Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adalet Partisi (kısaca AP), hem 1961-1981 yılları arası hem de iki darbe arasında faaliyet yürütmüş liberal muhafazakâr olarak tanımlanan eski bir Türk siyasi partidir.
Adalet Partisi (1961-1981) | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | AP |
| Genel başkan | Ragıp Gümüşpala (1961-1964) Süleyman Demirel (1964-1981) |
| (Genel sekreter) | Nuri Bayar |
| Kurucu | Ragıp Gümüşpala |
| Kuruluş tarihi | 11 Şubat 1961 |
| Kapanış tarihi | 16 Ekim 1981 |
| Bölünme | Millî Nizam Partisi (1970) Demokratik Parti (1970) |
| Önceli | Demokrat Parti |
| Ardılı | Büyük Türkiye Partisi Doğru Yol Partisi |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
| Resmî renkler | Kırmızı ve beyaz |
| Seçim sembolü | |
| Kırat | |
1961 genel seçimleri sonrası Cumhuriyet Halk Partisi ile koalisyon hükûmet kuruldu ve bu koalisyon hükûmet Türkiye'nin ilk koalisyon hükûmeti oldu. 1961-1962 yılları arasında hükûmette kaldı. 1963 yerel seçimlerinde %52 oy alarak ilk seçimini kazandı. 1965-1971 yılları arasında tek başına, 1970'li yılların büyük bölümünde ise koalisyonlarda ülke yönetiminde söz sahibi olmuş olan parti, 12 Eylül Darbesi sonrasında 1980 yılında diğer siyasi partilerle birlikte kapatıldı. Adalet Partisi içinde birçok eski Demokrat Partili politikacı bulunmaktaydı. Adalet Partisi özellikle idamların ardından oluşan toplumsal tepkiyi iyi bir şekilde değerlendirdi. Bu Demokrat Parti seçmen tabanının büyük bir kısmının AP'yi tutmasını sağladı. Adalet Partisi Türk siyasal hayatında asıl çıkışını ise 1964'te Süleyman Demirel'in genel başkan seçilmesiyle yapmıştır.
Siyasi yelpazede merkez sağda bulunan Adalet Partisi; piyasa ekonomisini benimsemiş, kalkınmacılığı ve büyümeyi hedef almıştı. Toplumsal ilişkilerde dinsel öge ve yapıları kollamakla birlikte temelde laik bir partiydi. Muhafazakâr ve liberal çevrelerin merkezine oturabilmişti. Ancak bu 1970'teki bölünmeyle son buldu ve İslamcı ve liberal kanat partiden koptu. İslamcı kanat, Necmettin Erbakan önderliğinde Milli Nizam Partisi’ni; liberal kanat ise Ferruh Bozbeyli önderliğinde Demokratik Parti’yi kurdu. Buna rağmen Adalet Partisi'nin hem kırsal hem de kentsel alanlarda etkinliği sürmüştür.
Tarihçe
27 Mayıs Darbesi'ni yapan Türk Silahlı Kuvvetleri; Demokrat Parti'nin birçok yönetici ve milletvekilini Yassıada'da toplamış, partiyi kapatmış, 16 Eylül 1961'de Hasan Polatkan ile Fatin Rüştü Zorlu'yu ve 17 Eylül 1961'de ise Adnan Menderes'i idam ettirmişti. Adalet Partisi, kapatılan Demokrat Parti'nin (DP) ardılı olarak, böyle bir ortamda siyaset sahnesine çıktı. Tahsin Demiray, Ethem Menemencioğlu, , , Necmi Ökten, Cevdet Perin, ve Kamuran Evliyaoğlu gibi Demokrat Parti'nin bazı eski üyeleri ile 27 Mayısçılarla görüş ayrılığına düşen emekli orgeneral Ragıp Gümüşpala ve Şinasi Osma, ve Dr. İhsan Önal gibi çeşitli kişiler, 11 Şubat 1961'de bir dilekçe vererek Adalet Partisi'ni kurdular. Milli Birlik Komitesi (MBK) tarafından siyasi partilerin "demokrat" adını kullanması yasaklandığından, partiye Adalet Partisi adı verildi.
AP, kurulduğu yıl içerisinde 61 ilde teşkilatını tamamlayıp 15 Ekim 1961 seçimlerine katıldı ve %34,8 oy toplayarak 450 üyeli TBMM'de 158 milletvekilliği, 150 üyeli Cumhuriyet Senatosu'nda ise 70 senatörlük aldı. Seçim sonuçları neticesinde, birinci parti olarak çıkan Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel başkanı İsmet İnönü liderliğinde Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükûmeti olan CHP-AP koalisyonu kuruldu. 24 Mart 1963'te Celâl Bayar'ın Kayseri Hapishanesi'nden sağlık nedenleri ile tahliye edilmesi ve Ankara sokaklarında AP'lilerce karşılanması çeşitli gençlik örgütleri ve subaylardan oluşan bir grubun Celâl Bayar'ın evini, Adalet Partisi genel merkezini, Son Havadis ve Yeni İstanbul gazetelerinin Ankara bürolarını tahrip etmesiyle sonuçlandı.
Demirel ve Bilgiç ihtilafı
Ragıp Gümüşpala'nın 1964 yılındaki ölümünden sonra parti içinde genel başkanın kim olacağı hususu tartışılmaya başlanmıştır. Sadettin Bilgiç ve arkadaşları Süleyman Demirel'e partinin genel başkanvekili olması için heyet halinde teklif götürdüler fakat Demirel bu teklifi Bilgiç'e borçlu kalmaktan korktuğu için kabul etmedi. Daha sonra bu göreve Bilgiç seçildi zaten parti içinde başkanlık için en güçlü isim kendi olarak görülmekteydi. Göreve seçildiği tarihte dönemin cumhurbaşkanı Cemal Gürsel kendine "Adalet Partisi Genel Başkanlığına" başlıklı bir yazı göndermiştir. 27 Kasım 1964 tarihindeki parti kongresi için illeri dolaşan Bilgiç'e halk tarafından genel başkanın kim olacağı hususu defaatle sorulmuştur. Adayı doğrudan açıklamasa da genel başkan adaylarının Demirel olacağını ifade etmiştir. Türkiye'nin 3. cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın hapisten çıkması üzerine vuku bulan olaylar neticesinde Demirel partiyle arasına mesafe koymuştur. Adaylığının açıklanması için yapılan il kongre davetlerini yanıtsız bırakmıştır. Demirel'in bu tutumu parti içinde sıkıntı yaratmış, Bilgiç'in adaylığını koyması istenmiştir. Bilgiç aday olduktan sonra Süleyman Demirel de aday olmaya karar vermiş ve açıklamasını yapmıştır. Bilgiç, Demirel'e nazaran partide daha fazla öne çıkmaktaydı, Demirel mühendislik çalışmalarıyla tanınırken Bilgiç parti içi icraatlarıyla ve muhafazakâr kimliğiyle tanınmaktaydı. Partinin kongrelerinde Bilgiç'in delegeler üzerindeki etkisi hep büyük olmuştur. Genel başkanlığa iki kişi aday olunca parti içinde rekabet artmıştır. Bilgiç ve Demirel aralarında uzlaşmaya varamayınca bazı önemli görevlerde bulunan partililerden tercih yapmalarını istemişlerdir. Genel başkanın kim olacağı sorusunu ihtiva eder mahiyette olan mektup Ekrem Dikmen, Ata Bodur, Celal Kılıç, Cahit Okurer, , , İbrahim Tekin, Ahmet Topaloğlu, Cihat Bilgehan, Ertuğrul Akça, Etem Kılıçoğlu, Mehmet Ali Aytaş, Ali Naili Erdem, Mehmet Turgut, Cevat Önder, , Şükrü Akkan, , Osman Kibar, , Kamil Özsarıyıldız, Kamil Tolon, İsmet Angı, Zahit Akdağ ve 'ye gönderilmiştir. Kongre öncesinde gelen cevapların 14'ü Bilgiç'in 10'u Demirel'in tarafında yer almıştır. İki kişi çekimser yanıt vermiş, iki kişiden de herhangi bir cevap alınamamıştır. Bu tablo sonucunda Demirel, Bilgiç'in kulis yaptığını iddia etmiştir. Bunun üzerine Ferruh Bozbeyli yeni bir yöntem teklifiyle gelmiş ve bir partilinin evinde toplanılıp el kaldırılmasını önermiştir. Böylelikle herkes oylamayı izleyebilecekti. Her ne kadar Cevat Önder'in konutunda toplanılması kararlaştırılsa da Gökhan Evliyaoğlu Ali Fuat Başgil'in kendine mektup gönderdiğini ve Bilgiç'in başkanlığına itiraz etmediğini ama başka bir kişinin aday olması durumunda kendinin de yarışa dahil olacağını ifade ettiğini aktarmıştır. Bunun üzerine toplantıda tansiyon yükselmiş yine karar alınamamıştır. Bu olaylar cereyan ederken başkanlığa üçüncü aday olarak yeni bir isim çıkmıştır: Tekin Arıburun. Arıburun'un adaylığı diğerlerine nazaran geri planda kalmıştır. Adaylık çalışmaları sırasında Bilgiç Demirel'in mason olduğunu söylemiş, bunun üzerine Demirel Bilgiç'in argümanını çürütür nitelikte bir belgeyi partililere gösterince Bilgiç'in iftira attığı kanaatine varılmış ve böylelikle süreç Demirel'in lehine işlemeye başlamıştır. Bilgiç'in Kıbrıs Sorunu ile ilgili konuşmaları, eski DP'li siyasetçilerin Demirel'i benimsemesi, muhafazakâr kimliği nedeniyle askerin sıcak bakmaması hususları kendinin genel başkan seçilmesini engellemiştir.
AP genel başkanı Ragıp Gümüşpala'nın 6 Haziran 1964'teki vefatının ardından geçici genel başkan Saadettin Bilgiç, 27-29 Kasım 1964 tarihlerinde düzenlenen büyük kongrede görevini Süleyman Demirel'e devretmiştir.
Demirel dönemi
Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi 1965'te İsmet İnönü başbakanlığındaki Cumhuriyet Halk Partisi hükûmetini düşürdü. Henüz milletvekili olmayan Demirel 1965 seçimlerinde Adalet Partisi'ni birinci parti yaptı ve meclise oyların %52,9'u olan 4.921.236 oyla 240 milletvekili seçtirdi. Senatoya ise Adalet Partisi'nden 97 senatör seçildi. Bu sonuçlarla I. Demirel hükûmeti kuruldu. 1969'da partinin oy oranı düştüyse de 1965 seçimlerinde geçerli olan Milli Bakiye Sistemi yerini d'Hont Sistemi'ne bıraktığından Adalet Partisi'nin milletvekili sayısı arttı. Böylece Adalet Partisi 1969 seçimlerinde oyların %46,5'ini almasına rağmen parlamentoya 256 milletvekili soktu.
1970 yılının Şubat ayı bütçe görüşmelerinde, partili bazı milletvekilleri ve senatörler bütçeye ret oyu vererek II. Demirel hükûmetini düşürdüler. Bunlardan 41 kişi partiden ayrılarak, Ferruh Bozbeyli başkanlığında Demokratik Parti'yi kurdular.
60'lı yılların sonuna yaklaşılırken tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sağ-sol çatışmaları, öğrenci hareketleri, işçi mitingleri ve Amerikan aleyhtarlığı artmıştı. Kısa bir süre sonra, Türk Silahlı Kuvvetleri 12 Mart 1971 muhtırasıyla Süleyman Demirel'i başbakanlıktan uzaklaştırdı ve Adalet Partisi'ni iktidardan düşürdü.
Adalet Partisi'nin yükselişi 14 Ekim 1973 seçimlerinde durdu. Bu seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi birinci parti olarak 185 milletvekili çıkarırken; AP'nin oy oranı %29,76'ya, milletvekili sayısı 149'a, senatör sayısı da 22'ye indi. Bu düşüşün nedenleri, Cumhuriyet Halk Partisi'nin yükselişi olduğu kadar, Adalet Partisi'nden kopan Demokratik Parti ve Millî Selamet Partisi gibi küçük partilerin sağ oyları bölmesi idi. Seçimlerin ardından Cumhuriyet Halk Partisi-Millî Selamet Partisi koalisyonu kuruldu, Kıbrıs davasıyla bu hükûmet itibar topladı, ancak Bülent Ecevit erken seçime gitmek üzere ayrılınca hükûmeti kurma görevi Adalet Partisi'ne kaldı. Adalet Partisi yanına Millî Selamet Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi'ni alarak Milliyetçi Cephe'yi oluşturdu. 1975-1977 yılları Milliyetçi Cephe ile geçti. 1977 erken seçimleri de siyasal görünümü değiştirmedi. Kimse tek başına iktidar olamadı. Cumhuriyet Halk Partisi azınlık hükûmeti kuruldu. Güvenoyu alamayınca, Adalet Partisi II. Milliyetçi Cephe'yi kurdu. Ancak 1977 sonunda hükûmet gensoruyla düşürüldü. Siyaset istikrarsızlığı, terör, dış baskılar, iktisadi gerileme ve hayat pahalılığı son haddindeydi. 1979 sonunda Adalet Partisi eski ortakların parlamento desteğiyle azınlık hükûmeti kurmuşken 12 Eylül 1980 askerî darbesiyle perde kapandı.Parti diğer siyasi partilerle birlikte 16 Ekim 1981 tarihinde resmen feshedilmiştir.
