Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lazca (Lazca: ლაზური ნენა, lazuri nena, Megrelce: ლაზური ნინა, lazuri nina) Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat Deresi'nden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye ile paylaştığı Sarp köyüne uzanan bölgede yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eski Kolhis dilinin devamı olduğu düşünülen Zanik bir Güney Kafkas dilidir.
| Lazca | |
|---|---|
| Lazuri nena ლაზური ნენა | |
 Lazca bir kitap olan Anadili | |
| Telaffuz | Lazuri |
| Bölge | Kafkasya |
| Etnisite | Lazlar |
| Konuşan sayısı | 22.000 (2007) |
| Dil ailesi | |
| Diyalektler | Pazar-Ardeşen Fındıklı-Arhavi Hopa-Borçka |
| Yazı sistemi | Laz alfabesi, Gürcü alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | lzz |
 Lazcanın Güney Kafkas dilleri arasında gösterimi. | |
Lazca yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Lazca, Türkiye'deki ve Gürcistan'daki Lazların sadece küçük bir bölümü tarafından konuşulmaktadır. Ana dili olarak Türkiye'de Türkçenin ve Gürcistan'da Gürcücenin Lazcanın yerini almasından dolayı Türkiye'de ve Gürcistan'da yok olma sürecine girmiştir ve UNESCO, Türkiye'de ve Gürcistan'da Laz dilini Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)na eklemiştir ve burada Türkiye'de ve Gürcistan'da Laz dilini "definitely endangered language" (kesinlikle tehlikede bir dil) olarak tanımlamıştır. Aynı durum başka ülkelerde yaşayan Lazlar için de söz konusudur.
Coğrafi dağılım
Lazca, Laz halkının yerli olarak yaşadığı Ardeşen, Pazar,Fındıklı, Arhavi, Hopa, Kemalpaşa, Borçka ve İkizdere (birkaç köy) ilçelerinin yanı sıra 93 Harbi'nden sonra göç edilen Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerindeki Akçakoca,Bursa, Düzce, Gemlik, Gölcük, Hendek, İzmit, Karamürsel, Maşukiye, Samsun, Sapanca, Yalova, Akyazı kentlerine bağlı bazı köylerde konuşulmaktadır.
Bunun yanı sıra Gürcistan'ın Batum kentinin beş köyünde ve şehir merkezinde, Osmanlı ve Sovyetler Birliği'nin sürgün politikaları neticesinde Lazların sürüldükleri; Kazakistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde kalan ve aslını korumayı başarabilen Lazlar tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir.[] Aynı zamanda, Laz diasporasının yaşadığı Almanya, Hollanda, Fransa, Avusturya, İsviçre, İsveç gibi Avrupa ülkelerinde yaşayan Lazlar tarafından da konuşulmaktadır.
Sınıflandırma
Lazca dil bilimsel olarak Güney Kafkas dil ailesinin Karto-Zan dilleri grubunun Zan dilleri koluna bağlı bir dildir.Güney Kafkas dil ailesi Gürcüce, Lazca, Megrelce ve Svanca'dan oluşmakta olup Gürcüce ve lehçeleri, Megrelce ve Lazca bu aile içinde Karto-Zan grubunu oluşturmaktadır. Lazca bu grup içinde Megrelce ile birlikte Zan dilleri kolunu oluşturmaktadır. Tüm bu diller Proto-Güney Kafkasya diliden türemiş Kafkas dilleridir.
Lazca, birlikte Karto-Zan grubunu oluşturduğu Megrelce ile kısmi karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Lazca ve Megrelce son 500 yıl içinde bölgeye Türk akınları sonucunda kuzeyde Megreller (Megrelce) ve güneyde Lazlar (Lazca) kalacak şekilde ikiye ayrılıp farklılaşmıştır.
Tüm Kafkas dilleri gibi Lazca bol miktarda ünsüz sese (İngilizce: consonant) sahip olup diğer Güney Kafkas dillerinde bulunmayan /f/, /y/ ve /h/ gibi ünsüzleri ve Hopa ve Borçka (Çxala) lehçesinde kullanılan küçükdilsil ünsüz /q/ sesini de barındırdığından ait olduğu dil ailesinin ünsüz sayısı bakımından en zengin dilidir. Lazca, özellikle büyük kentlere göçen genç nüfusun hızlı asimilasyonu sonucu yok olmak üzeredir.
Tarihçe
20. yüzyıla kadar Lazlar ve Megreller bağlı bulundukları ülkeler doğrultusunda Arap, Gürcü ve Kiril alfabelerini kullanılmışlardır. Lazların MÖ 6.-7. yüzyıllar ve sonrasında Helen kolonizasyonu ile başlayan Laz-Yunan ticari ve kültürel ilişki döneminde tapınaklarına Yunan harfleriyle yazılar yazdıklarını biliyoruz. Hatta Lazların Kudüs'te kendilerine ait bir kiliselerinin olduğunu, Lazca yazılmış İncillerinin bulunduğunu da biliyoruz. Yunan kaynaklarına göre Kolhis'de, bugünkü Poti çevresinde Kolhis Akademisi bulunmakta idi. Kolhis Akademisi'nde felsefe ile retorik dersleri veriliyordu ve kolonicilerin çocukları olan Yunan öğrenciler de burada eğitim görüyordu. Akademide muhtemelen Antik Kolh dili ve Grekçe eğitim verilmekte idi.
17. yüzyıl Türk gezgini Evliya Çelebi'nin yazdığı "Seyahat Defteri"nde geçen Lazca metinler, Lazcaya ilişkin bilinen en eski yazılı kayıtlardır. Latin harfleriyle yazılmış bilinen en eski Lazca kayıt, İspanyol filolog Lorenzo Hervás'ın 1787'de yazdığı Kelime Bilgisi, Çok Dillilik ve 150'den fazla dile giriş (1787) kitabında geçmektedir. Kitapta Lazca sözlük listesi ve dilbilgisi notları yer almaktadır. Hervás, Lazca ile ilgili bilgileri Polonyalı bir Prens vasıtasıyla İstanbul'da yaşayan İtalyan şarkiyatçı E. Toderini'den toplamıştır. Hervás, Lazcanın Ardeşen-Pazar diyalekti ve Arhavi-Fındıklı diyalekti olmak üzere iki diyalektini tespit etmiştir. Hervás, Lazca üzerine yazdığı bölümü "Lezgi Dili" olarak adlandırdığı için bu çalışmanın varlığı 2011 yılına kadar Lazca üzerine çalışan akademisyenlerce bilinmiyordu. 19 ve 20. yüzyılda Rosen, Klaproth, Bopp, Erckert ve Sauer gibi dilbilimciler de Lazca üzerine çalışmalar yapmıştır. Alman etnolog Adolf Dirr'in Kafkas halk şarkılarını kaydettiği ses kayıtlarında en eski Lazca ses kaydı yer almaktadır. 38 halk şarkısından oluşan kayıtlar 1909-1913 yılları arasına tarihlenmektedir.İoseb Kipşidze, Sergi Jgenti, Guram Kartozia, İoseb Megrelidze, İuri Siharulidze ve İrine Asatiani Lazca üzerine çalışmalarda bulunmuş Gürcü akademisyenlerdir.
Yakın tarihte ilk Lazca çalışmalarını, ilk Lazca grameri yazan Rus filolog Niko Marr'a göre Hopalı Faik Efendi başlatmıştır. Niko Marr, Fındıklı'dan Reşit Hilmi Pehlivanoğlu başta olmak üzere Hopa'nın Kuledibi köyünden Ahmed Mehmed Köroğlu, Arhavi'nin Pilarget köyünden Ali Kurdoğlu ve Arhavi'nin Çarnavati köyünden Hanife Cezaşi'nin dönemin tanınmış Laz şairlerinden olduğunu yazmıştır. 1920'lerde İskender Chitaşi, Sohum'da direktörlüğünü yaptığı Laz okullarında kendi geliştirdiği Laz alfabesini kullanıp yazdığı Oxesapuşi Supara adlı ders kitabıyla Lazca eğitim verdi. Sonra yine Abhazya'da Mçita Muruʒxi gazetesi yayımlanıp Lazca tiyatro eserleri sergilendi, Lazca broşürler basıldı. 1930'larda Atatürk'ün aracılığı ile Türkiye'ye getirilen Fransız dil bilimci Georges Dumézil deArhavili Lazlar arasından derlediği masalları “Contes Lazes” ismini verdiği kitapta Paris'te yayımladı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Lazcanın unutturulması için çaba sarf edildi. Lazcanın konuşulduğu bölgedeki okullarda "Lazca Konuşanlarla Mücadele Kolları" adında öğrenci kulüpleri oluşturuldu. Lazca konuştuğu tespit edilen öğrenciler fiziksel şiddet ve baskılarla karşı karşıya geldi. Aynı dönemde belediyelerin Lazca konuşanlara ceza kesme yetkisi bulunmaktaydı.
