Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Molibden, periyodik cetvelde atom numarası 42 ve simgesi Mo olan elementtir. (Lat. Molybdaenum, Fr. Molybdéne, Alm. Molybdän).
Önemli özellikleri
Molibden geçiş metallerinden olup saf halde gümüşümsü beyaz renkli ve çok serttir. Erime sıcaklığı oldukça yüksektir. Az miktarda ilavesiyle çeliğin daha da sertleştirilmesi sağlanabilir. Molibden, bitkilerin beslenmesinde de önemli olup bazı enzimlerde yer alır.
İsveçli kimyacı Carl Wilhelm Scheele 1778’de, o döneme değin bir kurşun cevheri ya da grafit olduğu sanılan mineralin () bilinmeyen bir metalin sülfür bileşiği olduğunu gösterdi. İsveçli kimyacı de 1782’de molibdeni metal halinde ayırdı ve Yunanca "kurşuna benzer" anlamına gelen molybdos sözcüğünden esinlenerek adlandırdı.
Molibden, (PbMoO4) veya (CaMoO4) gibi minerallerde bulunursa da, asıl ticari molibden kaynağı (MoS2). Molibden doğrudan madencilik yoluyla ve bakır madenciliği sırasında yan ürün olarak da elde edilebilir. Molibden, cevherlerinde %0,01 den %0,5'e kadar değişen miktarlarda bulunur. Dünya molibden madenciliğinin yaklaşık yarısı ABD'de () yapılmaktadır.
Fiziksel ve kimyasal özellikler
Kimyasal özellikleri bakımından krom ve wolfram ile benzerlik gösteren molibden; yüksek ergime ve kaynama noktası, yüksek ısı dayanımı, yüksek ısı iletkenliği ve düşük termal genleşme gibi üstün özelliklere sahiptir. Molibden 2623 °C de erir. Bu özelliği ile metaller arasında altıncı sırayı alır. 4639 °C de kaynayan molibden, soğukta havadan etkilenmez, akkor halindeyken oksitlenir, nitrik ve sülfürik asitlerden etkilenir, yüksek sıcaklıkta su buharını ayrıştırır. Molibden’in yoğunluğu 10,28 gr/cm3 tür.
Diğer bilgiler
- Yanabilirlik sınıfı: toz formunda kolayca yanan katı
- Molar hacim: 9.41 cm3/mol
| İzotopları | Yarılanma ömürleri |
| Mo-90 | 5,7 saat |
| Mo-91 | 15,5 dakika |
| Mo-92 | kararlı |
| Mo-93 | 4000 yıl |
| Mo-94, -95, -96, -97, -98, | kararlı |
| Mo-99 | 65,94 saat |
Molibden Sülfür madeninde kullanılmak üzere iş makineleri ve taşıyıcı kamyonlar ihale usulü alınmıştır. Tedarikçi firma ihaleyi kazanabilmek en azından sarf malzemelerinden geri dönüşümünü kazanıp kâr etmek için araçları kâr etmeden verir. Araçlar standart bakımları haricinde 10 sene hiçbir arıza çıkarmadan madende çalışmıştır. Tedarikçi firma durumun akıbetini öğrenmek üzere madene gider ve araçları bakıma aldırır. Hava filtresinden giren toz formundaki molibden sülfür sayesinde araçların hiç birinde arıza oluşmamıştır. O günden sonra molibden sülfür motor yağı katkıları olarak geliştirilip araçlarda kullanılmaktadır.
Kullanım alanları
Üretilen molibdenin üçte ikisinden fazlası alaşımlarda kullanılır. Bu alaşımlardan en önemlileri; yüksek mukavemetli alaşımlar ve yüksek sıcaklık çelikleridir. gibi bazı molibden içeren alaşımlar, ısı ve korozyon dayanımı yüksek alaşımlardır. Molibden, uçak ve füze parçalarının yapımında ve ayrıca filamanlarda kullanılır. Petrol endüstrisinde, petrol ürünlerinden organik sülfürün uzaklaştırılmasında, katalizör olarak kullanılır. Mo-99 endüstrisinde kullanılır. Molibden sarısı olarak bilinen pigment, kırmızımsı sarıdan parlak kırmızıya değişik renkler vermekte olup boya, mürekkep, plastik ve kauçuk bileşenlerinde kullanılır. Molibden sülfür (MoS2) özellikle yüksek sıcaklıklarda iyi bir yağlayıcıdır. Molibden ayrıca, ince film transistörlerin iletken metal tabakaları gibi bazı elektronik uygulamalarda da kullanılır.
Saf metal halindeki molibden, tel, şerit, çubuk veya levha şekline getirilerek, dirençli ısıtma elemanlarının hazırlanmasında veya karbon ve oksijen etkisiyle bozulduğu için koruyucu bir atmosfer altında, ateşe dayanıklı fırın parçalarının yapımında kullanılır. Bu parçalar 1700 °C ye kadar çıkabilirler. Elektrik ve elektronik sanayiinde, filaman elektrot lamba yuvaları, valflar ve redresör lambaları yapımında tüketilir. Molibdenli özel çeliklerde ise bu metal, nikel, krom ve vanadyumun dışında mekanik özellikleri (çeliğin sertliğinin ve çekme direncinin artması, kırılganlığının azalması) arttırmak ve yapılacak ısıl işlemleri kolaylaştırmak için kullanılır. %3 Ni ve %0,7-1 Cr içeren çeliklere %0,3 oranında molibden katılması, su verildikten sonra 500 °C de menevişleme sırasında, bu çeliklerin kırılganlıklarını () azaltır. Molibden, bazı çeliklerde nikel, wolfram gibi pahalı veya ender bulunan elementlerin yerini alır. Hızlı takım çeliklerinde normal olarak %18 oranında bulunan wolfram yerine, tamamen veya kısmen, %7 oranında molibden kullanılır. Özel dökme demirlere mekanik direncin arttırılması ve bileşimdeki grafit parçacıklarının giderilmesi için genellikle %0,3 oranında (en çok %2) molibden katılır. Molibden, değişik niteliklerdeki birçok alaşımda da önemli oranlarda bulunur: gaz türbinlerinde kullanılan ateşe dayanıklı alaşımlarda (Hastelloy) %4 ile %30; manyetik geçirgenliği yüksek olan ferronikellerde %5 e kadar ve kalıcı mıknatıs yapımında kullanılan alaşımlarda %20 ye kadar. Molibden ayrıca, bisülfür halinde, 400-500 °C lere kadar katı yağlayıcı madde olarak ya da greslerde, yağlarda katkı maddesi olarak kullanılır.Ayrıca dental implant materyalleri içinde Co-Cr-Mo alaşımları olarak kullanılır.Co-Cr-Mo alaşımlarındaki (Mo)molibden dayanıklılık ve korozyon rezistansı sağlar.
Canlı hücrelerinde eser miktarda bulunan molibden, bitkiler için gerekli olan bir elementtir. Ayrıca baklagillerde bakterilerin azot bağlama sürecinde katalizör işlevi görür. Molibden trioksit ve sodyum molibdat (Na2MoO4) bitkilerin beslenmesinde eser miktarda kullanılır. Molibdenin biyolojik fonksiyonları genelde bakır metabolizması ile ilişkilidir. Bakır ile ilişkili olmayan fonkiyonlarının en önemlileri şunlardır; ksantin oksidaz, aldehid oksidaz ve sülfid oksidaz enzimlerinin yapısına ayrıca ile ksantin oksidaz reaksiyonuna ve aldehid oksidaz ile 'nin indirgenme reaksiyonuna katıldığı kaydedilmektedir. Sülfit oksidaz da sülfitin sülfata dönüşümünü sağlamaktadır. Bunlardan başka; büyüme, hücresel solunum, pürin ve demir metabolizmasına da katıldığı belirtilmektedir. Genel olarak kullanım alanları şöyle özetlenebilir:
- Çeliğin yüksek sıcaklıklarda dayanımını arttırmada,
- Hava taşıtları ve uzay araçlarının yapımında,
- Nükleer enerji uygulamalarında,
- Elektrik uygulamalarındaki tellerin yapımında,
- Yüksek sıcaklıklarda yağların yapısı bozulduğu için molibden sülfat kaydırıcı yağ olarak,
- Katalizör olarak,
- Boya endüstrisinde renk verici (pigment) olarak.
Önemli bileşikleri
Serbest halde bulunmayan molibden, yerkabuğunda wolfram kadar bol, fakat dağınık olarak bulunur. Çoğunlukla molibdenit minerali içeren cevherlerden üretilir. Mineralin zenginleştirildikten sonra bol hava bulunan bir ortamda kavrulmasıyla molibden trioksit (MoO3) elde edilir:
Daha sonra uygulanan işlemler molibdenin son kullanım alanına göre değişir. %50,75 molibden içeren ferromolibden, termik ya da elektrik fırınında ergitme yoluyla üretilir.
Akkorlu lambaların ve özel elektrotların yapımında kullanılan molibdenin çok saf olması gerekir. Bunun için, molibden trioksit; amonyak içinde çözündürülür. Bol miktarda amonyaklandırılan çözelti buharlaştırılınca amonyum polimolibdat kristalleri meydana gelir. Kristalleştirilerek arıtılan bu maddenin kavrulmasıyla, molibden trioksit MoO3 elde edilir. Hidrojenle kızıl derecede indirgenen MoO3 toz halinde molibden verir. Tozun sıkıştırılması (toz metalurjisi) ve yüksek sıcaklıkta dövülmesi yöntemleriyle çubuk şeklinde (kütük metal) molibden elde edilir.
Doğal molibden, Mo-92(%15,84), Mo-94(%9,04), Mo-95(%15,72), Mo-96(%16,53), Mo-97(%9,46), Mo-98(%23,78) ve Mo-100(%9,13) gibi yedi kararlı izotopun bir karışımı halinde bulunur.
Önlemler
Molibden tozu, MoO3 ve suda çözünür molibdatlar gibi molibden bileşikleri, solunduğunda veya ağız yoluyla alındığında hafif derecede zehirleyici olabilirler. Molibdenin zehirleyici özelliği, laboratuvar verilerine göre, ağır metallere oranla daha düşüktür. İnsanlarda molibdenin yaratacağı akut zehirlenme, gerekli doz çok yüksek olduğundan olası değildir. Maden, arıtma ve kimya tesislerinde molibdene maruz kalınmadan dolayı zehirlenme potansiyeli varsa da bugüne dek herhangi bir vakaya rastlanmamıştır.
İş Güvenliği ve Sağlığı İdaresinin (OSHA) belirttiğine göre: 8 saatlik bir çalışma periyodunda maruz kalınabilecek en yüksek molibden değeri solunan havanın metrekübünde 15 miligramı geçmemelidir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Molibden Mo H Periyodik tablo HeLi Be B C N O F NeNa Mg Al Si P S Cl ArK Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br KrRb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I XeCs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At RnFr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Temel ozellikleriAtom numarasi 42Element serisi Gecis metalleriGrup periyot blok 5 dGorunus Metalik griKutle numarasi 95 94 2 g molElektron dizilimi Kr 4d5 5s1Enerji seviyesi basina Elektronlar 2 8 18 13 1CAS kayit numarasi CAS kayit numarasi Fiziksel OzellikleriMaddenin hali katiYogunluk 10 28 g cm Sivi haldeki yogunlugu 9 33 g cm Ergime noktasi 2896 K 2623 CKaynama noktasi 4912 K 4639 CErgime isisi 37 48 kJ molBuharlasma isisi 617 kJ molIsi kapasitesi 24 06 J mol K Atom ozellikleriKristal yapisi Hacim merkezli kubikYukseltgenme seviyeleri 2 3 4 5 6Elektronegatifligi 2 16 Pauling olcegiIyonlasma enerjisi 684 3 kJ molAtom yaricapi 145 pmAtom yaricapi hes 190 pmKovalent yaricapi 145 pmVan der Waals yaricapi pmDiger ozellikleriElektrik direnci 53 4 nW m 20 C de Isil iletkenlik 138 W m K Isil genlesme 4 8 µm m K 25 C de Ses hizi 5400 m s 20 C de Mohs sertligi 5 5Vickers sertligi 1530 MPaBrinell sertligi 1500 MPa Molibden periyodik cetvelde atom numarasi 42 ve simgesi Mo olan elementtir Lat Molybdaenum Fr Molybdene Alm Molybdan Onemli ozellikleriMolibden gecis metallerinden olup saf halde gumusumsu beyaz renkli ve cok serttir Erime sicakligi oldukca yuksektir Az miktarda ilavesiyle celigin daha da sertlestirilmesi saglanabilir Molibden bitkilerin beslenmesinde de onemli olup bazi enzimlerde yer alir Molibdenit minerali Isvecli kimyaci Carl Wilhelm Scheele 1778 de o doneme degin bir kursun cevheri ya da grafit oldugu sanilan mineralin bilinmeyen bir metalin sulfur bilesigi oldugunu gosterdi Isvecli kimyaci de 1782 de molibdeni metal halinde ayirdi ve Yunanca kursuna benzer anlamina gelen molybdos sozcugunden esinlenerek adlandirdi Molibden PbMoO4 veya CaMoO4 gibi minerallerde bulunursa da asil ticari molibden kaynagi MoS2 Molibden dogrudan madencilik yoluyla ve bakir madenciligi sirasinda yan urun olarak da elde edilebilir Molibden cevherlerinde 0 01 den 0 5 e kadar degisen miktarlarda bulunur Dunya molibden madenciliginin yaklasik yarisi ABD de yapilmaktadir Fiziksel ve kimyasal ozelliklerKimyasal ozellikleri bakimindan krom ve wolfram ile benzerlik gosteren molibden yuksek ergime ve kaynama noktasi yuksek isi dayanimi yuksek isi iletkenligi ve dusuk termal genlesme gibi ustun ozelliklere sahiptir Molibden 2623 C de erir Bu ozelligi ile metaller arasinda altinci sirayi alir 4639 C de kaynayan molibden sogukta havadan etkilenmez akkor halindeyken oksitlenir nitrik ve sulfurik asitlerden etkilenir yuksek sicaklikta su buharini ayristirir Molibden in yogunlugu 10 28 gr cm3 tur Diger bilgiler Yanabilirlik sinifi toz formunda kolayca yanan kati Molar hacim 9 41 cm3 molIzotoplari Yarilanma omurleriMo 90 5 7 saatMo 91 15 5 dakikaMo 92 kararliMo 93 4000 yilMo 94 95 96 97 98 kararliMo 99 65 94 saat Molibden Sulfur madeninde kullanilmak uzere is makineleri ve tasiyici kamyonlar ihale usulu alinmistir Tedarikci firma ihaleyi kazanabilmek en azindan sarf malzemelerinden geri donusumunu kazanip kar etmek icin araclari kar etmeden verir Araclar standart bakimlari haricinde 10 sene hicbir ariza cikarmadan madende calismistir Tedarikci firma durumun akibetini ogrenmek uzere madene gider ve araclari bakima aldirir Hava filtresinden giren toz formundaki molibden sulfur sayesinde araclarin hic birinde ariza olusmamistir O gunden sonra molibden sulfur motor yagi katkilari olarak gelistirilip araclarda kullanilmaktadir Kullanim alanlariUretilen molibdenin ucte ikisinden fazlasi alasimlarda kullanilir Bu alasimlardan en onemlileri yuksek mukavemetli alasimlar ve yuksek sicaklik celikleridir gibi bazi molibden iceren alasimlar isi ve korozyon dayanimi yuksek alasimlardir Molibden ucak ve fuze parcalarinin yapiminda ve ayrica filamanlarda kullanilir Petrol endustrisinde petrol urunlerinden organik sulfurun uzaklastirilmasinda katalizor olarak kullanilir Mo 99 endustrisinde kullanilir Molibden sarisi olarak bilinen pigment kirmizimsi saridan parlak kirmiziya degisik renkler vermekte olup boya murekkep plastik ve kaucuk bilesenlerinde kullanilir Molibden sulfur MoS2 ozellikle yuksek sicakliklarda iyi bir yaglayicidir Molibden ayrica ince film transistorlerin iletken metal tabakalari gibi bazi elektronik uygulamalarda da kullanilir Saf metal halindeki molibden tel serit cubuk veya levha sekline getirilerek direncli isitma elemanlarinin hazirlanmasinda veya karbon ve oksijen etkisiyle bozuldugu icin koruyucu bir atmosfer altinda atese dayanikli firin parcalarinin yapiminda kullanilir Bu parcalar 1700 C ye kadar cikabilirler Elektrik ve elektronik sanayiinde filaman elektrot lamba yuvalari valflar ve redresor lambalari yapiminda tuketilir Molibdenli ozel celiklerde ise bu metal nikel krom ve vanadyumun disinda mekanik ozellikleri celigin sertliginin ve cekme direncinin artmasi kirilganliginin azalmasi arttirmak ve yapilacak isil islemleri kolaylastirmak icin kullanilir 3 Ni ve 0 7 1 Cr iceren celiklere 0 3 oraninda molibden katilmasi su verildikten sonra 500 C de menevisleme sirasinda bu celiklerin kirilganliklarini azaltir Molibden bazi celiklerde nikel wolfram gibi pahali veya ender bulunan elementlerin yerini alir Hizli takim celiklerinde normal olarak 18 oraninda bulunan wolfram yerine tamamen veya kismen 7 oraninda molibden kullanilir Ozel dokme demirlere mekanik direncin arttirilmasi ve bilesimdeki grafit parcaciklarinin giderilmesi icin genellikle 0 3 oraninda en cok 2 molibden katilir Molibden degisik niteliklerdeki bircok alasimda da onemli oranlarda bulunur gaz turbinlerinde kullanilan atese dayanikli alasimlarda Hastelloy 4 ile 30 manyetik gecirgenligi yuksek olan ferronikellerde 5 e kadar ve kalici miknatis yapiminda kullanilan alasimlarda 20 ye kadar Molibden ayrica bisulfur halinde 400 500 C lere kadar kati yaglayici madde olarak ya da greslerde yaglarda katki maddesi olarak kullanilir Ayrica dental implant materyalleri icinde Co Cr Mo alasimlari olarak kullanilir Co Cr Mo alasimlarindaki Mo molibden dayaniklilik ve korozyon rezistansi saglar Canli hucrelerinde eser miktarda bulunan molibden bitkiler icin gerekli olan bir elementtir Ayrica baklagillerde bakterilerin azot baglama surecinde katalizor islevi gorur Molibden trioksit ve sodyum molibdat Na2MoO4 bitkilerin beslenmesinde eser miktarda kullanilir Molibdenin biyolojik fonksiyonlari genelde bakir metabolizmasi ile iliskilidir Bakir ile iliskili olmayan fonkiyonlarinin en onemlileri sunlardir ksantin oksidaz aldehid oksidaz ve sulfid oksidaz enzimlerinin yapisina ayrica ile ksantin oksidaz reaksiyonuna ve aldehid oksidaz ile nin indirgenme reaksiyonuna katildigi kaydedilmektedir Sulfit oksidaz da sulfitin sulfata donusumunu saglamaktadir Bunlardan baska buyume hucresel solunum purin ve demir metabolizmasina da katildigi belirtilmektedir Genel olarak kullanim alanlari soyle ozetlenebilir Celigin yuksek sicakliklarda dayanimini arttirmada Hava tasitlari ve uzay araclarinin yapiminda Nukleer enerji uygulamalarinda Elektrik uygulamalarindaki tellerin yapiminda Yuksek sicakliklarda yaglarin yapisi bozuldugu icin molibden sulfat kaydirici yag olarak Katalizor olarak Boya endustrisinde renk verici pigment olarak Onemli bilesikleriSerbest halde bulunmayan molibden yerkabugunda wolfram kadar bol fakat daginik olarak bulunur Cogunlukla molibdenit minerali iceren cevherlerden uretilir Mineralin zenginlestirildikten sonra bol hava bulunan bir ortamda kavrulmasiyla molibden trioksit MoO3 elde edilir 2MoS2 7O2 2MoO3 4SO2 displaystyle ce 2MoS2 7O2 gt 2MoO3 4SO2 Daha sonra uygulanan islemler molibdenin son kullanim alanina gore degisir 50 75 molibden iceren ferromolibden termik ya da elektrik firininda ergitme yoluyla uretilir Akkorlu lambalarin ve ozel elektrotlarin yapiminda kullanilan molibdenin cok saf olmasi gerekir Bunun icin molibden trioksit amonyak icinde cozundurulur Bol miktarda amonyaklandirilan cozelti buharlastirilinca amonyum polimolibdat kristalleri meydana gelir Kristallestirilerek aritilan bu maddenin kavrulmasiyla molibden trioksit MoO3 elde edilir Hidrojenle kizil derecede indirgenen MoO3 toz halinde molibden verir Tozun sikistirilmasi toz metalurjisi ve yuksek sicaklikta dovulmesi yontemleriyle cubuk seklinde kutuk metal molibden elde edilir Dogal molibden Mo 92 15 84 Mo 94 9 04 Mo 95 15 72 Mo 96 16 53 Mo 97 9 46 Mo 98 23 78 ve Mo 100 9 13 gibi yedi kararli izotopun bir karisimi halinde bulunur OnlemlerMolibden tozu MoO3 ve suda cozunur molibdatlar gibi molibden bilesikleri solundugunda veya agiz yoluyla alindiginda hafif derecede zehirleyici olabilirler Molibdenin zehirleyici ozelligi laboratuvar verilerine gore agir metallere oranla daha dusuktur Insanlarda molibdenin yaratacagi akut zehirlenme gerekli doz cok yuksek oldugundan olasi degildir Maden aritma ve kimya tesislerinde molibdene maruz kalinmadan dolayi zehirlenme potansiyeli varsa da bugune dek herhangi bir vakaya rastlanmamistir Is Guvenligi ve Sagligi Idaresinin OSHA belirttigine gore 8 saatlik bir calisma periyodunda maruz kalinabilecek en yuksek molibden degeri solunan havanin metrekubunde 15 miligrami gecmemelidir