arnuvanda dönemine ait, "Madduvatta'nın Günahları" diye adlandırılan bir dokümandan Madduvatta’nın pek de sadık kalmadığı ve çeşitli kereler Hititler için problem yarattığı anlaşılmaktadır.
Kaşkalar'la mücadele
Tuthaliya, batıdaki Assuva seferleri sırasında doğuda Kaşkalar’ın kendi yokluğunu fırsat bilerek Hitit topraklarına saldırdıklarını ve çeşitli şehirleri yağmaladıklarını söyler. Dönüşünde Kaşkalar’a karşı savaşlarında başarılı olduğunu yazar ancak Kaşka toplulukları ne Tuthaliya ne de daha sonraki krallar zamanında hiçbir zaman tamamen kontrol altına alınamamış ve Hitit devletinin yıkılışına kadar problem yaratmaya devam etmişlerdir.
Kizzuvatna ve Suriye
Güneyde Hurriler tarafından kurulan Mitanni’ye karşı da başarılı olmuştur. Tuthaliya ile Kizzuvatna kralı arasında yapılan antlaşma daha önce Hitit dominyonundan koparak Mittani safına katılmış olan Kizzuvatna krallığının, Tuthaliya döneminde tekrar Hitit himayesine girdiğini gösterir. Aynı belgeden Mitanni ile olan çatışmanın güneydoğuda İsuva bölgesinde de devam ettiği anlaşılmaktadır.Kizzuvatna’nın yani Çukurova bölgesinin Hitit nüfuzuna girmesi Tuthaliya’ya Suriye kapısını da açmış, burada da Mitanni ve vassallarına karşı savaşarak Halep şehrini ele geçirmiştir:
| “ | Büyük Kral Tuthaliya tahta çıktığı zaman, Halep kralı onunla barış yaptı. Ama sonra Halep kralı dönüp Hanigalbat kralı ile anlaştı. İşte bu yüzden (Tuthaliya) onları mahvetti –[ülkeleriyle birlikte] Hanigalbat kralını ve Halep kralını. Ve Halep şehrini yıktı. | „ |
Bilgiler kısıtlı olmakla birlikte Suriye’deki Tunip ve Aştata krallıkları ile yapılan antlaşmalara ait tabletlerin de I. Tuthaliya dönemine ait olduğu düşünülmektedir. Bu da Kuzey Suriye’de Hitit nüfuzunun bu dönemde oldukça arttığını ifade eder. Bu dönemde Mısır ile de bir antlaşma yapılmış olabilir. Bütün bu başarılara rağmen ne Batı Anadolu'da ne de Kuzey Suriye'de kalıcı bir Hitit hakimiyeti kurulduğu söylenemez. I. Tuthaliya'nın ölümünden sonra, I. Arnuvanda kuzey ve kuzeydoğuda Kaşkalara karşı yoğun bir mücadeleye girişmiş ve diğer bölgelerde bir etkinlik göstermemiştir.
Ailesi
I. Tuthaliya’nın eşi Nikkalmati, Hurrice bir isim taşıyan ilk Hitit kraliçesidir. Bu çiftin kızı Aşmunikal bilinen tek çocuklarıdır ve I. Tuthaliya’dan sonra başa geçen I. Arnuvanda ile evlenmiştir. Arnuvanda yıllıklarında kendinden Tuthaliya’nın oğlu diye bahseder, ancak evlilik yoluyla aileye girdiği ve Tuthaliya tarafından evlat edinildiği kabul edilmektedir. Arnuvanda yıllıklarda hem Tuthaliya hem de kendisi için aynı zamanda Büyük Kral unvanını kullanır. Bu da ikilinin bir süre ortak krallık yaptıkları şeklinde yorumlanabilir.
Notlar
- ^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ Halen bu görüşü savunan tarihçiler mevcuttur; Beal, R. (2003) “Predecessors of Hattušili I,” s. 15-20 Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner, Jr. Winona Lake: Eisenbrauns.
- ^ Bu konudaki tartışmaları ve değişik görüşleri özetleyen bir makale için: (İngilizce) de Martino, S. (2010) "Some Questions on the Political History and Chronology of the Early Hittite Empire," Altorientalische Forschungen 37, s. 186-197.
- ^ Bryce s. 122
- ^ Freu, J. (1995) “De l’ancien royaume au nouvel empire: les temps obscures de la monarchie Hittite,” s. 133-48 Atti Del II Congresso Internazionale Di Hittitologia Pavia: Gianni Iuculano Editore.