Laz alfabesi Latin kökenliydi. Mevcut Türk alfabesine Lazca sesler eklenerek yeni alfabe oluşturuldu. 1991'te Osman Tamtruli'ye ait Nana Nena isimli Lazca ders kitabı Almanya'da yayımlandı. 1992'te Lazuri Ambarepe (Lazca Haberler) isimli bir dergi yine Almanya'da yayına başladı. Ardından Parpali dergisi geldi. Ardından alfabe Türkiye Lazlarının çıkardığı Lazca dergi Ogni ile Türkiye'de ilk kez kullanıldı. Ayrıca, Mjora ve Sima gibi Lazca dergiler bu alfabe ile birkaç sayı çıkardılar. 1996 yılında Faruk Benli ilk Lazca-Türkçe sözlüğü yazdı. 1999'da kurulan Gelişim TV, Lazca programların yayımlandığı ilk televizyon kanalı oldu. 2000 yılında Metin Erten tarafından hazırlanan ilk Lazca-Türkçe Türkçe-Lazca Sözlük yayınlandı. 2000 yılında Türkiye'da Lazca üzerine yapılmış ilk bilimsel çalışma olan Pazar Lazcası ve Adların Durum Ekleri isimli tez, Boğaziçi Üniversitesi'nde Tanju Gürpınar tarafından yayımlandı. 2004'te Tine Amse-de Jong'un yazdığı 400 sayfalık Lazca-İngilizce sözlük, 2007 yılında İsmail Avcı Bucaklişi, Hasan Uzunhasanoğlu ve İrfan Çağatay Aleksiva'nın ortak yazdığı, en kapsamlı Lazca-Türkçe sözlük olan, Büyük Lazca Sözlük (Didi Lazuri Nenapuna) yayımlandı. 2011'de ilk Lazca roman olan Daçxuri ve Lazcaya resmi olarak çevrilen ilk kitap olan Çita Mapaskiri (Küçük Prens) yayımlandı. Aynı yıl ilk kez Türkiye'deki bir üniversitede (Boğaziçi Üniversitesi) Lazca dersi verilmeye başlandı. 2013 yılında Türkiye'de ilk kez ilkokul ve ortaokul seviyesinde seçmeli Lazca dersler verilmeye başlandı. 2015 yılında Çamlıhemşin'deki Komilo köyü, Lazca adını resmiyette geri alan ilk köy oldu. 2016'da CHP milletvekili Mehmet Bekaroğlu, TBMM'de ilk kez Lazca konuşma yaptı. İlk Lazca edebiyat dergisi Uncire 2020'de yayın hayatına başladı. Laz Enstitüsü, 2021 yılında 7 Kasım'ı "Lazca günü" ilan etti. Günün seçilme sebebi ilk Lazca gazete Mçhita Murutsxi'nin yayınlandığı gün ve Kâzım Koyuncu'nun doğum gününün 7 Kasım olmasıydı. 2023 yılında Nuriye Günaydın, Xaticena isimli kitabı yazarak Lazca roman yazan ilk kadın oldu. 21 Şubat 2024 tarihinde Uluslararası Anadili Günü olduğu için TBMM'de Lazca konuşan CHP milletvekili Tahsin Ocaklı'nın mikrofonunun sesi kesildi.
Alfabe
Günümüzde kullanılan Laz alfabesi, 1920-30'lu yıllarda Abhazya SSC'de kullanılan Laz alfabesinin 1984'te Fahri Kahraman ve Wolfgang Feurstein tarafından geliştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. 35 harften oluşan alfabe, günümüzde Laz dilinin yazımı için kullanılmaktadır.
| A | B | C | Ç | Ç̌ | D | E | F | G | Ğ | H | X | I | J | K | Ǩ | Q | L | M | N | O | P | P̌ | R | S | Ş | T | Ť | U | V | Y | Z | Ž | Ʒ | Ǯ |
| a | b | c | ç | ç̌ | d | e | f | g | ğ | h | x | i | j | k | ǩ | q | l | m | n | o | p | p̌ | r | s | ş | t | t̆ | u | v | y | z | ž | ʒ | ǯ |
Lazcada "Q" ünsüzü sadece Hopa, Batum ve Borçka'da kullanılır.
Okunuş Kuralları
Laz alfabesinde yer alan bazı harfler (a, b, d, e, f, h, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v) telâffuz edilirken Türkçe karşılıklar bulunabilir. Yalnız diğer seslerin Türk alfabesinde karşılıkları yoktur. Harflerin telâffuzları şu şekildedir:
- İstisnalar:
- Lazcada -â, -ö ve -ü sesleri aslında vardır. Ancak bunlar Türkçedeki gibi belirgin değildir. Bu yüzden bunların Laz alfabesine alınmasına gereksinim duyulmamıştır. Bu seslilerin olduğu kelimeleri yazmak için başlarına -y sessizi koyulup yazılır. Örneğin: gölapi (batır) kelimesi gyolapi şeklinde; çari(ekmek) kelimesi de çari biçiminde yazılır.
- R r sessizi Hopa ve Arhavi lehçelerinde kaybolmuşçasına okunur. Bazen y sesine dönüşür, bazen de tamamen kaybolur. Bu yönüyle de Çekçe'deki Ř - ř sessizlerine benzer.
- Laz alfabesinde ikişer harf ile yazılan /ky/, /üy/ ve /gy/ sesbirimlerinin boğumlanma bölgeleri, ortadamak artdamak sınırı ile dil sırtının orta kısmı arasıdır.
- ç̌ sesi Türkçede yoktur. Artdişyuvasıl dışgırtlaksıl patlamalı sürtünmeli ünsüz fonemini gösterir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /t͡ʃʼ/ şeklinde yazılır.
- ğ sesi Türkçeden farklıdır. Lazcada daha sert olup gırtlağın art damağa yakın bir yerde oluşur, hırıltısızdır. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /ɣ/ olarak ifade edilir.
- x sesi Zazaca, Azerice ve Kürtçe'deki gibi boğazdan çıkan bir h sesini verir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /x/ olarak ifade edilir.
- ǩ Fırlatmalı kalın bir k sesidir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /kʼ/ olarak ifade edilir.
- q fırlatmalı bir sestir, Gürcüce'deki ყ sesiyle benzerdir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /qʼ/ olarak ifade edilir.
- p̌ dudaksıl kapantılı fırlatmalı bir konson fonemidir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /pʼ/ olarak ifade edilir.
- Ť Fırlatmalı ünsüzlerden biridir. Türkçedeki t sesinden daha sert söylenir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /tʼ/ olarak ifade edilir.
- ž, dz seslerinin birleşiminden oluşur.Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde de /d͡z/ olarak ifade edilir.
- ʒ, ts seslerinin birleşiminden oluşur. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde de /t͡s/ olarak ifade edilir.
- ǯ, ts sesinin fırlatmalı harfidir. Daha sert okunur. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde /t͡sʼ/ olarak ifade edilir.
Lehçeler
Niko Marr (1910) ve Çikobava (1936), Bucaklişi (2000, Mjora I 48), Lazcanın, Hopa, Arhavi-Fındıklı ve Ardeşen-Pazar'da konuşulan üç lehçeden oluştuğunu ileri sürmüşlerse de Goichi Kojima ile Bucaklişi'nin Lazca Gramer adlı çalışmasında lehçe sayısı beşe çıkarılmıştır. Bununla beraber Lazca Doğu (Hopa, Arhavi) ve Batı (Pazar, Ardeşen) şeklinde iki ana grupta da incelenmektedir. Lazcanın lehçeleri şunlardır:
- Arkabuli, (Arkabi-არქაბი ; Viǯe-ვიწე) Arhavi ve Fındıklı'da konuşulur.
- Atinuri, (Atina-ათინა) Pazar'da konuşulur.
- Artaşenuri, (Art̆aşeni-არტაშენი) Ardeşen ve Çamlıhemşin'de konuşulur.
- Çxaluri, Borçka ilçesi Çxala-ჩხალა (Düzköy) köyünde konuşulur.
- Xopuri, (Xopa-ხოფა); Hopa ve Batum'da konuşulur.
Lazcanın Pazar lehçesi, bölgede yapılan ticaretin etkisiyle Türkçe ve Pontus Rumcası'ndan fazlaca etkilenmiştir. Ardeşen ve Çamlıhemşin lehçesi; Pazar lehçesine paralellik gösterir. Fındıklı ve Arhavi lehçesi ise Pazar'a nazaran Türkçeden daha az etkilenmiştir. Hopa lehçesi ise gerek diğer kardeş dil Gürcüce, gerekse Megrelceye en fazla benzeyen lehçedir. Borçka'nın Düzköy köyünde konuşulan Lazca ise hiçbir lehçeye benzemeyecek kadar farklıdır.
Örneklerle Lazcayı lehçeleriyle karşılaştırmak gerekirse:
| Türkçe | Pazar | Ardeşen | Arhavi | Hopa |
|---|---|---|---|---|
| seviyorum | malimben | maoropen | p̌orom | p̌qorop |
| seviyorsun | galimben | gaoropen | orom | qorop |
| seviyor | alimben | aropen | oroms | qorops |
| seviyoruz | malimberan | maoropenan | p̌oromt | p̌qorot |
| seviyorsunuz | galimberan | gaoropenan | oromt | qoropt |
| seviyorlar | alimberan | aoropenan | oroman | qoropa |
| Türkçe | Ardeşen | Arhavi |
|---|---|---|
| biliyorum | komişgun | komiçkin |
| biliyorsun | kogişgun | kogiçkin |
| biliyor | kuşgun | kuçkin |
| biliyoruz | komişgunan | komiçkinan |
| biliyorsunuz | kogişgunan | kogiçkinan |
| biliyorlar | kuşgunan | kuçkinan |
| Türkçe | Lazca | İngilizce | Gürcüce | Sırpça | Yunanca | Baskça |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ben | ma (მა) | I | me (მე) | ja (Ја) | ego (Εγώ) | i |
| sen | si (სი) | you | şen (შენ) | vi (Ви) | eseis (Εσεις) | zuk |
| o | him/heya (ჰიმ) (ჰეია) | he\she\it | is (ის) | on (Он) | aftos (Αυτος) | he |
| biz | şku (შქუ) | we | çven (ჩვენ) | mi smo (Ми смо) | eimaste (Ειμάστε) | garen |
| siz | tkva (თქვა) | you | tkven (თქვენ) | vi (Ви) | eseis (Εσεις) | zuk |
| onlar | hini/hentepe (ჰინი) (ჰენთეფე) | they | isini (ისინი) | su (Су) | itan (Ητάν) | ziren |
| anne | nana (ნანა) | mother | deda (დედა) | majko (Мајко) | mitera (Μητέρα) | amak |
| baba | baba (ბაბა) | father | mama (მამა) | otac (Отаћ) | pateras (Πατέρας) | aita |
| kız kardeş | da (და) | sister | da (და) | sestre (Сестре) | adelfi (Αδελφή) | arrebak |
| erkek kardeş | cuma (ჯუმა) | brother | dzma (ძმა) | brat (Брат) | adelfos (Αδελφός) | anaia |
| büyük anne | didi nana (დიდი ნანა) | grandmom | bebia (ბებია) | baka (Бака) | giagia (Γιαγιά) | amona |
| dede | p̌ap̌uli (პაპული) | granddad | babua (ბაბუა) | deda (Деда) | pappous (Παππούς) | aitona |
| Türkçe | Lazca | Gürcüce | İngilizce |
|---|---|---|---|
| gel | moxti (მოხთი) | modi (მოდი) | come |
| git | igzali (იგლაზი) | tzadi (წადი) | go |
| saç | toma (თომა) | tma (თმა) | hair |
| sus | dostivi (დოსთივი) | mokete (მოკეტე) | shut up |
| burun | çxindi (ჩხინდი) | tsxviri (ცხვირი) | nose |
| nerede | so (სო) | sad (სად) | where |
| neden | muşeni (მუშენი) | ratom (რატომ) | why |
| kim | mi (მი) | vin (ვინ) | who |
| ne | mu (მუ) | ra (რა) | what |
| nasıl | muç̌o (მუჭო) | rogor (როგორ) | how |
| oturuyorum | kopxer (ქოფხერ) | vzivar (ვზივარ) | I am sitting |
| iyi | ǩai/vrosi (კაი/ვროსი) | kargi (კარგი) | good |
| Lazca | Lazuri nena (ლაზური ნენა) | Lazuri ena (ლაზური ენა) | Laz language |
Dil bilgisi
Lazca fiillerin ağırlıkta olduğu dilidir. Fiillerin başına konan 50'ye yakın fiil önek/öntakısı vardır. Bazı fiil örnekleri çok işlevli olmakla beraber bazılarının kullanım alanları oldukça azdır. Lazcada; eylemin kendisi, eylemi yapan kişi eylemin kim ya da kimler için yapıldığı, eylemin zamanı, başladığı yer (sağ, sol, üst, alt vs.) ve eylemin yönü tek bir fiil yapısı içinde ifade edilir. Fiil kökü hiçbir şekilde değişmez. Eylem, üstünde cereyan ettiği yerin şekline göre biçim almakta ve buna göre şekillenmektedir.
Lazca isimler, durum ve sayıya göre ayrı biçim almaktadır. Lazca fiiller, kip, aspekt, zaman, şahıs ve sayıya göre ayrı biçimler göstermektedir. Bunlar fiilin çeşidine (Hareket fiili, Hal değişme fiili, Hal fiili, Başkalaşma fiili vs.) göre sınıflandırılmıştır. Ayrıca, çok sayıda dilde bulunan Bildirme kipi, emir kipi ve istek kipi gibi kipler dışında Lazcada tecrübe kipi, yeterlik kipi vs. bulunmaktadır.
Lazca, tüm diğer Kafkas dilleri ve İrani Dillerde görüldüğü gibi özegeçişlilik durum dizgesine sahiptir. Anlam olarak; "kimin tarafından = mik" ve "neyin tarafından = muk" şeklinde algılandığı gibi, bu sorulara cevap teşkil ederler. İsmin bu hâli lehçesel farklılıklar dolayı Ardeşen, Pazar ve Çamlıhemşin yörelerinde kullanılmamaktadır. Lazcada ergatifliği '-ǩ sesi yapar. Örneklersek
Selma'ǩ bere dobaxu (Selma çocuğu dövdü.)
Bu cümledeki "bere" yani çocuk kelimesi yalın hâldeymiş gibi görünmesine rağmen, aslında ismin “İ” hâlindedir yani yükleme eki görevindedir ve cümlede tümleç görevi görmektedir. ”Kim “ sorusunun cevabı ise, ”ismin “K” hâlindeki “Selma'ǩ” kelimesidir. Bu cümlenin diğer bir karşılığı ise; "Çocuk, Selma tarafından dövüldü" şeklindedir.
Kelime hazinesi
Lazcanın Antik Kolhis dilinden türediği sanılmaktadır. Sovyet dilbilimciler başta olmak üzere Lazca ve Megrelcenin bu dilin günümüzdeki iki lehçesi olduğunu iddia eden görüşler de vardır. 6. yüzyıldan itibaren Lazların Ortodoks Hristiyanlaşmalarıyla birlikte dile ilk defa yabancı kelimelerin girdiği düşünülmektedir. Bu kelimelerden biri de Yunancada "kilise" anlamına gelen ve Lazcaya eǩlesia olarak geçen Εκκλησία kelimesidir. Yunancada tarla anlamına gelen λιβάδι kelimesi ise Lazcaya livadi olarak geçmiştir.
Daha sonraki yıllarda Osmanlı Devleti'nin hakimiyetine giren Lazların İslamiyet'i kabul etmeleriyle beraber Osmanlı Türkçesinde (Türkçe, Arapça ve Farsça) kullanılan birçok kelime Lazcada kullanılmaya başlanmıştır. Boy anlamına gelen boyi, kalem anlamına gelen ǩalemi ve çuval anlamına gelen ç̌uvali bu kelimelere örnektir.
| Türkçe | Lazca |
|---|---|
| Selam, merhaba | Xelaǩaoba |
| İyi günler | Ǩai ndğalepe, Vrosi ndğalepe |
| İyi akşamlar | Ǩai serepe |
| Hoş geldiniz | Ǩai moxtit |
| Adın nedir ? | Mu gcoxons? / Sǩani coxo muren? Mu cogozun? |
| Benim adım …dır | Çǩimi coxo …ren, Yoxo mu .../ ... gemožin |
| Tanıştığımıza memnun oldum | Na biçinapit ǩai domaǯonu |
| Ne iş yapıyorsun? | Mu dulya ikip? (Hopa ağzı) / Mu dulya ikom |
| Ben avukatım | Ma advoǩati vore |
| Nerelisin ? | Sonuri re? |
| Trabzon | Ťrap̌uzani / Ťamt̆ra |
| Kaç yaşındasın? | Naǩo ǯaneri re? |
| Yirmi yaşımdayım | Ma eçi ǯaneri vore |
| Evet | Ho |
| Hayır | Va, Var |
| Ben | Ma |
| Sen | Si |
| Teşekkürler | Ena mamuri iyare/pirito iya/ Megamtonaz |
| Seni seviyorum | Ma si maoropen / Ma si p̌orom / Ma si p̌qorop, masi malimben |
Lazca bir metin örneği
Artvin'in Hopa, Borçka ve Acara Özerk Cumhuriyeti'nin başkenti Batum'da konuşulan lehçesi ile örnek bir Lazca metin:
| “ | Kianaşi didi zoğapeşa gonǯǩimeri irişen didi doloxeni zoğa na ren Uçazoğaşi yulvaşǩele na golažin Lazona, ist̆oriaş morgvalis zoğaluri ticaret̆i dido na ixvenet̆u limanepe muşiten işinu. Uçazoğaşi xalǩepeş oşkendas na iǯopxinu megabroba, ǩult̆ura do ticaret̆işi xinciş ar ǩuçxe na rt̆es Lazonaşi limanepe, ist̆oriuli Met̆aksişgzaşi Evrop̌aşa gonǯǩimeri neǩna rt̆u. Dido skele na uğun Lazonaşi didi limanepe ren, Ťamt̆ra, Rizini do Xopa. | „ |
Dünya'nın büyük denizlerle bağlantısı bulunan en büyük iç denizi Karadeniz'in doğu kıyılarında yer alan Lazistan, tarih boyunca yoğun deniz ticaretinin yaşandığı limanları ile anılmıştır. Karadeniz halkları arasında kurulan dostluk, kültür ve ticaret köprüsünün bir ayağını oluşturan Lazistan limanları, tarihi İpek Yolunun Avrupa'ya açılan kapısı olmuşlardır. Birçok iskeleye sahip Lazistan'nın başlıca limanları Trabzon, Rize ve Hopa limanlarıdır.
Kaynakça
- ^ . ethnologue.com. 22 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ . Ethnologue (İngilizce). 21 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ Öztürk, Özhan (2005). Karadeniz: ansiklopedik sözlük. Heyamola Yayınları. s. 768. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Wilson, Donnan, Thomas M., Hastings (2012). A Companion to Border Studies. John Wiley & Sons. s. 276. ISBN . 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Gündüz, Ali (2002). Hemşinliler: dil, tarih, kültür. Ardanuç Kültür Yardımlaşma Derneği. s. 14. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ "UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2021". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ Öktem, Serdar (2000). 3 Hürel--: bir efsanenin öyküsu. Ada Müzik. s. 17. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Bolu il yıllığı. Bolu: Millî Eğitim Basımevi. 1968. s. 154. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ "Lazca". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ocak 2024.
- ^ "Lazca". Glottolog. 2023. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ocak 2024.
- ^ Schulze, Wolfgang (2009). "Languages in the Caucasus" (PDF). 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2024.
- ^ . 11 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sarı, İbrahim (2017). Dil Tarih ve Gelenekleriyle Lazlar. noktaekitap. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- ^ Şendeniz, Özlem. “Kimdir Bu Lazlar?”: Laz Kimliği ve Sanal Mekânda Lazca. İletişim Yayınları. ISBN . Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- ^ Ali İhsan Aksamaz. . circassiancenter.com. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- ^ İrfan Çağatay Aleksiva. "Lorenzo Hervás'ın 1787 Tarihli Çokdilli Sözlüğündeki Lazca Malzemeler (İnceleme - Sözlükçe - Tercüme)". academia.edu. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2020.
- ^ Tarih ve toplum: aylık ansiklopedik dergi, Issue 32. İletişim Yayınları. 1999. s. 49. 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Nurlybayeva, Fatima. (PDF). konservatoriya.az. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021.
- ^ Ali İhsan Aksamaz. . birikimdergisi.com. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021.
- ^ Şioşvili, Tina (2010). "Laz ozan Hasan Helimişi" (PDF). Pirosmani, 11. Livane Yayıncılık Matbaacılık. s. 9. 7 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Ocak 2024.
- ^ Özgün, M. Recai (1996). Lazlar. Çiviyazıları. s. 202. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Erdem Ünal Demirci (2009). "Tek Parti İktidarında Tiyatro'nun Siyasal Rolü" (PDF). acikbilim.yok.gov.tr. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.
- ^ Deniz Güçer (23 Aralık 1996). "Lazca - Türkçe Dıctıonary". milliyet.com.tr. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ İsmail Avcı Bucaklişi (5 Nisan 2012). . lazika.net. 2 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ . sabah.com.tr. 22 Kasım 2011. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ Özge Bakay (Ekim 2020). "Seçmeli Lazca dersi raporu" (PDF). raporlar.org. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ "İlk Lazca ders verildi". trthaber.com. 10 Ekim 2013. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ "İlk Lazca köy adı: 'Murat' gitti 'Komilo' geldi". diken.com.tr. 30 Aralık 2015. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ "TBMM'de İlk Lazca Konuşma". sivilsayfalar.org. 28 Şubat 2018. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ . bianet.org. 9 Kasım 2021. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ "Nuriye Günaydın, ilk Lazca romanı yazan kadın yazar oldu". evrensel.net. 19 Ocak 2023. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ "TBMM'de 'anadil krizi': Lazca konuşan vekilin sesi kesildi". cumhuriyet.com.tr. 22 Şubat 2024. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ Arion. Trustees of Boston University. 1998. 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ Kalogeras, Arapoglou, Manney, Yiorgos, Eleftheria, Linda Joyce (2006). Transcultural Localisms: Responding to Ethnicity in a Globalized World. Winter. s. 273. ISBN . 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ . Laz Alfabesi Yazılış ve Okunuşları. Lazca.org. 29 Ekim 2020. 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Nişanyan, Nişanyan, Sevan, Müjde (2000). Black Sea. Boyut Yayın Grubu. s. 132. ISBN . 14 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020.
- ^ Önder, Ali Tayyar (2008). Türkiye'nin etnik yapısı: halkımızın kökenleri ve gerçekler. Kripto Kitaplar. s. 274. ISBN . 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ A.H. Keane, Elisee (2007). The Earth And Its Inhabitants. Concept Publishing Company. s. 95. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Gôichi Kojima, İsmail Avcı Bucaklişi. . lazuri.com. 1 Eylül 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Aksamaz, Ali İhsan (2000). Dil, tarih, kültür, gelenekleriyle Lazlar. Sorun Yayınları. s. 109. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ Hewitt, Brian G. (2012). The Typology of Subordination in Georgian and Abkhaz. Walter de Gruyter. s. 1. ISBN . 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ . kolkhoba.org. 1 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
İlgili yayınlar
- Tandilava, Ali (2013), Merab Čuxua, Natela Kutelia, Lile Tandilava, Lali Ezugbaia, Lazuri leksiḳoni [Lazca Sözlük], online versiyonu Levan Vašaḳiʒe tarafından hazırlandı, Tiflis
- Bucaklişi, İsmail Avcı; Uzunhasanoğlu, Hasan; Aleksiva, İrfan (2007), Büyük Lazca Sözlük / Didi Lazuri Nenapuna [Büyük Lazca Sözlük] (Türkçe), İstanbul: Chiviyazıları,
- Uzunhasanoğlu, Hasan (2012), in Şirimi : Türkçe-Lazca / Lazca-Türkçe cep sözlüğü, 2. baskı, İstanbul: Lazika
- Ramazan Kosanoğlu (Ǩlemurişi). Lazca Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü 2020
- İsmail Avcı Bucaklişi/ Hasan Uzunhasanoğlu. Lazuri Nenapuna/ Lazca Sözlük. Akyüz Yayıncılık. İstanbul. 1999.
- Metin Erten. Lazca-Türkçe Türkçe Lazca sözlük. Anahtar Kitaplar Yayınları. İstanbul. 2000
- İsmail Avcı Bucaklişi/ Hasan Uzunhasanoğlu/ İrfan Aleksiva. Büyük Lazca Sözlük/ Didi Lazuri Nenapuna. Chiviyazıları Yayınları. İstanbul. 2007.