Adalet Partisi, Demokrat Parti'nin mirasçısı olduğunu her zaman vurguladı, hatta ilk seçimlerde eski Demokrat Partilileri partiye aday gösterdi. Muhafazakâr bir partiydi, sağa kaymış, aşırı akımları desteklediği için liberallerce eleştirilmiş ve ikiye bölünmüştü. Partiye önceleri oy veren tarikat ve tekkeler sonradan Millî Selamet Partisi'ne yönelmişti.
1980 sonrası dönem ve aynı isim ile yeniden kurulması
19 Haziran 1992 tarihinde kabul edilen 3821 sayılı Kanun ile; daha önce kapatılmış olan siyasi partilerin, aynı ad, rumuz, amblem, rozet ve benzeri işaretleri kullanarak yeniden açılmasına müsaade edildi. Bunun üzerine Adalet Partisi Büyük Kongresi 19 Aralık 1992 tarihinde Ankara Atatürk Spor Salonunda toplandı. Bu Kongre Partinin son genel Başkanı Süleyman Demirel ile 1965'ten beri onun en büyük rakibi Genel Başkan Yardımcısı Teşkilat Başkanı Saadettin Bilgiç arasındaki rekabetin son raunduna sahne olmuştur.
Sadettin Bilgiç, Eski Bolu Milletvekili Müfit Bayraktar öncülüğündeki bir grup eski AP milletvekili Adalet Partisi'nin kimliğinin devam ettirilmesi yolunda bir cepheyi Doğru Yol Partisi Genel Başkanı ve Başbakan Süleyman Demirel'e karşı açmış ve Katılan delegelerin ezici çoğunluğunun kararı ile Adalet Partisi Mevcut bulunan ve iktidarı elinde bulunduran Doğru Yol Partisi'ne katılma kararı alarak tüm mal varlığı borç ve alacakları ile DYP ye katılmıştır. Geleneksel olarak aynı partinin devamı olan Büyük Türkiye Partisi askerlerce kapatıldıktan sonra kurulan Doğru Yol Partisi aynı çizgiyi izledi. Bu suretle Selanik Sokak'ta bulunan 5 katlı AP genel merkez binası da dahil olmak üzere birçok mal Doğru Yol Partisi'nin oldu.
Adalet Partisi isminin tescil edilmesi ve saklanması için 11 Nisan 1995 tarihinde yeniden açılmıştır. 26 Kasım 2009'a kadar faaliyet göstermesine karşın seçimlere katılma yeterliliğine sahip olmadığı için hiçbir seçime katılmayarak sadece tabela partisi olarak kalmıştır. Son genel başkanlığını yapmıştır.
Adalet Partisi, 9 Ekim 2015 tarihinde Prof. Dr. Vecdet Öz ve arkadaşları tarafından ilk logosuna çok benzer bir logoyla yeniden kurulmuştur.
Adalet Partisi ve seçimler
| Seçim | Genel Başkan | Oy | Sandalye | Meclis | Sıra | Kurulan Hükûmetler | Harita | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | # | ± | ||||||
| 1961 | Ragıp Gümüşpala | 3.527.435 | %34,80 | — | 158 / 450 | — | Koalisyon | 2. | 26. Türkiye Hükûmeti |  |
| 1965 |  Süleyman Demirel | 4.921.235 | %52,87 |  18.07 | 240 / 450 | 82 | İktidar | 1. | 30. Türkiye Hükûmeti |  |
| 1969 | 4.229.712 | %46,55 |  6.32 | 256 / 450 | 16 | İktidar | 1. | 31. Türkiye Hükûmeti 32. Türkiye Hükûmeti 33. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 34. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 35. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 36. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) |  | |
| 1973 | 3.197.897 | %29,82 | 16,73 | 149 / 450 | 107 | Ana Muhalefet | 2. | 39. Türkiye Hükûmeti |  | |
| 1977 | 5.468.202 | %36,89 | 7.07 | 189 / 450 | 40 | Ana Muhalefet | 2. | 41. Türkiye Hükûmeti 43. Türkiye Hükûmeti |  | |
Yerel seçimler
| Seçim | Genel Başkan | İl Genel Meclisi | Belediye | Harita | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | % | ± | ||||
| 1963 | Ragıp Gümüşpala | 4.344.185 | %45,5 | - | 505 / 1.045 |  |
| 1968 | Süleyman Demirel | 4.470.919 | %49,1 | 3,6 | 693 / 1.238 |  |
| 1973 | 3.208.235 | %32,2 | 16,9 | 643 / 1.615 |  | |
| 1977 | 4.565.332 | %37,1 | 4,9 | 708 / 1.710 |  | |
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş Kopya" (PDF). 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ . 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Belgenet.net ((Ed.)). . 7 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
- ^ a b "ADALET PARTİSİ'NİN BİRİNCİ DÖNEMİ: 1961-1971". DergiPark. 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ (PDF). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sedat Turhan. YÖK Tezleri. 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
- ^ Belgenet.net ((Ed.)). . 2 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
- ^ Belgenet.net ((Ed.)). . 5 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
- ^ Belgenet.net ((Ed.)). . 7 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
- ^ a b . Milliyet. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Adalet Partisi kisaca AP hem 1961 1981 yillari arasi hem de iki darbe arasinda faaliyet yurutmus liberal muhafazakar olarak tanimlanan eski bir Turk siyasi partidir Adalet Partisi 1961 1981 KisaltmaAPGenel baskanRagip Gumuspala 1961 1964 Suleyman Demirel 1964 1981 Genel sekreterNuri BayarKurucuRagip GumuspalaKurulus tarihi11 Subat 1961Kapanis tarihi16 Ekim 1981BolunmeMilli Nizam Partisi 1970 Demokratik Parti 1970 OnceliDemokrat PartiArdiliBuyuk Turkiye Partisi Dogru Yol PartisiIdeolojiLiberal muhafazakarlik Ekonomik liberalizm Turk milliyetciligi Sag populizmSiyasi pozisyonMerkez sagResmi renkler Kirmizi ve beyazSecim semboluKirat 1961 genel secimleri sonrasi Cumhuriyet Halk Partisi ile koalisyon hukumet kuruldu ve bu koalisyon hukumet Turkiye nin ilk koalisyon hukumeti oldu 1961 1962 yillari arasinda hukumette kaldi 1963 yerel secimlerinde 52 oy alarak ilk secimini kazandi 1965 1971 yillari arasinda tek basina 1970 li yillarin buyuk bolumunde ise koalisyonlarda ulke yonetiminde soz sahibi olmus olan parti 12 Eylul Darbesi sonrasinda 1980 yilinda diger siyasi partilerle birlikte kapatildi Adalet Partisi icinde bircok eski Demokrat Partili politikaci bulunmaktaydi Adalet Partisi ozellikle idamlarin ardindan olusan toplumsal tepkiyi iyi bir sekilde degerlendirdi Bu Demokrat Parti secmen tabaninin buyuk bir kisminin AP yi tutmasini sagladi Adalet Partisi Turk siyasal hayatinda asil cikisini ise 1964 te Suleyman Demirel in genel baskan secilmesiyle yapmistir Siyasi yelpazede merkez sagda bulunan Adalet Partisi piyasa ekonomisini benimsemis kalkinmaciligi ve buyumeyi hedef almisti Toplumsal iliskilerde dinsel oge ve yapilari kollamakla birlikte temelde laik bir partiydi Muhafazakar ve liberal cevrelerin merkezine oturabilmisti Ancak bu 1970 teki bolunmeyle son buldu ve Islamci ve liberal kanat partiden koptu Islamci kanat Necmettin Erbakan onderliginde Milli Nizam Partisi ni liberal kanat ise Ferruh Bozbeyli onderliginde Demokratik Parti yi kurdu Buna ragmen Adalet Partisi nin hem kirsal hem de kentsel alanlarda etkinligi surmustur TarihceAP nin kirat tan onceki amblemi 27 Mayis Darbesi ni yapan Turk Silahli Kuvvetleri Demokrat Parti nin bircok yonetici ve milletvekilini Yassiada da toplamis partiyi kapatmis 16 Eylul 1961 de Hasan Polatkan ile Fatin Rustu Zorlu yu ve 17 Eylul 1961 de ise Adnan Menderes i idam ettirmisti Adalet Partisi kapatilan Demokrat Parti nin DP ardili olarak boyle bir ortamda siyaset sahnesine cikti Tahsin Demiray Ethem Menemencioglu Necmi Okten Cevdet Perin ve Kamuran Evliyaoglu gibi Demokrat Parti nin bazi eski uyeleri ile 27 Mayiscilarla gorus ayriligina dusen emekli orgeneral Ragip Gumuspala ve Sinasi Osma ve Dr Ihsan Onal gibi cesitli kisiler 11 Subat 1961 de bir dilekce vererek Adalet Partisi ni kurdular Milli Birlik Komitesi MBK tarafindan siyasi partilerin demokrat adini kullanmasi yasaklandigindan partiye Adalet Partisi adi verildi AP kuruldugu yil icerisinde 61 ilde teskilatini tamamlayip 15 Ekim 1961 secimlerine katildi ve 34 8 oy toplayarak 450 uyeli TBMM de 158 milletvekilligi 150 uyeli Cumhuriyet Senatosu nda ise 70 senatorluk aldi Secim sonuclari neticesinde birinci parti olarak cikan Cumhuriyet Halk Partisi nin genel baskani Ismet Inonu liderliginde Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hukumeti olan CHP AP koalisyonu kuruldu 24 Mart 1963 te Celal Bayar in Kayseri Hapishanesi nden saglik nedenleri ile tahliye edilmesi ve Ankara sokaklarinda AP lilerce karsilanmasi cesitli genclik orgutleri ve subaylardan olusan bir grubun Celal Bayar in evini Adalet Partisi genel merkezini Son Havadis ve Yeni Istanbul gazetelerinin Ankara burolarini tahrip etmesiyle sonuclandi Demirel ve Bilgic ihtilafi Ragip Gumuspala nin 1964 yilindaki olumunden sonra parti icinde genel baskanin kim olacagi hususu tartisilmaya baslanmistir Sadettin Bilgic ve arkadaslari Suleyman Demirel e partinin genel baskanvekili olmasi icin heyet halinde teklif goturduler fakat Demirel bu teklifi Bilgic e borclu kalmaktan korktugu icin kabul etmedi Daha sonra bu goreve Bilgic secildi zaten parti icinde baskanlik icin en guclu isim kendi olarak gorulmekteydi Goreve secildigi tarihte donemin cumhurbaskani Cemal Gursel kendine Adalet Partisi Genel Baskanligina baslikli bir yazi gondermistir 27 Kasim 1964 tarihindeki parti kongresi icin illeri dolasan Bilgic e halk tarafindan genel baskanin kim olacagi hususu defaatle sorulmustur Adayi dogrudan aciklamasa da genel baskan adaylarinin Demirel olacagini ifade etmistir Turkiye nin 3 cumhurbaskani Celal Bayar in hapisten cikmasi uzerine vuku bulan olaylar neticesinde Demirel partiyle arasina mesafe koymustur Adayliginin aciklanmasi icin yapilan il kongre davetlerini yanitsiz birakmistir Demirel in bu tutumu parti icinde sikinti yaratmis Bilgic in adayligini koymasi istenmistir Bilgic aday olduktan sonra Suleyman Demirel de aday olmaya karar vermis ve aciklamasini yapmistir Bilgic Demirel e nazaran partide daha fazla one cikmaktaydi Demirel muhendislik calismalariyla taninirken Bilgic parti ici icraatlariyla ve muhafazakar kimligiyle taninmaktaydi Partinin kongrelerinde Bilgic in delegeler uzerindeki etkisi hep buyuk olmustur Genel baskanliga iki kisi aday olunca parti icinde rekabet artmistir Bilgic ve Demirel aralarinda uzlasmaya varamayinca bazi onemli gorevlerde bulunan partililerden tercih yapmalarini istemislerdir Genel baskanin kim olacagi sorusunu ihtiva eder mahiyette olan mektup Ekrem Dikmen Ata Bodur Celal Kilic Cahit Okurer Ibrahim Tekin Ahmet Topaloglu Cihat Bilgehan Ertugrul Akca Etem Kilicoglu Mehmet Ali Aytas Ali Naili Erdem Mehmet Turgut Cevat Onder Sukru Akkan Osman Kibar Kamil Ozsariyildiz Kamil Tolon Ismet Angi Zahit Akdag ve ye gonderilmistir Kongre oncesinde gelen cevaplarin 14 u Bilgic in 10 u Demirel in tarafinda yer almistir Iki kisi cekimser yanit vermis iki kisiden de herhangi bir cevap alinamamistir Bu tablo sonucunda Demirel Bilgic in kulis yaptigini iddia etmistir Bunun uzerine Ferruh Bozbeyli yeni bir yontem teklifiyle gelmis ve bir partilinin evinde toplanilip el kaldirilmasini onermistir Boylelikle herkes oylamayi izleyebilecekti Her ne kadar Cevat Onder in konutunda toplanilmasi kararlastirilsa da Gokhan Evliyaoglu Ali Fuat Basgil in kendine mektup gonderdigini ve Bilgic in baskanligina itiraz etmedigini ama baska bir kisinin aday olmasi durumunda kendinin de yarisa dahil olacagini ifade ettigini aktarmistir Bunun uzerine toplantida tansiyon yukselmis yine karar alinamamistir Bu olaylar cereyan ederken baskanliga ucuncu aday olarak yeni bir isim cikmistir Tekin Ariburun Ariburun un adayligi digerlerine nazaran geri planda kalmistir Adaylik calismalari sirasinda Bilgic Demirel in mason oldugunu soylemis bunun uzerine Demirel Bilgic in argumanini curutur nitelikte bir belgeyi partililere gosterince Bilgic in iftira attigi kanaatine varilmis ve boylelikle surec Demirel in lehine islemeye baslamistir Bilgic in Kibris Sorunu ile ilgili konusmalari eski DP li siyasetcilerin Demirel i benimsemesi muhafazakar kimligi nedeniyle askerin sicak bakmamasi hususlari kendinin genel baskan secilmesini engellemistir AP Genel Baskani Demirel 1965 1971 1975 1977 1977 1978 ve 1979 1980 yillari arasinda basbakanlik yapmistir AP genel baskani Ragip Gumuspala nin 6 Haziran 1964 teki vefatinin ardindan gecici genel baskan Saadettin Bilgic 27 29 Kasim 1964 tarihlerinde duzenlenen buyuk kongrede gorevini Suleyman Demirel e devretmistir Demirel donemi Suleyman Demirel liderligindeki Adalet Partisi 1965 te Ismet Inonu basbakanligindaki Cumhuriyet Halk Partisi hukumetini dusurdu Henuz milletvekili olmayan Demirel 1965 secimlerinde Adalet Partisi ni birinci parti yapti ve meclise oylarin 52 9 u olan 4 921 236 oyla 240 milletvekili sectirdi Senatoya ise Adalet Partisi nden 97 senator secildi Bu sonuclarla I Demirel hukumeti kuruldu 1969 da partinin oy orani dustuyse de 1965 secimlerinde gecerli olan Milli Bakiye Sistemi yerini d Hont Sistemi ne biraktigindan Adalet Partisi nin milletvekili sayisi artti Boylece Adalet Partisi 1969 secimlerinde oylarin 46 5 ini almasina ragmen parlamentoya 256 milletvekili soktu 1970 yilinin Subat ayi butce gorusmelerinde partili bazi milletvekilleri ve senatorler butceye ret oyu vererek II Demirel hukumetini dusurduler Bunlardan 41 kisi partiden ayrilarak Ferruh Bozbeyli baskanliginda Demokratik Parti yi kurdular 60 li yillarin sonuna yaklasilirken tum dunyada oldugu gibi Turkiye de de sag sol catismalari ogrenci hareketleri isci mitingleri ve Amerikan aleyhtarligi artmisti Kisa bir sure sonra Turk Silahli Kuvvetleri 12 Mart 1971 muhtirasiyla Suleyman Demirel i basbakanliktan uzaklastirdi ve Adalet Partisi ni iktidardan dusurdu Adalet Partisi nin yukselisi 14 Ekim 1973 secimlerinde durdu Bu secimlerde Cumhuriyet Halk Partisi birinci parti olarak 185 milletvekili cikarirken AP nin oy orani 29 76 ya milletvekili sayisi 149 a senator sayisi da 22 ye indi Bu dususun nedenleri Cumhuriyet Halk Partisi nin yukselisi oldugu kadar Adalet Partisi nden kopan Demokratik Parti ve Milli Selamet Partisi gibi kucuk partilerin sag oylari bolmesi idi Secimlerin ardindan Cumhuriyet Halk Partisi Milli Selamet Partisi koalisyonu kuruldu Kibris davasiyla bu hukumet itibar topladi ancak Bulent Ecevit erken secime gitmek uzere ayrilinca hukumeti kurma gorevi Adalet Partisi ne kaldi Adalet Partisi yanina Milli Selamet Partisi Cumhuriyetci Guven Partisi ve Milliyetci Hareket Partisi ni alarak Milliyetci Cephe yi olusturdu 1975 1977 yillari Milliyetci Cephe ile gecti 1977 erken secimleri de siyasal gorunumu degistirmedi Kimse tek basina iktidar olamadi Cumhuriyet Halk Partisi azinlik hukumeti kuruldu Guvenoyu alamayinca Adalet Partisi II Milliyetci Cephe yi kurdu Ancak 1977 sonunda hukumet gensoruyla dusuruldu Siyaset istikrarsizligi teror dis baskilar iktisadi gerileme ve hayat pahaliligi son haddindeydi 1979 sonunda Adalet Partisi eski ortaklarin parlamento destegiyle azinlik hukumeti kurmusken 12 Eylul 1980 askeri darbesiyle perde kapandi Parti diger siyasi partilerle birlikte 16 Ekim 1981 tarihinde resmen feshedilmistir Adalet Partisi Demokrat Parti nin mirascisi oldugunu her zaman vurguladi hatta ilk secimlerde eski Demokrat Partilileri partiye aday gosterdi Muhafazakar bir partiydi saga kaymis asiri akimlari destekledigi icin liberallerce elestirilmis ve ikiye bolunmustu Partiye onceleri oy veren tarikat ve tekkeler sonradan Milli Selamet Partisi ne yonelmisti 1980 sonrasi donem ve ayni isim ile yeniden kurulmasi19 Haziran 1992 tarihinde kabul edilen 3821 sayili Kanun ile daha once kapatilmis olan siyasi partilerin ayni ad rumuz amblem rozet ve benzeri isaretleri kullanarak yeniden acilmasina musaade edildi Bunun uzerine Adalet Partisi Buyuk Kongresi 19 Aralik 1992 tarihinde Ankara Ataturk Spor Salonunda toplandi Bu Kongre Partinin son genel Baskani Suleyman Demirel ile 1965 ten beri onun en buyuk rakibi Genel Baskan Yardimcisi Teskilat Baskani Saadettin Bilgic arasindaki rekabetin son raunduna sahne olmustur Adalet Partisi Genel Baskani Prof Dr Vecdet Oz Sadettin Bilgic Eski Bolu Milletvekili Mufit Bayraktar onculugundeki bir grup eski AP milletvekili Adalet Partisi nin kimliginin devam ettirilmesi yolunda bir cepheyi Dogru Yol Partisi Genel Baskani ve Basbakan Suleyman Demirel e karsi acmis ve Katilan delegelerin ezici cogunlugunun karari ile Adalet Partisi Mevcut bulunan ve iktidari elinde bulunduran Dogru Yol Partisi ne katilma karari alarak tum mal varligi borc ve alacaklari ile DYP ye katilmistir Geleneksel olarak ayni partinin devami olan Buyuk Turkiye Partisi askerlerce kapatildiktan sonra kurulan Dogru Yol Partisi ayni cizgiyi izledi Bu suretle Selanik Sokak ta bulunan 5 katli AP genel merkez binasi da dahil olmak uzere bircok mal Dogru Yol Partisi nin oldu Adalet Partisi isminin tescil edilmesi ve saklanmasi icin 11 Nisan 1995 tarihinde yeniden acilmistir 26 Kasim 2009 a kadar faaliyet gostermesine karsin secimlere katilma yeterliligine sahip olmadigi icin hicbir secime katilmayarak sadece tabela partisi olarak kalmistir Son genel baskanligini yapmistir Adalet Partisi 9 Ekim 2015 tarihinde Prof Dr Vecdet Oz ve arkadaslari tarafindan ilk logosuna cok benzer bir logoyla yeniden kurulmustur Adalet Partisi ve secimlerSecim Genel Baskan Oy Sandalye Meclis Sira Kurulan Hukumetler Harita 1961 Ragip Gumuspala 3 527 435 34 80 158 450 Koalisyon 2 26 Turkiye Hukumeti1965 Suleyman Demirel 4 921 235 52 87 18 07 240 450 82 Iktidar 1 30 Turkiye Hukumeti1969 4 229 712 46 55 6 32 256 450 16 Iktidar 1 31 Turkiye Hukumeti 32 Turkiye Hukumeti 33 Turkiye Hukumeti Koalisyon 34 Turkiye Hukumeti Koalisyon 35 Turkiye Hukumeti Koalisyon 36 Turkiye Hukumeti Koalisyon 1973 3 197 897 29 82 16 73 149 450 107 Ana Muhalefet 2 39 Turkiye Hukumeti1977 5 468 202 36 89 7 07 189 450 40 Ana Muhalefet 2 41 Turkiye Hukumeti 43 Turkiye HukumetiYerel secimler Secim Genel Baskan Il Genel Meclisi Belediye HaritaOy 1963 Ragip Gumuspala 4 344 185 45 5 505 1 0451968 Suleyman Demirel 4 470 919 49 1 3 6 693 1 2381973 3 208 235 32 2 16 9 643 1 6151977 4 565 332 37 1 4 9 708 1 710Kaynakca Arsivlenmis Kopya PDF 27 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Ocak 2023 1 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Belgenet net Ed 7 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2012 a b ADALET PARTISI NIN BIRINCI DONEMI 1961 1971 DergiPark 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Temmuz 2022 PDF Suleyman Demirel Universitesi Sedat Turhan YOK Tezleri 3 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2022 Belgenet net Ed 2 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2012 Belgenet net Ed 5 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2012 Belgenet net Ed 7 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2012 a b Milliyet 17 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2022