- ^ CTH 142 ve CTH 143; (Almanca) Carruba, O. (1977) “Beiträge zur mittelhethitischen Geschichte I – Die Tuthalijas und die Arnuwandas”, SMEA 18: 137-74.
- ^ I. Tuthaliya dönemine ait dokümanlarda Vilusiya diye geçer
- ^ Ertekin, A., Ediz, I. (1993) “The Unique Sword from Bogazköy/Hattuša,” s. 719–26, Nimet Özgüç’e Armağan. Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Ankara: TTKB.
- ^ CTH 147; ingilizce tercümesi için: (İngilizce) Beckman (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars, s. 144-51.
- ^ Beckman, G. (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars. s. 13-22.
- ^ Şunaşşura Antlaşması, §3-§5. İsuva bölgesi yaklaşık olarak Malatya ve çevresini kapsamaktadır.
- ^ Mitanni’nin başka bir adı.
- ^ 13. yüzyılda Hitit kralı II. Muvatalli ve Halep kralı Talmi-Şarruma arasında yapılan antlaşmanın tarihi tanıtım kısmından alıntıdır. Antlaşma için: Beckman (1996) Hittite Diplomatic Texts, Atlanta: Scholars, s. 88-95.
- ^ Klengel, s. 105 not 89.
- ^ I. Şuppiluliuma ve II. Murşili dönemlerine ait belgelerde geçmişteki bir Hitit kralının Mısır ile yaptığı antlaşmaya atıfta bulunulur. (İngilizce) Singer, I. (2004) “Kuruštama Treaty Revisited,” s. 591-607, Šarnikzel (Fs Forrer), Dresden: Technische Universität.
- ^ Beal, R. (1983) “Studies in Hittite History,” JCS 35: 115-26.
- ^ Klengel, s. 114
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce) *I. Tuthaliya'nın hükümdarlığı4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Bu sayfada II. Tuthaliya olarak yazılmıştır)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Tuthaliya MO 14 yuzyil baslarinda hukum surmus Hitit kralidir MO 15 yuzyil boyunca bir gerileme donemi geciren Hitit devletini yeniden cikisa geciren kral olarak kabul edilir I TuthaliyaHitit KraliHukum suresiMO 14 yuzyil baslariOnce gelenI MuvatalliSonra gelenI ArnuvandaEs ler iNikkalmatiCocuk lar iAsmunikalBabasiKantuzzili Hitit krallari listesiHititler Donemler MO 23 yuzyil MO 12 yuzyil Orta kronoloji Hatti Krallari Beylikler Donemi PambaPithanaPiyustiAnittaEski Krallik MO 17 yuzyil MO 16 yuzyilLabarnaI HattusiliI MursiliI Hantili I Zidanta Ammuna I Huzziya TelepinuOrta Krallik MO 15 yuzyilAlluvamnaTahurvailiII HantiliII ZidantaII HuzziyaI MuvatalliYeni Buyuk Krallik Donemi MO 14 yuzyil MO 12 yuzyilI TuthaliyaI ArnuvandaII Hattusili II TuthaliyaGenc Tuthaliya I SuppiluliumaII ArnuvandaII MursiliII MuvatalliIII MursiliIII HattusiliIV TuthaliyaKurunta III ArnuvandaII SuppiluliumaKimligiTuthaliya isimli Hitit krallari uzerindeki belirsizliklerden dolayi bu krallarin numaralandirilmasinda celiskiler dogmustur Eski Hitit doneminde hukum surmus oldugu dusunulen ancak sonradan mevcut olmadigi anlasilan baska bir Tuthaliya yuzunden 14 yuzyil basinda hukum surmus olan Tuthaliya eski kaynaklarda II Tuthaliya diye gecer Kimi yeni kaynaklarda da karisikliga mahal vermemek icin Tuthaliya I II diye belirtilir Ayrica II Hattusili diye bir Hitit kralinin var oldugunu savunan bazi tarihciler MO 14 yuzyilda iki degil uc adet Tuthaliya isimli Hitit krali oldugunu ve II Hattusili nin I Tuthaliya dan sonra ama ilave edilen bir II Tuthaliya dan once hukum surdugunu one surerler Bu goruse gore normalde I Tuthaliya ya ait olan belgelerin bir kismi bu ilave Tuthaliya ya atfedilir HukumdarligiI Tuthaliya tahta halefi I Muvatalli nin