- M. Recai Özgün. Lazlar. Çiviyazıları Yayınları. İstanbul. 1996. .
- Goichi Kojima/İsmail Avcı Bucaklişi. Lazuri Grameri. Chiviyazıları Yayınları. İstanbul. 2003.
- Lazuri Nena - The Language of the Laz4 Ağustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Silvia Kutscher'in İngilizce makalesi
- Nurdoğan Abaşişi. Lazuri Paramitepe/ Laz Halk Masalları. Akyüz Yayınları. İstanbul. 2005.
- Kâmil Aksoylu. Laz Kültürü / Tarih, Dil, Gelenek ve Toplumsal Yapı. . Phoenix Yayınevi. Ankara. 2. baskı 2010. 486 sayfa
- (Münir) Yılmaz Avcı. Lazca dilbilgisi / Lazuri nenaçkina. . Etno - Kültür Kitapları. İstanbul. 181 sayfa
- İsmail Avcı Bucaklişi/ İrfan Aleksiva. Svacoxo - Laz Yer Adları Sözlüğü. Kolkhis Yayınları. İstanbul. 2009.
- İsmail Avcı (Bucaklişi), "Lazca Dil Kartları", Delta Kitap, Ankara 2010
Dış bağlantılar
- Lazca.org Laz Dili ve Kültürü Sitesi (Lazca-Türkçe) 8 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- İnternet'ten Online Lazca Öğrenin 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Laz Kültür Derneği 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Laz Kültürü, Dili ve Geleneği 23 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Lazca haber ve makaleler 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Laz Cultur - Laz dili, tarihi, kültürü ve diasporasının sitesi-ayrıca ayda bir yayımlanan Lazca gazete 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- . 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lazca Lazca ლაზური ნენა lazuri nena Megrelce ლაზური ნინა lazuri nina Turkiye nin Dogu Karadeniz kiyi seridinde Rize ilinin Pazar ilcesinde bulunan Melyat Deresi nden itibaren ve Gurcistan in Turkiye ile paylastigi Sarp koyune uzanan bolgede yasayan Laz halki tarafindan konusulan ve eski Kolhis dilinin devami oldugu dusunulen Zanik bir Guney Kafkas dilidir LazcaLazuri nena ლაზური ნენაLazca bir kitap olan AnadiliTelaffuzLazuriBolgeKafkasyaEtnisiteLazlarKonusan sayisi22 000 2007 Dil ailesiGuney Kafkas dilleri Zan dilleriLazcaDiyalektlerPazar Ardesen Findikli Arhavi Hopa BorckaYazi sistemiLaz alfabesi Gurcu alfabesiDil kodlariISO 639 3lzzLazcanin Guney Kafkas dilleri arasinda gosterimi Lazca yok olma tehlikesiyle karsi karsiyadir Lazca Turkiye deki ve Gurcistan daki Lazlarin sadece kucuk bir bolumu tarafindan konusulmaktadir Ana dili olarak Turkiye de Turkcenin ve Gurcistan da Gurcucenin Lazcanin yerini almasindan dolayi Turkiye de ve Gurcistan da yok olma surecine girmistir ve UNESCO Turkiye de ve Gurcistan da Laz dilini Dunya yillik Atlas of the World s Languages in Danger Tehlikede olan Dunya Dilleri Atlasi na eklemistir ve burada Turkiye de ve Gurcistan da Laz dilini definitely endangered language kesinlikle tehlikede bir dil olarak tanimlamistir Ayni durum baska ulkelerde yasayan Lazlar icin de soz konusudur Cografi dagilimLazca Laz halkinin yerli olarak yasadigi Ardesen Pazar Findikli Arhavi Hopa Kemalpasa Borcka ve Ikizdere birkac koy ilcelerinin yani sira 93 Harbi nden sonra goc edilen Marmara ve Bati Karadeniz bolgelerindeki Akcakoca Bursa Duzce Gemlik Golcuk Hendek Izmit Karamursel Masukiye Samsun Sapanca Yalova Akyazi kentlerine bagli bazi koylerde konusulmaktadir Bunun yani sira Gurcistan in Batum kentinin bes koyunde ve sehir merkezinde Osmanli ve Sovyetler Birligi nin surgun politikalari neticesinde Lazlarin suruldukleri Kazakistan ve Kirgizistan gibi ulkelerde kalan ve aslini korumayi basarabilen Lazlar tarafindan konusuldugu tahmin edilmektedir kaynak belirtilmeli Ayni zamanda Laz diasporasinin yasadigi Almanya Hollanda Fransa Avusturya Isvicre Isvec gibi Avrupa ulkelerinde yasayan Lazlar tarafindan da konusulmaktadir SiniflandirmaLazca dil bilimsel olarak Guney Kafkas dil ailesinin Karto Zan dilleri grubunun Zan dilleri koluna bagli bir dildir Guney Kafkas dil ailesi Gurcuce Lazca Megrelce ve Svanca dan olusmakta olup Gurcuce ve lehceleri Megrelce ve Lazca bu aile icinde Karto Zan grubunu olusturmaktadir Lazca bu grup icinde Megrelce ile birlikte Zan dilleri kolunu olusturmaktadir Tum bu diller Proto Guney Kafkasya diliden turemis Kafkas dilleridir Lazca birlikte Karto Zan grubunu olusturdugu Megrelce ile kismi karsilikli anlasilabilirlige sahiptir Lazca ve Megrelce son 500 yil icinde bolgeye Turk akinlari sonucunda kuzeyde Megreller Megrelce ve guneyde Lazlar Lazca kalacak sekilde ikiye ayrilip farklilasmistir Tum Kafkas dilleri gibi Lazca bol miktarda unsuz sese Ingilizce consonant sahip olup diger Guney Kafkas dillerinde bulunmayan f y ve h gibi unsuzleri ve Hopa ve Borcka Cxala lehcesinde kullanilan kucukdilsil unsuz q sesini de barindirdigindan ait oldugu dil ailesinin unsuz sayisi bakimindan en zengin dilidir Lazca ozellikle buyuk kentlere gocen genc nufusun hizli asimilasyonu sonucu yok olmak uzeredir Tarihce Abhazya da Lazca olarak basilmis bir gazete Mc it a Murutsxi Kizil Yildiz 20 yuzyila kadar Lazlar ve Megreller bagli bulunduklari ulkeler dogrultusunda Arap Gurcu ve Kiril alfabelerini kullanilmislardir Lazlarin MO 6 7 yuzyillar ve sonrasinda Helen kolonizasyonu ile baslayan Laz Yunan ticari ve kulturel iliski doneminde tapinaklarina Yunan harfleriyle yazilar yazdiklarini biliyoruz Hatta Lazlarin Kudus te kendilerine ait bir kiliselerinin oldugunu Lazca yazilmis Incillerinin bulundugunu da biliyoruz Yunan kaynaklarina gore Kolhis de bugunku Poti cevresinde Kolhis Akademisi bulunmakta idi Kolhis Akademisi nde felsefe ile retorik dersleri veriliyordu ve kolonicilerin cocuklari olan Yunan ogrenciler de burada egitim goruyordu Akademide muhtemelen Antik Kolh dili ve Grekce egitim verilmekte idi 17 yuzyil Turk gezgini Evliya Celebi nin yazdigi Seyahat Defteri nde gecen Lazca metinler Lazcaya iliskin bilinen en eski yazili kayitlardir Latin harfleriyle yazilmis bilinen en eski Lazca kayit Ispanyol filolog Lorenzo Hervas in 1787 de yazdigi Kelime Bilgisi Cok Dillilik ve 150 den fazla dile giris 1787 kitabinda gecmektedir Kitapta Lazca sozluk listesi ve dilbilgisi notlari yer almaktadir Hervas Lazca ile ilgili bilgileri Polonyali bir Prens vasitasiyla Istanbul da yasayan Italyan sarkiyatci E Toderini den toplamistir Hervas Lazcanin Ardesen Pazar diyalekti ve Arhavi Findikli diyalekti olmak uzere iki diyalektini tespit etmistir Hervas Lazca uzerine yazdigi bolumu Lezgi Dili olarak adlandirdigi icin bu calismanin varligi 2011 yilina kadar Lazca uzerine calisan akademisyenlerce bilinmiyordu 19 ve 20 yuzyilda Rosen Klaproth Bopp Erckert ve Sauer gibi dilbilimciler de Lazca uzerine calismalar yapmistir Alman etnolog Adolf Dirr in Kafkas halk sarkilarini kaydettigi ses kayitlarinda en eski Lazca ses kaydi yer almaktadir 38 halk sarkisindan olusan kayitlar 1909 1913 yillari arasina tarihlenmektedir Ioseb Kipsidze Sergi Jgenti Guram Kartozia Ioseb Megrelidze Iuri Siharulidze ve Irine Asatiani Lazca uzerine calismalarda bulunmus Gurcu akademisyenlerdir Yakin tarihte ilk Lazca calismalarini ilk Lazca grameri yazan Rus filolog Niko Marr a gore Hopali Faik Efendi baslatmistir Niko Marr Findikli dan Resit Hilmi Pehlivanoglu basta olmak uzere Hopa nin Kuledibi koyunden Ahmed Mehmed Koroglu Arhavi nin Pilarget koyunden Ali Kurdoglu ve Arhavi nin Carnavati koyunden Hanife Cezasi nin donemin taninmis Laz sairlerinden oldugunu yazmistir 1920 lerde Iskender Chitasi Sohum da direktorlugunu yaptigi Laz okullarinda kendi gelistirdigi Laz alfabesini kullanip yazdigi Oxesapusi Supara adli ders kitabiyla Lazca egitim verdi Sonra yine Abhazya da Mcita Muruʒxi gazetesi yayimlanip Lazca tiyatro eserleri sergilendi Lazca brosurler basildi 1930 larda Ataturk un araciligi ile Turkiye ye getirilen Fransiz dil bilimci Georges Dumezil deArhavili Lazlar arasindan derledigi masallari Contes Lazes ismini verdigi kitapta Paris te yayimladi Turkiye Cumhuriyeti nin ilk yillarinda Lazcanin unutturulmasi icin caba sarf edildi Lazcanin konusuldugu bolgedeki okullarda Lazca Konusanlarla Mucadele Kollari adinda ogrenci kulupleri olusturuldu Lazca konustugu tespit edilen ogrenciler fiziksel siddet ve baskilarla karsi karsiya geldi Ayni donemde belediyelerin Lazca konusanlara ceza kesme yetkisi bulunmaktaydi Laz alfabesi Latin kokenliydi Mevcut Turk alfabesine Lazca sesler eklenerek yeni alfabe olusturuldu 1991 te Osman Tamtruli ye ait Nana Nena isimli Lazca ders kitabi Almanya da yayimlandi 1992 te Lazuri Ambarepe Lazca Haberler isimli bir dergi yine Almanya da yayina basladi Ardindan Parpali dergisi geldi Ardindan alfabe Turkiye Lazlarinin cikardigi Lazca dergi Ogni ile Turkiye de ilk kez kullanildi Ayrica Mjora ve Sima gibi Lazca dergiler bu alfabe ile birkac sayi cikardilar 1996 yilinda Faruk Benli ilk Lazca Turkce sozlugu yazdi 1999 da kurulan Gelisim TV Lazca programlarin yayimlandigi ilk televizyon kanali oldu 2000 yilinda Metin Erten tarafindan hazirlanan ilk Lazca Turkce Turkce Lazca Sozluk yayinlandi 2000 yilinda Turkiye da Lazca uzerine yapilmis ilk bilimsel calisma olan Pazar Lazcasi ve Adlarin Durum Ekleri isimli tez Bogazici Universitesi nde Tanju Gurpinar tarafindan yayimlandi 2004 te Tine Amse de Jong un yazdigi 400 sayfalik Lazca Ingilizce sozluk 2007 yilinda Ismail Avci Bucaklisi Hasan Uzunhasanoglu ve Irfan Cagatay Aleksiva nin ortak yazdigi en kapsamli Lazca Turkce sozluk olan Buyuk Lazca Sozluk Didi Lazuri Nenapuna yayimlandi 2011 de ilk Lazca roman olan Dacxuri ve Lazcaya resmi olarak cevrilen ilk kitap olan Cita Mapaskiri Kucuk Prens yayimlandi Ayni yil ilk kez Turkiye deki bir universitede Bogazici Universitesi Lazca dersi verilmeye baslandi 2013 yilinda Turkiye de ilk kez ilkokul ve ortaokul seviyesinde secmeli Lazca dersler verilmeye baslandi 2015 yilinda Camlihemsin deki Komilo koyu Lazca adini resmiyette geri alan ilk koy oldu 2016 da CHP milletvekili Mehmet Bekaroglu TBMM de ilk kez Lazca konusma yapti Ilk Lazca edebiyat dergisi Uncire 2020 de yayin hayatina basladi Laz Enstitusu 2021 yilinda 7 Kasim i Lazca gunu ilan etti Gunun secilme sebebi ilk Lazca gazete Mchita Murutsxi nin yayinlandigi gun ve Kazim Koyuncu nun dogum gununun 7 Kasim olmasiydi 2023 yilinda Nuriye Gunaydin Xaticena isimli kitabi yazarak Lazca roman yazan ilk kadin oldu 21 Subat 2024 tarihinde Uluslararasi Anadili Gunu oldugu icin TBMM de Lazca konusan CHP milletvekili Tahsin Ocakli nin mikrofonunun sesi kesildi AlfabeGunumuzde kullanilan Laz alfabesi 1920 30 lu yillarda Abhazya SSC de kullanilan Laz alfabesinin 1984 te Fahri Kahraman ve Wolfgang Feurstein tarafindan gelistirilmesiyle ortaya cikmistir 35 harften olusan alfabe gunumuzde Laz dilinin yazimi icin kullanilmaktadir A B C C C D E F G G H X I J K Ǩ Q L M N O P P R S S T T U V Y Z Z Ʒ Ǯa b c c c d e f g g h x i j k ǩ q l m n o p p r s s t t u v y z z ʒ ǯ z ḑ ʒ ţ ve ǯ ţ Lazcada Q unsuzu sadece Hopa Batum ve Borcka da kullanilir Okunus Kurallari Laz alfabesinde yer alan bazi harfler a b d e f h j k l m n o p r s t u v telaffuz edilirken Turkce karsiliklar bulunabilir Yalniz diger seslerin Turk alfabesinde karsiliklari yoktur Harflerin telaffuzlari su sekildedir Istisnalar Lazcada a o ve u sesleri aslinda vardir Ancak bunlar Turkcedeki gibi belirgin degildir Bu yuzden bunlarin Laz alfabesine alinmasina gereksinim duyulmamistir Bu seslilerin oldugu kelimeleri yazmak icin baslarina y sessizi koyulup yazilir Ornegin golapi batir kelimesi gyolapi seklinde cari ekmek kelimesi de cari biciminde yazilir R r sessizi Hopa ve Arhavi lehcelerinde kaybolmuscasina okunur Bazen y sesine donusur bazen de tamamen kaybolur Bu yonuyle de Cekce deki R r sessizlerine benzer Laz alfabesinde ikiser harf ile yazilan ky uy ve gy sesbirimlerinin bogumlanma bolgeleri ortadamak artdamak siniri ile dil sirtinin orta kismi arasidir c sesi Turkcede yoktur Artdisyuvasil disgirtlaksil patlamali surtunmeli unsuz fonemini gosterir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde t ʃʼ seklinde yazilir g sesi Turkceden farklidir Lazcada daha sert olup girtlagin art damaga yakin bir yerde olusur hiriltisizdir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde ɣ olarak ifade edilir x sesi Zazaca Azerice ve Kurtce deki gibi bogazdan cikan bir h sesini verir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde x olarak ifade edilir ǩ Firlatmali kalin bir k sesidir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde kʼ olarak ifade edilir q firlatmali bir sestir Gurcuce deki ყ sesiyle benzerdir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde qʼ olarak ifade edilir p dudaksil kapantili firlatmali bir konson fonemidir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde pʼ olarak ifade edilir T Firlatmali unsuzlerden biridir Turkcedeki t sesinden daha sert soylenir Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde tʼ olarak ifade edilir z dz seslerinin birlesiminden olusur Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde de d z olarak ifade edilir ʒ ts seslerinin birlesiminden olusur Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde de t s olarak ifade edilir ǯ ts sesinin firlatmali harfidir Daha sert okunur Uluslararasi Fonetik Alfabesi nde t sʼ olarak ifade edilir Lehceler Niko Marr 1910 ve Cikobava 1936 Bucaklisi 2000 Mjora I 48 Lazcanin Hopa Arhavi Findikli ve Ardesen Pazar da konusulan uc lehceden olustugunu ileri surmuslerse de Goichi Kojima ile Bucaklisi nin Lazca Gramer adli calismasinda lehce sayisi bese cikarilmistir Bununla beraber Lazca Dogu Hopa Arhavi ve Bati Pazar Ardesen seklinde iki ana grupta da incelenmektedir Lazcanin lehceleri sunlardir Arkabuli Arkabi არქაბი Viǯ e ვიწე Arhavi ve Findikli da konusulur Atinuri Atina ათინა Pazar da konusulur Artasenuri Art aseni არტაშენი Ardesen ve Camlihemsin de konusulur Cxaluri Borcka ilcesi Cxala ჩხალა Duzkoy koyunde konusulur Xopuri Xopa ხოფა Hopa ve Batum da konusulur Lazcanin Pazar lehcesi bolgede yapilan ticaretin etkisiyle Turkce ve Pontus Rumcasi ndan fazlaca etkilenmistir Ardesen ve Camlihemsin lehcesi Pazar lehcesine paralellik gosterir Findikli ve Arhavi lehcesi ise Pazar a nazaran Turkceden daha az etkilenmistir Hopa lehcesi ise gerek diger kardes dil Gurcuce gerekse Megrelceye en fazla benzeyen lehcedir Borcka nin Duzkoy koyunde konusulan Lazca ise hicbir lehceye benzemeyecek kadar farklidir Orneklerle Lazcayi lehceleriyle karsilastirmak gerekirse Turkce Pazar Ardesen Arhavi Hopaseviyorum malimben maoropen p orom p qoropseviyorsun galimben gaoropen orom qoropseviyor alimben aropen oroms qoropsseviyoruz malimberan maoropenan p oromt p qorotseviyorsunuz galimberan gaoropenan oromt qoroptseviyorlar alimberan aoropenan oroman qoropaTurkce Ardesen Arhavibiliyorum komisgun komickinbiliyorsun kogisgun kogickinbiliyor kusgun kuckinbiliyoruz komisgunan komickinanbiliyorsunuz kogisgunan kogickinanbiliyorlar kusgunan kuckinanTurkce Lazca Ingilizce Gurcuce Sirpca Yunanca Baskcaben ma მა I me მე ja Јa ego Egw isen si სი you sen შენ vi Vi eseis Eseis zuko him heya ჰიმ ჰეია he she it is ის on On aftos Aytos hebiz sku შქუ we cven ჩვენ mi smo Mi smo eimaste Eimaste garensiz tkva თქვა you tkven თქვენ vi Vi eseis Eseis zukonlar hini hentepe ჰინი ჰენთეფე they isini ისინი su Su itan Htan zirenanne nana ნანა mother deda დედა majko Maјko mitera Mhtera amakbaba baba ბაბა father mama მამა otac Otaћ pateras Pateras aitakiz kardes da და sister da და sestre Sestre adelfi Adelfh arrebakerkek kardes cuma ჯუმა brother dzma ძმა brat Brat adelfos Adelfos anaiabuyuk anne didi nana დიდი ნანა grandmom bebia ბებია baka Baka giagia Giagia amonadede p ap uli პაპული granddad babua ბაბუა deda Deda pappous Pappoys aitonaTurkce Lazca Gurcuce Ingilizcegel moxti მოხთი modi მოდი comegit igzali იგლაზი tzadi წადი gosac toma თომა tma თმა hairsus dostivi დოსთივი mokete მოკეტე shut upburun cxindi ჩხინდი tsxviri ცხვირი nosenerede so სო sad სად whereneden museni მუშენი ratom რატომ whykim mi მი vin ვინ whone mu მუ ra რა whatnasil muc o მუჭო rogor როგორ howoturuyorum kopxer ქოფხერ vzivar ვზივარ I am sittingiyi ǩai vrosi კაი ვროსი kargi კარგი goodLazca Lazuri nena ლაზური ნენა Lazuri ena ლაზური ენა Laz languageDil bilgisi Lazca fiillerin agirlikta oldugu dilidir Fiillerin basina konan 50 ye yakin fiil onek ontakisi vardir Bazi fiil ornekleri cok islevli olmakla beraber bazilarinin kullanim alanlari oldukca azdir Lazcada eylemin kendisi eylemi yapan kisi eylemin kim ya da kimler icin yapildigi eylemin zamani basladigi yer sag sol ust alt vs ve eylemin yonu tek bir fiil yapisi icinde ifade edilir Fiil koku hicbir sekilde degismez Eylem ustunde cereyan ettigi yerin sekline gore bicim almakta ve buna gore sekillenmektedir Lazca isimler durum ve sayiya gore ayri bicim almaktadir Lazca fiiller kip aspekt zaman sahis ve sayiya gore ayri bicimler gostermektedir Bunlar fiilin cesidine Hareket fiili Hal degisme fiili Hal fiili Baskalasma fiili vs gore siniflandirilmistir Ayrica cok sayida dilde bulunan Bildirme kipi emir kipi ve istek kipi gibi kipler disinda Lazcada tecrube kipi yeterlik kipi vs bulunmaktadir Lazca tum diger Kafkas dilleri ve Irani Dillerde goruldugu gibi ozegecislilik durum dizgesine sahiptir Anlam olarak kimin tarafindan mik ve neyin tarafindan muk seklinde algilandigi gibi bu sorulara cevap teskil ederler Ismin bu hali lehcesel farkliliklar dolayi Ardesen Pazar ve Camlihemsin yorelerinde kullanilmamaktadir Lazcada ergatifligi ǩ sesi yapar Orneklersek Selma ǩ bere dobaxu Selma cocugu dovdu Bu cumledeki bere yani cocuk kelimesi yalin haldeymis gibi gorunmesine ragmen aslinda ismin I halindedir yani yukleme eki gorevindedir ve cumlede tumlec gorevi gormektedir Kim sorusunun cevabi ise ismin K halindeki Selma ǩ kelimesidir Bu cumlenin diger bir karsiligi ise Cocuk Selma tarafindan dovuldu seklindedir Kelime hazinesiLazcanin Antik Kolhis dilinden turedigi sanilmaktadir Sovyet dilbilimciler basta olmak uzere Lazca ve Megrelcenin bu dilin gunumuzdeki iki lehcesi oldugunu iddia eden gorusler de vardir 6 yuzyildan itibaren Lazlarin Ortodoks Hristiyanlasmalariyla birlikte dile ilk defa yabanci kelimelerin girdigi dusunulmektedir Bu kelimelerden biri de Yunancada kilise anlamina gelen ve Lazcaya eǩ lesia olarak gecen Ekklhsia kelimesidir Yunancada tarla anlamina gelen libadi kelimesi ise Lazcaya livadi olarak gecmistir Daha sonraki yillarda Osmanli Devleti nin hakimiyetine giren Lazlarin Islamiyet i kabul etmeleriyle beraber Osmanli Turkcesinde Turkce Arapca ve Farsca kullanilan bircok kelime Lazcada kullanilmaya baslanmistir Boy anlamina gelen boyi kalem anlamina gelen ǩ alemi ve cuval anlamina gelen c uvali bu kelimelere ornektir Turkce LazcaSelam merhaba Xelaǩ aobaIyi gunler Ǩ ai ndgalepe Vrosi ndgalepeIyi aksamlar Ǩ ai serepeHos geldiniz Ǩ ai moxtitAdin nedir Mu gcoxons Sǩani coxo muren Mu cogozun Benim adim dir Cǩimi coxo ren Yoxo mu gemozinTanistigimiza memnun oldum Na bicinapit ǩai domaǯonuNe is yapiyorsun Mu dulya ikip Hopa agzi Mu dulya ikomBen avukatim Ma advoǩ ati voreNerelisin Sonuri re Trabzon Trap uzani Tamt raKac yasindasin Naǩo ǯ aneri re Yirmi yasimdayim Ma eci ǯ aneri voreEvet HoHayir Va VarBen MaSen SiTesekkurler Ena mamuri iyare pirito iya MegamtonazSeni seviyorum Ma si maoropen Ma si p orom Ma si p qorop masi malimbenLazca bir metin ornegiArtvin in Hopa Borcka ve Acara Ozerk Cumhuriyeti nin baskenti Batum da konusulan lehcesi ile ornek bir Lazca metin Kianasi didi zogapesa gonǯ ǩ imeri irisen didi doloxeni zoga na ren Ucazogasi yulvasǩ ele na golazin Lazona ist orias morgvalis zogaluri ticaret i dido na ixvenet u limanepe musiten isinu Ucazogasi xalǩ epes oskendas na iǯ opxinu megabroba ǩ ult ura do ticaret isi xincis ar ǩ ucxe na rt es Lazonasi limanepe ist oriuli Met aksisgzasi Evrop asa gonǯ ǩ imeri neǩ na rt u Dido skele na ugun Lazonasi didi limanepe ren Tamt ra Rizini do Xopa Dunya nin buyuk denizlerle baglantisi bulunan en buyuk ic denizi Karadeniz in dogu kiyilarinda yer alan Lazistan tarih boyunca yogun deniz ticaretinin yasandigi limanlari ile anilmistir Karadeniz halklari arasinda kurulan dostluk kultur ve ticaret koprusunun bir ayagini olusturan Lazistan limanlari tarihi Ipek Yolunun Avrupa ya acilan kapisi olmuslardir Bircok iskeleye sahip Lazistan nin baslica limanlari Trabzon Rize ve Hopa limanlaridir Kaynakca ethnologue com 22 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2024 Ethnologue Ingilizce 21 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2022 Ozturk Ozhan 2005 Karadeniz ansiklopedik sozluk Heyamola Yayinlari s 768 ISBN 9756121009 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Wilson Donnan Thomas M Hastings 2012 A Companion to Border Studies John Wiley amp Sons s 276 ISBN 1118255259 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Gunduz Ali 2002 Hemsinliler dil tarih kultur Ardanuc Kultur Yardimlasma Dernegi s 14 ISBN 9759346613 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 UNESCO Culture Sector UNESCO Interactive Atlas of the World s Languages in Danger 2021 2 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2021 Oktem Serdar 2000 3 Hurel bir efsanenin oykusu Ada Muzik s 17 ISBN 9756832045 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Bolu il yilligi Bolu Milli Egitim Basimevi 1968 s 154 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Lazca Ethnologue 2023 9 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ocak 2024 Lazca Glottolog 2023 19 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ocak 2024 Schulze Wolfgang 2009 Languages in the Caucasus PDF 29 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Ocak 2024 11 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sari Ibrahim 2017 Dil Tarih ve Gelenekleriyle Lazlar noktaekitap 15 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ocak 2021 Sendeniz Ozlem Kimdir Bu Lazlar Laz Kimligi ve Sanal Mekanda Lazca Iletisim Yayinlari ISBN 9750528824 Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Ali Ihsan Aksamaz circassiancenter com 5 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Irfan Cagatay Aleksiva Lorenzo Hervas in 1787 Tarihli Cokdilli Sozlugundeki Lazca Malzemeler Inceleme Sozlukce Tercume academia edu 29 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2020 Tarih ve toplum aylik ansiklopedik dergi Issue 32 Iletisim Yayinlari 1999 s 49 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Nurlybayeva Fatima PDF konservatoriya az 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Ocak 2021 Ali Ihsan Aksamaz birikimdergisi com 10 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mart 2021 Siosvili Tina 2010 Laz ozan Hasan Helimisi PDF Pirosmani 11 Livane Yayincilik Matbaacilik s 9 7 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Ocak 2024 Ozgun M Recai 1996 Lazlar Civiyazilari s 202 ISBN 9758086065 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Erdem Unal Demirci 2009 Tek Parti Iktidarinda Tiyatro nun Siyasal Rolu PDF acikbilim yok gov tr Erisim tarihi 19 Mart 2022 Deniz Gucer 23 Aralik 1996 Lazca Turkce Dictionary milliyet com tr 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 Ismail Avci Bucaklisi 5 Nisan 2012 lazika net 2 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2024 sabah com tr 22 Kasim 2011 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2024 Ozge Bakay Ekim 2020 Secmeli Lazca dersi raporu PDF raporlar org 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Subat 2024 Ilk Lazca ders verildi trthaber com 10 Ekim 2013 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 Ilk Lazca koy adi Murat gitti Komilo geldi diken com tr 30 Aralik 2015 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 TBMM de Ilk Lazca Konusma sivilsayfalar org 28 Subat 2018 1 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 bianet org 9 Kasim 2021 9 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2022 Nuriye Gunaydin ilk Lazca romani yazan kadin yazar oldu evrensel net 19 Ocak 2023 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 TBMM de anadil krizi Lazca konusan vekilin sesi kesildi cumhuriyet com tr 22 Subat 2024 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 Arion Trustees of Boston University 1998 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 Kalogeras Arapoglou Manney Yiorgos Eleftheria Linda Joyce 2006 Transcultural Localisms Responding to Ethnicity in a Globalized World Winter s 273 ISBN 3825352269 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2020 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Laz Alfabesi Yazilis ve Okunuslari Lazca org 29 Ekim 2020 27 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Nisanyan Nisanyan Sevan Mujde 2000 Black Sea Boyut Yayin Grubu s 132 ISBN 9755213783 14 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2020 Onder Ali Tayyar 2008 Turkiye nin etnik yapisi halkimizin kokenleri ve gercekler Kripto Kitaplar s 274 ISBN 6054125036 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 A H Keane Elisee 2007 The Earth And Its Inhabitants Concept Publishing Company s 95 ISBN 8172681259 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Goichi Kojima Ismail Avci Bucaklisi lazuri com 1 Eylul 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Aksamaz Ali Ihsan 2000 Dil tarih kultur gelenekleriyle Lazlar Sorun Yayinlari s 109 ISBN 9789754310986 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Hewitt Brian G 2012 The Typology of Subordination in Georgian and Abkhaz Walter de Gruyter s 1 ISBN 3110846764 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 kolkhoba org 1 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Temmuz 2020 Ilgili yayinlarTandilava Ali 2013 Merab Cuxua Natela Kutelia Lile Tandilava Lali Ezugbaia Lazuri leksiḳoni Lazca Sozluk online versiyonu Levan Vasaḳiʒe tarafindan hazirlandi Tiflis Bucaklisi Ismail Avci Uzunhasanoglu Hasan Aleksiva Irfan 2007 Buyuk Lazca Sozluk Didi Lazuri Nenapuna Buyuk Lazca Sozluk Turkce Istanbul Chiviyazilari Uzunhasanoglu Hasan 2012 in Sirimi Turkce Lazca Lazca Turkce cep sozlugu 2 baski Istanbul Lazika Ramazan Kosanoglu Ǩlemurisi Lazca Deyimler ve Atasozleri Sozlugu 2020 ISBN 978 605 184 288 2 Ismail Avci Bucaklisi Hasan Uzunhasanoglu Lazuri Nenapuna Lazca Sozluk Akyuz Yayincilik Istanbul 1999 Metin Erten Lazca Turkce Turkce Lazca sozluk Anahtar Kitaplar Yayinlari Istanbul 2000 ISBN 975 7787 89 2 Ismail Avci Bucaklisi Hasan Uzunhasanoglu Irfan Aleksiva Buyuk Lazca Sozluk Didi Lazuri Nenapuna Chiviyazilari Yayinlari Istanbul 2007 M Recai Ozgun Lazlar Civiyazilari Yayinlari Istanbul 1996 ISBN 975 8086 06 5 Goichi Kojima Ismail Avci Bucaklisi Lazuri Grameri Chiviyazilari Yayinlari Istanbul 2003 ISBN 975 8663 55 0 Lazuri Nena The Language of the Laz4 Agustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde Silvia Kutscher in Ingilizce makalesi Nurdogan Abasisi Lazuri Paramitepe Laz Halk Masallari Akyuz Yayinlari Istanbul 2005 Kamil Aksoylu Laz Kulturu Tarih Dil Gelenek ve Toplumsal Yapi ISBN 978 605 5738 16 7 Phoenix Yayinevi Ankara 2 baski 2010 486 sayfa Munir Yilmaz Avci Lazca dilbilgisi Lazuri nenackina ISBN 975 8730 01 0 Etno Kultur Kitaplari Istanbul 181 sayfa Ismail Avci Bucaklisi Irfan Aleksiva Svacoxo Laz Yer Adlari Sozlugu Kolkhis Yayinlari Istanbul 2009 Ismail Avci Bucaklisi Lazca Dil Kartlari Delta Kitap Ankara 2010Dis baglantilarWikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Lazca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadir Wikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Lazca Vikisozluk deneme projesi bulunmaktadir Lazca org Laz Dili ve Kulturu Sitesi Lazca Turkce 8 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Internet ten Online Lazca Ogrenin 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Laz Kultur Dernegi 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Laz Kulturu Dili ve Gelenegi 23 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lazca haber ve makaleler 2 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Laz Cultur Laz dili tarihi kulturu ve diasporasinin sitesi ayrica ayda bir yayimlanan Lazca gazete 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde 18 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi