Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azerbaycan, çok elverişli doğa koşullarına ve zengin doğal kaynaklara sahip bir ülkedir. Karlı tepeler, yüksek dağlar, verimli topraklar, geniş ovalar, Okyanus Seviyesi Altındaki En Alçak Arazi Noktaları cumhuriyetin ana peyzaj oluşumları arasındadır. Bu karmaşık peyzaj dokusu, doğal koşullarda - iklim, toprak-bitki örtüsü ve su kaynakları - çeşitliliğe neden olmuştur. Bu da, bölgedeki nüfus ve çiftliklerin dengesiz dağılımına ve üretimin farklı türlerde uzmanlaşmasına yol açmıştır.
Genel olarak doğal kaynaklar, insanların yaşamlarında ve ekonomik faaliyetlerde kullandıkları tüm doğal bileşenler olarak anlaşılır. Doğal kaynaklar aşağıdaki gruplara ayrılmıştır:
Tükenmez
Güneş, jeotermal, rüzgar, nükleer enerji, iklim, su çekilmesi ve sel, deniz akıntıları.
Tükenebilir
Yenilenemez
Tüm mineraller ve hidrokarbonlar.
Yenilenebilir
Toprak, biyolojik kaynaklar, su enerjisi.
Azerbaycan'da madencilik kaynakları
Azerbaycan'daki maden kaynaklarının zenginliği, jeolojik yapının karmaşıklığıyla ilgilidir.
Madencilik kaynakları türleri
Azerbaycan'daki madencilik mineralleri petrol, gaz, şist, turba vb. olmak üzere listelenebilir. Petrol ve gaz endüstrisi diğer kaynaklar arasında en değerli olanıdır. Petrol hem kara hem de açık deniz (Hazar Denizi) operasyonları ile çıkarılmaktadır.
Cumhuriyet bölgesi (özellikle Abşeron Yarımadası) dünyanın en eski petrol üretilen bölgelerinden biridir. Petrolün çıkarılmasın Abşeron Yarımadası'ndan diğer ülkelere dağıtımı, M.Ö. VII-VI. yüzyıllardan itibaren başlamıştır.
Azerbaycan'da 1985 yılına kadar yaklaşık 1,2 milyar ton petrol (%25'i açık deniz petrol sahalarından) üretildi. Azerbaycan topraklarında üretilen petrol, yüksek kaliteli, düşük sülfürik ve düşük parafin içeriklidir. Petrolün yoğunluğu geniş bir aralıkta değişir (780–940 kg/m3). Naftalan'da, Maykop ve Ağcagil çökeltilerinden çıkarılan petrolün, iyileştirici özelliklere sahip dünyadaki tek petrol olduğu düşünülmektedir.
Ülkede üretilen yanıcı gazlar hidrokarbonlardan oluşmaktadır. Petrol, gaz yağı ve saf gaz alanlarında çözünür gaz gibi çeşitli formlardadırlar. Son 30-50 yıl içinde birçok gaz yoğunlaşma sahası araştırılmış ve yürütülmüştür. Halihazırda üretim yapan 8 petrol ve gaz sahası (Abşeron, Şamahı - Kobustan, Aşağı Kur, Bakü adaları, Ganja, Yevlah - Ağcabedi, Kuba- Hazaryanı, Kur-Gabirri Nehirleri) ve 2 muhtemel saha bölgesinden (Acinohur ve Celilabad) olarak listelenebilir.
Ana verimli petrol ve gaz üreten tabakalar Abşeron, Şamahı - Kobustan, Aşağı-Kur ve Bakü takımadaları bölgelerindedir. Kum, kum taşı ve çamurdan oluşan toplam katmanların kalınlığı 4.000 metreye ulaşır (bazı yerlerde daha da fazla).
Üretici katmanlarla Sahası (Balahanı-Sabuncu-Ramana, Surahan-Karaçukur-Zıh, Kale, Bibiheybet, Petrol Kayaları, Puta, 28 Mayıs, Lokbatan-Binagadi, Sangahal-Deniz-Duvanny-Deniz-Bulla, Bulla-Deniz vb.) yatay ve antiklinal yapılıdır. En büyük petrol ve gaz yoğunlaşma sahaları Abşeron, Bakü takımadaları ve Aşağı Kuryani bölgelerinde bulunmaktadır.
Cumhuriyet'teki Maykop-Abşeron eski çökellerinde birçok şeyl ve kömür varlığı keşfedildi.
Yanan Dağ (Yanar dağ)
Yanan dağ, Bakü yakınlarındaki Abşeron Yarımadası'nda, Hazar Denizi kıyısındaki Mahammedi köyünde bulunan, dağın eteğinde açığa çıkan doğalgaz sonucu meydana gelen bilinmeyen bir doğal fenomendir.
Mahammedi-Digah otoyolunun sol tarafında, Bakü şehir merkezine 27 km, köy merkezine yaklaşık 2 km uzaklıktadır.
Bu alandaki alev, yer altı petrol ve gaz depolama katmanlarından yüzeye akan doğalgazın volkanik-tektonik hareketler ve süreçlerin neden olduğu çatlaklardan yanması sonucu ortaya çıkmıştır. Bazen alev yüksekliği 10–15 metreye ulaşır.
Azerbaycan Cumhurbaşkanının 2 Mayıs 2007 tarihli kararıyla "Yanan Dağ" topraklarının devlet-kültür ve doğa koruma alanı olduğu ilan edildi. Bu alanın toprakları 64,55 hektardır. Bu alan ''Kurd Yuvası Mağarası'', bin yıllık iki mezarlık ve eski bir cami, Gotursu çeşmesi, Ali Taşı, Kardaşi, Girmaki vadisi ve Yanar dağı içerir.
Metalik kaynaklar
Bu kazılar (demir, alüminyum, kromit, altın, gümüş, bakır, kurşun, çinko, kobalt, molibden cevheri vb.) Cumhuriyetin dağlık kesimlerinde farklı cevher yataklarını ortaya çıkarmıştır.
Azerbaycan'daki demir cevherleri (manyetit, hematit) dört sınıfta bulunur: segregasyon-magmatik, skarn-manyetit (temas-metasomatik), hidrotermal-metasomatik ve sedimantasyon. Sadece Skarn-manyetit içeren Daşkesen, Güney Daşkesen ve Demir cevheri içeren bölgeler cevher yatakları olarak ticari kullanım hizmeti sağlamaktadır. Bu yataklar Kellovey, Oxford, Kimerik yaşlı volkanojenik, piroklastik ve tortul-volkanojenik kayaçlardan oluşur. Daşkesen demir cevheri grubu yataklarının sanayi rezervleri 250 milyon tondur.
Önemli endüstriyel kobalt cevherleri Daşkesek cevheri bölgesine yerleştirilir. Kobalt cevherleri hem bağımsız olarak (Yukarı Daşkesen sahası ile) hem de skarn-manyetit cevherleriyle birlikte oluşur.
Altın yatakları ve tezahürleri çoğunlukla Küçük Kafkasya topraklarında bulunur: Söğüt, Kızılbulak, Gasamen Dağı, Veinaly, Gosha, Gedabek, Çavdar; Saherdere, Pezbaşı, Akyurt ve Başkent rezervleri Nahçıvan özerk Cumhuriyeti'nde yayılmıştır. Gümüş, bakır vb. madenler de bu yataklarda bulunmaktadır.
Şu anda, altının sayısız kaynağı keşfedildi (Tulallar, Kepez, Dabalt, Kungutçay, Keleki, Unus ve diğerleri). Alincaçay ve Kürekçay Havzası'ndan toz halindeki altın yataklarının değerlendirilmesi yapılarak başlangıç rezervleri hesaplandı ve endüstriyel önemi belirlendi.
Krom yatakları ve tezahürleri (Göydere, Kazımbinası, İpek, Hatavang vb.) başlıca Kelbecer ve Laçin bölgelerinde bulunmaktadır.
Küçük Kafkasya'da Somheti-Ağdam'da (Mollacelli, Dash Salahli vb.) küçük boyutlu tortular ve Büyük Kafkasya'daki Vandam'daki (Mugar, Balakençay) Araz (Bichanak, Alahi) yapı-oluşum bölgelerinde manganez belirtileri bilinmektedir.
Bakır cevheri Azerbaycan'da bakır-pirit ve bakır-porfir kökenlidir. Bakır-pirit oluşumlarının mineral içeriği esas olarak pirit ve kalkopiritten oluşur. Bakır-porfir oluşumlarının cevherleri molibden ve az miktarda saf metalden oluşur.
Bu bölgede Karadağ ve Harhar yatakları (Gedebey cevheri bölgesi) dışında birçok bakır-porfir oluşumu cevheri vardır). Mehmana cevheri içeren bölgede (Demirli ve Hançincay) bakır-porfit bulunmaktadır.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde bulunan bakır-porfir cevheri, esas olarak Mehri-Ordubad granitoyidi batolitinin ekso ve endokontakt bölgelerinde (Diakhchay, Göygöl, Göydağ vb.) yer almaktadır. Ayrıca Halhal bakır-pirit, Goygol, Agridağ bakırı, Nashirvaz, Kilit-Katam bakır-kobaltı, Nergirvaz bakır-polimetalik bu bölgede çıkarılmaktadır.
Molibden sahası Delidağ (Teymuruçandağ, Bağırsağ vb.) ve Ordubad cevher bölgelerinde (Paragaçay Diaççay) bulunmaktadır.
En büyük alüminyum cevheri alanı (alunit) Daşkesen bölgesindedir (Zaylik alunit yatağı). Alunit yatağı Şemkir ve Ordubad'da da bulunur. Zaylik alunite yatağı 1960 yılından beri faaliyet göstermektedir. Bu varlık Avrupa'nın en büyüğüdür. Gence alüminyum fabrikalarında bu cevherden potasyum gübre, soda, sülfürik asit vb. ile birlikte alüminyum oksit çıkarılır.
En iyi alüminyum hammaddesi olan boksit cevheri (Sadarak-Sharur ilçeleri), Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin batı kesiminde Permiyen yatak sahasının yayıldığı bölgelerde bulunur.
Merkürik cevher yatakları Küçük Kafkasya'nın orta kesiminde (Kelbecer-Laçin bölgesi) geniş bir alana yayılmıştır. Ağ-Yatak, Şor-Bulak, Levçay (Kelbecer bölgesi), Jilgaz-çay ve Narzanlı (Laçın bölgesi) gibi en büyük cevher yataklarında bulunan cıva cevheri rezervleri değerlendirilmiştir. Cıvalı mineralizasyon (Cinnebar), çeşitli yaş ve bileşim kayaçlarında, en yaygın olarak Üst Kretase volkanik-tortul kayaçlarda ve hiperbazitlerin ve Miyosen-Pliyosen yaşlı asit magmatik kayaçların yayıldığı alanda meydana gelir. Pirit, kalkopirit, antimonit, manyetit, hematit, sfalerit ve diğer mineraller Kinovar cevheri ile ilişkilidir. Kişlak cevherleri Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Aşağı Bademli'de bulunmaktadır.
Azerbaycan'daki en büyük arsenik yatakları Gedebey (Bitibulag Enargit alanı) ve Culfa (Dardağ auripigment yatağı) bölgelerinde bulunur. Bu alan 1941 yılına kadar sömürüldü. Arsenik cevheri gövdesi shtok şeklinde bir geometriye sahiptir. Cevher içeriği kırmızı orpiment, realgar, antimon ve arsenopiritten oluşur.
Metalik olmayan madencilik kaynakları
Metalik olmayan maden kaynakları, Azerbaycan'ın ham maden kaynaklarının genel dengesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu grup kaya tuzu, alçıtaşı, anhidrit, bentonit killeri, yapı malzemeleri, pirit, barit, yarı değerli ve renkli taşlar, dolomit vb. kaynakları içermektedir.
Kaya tuzu yatakları Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde (Nehram, Düzdağ, Pusyan) bulunmaktadır. Yataklar Miyosen kumtaşı, kil ve kireçtaşı çökeltilerindedir. Nehrame alanının dengeli rezervleri B + S1 kategorisinde 73600 min ton ve S2 kategorisinde 64200 min'dir. Rezervlerin 2-2,5 milyar ton olduğu tahmin ediliyor. Düzdağ sahasının sanayi rezervi A + B + S1 kategorisinde 94517 bin ton, S2 kategorisinde ise 37810 bin tondur.
Goranboy yöresine bağlı Yukarı Ağcakent ve Manaş köylerinin Çalkı çökellerinde homojen olarak alçı, anhidrit yatakları bulunur. Toplam 65-70 milyon ton maden ile ayrı stoklardan oluşmaktadırlar. Nahçıvan şehrinin (Aras, Alçı) güneydoğusundaki 120 km'lik sanayi rezervleri ve Gence şehri A + B + S1 kategorisinde 40632 bin tondur rezerv içermektedir.
Bentonit kili alanı Kobustan, Goranboy, Şeki vb. yer almaktadır. En büyük tarla Gaza bölgesinde (Daş Salahlı) bulundu. Saha, hidrotermal ürünün Santoniyen yaşlı volkanizma üzerindeki etkisiyle oluşmuştur ve endüstriyel rezervleri 8.453 tondur.
Azerbaycan topraklarında çok sayıda inşaat malzemesi bulunmaktadır. Şu anda, A + B + S1 kategorisinde kesilmiş taş blok mevduat tahmini ticari rezervleri (Goyştak, Karadaş, Guzdek, Stateyarlı, Dilagar, Shahbulag, Naftalan, Merdekan, Daş Salahlı, Zayam ve diğerleri) 295.836.000 ton, taş yatağı (Daşkasan, Şahtaktı, Gülablı, Musaköy, Söyğlü ve diğerleri) alanları şimdilik 23951 bin m3'tür.
Karabağ tarlasında çimento üretimine uygun hammaddeler bulunmaktadır (Şakhga kireçtaşı, Garadağ kili vb.). Sondaj, tuğla ve seramik için birçok kil yatağından yararlanılır. Siyezen bölgesi topraklarında fliş ve karbür üretimine uygun 8,3 bin m3 kireçtaşı yatağı belirlenmiştir.
Volkanik kül tüf bir zeolit hammaddesidir ve ait olduğu alan (Aydağ) Tovuz'un 7 km kuzey-batısındadır. Aydağ sahasında volkanik kül ve tüfün ortalama kalınlığı 25–30 m'dir. Ve Santoniyen-Kampaniyen karbonat yatakları arasındadır. Ayrıca bu tüfler içerisinde %20-80 oranında silisle karışık zeolitler (klinoptilolitler) bulunmuştur. Bu birikintideki ortalama zeolit miktarı %55'tir. Aydağ tüflerinin tahmini potansiyel rezervi 20 milyon tondur.
Yarı kıymetli ve değerli minerallerin (taşlar) Küçük Kafkasya'nın Daşkesen ve Ordubad skarn cevher yatakları (granit, granat, ametist) ve ayrıca Gedebey (turmalin) ve Hanlar bölgelerindeki (kalsedon, akik, heliotrop) volkanik kayalar ile ilişkili olduğu bildirilmiştir.
Nehram köyü (Nahçıvan) ve Boyanata Dağı (Kobustan) yakınlarında büyük ölçekli dolomit yatakları bulunmaktadır. Gobustan, Abşeron Yarımadası ve Kuba bölgesinde cam üretimi için kuvars kumu bulundu.
Daşkesen, Şamahı, Kelbecer ve Hanlar ilçelerinde kimyasal boyalar bulunmaktadır.
Tıbbi tedavi özelliğine sahip çamur, Abşeron Yarımadası, Masazir Gölü, Kobustan ve Aşağı Kura'da ve çamur volkanlarının patlamalarının yaygın olduğu bölgelerde bulunmaktadır.
Çamur Volkanları
Azerbaycan, dünyadaki benzersiz ve klasik bir çamur volkanları gelişim bölgesi olarak bilinir. Dünya'da yaygın olarak bilinen 2000 çamur volkanının 344'ü Azerbaycan'ın doğusunda ve Hazar Denizi sınırında bulunmaktadır. Çamur volkanlarının çoğu Bakü ve Abşeron Yarımadası'na yayılmış ve bazıları doğal anıt olarak korunmuştur.
Çamur volkanları, ekstra araştırma maliyetleri olmaksızın petrol ve gaz sahalarının arama kuyularının yerleştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Ek olarak, çamur volkan killerinin faydalı ve önemli mineraller olduğu düşünülmektedir. Ayrıca volkanik çamur, sinir sistemi, deri ve kemik eklemleri gibi pek çok hastalığın tedavisinde başarıyla kullanılmaktadır. Aynı zamanda volkanlar, sismik olaylar ve depremler gibi olayların tahmin edilmesi açısından da önemlidir.
Azerbaycan'da pamuk üretimi
Azerbaycan'da pamuk "beyaz altın" olarak adlandırılıyor.
Kafkasya bölgelerinden, özellikle Azerbaycan'dan pamuk, başta İran olmak üzere Eski Doğu ülkeleri vasıtasıyla yayılmıştır. Berde, Nahçıvan, Beylagan, Gence, Şemkir ve diğerleri gibi şehirlerde pamuktan yapılan tekstil ürünlerinin yurtdışına ihracatının yanı sıra, 15. yüzyılda Şamahı'dan Rusya'ya ihraç edilen pamuklu kumaşların da altı çizilebilir.
Azerbaycan'dan Rusya'ya pamuk ihracatı XVII. yüzyıldan itibaren genişlemiştir. 18. yüzyılda Mil-Muğan ve Şirvan ovalarında büyük pamuk tarlaları vardı. 19. yüzyılın başlarında Kuba ve Bakü'de pamuk endüstrisi gelişiyordu. 1930'larda Mısır ve Amerika'nın yanı sıra yerel Mazandaran ve Erivan pamuk çeşitleri Azerbaycan'da yetiştiriliyordu.
Kuzey Azerbaycan'ın Rusya'ya katılmasının ardından özellikle 19. yüzyılın sonlarından itibaren Azerbaycan'da pamuk üretimi gelişmiştir.
20. yüzyılın başlarında Azerbaycan'da pamuk sanayi alanı Rus tekstil endüstrisinin çöküşü nedeniyle genişletildi. 1913'te pamuk sanayi alanı 100 bin hektarı aşarken, pamuk üretimi 65 bin tondu.
Azerbaycan'da beş tür pamuk vardır:
• Sıradan pamuk (Gossypium hirsutum L.) (tıbbi amaçlı)
• Gossipium Barbadenze (Gossypium barbadense)
• Gossipium Triquspitatum
• Gossipium Arboreum (Gossypium arboreum)
• Gossipium Herboseum (Gossypium herbaceum)
Su kaynakları
Su rezervuarları
Azerbaycan'da 61 adet rezervuar (her biri 1 milyon m3 kapasiteli) mevcuttur. Su rezervuarlarının toplam hacmi 21,5 km3'tür. Nehir yatağında ve ötesinde (nehirden uzakta) su depoları inşa edilmiştir. Rezervuarların çoğu mevsimlere göre düzenlenmekte ve sulama amaçlı kullanılmaktadır.
Cumhuriyetin en büyük Mingeçevir rezervuarı 1953 yılında işletilmeye başlandı ve çok yıllık bir rejimde işletilmekte, Kur Nehri'nin akışı rejimi kontrol edilmekte ve taşmalar önlenmektedir.
Nehirler
Cumhuriyetin nehir sistemi 8350'den fazla nehre sahiptir, bunlardan 2 tanesi 500 km'den fazla uzunluktadır. 22 nehrin uzunluğu 101–500 km, 324 nehrin uzunluğu 11–100 km arasındadır ve çoğu nehrin uzunluğu 10 km'den azdır.
Cumhuriyetin nehir sistemi, Kura Nehri ve kolları ile Hazar Denizi'ne yönelen nehirlerden oluşur.
Kura Nehri, Azerbaycan'ın ana su kaynağı ve arteridir. Nehrin akış yolu Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan'dan geçiyor. Nehrin kümülatif alanı 188.000 km² olup, bunun 58.000 km²'si veya alanın %31'i Azerbaycan'a aittir. Gürcistan sınırını geçtikten sonra Girag Kasaman yerleşimindeki Kura Nehri'nin debisi 270 m3/s veya 8.52 km3 olarak ölçülür. Oysa Kür-Salyan istasyonunda ortalama yıllık akış 445m3/sn veya 14.04 olan km3 olarak gözlemlenir.
Cumhuriyet'in ikinci büyük nehri olan ve Kura Nehri akış yolunun sağ kolu olan Aras Nehri, Türkiye topraklarından başlar ve Türkiye ile Ermenistan, Türkiye ile Azerbaycan ve İran ve Azerbaycan arasında bir sınır oluşturur. Aras Nehri'nin kümülatif alanı 102.000 km2, nehir alanı 18.740 km2'dir ve %18'i Azerbaycan'a aittir. Aras'ın yıllık ortalama debisi Novruzlu (Saatli) yerleşim üzerinde 121 m3/sn veya 3.82 olan km3 olarak ölçülür.
Cumhuriyetin nehir sistemi üç gruptan oluşur: sınıraşan nehirler, sınır nehirleri ve yerel nehirler. Sınıraşan (iki veya birkaç ülkeden geçen) nehirler arasında Kura, Ganikh (Alazan), Gabrirri (Iori), Khrami, Arpaçay ve diğerleri bulunur. Sınır nehirleri (iki veya daha fazla ülke arasında sınırda olan) Aras, Samur, Bolgarçay ve diğerlerini içerir. Cumhuriyet topraklarında birçok yerel nehir oluşmakta ve akmaktadır.
Su toplama alanı, Cumhuriyet'in 2 büyük nehri (Kura ve Aras), 12 orta büyüklükte nehir ve diğer küçük nehirler tarafından sağlanmaktadır. Yerel nehirlerden sadece 4 tanesi (Pirsaat, Hekeriçay, Tertçay ve Kürekçay) orta büyüklükte akarsular olarak kabul edilebilir.
Büyük Kafkasya'nın güney yamacından akan dağ nehirleri (Balakançay, Talaçay, Kurmukçay, Kişçay, Turyançay, Göyçay, Girdimançay vb.) Kura Nehri'nin sol kollarıdır, ancak kuzeydoğu yamacından akar (Gusarçay, Gudyalçay, Garaçay, Valvalaçay vb.) ve Kobustan nehirleri (Sumkayitçay, Pirsaat vb.) ile birlikte Hazar Denizi'ne yönelirler. Ayrıca Karabağ Sıradağlarından (Khaçınay, Terterçay, Gargarçay vb.) doğan Küçük Kafkasya'nın kuzeydoğu yamacından akan nehirler (Zeyamçay, Şamkirçay, Göşağaçay, Ganjaçay, Kurekçay vb.) Zangazur Sıradağlarından (Nahçıvançay, Alinjaychay, Gilanchay vb.) akan nehirler ve Küçük Kafkasya'nın güneybatı yamacından akan nehirler (Hekeriçay, Güruçay, Kondalançay vb.) Aras Nehri'nin sol kollarıdır.
Lenkeran nehirleri (Vishonçay, Lankarançay, Tengerçay, Astaraçay vb.) Hazar Denizi'ne yönelen nehirlerdir.
Göller
10 gölün 10 km²'nin üzerinde bir alana sahip olduğu Azerbaycan'da toplam 395 km²'lik bir alana sahip 450 göl tespit edilmiştir.
Cumhuriyet'in en büyük gölü, Kur-Araz Ovası'nda bulunan Sarısu gölüdür (su alanı 65,7 km 2 su hacmi 59.100.000 m3). Cumhuriyetin en yüksek dağ gölü, Damiraparançay havzasında ve 3277 m yükseklikte bulunan Tufangol'dur (alan 0.01 km², hacim 0.11 milyonm³).. Cumhuriyetin en çekici göllerinden biri meşhur Goygol Gölü'dür. Göl, 1139'da meydana gelen şiddetli depremden sonra Ağsuçay'ın orta deresinde oluşmuştur.
Doğal koruma alanları
Azerbaycan'ın ilk koruma alanı olan Göygöl Devlet Koruma alanı 1925 yılında kurulmuştur. Kızılağaç ve Zakatala Doğa Koruma Alanı 1929'da ve Hirkan Doğa Koruma Alanı 1936'da kuruldu. Yani, 1958'e kadar dört koruma alanı kurulmuştur. Koruma alanlarının kuruluşlarının süreci 1958'den 1990'a kadar aktif olarak devam etti. Altıağaç Devlet Koruma Alanı 1990 yılında kurulmuştur. 2003'te Nahçivan Özerk Cumhuriyeti'nde Şahbuz, 2004'te Eldar Çamı, 2007'de Bakü ve Abşeron Yarımadası'nda Çamur Volkanları grubu ve 2008'de Korçay Devlet Koruma Alanı kurulmuştur. Aynı zamanda, Türyançay, Pirgulu, Ilısu, Kara-Yaz, İsmayilli 2003 ve Zakatala Devlet Koruma Alanları 2008 yılında genişletilmeye devam etmektedir.
Doğal koruma alanları arasında Hazar Denizi'nin balık kaynakları, nehirler, su rezervuarları, özellikle dağlık bölgelerde yayılan çeşitli hayvan türleri, ovalardaki sürüngenler (özellikle çok değerli bir zehri olan Kafkas engereği), birçok kuş vb. bulunur.
Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Azerbaycan Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yönetmeliği 18 Eylül 2001 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanının 583 sayılı Kararnamesi ile onaylandı.
Yönetmeliğe göre Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, çevrenin korunması, doğal kaynakların kullanımı, yer altı sularının rasyonel kullanımı, mineral hammaddeler ve yüzey doğal kaynakları alanında devlet politikasını uygulayan, bunların restorasyonu, gözlemleri ve cumhuriyet topraklarında ve ayrıca Hazar Denizi'nin Azerbaycan'a ait bölümünde hidro meteorolojik süreçlerin tahmini merkezi yürütme organıdır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . 4 Mart 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 28 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 11 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 16 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 27 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c . 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 2 Mart 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ (PDF). 22 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 2 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 16 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 22 Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Azerbaycan Cumhuriyeti Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 20 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azerbaycan cok elverisli doga kosullarina ve zengin dogal kaynaklara sahip bir ulkedir Karli tepeler yuksek daglar verimli topraklar genis ovalar Okyanus Seviyesi Altindaki En Alcak Arazi Noktalari cumhuriyetin ana peyzaj olusumlari arasindadir Bu karmasik peyzaj dokusu dogal kosullarda iklim toprak bitki ortusu ve su kaynaklari cesitlilige neden olmustur Bu da bolgedeki nufus ve ciftliklerin dengesiz dagilimina ve uretimin farkli turlerde uzmanlasmasina yol acmistir Genel olarak dogal kaynaklar insanlarin yasamlarinda ve ekonomik faaliyetlerde kullandiklari tum dogal bilesenler olarak anlasilir Dogal kaynaklar asagidaki gruplara ayrilmistir TukenmezGunes jeotermal ruzgar nukleer enerji iklim su cekilmesi ve sel deniz akintilari TukenebilirYenilenemez Tum mineraller ve hidrokarbonlar Yenilenebilir Toprak biyolojik kaynaklar su enerjisi Azerbaycan da madencilik kaynaklariAzerbaycan daki maden kaynaklarinin zenginligi jeolojik yapinin karmasikligiyla ilgilidir Madencilik kaynaklari turleri Azerbaycan daki madencilik mineralleri petrol gaz sist turba vb olmak uzere listelenebilir Petrol ve gaz endustrisi diger kaynaklar arasinda en degerli olanidir Petrol hem kara hem de acik deniz Hazar Denizi operasyonlari ile cikarilmaktadir Cumhuriyet bolgesi ozellikle Abseron Yarimadasi dunyanin en eski petrol uretilen bolgelerinden biridir Petrolun cikarilmasin Abseron Yarimadasi ndan diger ulkelere dagitimi M O VII VI yuzyillardan itibaren baslamistir Azerbaycan da 1985 yilina kadar yaklasik 1 2 milyar ton petrol 25 i acik deniz petrol sahalarindan uretildi Azerbaycan topraklarinda uretilen petrol yuksek kaliteli dusuk sulfurik ve dusuk parafin iceriklidir Petrolun yogunlugu genis bir aralikta degisir 780 940 kg m3 Naftalan da Maykop ve Agcagil cokeltilerinden cikarilan petrolun iyilestirici ozelliklere sahip dunyadaki tek petrol oldugu dusunulmektedir Ulkede uretilen yanici gazlar hidrokarbonlardan olusmaktadir Petrol gaz yagi ve saf gaz alanlarinda cozunur gaz gibi cesitli formlardadirlar Son 30 50 yil icinde bircok gaz yogunlasma sahasi arastirilmis ve yurutulmustur Halihazirda uretim yapan 8 petrol ve gaz sahasi Abseron Samahi Kobustan Asagi Kur Baku adalari Ganja Yevlah Agcabedi Kuba Hazaryani Kur Gabirri Nehirleri ve 2 muhtemel saha bolgesinden Acinohur ve Celilabad olarak listelenebilir Ana verimli petrol ve gaz ureten tabakalar Abseron Samahi Kobustan Asagi Kur ve Baku takimadalari bolgelerindedir Kum kum tasi ve camurdan olusan toplam katmanlarin kalinligi 4 000 metreye ulasir bazi yerlerde daha da fazla Uretici katmanlarla Sahasi Balahani Sabuncu Ramana Surahan Karacukur Zih Kale Bibiheybet Petrol Kayalari Puta 28 Mayis Lokbatan Binagadi Sangahal Deniz Duvanny Deniz Bulla Bulla Deniz vb yatay ve antiklinal yapilidir En buyuk petrol ve gaz yogunlasma sahalari Abseron Baku takimadalari ve Asagi Kuryani bolgelerinde bulunmaktadir Cumhuriyet teki Maykop Abseron eski cokellerinde bircok seyl ve komur varligi kesfedildi Yanan Dag Yanar dag Yanan dag Baku yakinlarindaki Abseron Yarimadasi nda Hazar Denizi kiyisindaki Mahammedi koyunde bulunan dagin eteginde aciga cikan dogalgaz sonucu meydana gelen bilinmeyen bir dogal fenomendir Azerbaycan daki Yanar dag Mahammedi Digah otoyolunun sol tarafinda Baku sehir merkezine 27 km koy merkezine yaklasik 2 km uzakliktadir Bu alandaki alev yer alti petrol ve gaz depolama katmanlarindan yuzeye akan dogalgazin volkanik tektonik hareketler ve sureclerin neden oldugu catlaklardan yanmasi sonucu ortaya cikmistir Bazen alev yuksekligi 10 15 metreye ulasir Azerbaycan Cumhurbaskaninin 2 Mayis 2007 tarihli karariyla Yanan Dag topraklarinin devlet kultur ve doga koruma alani oldugu ilan edildi Bu alanin topraklari 64 55 hektardir Bu alan Kurd Yuvasi Magarasi bin yillik iki mezarlik ve eski bir cami Gotursu cesmesi Ali Tasi Kardasi Girmaki vadisi ve Yanar dagi icerir Metalik kaynaklar Bu kazilar demir aluminyum kromit altin gumus bakir kursun cinko kobalt molibden cevheri vb Cumhuriyetin daglik kesimlerinde farkli cevher yataklarini ortaya cikarmistir Azerbaycan daki demir cevherleri manyetit hematit dort sinifta bulunur segregasyon magmatik skarn manyetit temas metasomatik hidrotermal metasomatik ve sedimantasyon Sadece Skarn manyetit iceren Daskesen Guney Daskesen ve Demir cevheri iceren bolgeler cevher yataklari olarak ticari kullanim hizmeti saglamaktadir Bu yataklar Kellovey Oxford Kimerik yasli volkanojenik piroklastik ve tortul volkanojenik kayaclardan olusur Daskesen demir cevheri grubu yataklarinin sanayi rezervleri 250 milyon tondur Onemli endustriyel kobalt cevherleri Daskesek cevheri bolgesine yerlestirilir Kobalt cevherleri hem bagimsiz olarak Yukari Daskesen sahasi ile hem de skarn manyetit cevherleriyle birlikte olusur Altin yataklari ve tezahurleri cogunlukla Kucuk Kafkasya topraklarinda bulunur Sogut Kizilbulak Gasamen Dagi Veinaly Gosha Gedabek Cavdar Saherdere Pezbasi Akyurt ve Baskent rezervleri Nahcivan ozerk Cumhuriyeti nde yayilmistir Gumus bakir vb madenler de bu yataklarda bulunmaktadir Su anda altinin sayisiz kaynagi kesfedildi Tulallar Kepez Dabalt Kungutcay Keleki Unus ve digerleri Alincacay ve Kurekcay Havzasi ndan toz halindeki altin yataklarinin degerlendirilmesi yapilarak baslangic rezervleri hesaplandi ve endustriyel onemi belirlendi Krom yataklari ve tezahurleri Goydere Kazimbinasi Ipek Hatavang vb baslica Kelbecer ve Lacin bolgelerinde bulunmaktadir Kucuk Kafkasya da Somheti Agdam da Mollacelli Dash Salahli vb kucuk boyutlu tortular ve Buyuk Kafkasya daki Vandam daki Mugar Balakencay Araz Bichanak Alahi yapi olusum bolgelerinde manganez belirtileri bilinmektedir Bakir cevheri Azerbaycan da bakir pirit ve bakir porfir kokenlidir Bakir pirit olusumlarinin mineral icerigi esas olarak pirit ve kalkopiritten olusur Bakir porfir olusumlarinin cevherleri molibden ve az miktarda saf metalden olusur Bu bolgede Karadag ve Harhar yataklari Gedebey cevheri bolgesi disinda bircok bakir porfir olusumu cevheri vardir Mehmana cevheri iceren bolgede Demirli ve Hancincay bakir porfit bulunmaktadir Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti nde bulunan bakir porfir cevheri esas olarak Mehri Ordubad granitoyidi batolitinin ekso ve endokontakt bolgelerinde Diakhchay Goygol Goydag vb yer almaktadir Ayrica Halhal bakir pirit Goygol Agridag bakiri Nashirvaz Kilit Katam bakir kobalti Nergirvaz bakir polimetalik bu bolgede cikarilmaktadir Molibden sahasi Delidag Teymurucandag Bagirsag vb ve Ordubad cevher bolgelerinde Paragacay Diaccay bulunmaktadir En buyuk aluminyum cevheri alani alunit Daskesen bolgesindedir Zaylik alunit yatagi Alunit yatagi Semkir ve Ordubad da da bulunur Zaylik alunite yatagi 1960 yilindan beri faaliyet gostermektedir Bu varlik Avrupa nin en buyugudur Gence aluminyum fabrikalarinda bu cevherden potasyum gubre soda sulfurik asit vb ile birlikte aluminyum oksit cikarilir En iyi aluminyum hammaddesi olan boksit cevheri Sadarak Sharur ilceleri Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti nin bati kesiminde Permiyen yatak sahasinin yayildigi bolgelerde bulunur Merkurik cevher yataklari Kucuk Kafkasya nin orta kesiminde Kelbecer Lacin bolgesi genis bir alana yayilmistir Ag Yatak Sor Bulak Levcay Kelbecer bolgesi Jilgaz cay ve Narzanli Lacin bolgesi gibi en buyuk cevher yataklarinda bulunan civa cevheri rezervleri degerlendirilmistir Civali mineralizasyon Cinnebar cesitli yas ve bilesim kayaclarinda en yaygin olarak Ust Kretase volkanik tortul kayaclarda ve hiperbazitlerin ve Miyosen Pliyosen yasli asit magmatik kayaclarin yayildigi alanda meydana gelir Pirit kalkopirit antimonit manyetit hematit sfalerit ve diger mineraller Kinovar cevheri ile iliskilidir Kislak cevherleri Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti Asagi Bademli de bulunmaktadir Azerbaycan daki en buyuk arsenik yataklari Gedebey Bitibulag Enargit alani ve Culfa Dardag auripigment yatagi bolgelerinde bulunur Bu alan 1941 yilina kadar somuruldu Arsenik cevheri govdesi shtok seklinde bir geometriye sahiptir Cevher icerigi kirmizi orpiment realgar antimon ve arsenopiritten olusur Metalik olmayan madencilik kaynaklari Metalik olmayan maden kaynaklari Azerbaycan in ham maden kaynaklarinin genel dengesinde onemli bir rol oynamaktadir Bu grup kaya tuzu alcitasi anhidrit bentonit killeri yapi malzemeleri pirit barit yari degerli ve renkli taslar dolomit vb kaynaklari icermektedir Kaya tuzu yataklari Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti nde Nehram Duzdag Pusyan bulunmaktadir Yataklar Miyosen kumtasi kil ve kirectasi cokeltilerindedir Nehrame alaninin dengeli rezervleri B S1 kategorisinde 73600 min ton ve S2 kategorisinde 64200 min dir Rezervlerin 2 2 5 milyar ton oldugu tahmin ediliyor Duzdag sahasinin sanayi rezervi A B S1 kategorisinde 94517 bin ton S2 kategorisinde ise 37810 bin tondur Goranboy yoresine bagli Yukari Agcakent ve Manas koylerinin Calki cokellerinde homojen olarak alci anhidrit yataklari bulunur Toplam 65 70 milyon ton maden ile ayri stoklardan olusmaktadirlar Nahcivan sehrinin Aras Alci guneydogusundaki 120 km lik sanayi rezervleri ve Gence sehri A B S1 kategorisinde 40632 bin tondur rezerv icermektedir Bentonit kili alani Kobustan Goranboy Seki vb yer almaktadir En buyuk tarla Gaza bolgesinde Das Salahli bulundu Saha hidrotermal urunun Santoniyen yasli volkanizma uzerindeki etkisiyle olusmustur ve endustriyel rezervleri 8 453 tondur Azerbaycan topraklarinda cok sayida insaat malzemesi bulunmaktadir Su anda A B S1 kategorisinde kesilmis tas blok mevduat tahmini ticari rezervleri Goystak Karadas Guzdek Stateyarli Dilagar Shahbulag Naftalan Merdekan Das Salahli Zayam ve digerleri 295 836 000 ton tas yatagi Daskasan Sahtakti Gulabli Musakoy Soyglu ve digerleri alanlari simdilik 23951 bin m3 tur Karabag tarlasinda cimento uretimine uygun hammaddeler bulunmaktadir Sakhga kirectasi Garadag kili vb Sondaj tugla ve seramik icin bircok kil yatagindan yararlanilir Siyezen bolgesi topraklarinda flis ve karbur uretimine uygun 8 3 bin m3 kirectasi yatagi belirlenmistir Volkanik kul tuf bir zeolit hammaddesidir ve ait oldugu alan Aydag Tovuz un 7 km kuzey batisindadir Aydag sahasinda volkanik kul ve tufun ortalama kalinligi 25 30 m dir Ve Santoniyen Kampaniyen karbonat yataklari arasindadir Ayrica bu tufler icerisinde 20 80 oraninda silisle karisik zeolitler klinoptilolitler bulunmustur Bu birikintideki ortalama zeolit miktari 55 tir Aydag tuflerinin tahmini potansiyel rezervi 20 milyon tondur Yari kiymetli ve degerli minerallerin taslar Kucuk Kafkasya nin Daskesen ve Ordubad skarn cevher yataklari granit granat ametist ve ayrica Gedebey turmalin ve Hanlar bolgelerindeki kalsedon akik heliotrop volkanik kayalar ile iliskili oldugu bildirilmistir Nehram koyu Nahcivan ve Boyanata Dagi Kobustan yakinlarinda buyuk olcekli dolomit yataklari bulunmaktadir Gobustan Abseron Yarimadasi ve Kuba bolgesinde cam uretimi icin kuvars kumu bulundu Daskesen Samahi Kelbecer ve Hanlar ilcelerinde kimyasal boyalar bulunmaktadir Tibbi tedavi ozelligine sahip camur Abseron Yarimadasi Masazir Golu Kobustan ve Asagi Kura da ve camur volkanlarinin patlamalarinin yaygin oldugu bolgelerde bulunmaktadir Camur VolkanlariKobustan camur volkanlari Azerbaycan dunyadaki benzersiz ve klasik bir camur volkanlari gelisim bolgesi olarak bilinir Dunya da yaygin olarak bilinen 2000 camur volkaninin 344 u Azerbaycan in dogusunda ve Hazar Denizi sinirinda bulunmaktadir Camur volkanlarinin cogu Baku ve Abseron Yarimadasi na yayilmis ve bazilari dogal anit olarak korunmustur Camur volkanlari ekstra arastirma maliyetleri olmaksizin petrol ve gaz sahalarinin arama kuyularinin yerlestirilmesinde onemli bir rol oynamaktadir Ek olarak camur volkan killerinin faydali ve onemli mineraller oldugu dusunulmektedir Ayrica volkanik camur sinir sistemi deri ve kemik eklemleri gibi pek cok hastaligin tedavisinde basariyla kullanilmaktadir Ayni zamanda volkanlar sismik olaylar ve depremler gibi olaylarin tahmin edilmesi acisindan da onemlidir Azerbaycan da pamuk uretimiAzerbaycan da pamuk beyaz altin olarak adlandiriliyor Kafkasya bolgelerinden ozellikle Azerbaycan dan pamuk basta Iran olmak uzere Eski Dogu ulkeleri vasitasiyla yayilmistir Berde Nahcivan Beylagan Gence Semkir ve digerleri gibi sehirlerde pamuktan yapilan tekstil urunlerinin yurtdisina ihracatinin yani sira 15 yuzyilda Samahi dan Rusya ya ihrac edilen pamuklu kumaslarin da alti cizilebilir Azerbaycan dan Rusya ya pamuk ihracati XVII yuzyildan itibaren genislemistir 18 yuzyilda Mil Mugan ve Sirvan ovalarinda buyuk pamuk tarlalari vardi 19 yuzyilin baslarinda Kuba ve Baku de pamuk endustrisi gelisiyordu 1930 larda Misir ve Amerika nin yani sira yerel Mazandaran ve Erivan pamuk cesitleri Azerbaycan da yetistiriliyordu Kuzey Azerbaycan in Rusya ya katilmasinin ardindan ozellikle 19 yuzyilin sonlarindan itibaren Azerbaycan da pamuk uretimi gelismistir 20 yuzyilin baslarinda Azerbaycan da pamuk sanayi alani Rus tekstil endustrisinin cokusu nedeniyle genisletildi 1913 te pamuk sanayi alani 100 bin hektari asarken pamuk uretimi 65 bin tondu Azerbaycan da bes tur pamuk vardir Siradan pamuk Gossypium hirsutum L tibbi amacli Gossipium Barbadenze Gossypium barbadense Gossipium Triquspitatum Gossipium Arboreum Gossypium arboreum Gossipium Herboseum Gossypium herbaceum Su kaynaklariSu rezervuarlari Azerbaycan da 61 adet rezervuar her biri 1 milyon m3 kapasiteli mevcuttur Su rezervuarlarinin toplam hacmi 21 5 km3 tur Nehir yataginda ve otesinde nehirden uzakta su depolari insa edilmistir Rezervuarlarin cogu mevsimlere gore duzenlenmekte ve sulama amacli kullanilmaktadir Cumhuriyetin en buyuk Mingecevir rezervuari 1953 yilinda isletilmeye baslandi ve cok yillik bir rejimde isletilmekte Kur Nehri nin akisi rejimi kontrol edilmekte ve tasmalar onlenmektedir Nehirler Cumhuriyetin nehir sistemi 8350 den fazla nehre sahiptir bunlardan 2 tanesi 500 km den fazla uzunluktadir 22 nehrin uzunlugu 101 500 km 324 nehrin uzunlugu 11 100 km arasindadir ve cogu nehrin uzunlugu 10 km den azdir Cumhuriyetin nehir sistemi Kura Nehri ve kollari ile Hazar Denizi ne yonelen nehirlerden olusur Kura Nehri Azerbaycan in ana su kaynagi ve arteridir Nehrin akis yolu Turkiye Gurcistan ve Azerbaycan dan geciyor Nehrin kumulatif alani 188 000 km olup bunun 58 000 km si veya