olumuyle cikmistir I Muvatalli Kantuzzili ve Himuili isimli iki yuksek mevkili gorevlinin karistigi bir saray komplosu sonucu oldurulmustur Muvatalli taraftarlari mucadeleye bir sure daha devam etmis fakat Kantuzzili tarafindan desteklenen Tuthaliya sonucta galip gelerek kral olmustur Kantuzzili muhtemelen I Tuthaliya nin babasidir Ayrica Kantuzzili nin daha onceki Hitit krali II Huzziya nin oglu oldugu ve I Muvatalli yi babasinin intikamini almak ve kendi ailesini tekrar Hitit tahtina tasimak icin oldurdugu onerisi kabul edilirse Tuthaliya nin da II Huzziya nin torunu oldugu sonucu cikar ki bu da Orta Hitit devri krallari ile Yeni Krallik arasinda bir devamlilik olusturmasi acisindan onemlidir Tuthaliya nin hukumdarligi ile ilgili bilgi veren en onemli dokumanlar I Tuthaliya nin yilliklari ve I Arnuvanda nin yilliklari olarak bilinen belgelerdir Assuva seferleri Tuthaliya nin ilk buyuk seferi Assuva ya karsi olmustur Assuva ulkesi Bati Anadolu daki 22 kralligin olusturdugu konfederasyona verilen addir ve Arzava Seha Nehri Ulkesi Hapalla Vilusa gibi ulkeleri icerir Tuthaliya yilliklarinda bolgeye arka arkaya yaptigi seferlerde basarili oldugunu ve hatta bir seferinde esir edilen 10000 dusman askerini ve 600 adet atli savas arabasini Hattusa ya getirdigini soyler Bogazkoy de bulunan uzeri yazili bir kilic da Buyuk Kral Tuthaliya nin basarili Assuva seferinden bahseder ve bu seferlerden elde edilmis bir ganimet olabilir Bu basarilara ragmen Hititler bolgede guclu hakimiyet kurmaya calismamis sadece isimli bir Arzava prensini tampon bolgede olusturulan yeni bir kralligin basina getirmekle yetinmistir Ancak Arnuvanda donemine ait Madduvatta nin Gunahlari diye adlandirilan bir dokumandan Madduvatta nin pek de sadik kalmadigi ve cesitli kereler Hititler icin problem yarattigi anlasilmaktadir Kaskalar la mucadele Tuthaliya batidaki Assuva seferleri sirasinda doguda Kaskalar in kendi yoklugunu firsat bilerek Hitit topraklarina saldirdiklarini ve cesitli sehirleri yagmaladiklarini soyler Donusunde Kaskalar a karsi savaslarinda basarili oldugunu yazar ancak Kaska topluluklari ne Tuthaliya ne de daha sonraki krallar zamaninda hicbir zaman tamamen kontrol altina alinamamis ve Hitit devletinin yikilisina kadar problem yaratmaya devam etmislerdir Kizzuvatna ve Suriye Guneyde Hurriler tarafindan kurulan Mitanni ye karsi da basarili olmustur Tuthaliya ile Kizzuvatna krali arasinda yapilan antlasma daha once Hitit dominyonundan koparak Mittani safina katilmis olan Kizzuvatna kralliginin Tuthaliya doneminde tekrar Hitit himayesine girdigini gosterir Ayni belgeden Mitanni ile olan catismanin guneydoguda Isuva bolgesinde de devam ettigi anlasilmaktadir Kizzuvatna nin yani Cukurova bolgesinin Hitit nufuzuna girmesi Tuthaliya ya Suriye kapisini da acmis burada da Mitanni ve vassallarina karsi savasarak Halep sehrini ele gecirmistir Buyuk Kral Tuthaliya tahta ciktigi zaman Halep krali onunla baris yapti Ama sonra Halep krali donup Hanigalbat krali ile anlasti Iste bu yuzden Tuthaliya onlari mahvetti ulkeleriyle birlikte Hanigalbat kralini ve Halep kralini Ve Halep sehrini yikti Bilgiler kisitli olmakla birlikte Suriye deki Tunip ve Astata kralliklari ile yapilan antlasmalara ait tabletlerin de I Tuthaliya donemine ait oldugu dusunulmektedir Bu da Kuzey Suriye de Hitit nufuzunun bu donemde oldukca arttigini ifade eder Bu donemde Misir ile de bir antlasma yapilmis olabilir Butun bu basarilara ragmen ne Bati Anadolu da ne de Kuzey Suriye de kalici bir Hitit hakimiyeti kuruldugu soylenemez I Tuthaliya nin olumunden sonra I Arnuvanda kuzey ve kuzeydoguda Kaskalara karsi yogun bir mucadeleye girismis ve diger bolgelerde bir etkinlik gostermemistir AilesiI Tuthaliya nin esi Nikkalmati Hurrice bir isim tasiyan ilk Hitit kralicesidir Bu ciftin kizi Asmunikal bilinen tek cocuklaridir ve I Tuthaliya dan sonra basa gecen I Arnuvanda ile evlenmistir Arnuvanda yilliklarinda kendinden Tuthaliya nin oglu diye bahseder ancak evlilik yoluyla aileye girdigi ve Tuthaliya tarafindan evlat edinildigi kabul edilmektedir Arnuvanda yilliklarda hem Tuthaliya hem de kendisi icin ayni zamanda Buyuk Kral unvanini kullanir Bu da ikilinin bir sure ortak krallik yaptiklari seklinde yorumlanabilir Notlar Bu tarihler takribidir ve orta kronolojiye dayanmaktadir Bryce s xv Hitit krallarinin uzun orta ve kisa kronolojiye gore karsilastirmali bir listesi icin Alpaslan M 2009 Hititolojiye Giris s 155 Halen bu gorusu savunan tarihciler mevcuttur Beal R 2003 Predecessors of Hattusili I s 15 20 Hittite Studies in Honor of Harry A Hoffner Jr Winona Lake Eisenbrauns Bu konudaki tartismalari ve degisik gorusleri ozetleyen bir makale icin Ingilizce de Martino S 2010 Some Questions on the Political History and Chronology of the Early Hittite Empire Altorientalische Forschungen 37 s 186 197 Bryce s 122 Freu J 1995 De l ancien royaume au nouvel empire les temps obscures de la monarchie Hittite s 133 48 Atti Del II Congresso Internazionale Di Hittitologia Pavia Gianni Iuculano Editore CTH 142 ve CTH 143 Almanca Carruba O 1977 Beitrage zur mittelhethitischen Geschichte I Die Tuthalijas und die Arnuwandas SMEA 18 137 74 I Tuthaliya donemine ait dokumanlarda Vilusiya diye gecer Ertekin A Ediz I 1993 The Unique Sword from Bogazkoy Hattusa s 719 26 Nimet Ozguc e Armagan Aspects of Art and Iconography Anatolia and its Neighbors Ankara TTKB CTH 147 ingilizce tercumesi icin Ingilizce Beckman 1996 Hittite Diplomatic Texts Atlanta Scholars s 144 51 Beckman G 1996 Hittite Diplomatic Texts Atlanta Scholars s 13 22 Sunassura Antlasmasi 3 5 Isuva bolgesi yaklasik olarak Malatya ve cevresini kapsamaktadir Mitanni nin baska bir adi 13 yuzyilda Hitit krali II Muvatalli ve Halep krali Talmi Sarruma arasinda yapilan antlasmanin tarihi tanitim kismindan alintidir Antlasma icin Beckman 1996 Hittite Diplomatic Texts Atlanta Scholars s 88 95 Klengel s 105 not 89 I Suppiluliuma ve II Mursili donemlerine ait belgelerde gecmisteki bir Hitit kralinin Misir ile yaptigi antlasmaya atifta bulunulur Ingilizce Singer I 2004 Kurustama Treaty Revisited s 591 607 Sarnikzel Fs Forrer Dresden Technische Universitat Beal R 1983 Studies in Hittite History JCS 35 115 26 Klengel s 114KaynakcaBrandau B amp Schickert H 2003 Hititler Ankara Arkadas Yayinlari Ingilizce Bryce T 2005 Kingdom of the Hittites 2nd Edition Oxford Oxford University Press Almanca Klengel H 1999 Geschichte des hethitischen Reichs Leiden Brill Ayrica bakinizHitit krallari listesi Hitit ImparatorluguDis baglantilar Ingilizce I Tuthaliya nin hukumdarligi4 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bu sayfada II Tuthaliya olarak yazilmistir