alanin 31 i Azerbaycan a aittir Gurcistan sinirini gectikten sonra Girag Kasaman yerlesimindeki Kura Nehri nin debisi 270 m3 s veya 8 52 km3 olarak olculur Oysa Kur Salyan istasyonunda ortalama yillik akis 445m3 sn veya 14 04 olan km3 olarak gozlemlenir Cumhuriyet in ikinci buyuk nehri olan ve Kura Nehri akis yolunun sag kolu olan Aras Nehri Turkiye topraklarindan baslar ve Turkiye ile Ermenistan Turkiye ile Azerbaycan ve Iran ve Azerbaycan arasinda bir sinir olusturur Aras Nehri nin kumulatif alani 102 000 km2 nehir alani 18 740 km2 dir ve 18 i Azerbaycan a aittir Aras in yillik ortalama debisi Novruzlu Saatli yerlesim uzerinde 121 m3 sn veya 3 82 olan km3 olarak olculur Cumhuriyetin nehir sistemi uc gruptan olusur sinirasan nehirler sinir nehirleri ve yerel nehirler Sinirasan iki veya birkac ulkeden gecen nehirler arasinda Kura Ganikh Alazan Gabrirri Iori Khrami Arpacay ve digerleri bulunur Sinir nehirleri iki veya daha fazla ulke arasinda sinirda olan Aras Samur Bolgarcay ve digerlerini icerir Cumhuriyet topraklarinda bircok yerel nehir olusmakta ve akmaktadir Su toplama alani Cumhuriyet in 2 buyuk nehri Kura ve Aras 12 orta buyuklukte nehir ve diger kucuk nehirler tarafindan saglanmaktadir Yerel nehirlerden sadece 4 tanesi Pirsaat Hekericay Tertcay ve Kurekcay orta buyuklukte akarsular olarak kabul edilebilir Buyuk Kafkasya nin guney yamacindan akan dag nehirleri Balakancay Talacay Kurmukcay Kiscay Turyancay Goycay Girdimancay vb Kura Nehri nin sol kollaridir ancak kuzeydogu yamacindan akar Gusarcay Gudyalcay Garacay Valvalacay vb ve Kobustan nehirleri Sumkayitcay Pirsaat vb ile birlikte Hazar Denizi ne yonelirler Ayrica Karabag Siradaglarindan Khacinay Tertercay Gargarcay vb dogan Kucuk Kafkasya nin kuzeydogu yamacindan akan nehirler Zeyamcay Samkircay Gosagacay Ganjacay Kurekcay vb Zangazur Siradaglarindan Nahcivancay Alinjaychay Gilanchay vb akan nehirler ve Kucuk Kafkasya nin guneybati yamacindan akan nehirler Hekericay Gurucay Kondalancay vb Aras Nehri nin sol kollaridir Lenkeran nehirleri Vishoncay Lankarancay Tengercay Astaracay vb Hazar Denizi ne yonelen nehirlerdir Goller 10 golun 10 km nin uzerinde bir alana sahip oldugu Azerbaycan da toplam 395 km lik bir alana sahip 450 gol tespit edilmistir Cumhuriyet in en buyuk golu Kur Araz Ovasi nda bulunan Sarisu goludur su alani 65 7 km 2 su hacmi 59 100 000 m3 Cumhuriyetin en yuksek dag golu Damiraparancay havzasinda ve 3277 m yukseklikte bulunan Tufangol dur alan 0 01 km hacim 0 11 milyonm Cumhuriyetin en cekici gollerinden biri meshur Goygol Golu dur Gol 1139 da meydana gelen siddetli depremden sonra Agsucay in orta deresinde olusmustur Dogal koruma alanlariAzerbaycan in ilk koruma alani olan Goygol Devlet Koruma alani 1925 yilinda kurulmustur Kizilagac ve Zakatala Doga Koruma Alani 1929 da ve Hirkan Doga Koruma Alani 1936 da kuruldu Yani 1958 e kadar dort koruma alani kurulmustur Koruma alanlarinin kuruluslarinin sureci 1958 den 1990 a kadar aktif olarak devam etti Altiagac Devlet Koruma Alani 1990 yilinda kurulmustur 2003 te Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti nde Sahbuz 2004 te Eldar Cami 2007 de Baku ve Abseron Yarimadasi nda Camur Volkanlari grubu ve 2008 de Korcay Devlet Koruma Alani kurulmustur Ayni zamanda Turyancay Pirgulu Ilisu Kara Yaz Ismayilli 2003 ve Zakatala Devlet Koruma Alanlari 2008 yilinda genisletilmeye devam etmektedir Dogal koruma alanlari arasinda Hazar Denizi nin balik kaynaklari nehirler su rezervuarlari ozellikle daglik bolgelerde yayilan cesitli hayvan turleri ovalardaki surungenler ozellikle cok degerli bir zehri olan Kafkas engeregi bircok kus vb bulunur Ekoloji ve Tabii Kaynaklar BakanligiAzerbaycan Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi Yonetmeligi 18 Eylul 2001 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaskaninin 583 sayili Kararnamesi ile onaylandi Yonetmelige gore Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi cevrenin korunmasi dogal kaynaklarin kullanimi yer alti sularinin rasyonel kullanimi mineral hammaddeler ve yuzey dogal kaynaklari alaninda devlet politikasini uygulayan bunlarin restorasyonu gozlemleri ve cumhuriyet topraklarinda ve ayrica Hazar Denizi nin Azerbaycan a ait bolumunde hidro meteorolojik sureclerin tahmini merkezi yurutme organidir Ayrica bakinizAzerbaycan Milli Parklari Azerbaycan da TarimKaynakca 4 Mart 2001 tarihinde kaynagindan arsivlendi 10 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 28 Subat 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 9 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 11 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi 1 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 16 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 27 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 2 Mart 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi PDF 22 Mart 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 2 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 16 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 17 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 4 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 22 Subat 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarAzerbaycan Cumhuriyeti Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi 20 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde