Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
12 Mart Muhtırası, 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri Komuta Kademesinin; Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek 32. Türkiye Hükûmetini istifaya zorladığı askerî müdahaledir.
| 12 Mart Muhtırası | |
|---|---|
| Tarih | 12 Mart 1971) |
| Konum |  Türkiye |
| Tür | Askerî muhtıra |
| Etken |
|
| Düzenleyen | Türk Silahlı Kuvvetleri |
| Sonuç |
|
Vikikaynak'ta 12 Mart Muhtırası ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Muhtıra öncesi
Millî Demokratik Devrim
Türkiye'de 1970'li yıllarda askerî bir müdahale ile sosyalist devrimin gerçekleşmesi gerektiğini savunan düşüncedir. Doğan Avcıoğlu'nun başı çektiği Yön ve Devrim dergileri Millî Demokratik Devrim'in savunucusuydu ve 12 Mart Süreci'nde önemli bir yere sahipti. Doğan Avcıoğlu'nun yazıları ve kitapları ordu içerisindeki bazı genç subaylar tarafından benimseniyordu. Çeşitli cunta planları yapılıyor ve lider olarak Muhsin Batur ve Faruk Gürler görülüyordu. Ancak Faruk Gürler ve Muhsin Batur bu planlara yaklaşmamıştı ve Millî Demokratik Devrim taraftarı sol görüşlü subayları 12 Mart Muhtırası sonrası tasfiye etmişlerdi.
Kanlı Pazar
Kanlı Pazar, 16 Şubat 1969 tarihinde İstanbul Beyazıt Meydanı'nda ABD'nin 6. Filo'sunu protesto etmek için 76 gençlik örgütünün toplandığı sırada meydana gelen olaylardır.
Gösteri için Valilikten izin alınmıştır. Gösteri yapılmadan önceki günlerde Komünizmle Mücadele Derneği uyarılarda bulunarak halkı tepkiye çağırdı. O gün, diğer bir grup da Beyazıt Meydanı'nda taşlı sopalı beklemeye koyuldu. İki grup meydanda karşılaştı. Olaylar sırasında ve adlı gençler bıçaklanarak öldürüldü.
20 Mayıs 1969
1966'da Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in hastalığı yüzünden TBMM tarafından görevinden alınmasından sonra cumhurbaşkanlığına Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay seçildi. Sunay'dan boşalan genelkurmay başkanlığı görevini 16 Mart 1966'da Cemal Tural devraldı. Tural'ın 3 yıllık genelkurmay başkanlığı görevinden sonra 16 Mart 1969'da yerine Memduh Tağmaç getirildi.
Mayıs ayında Meclise 218 imzalı bir anayasa değişikliği teklifi verildi ve siyasi hakların iadesi öngörüldü. 14 Mayıs 1969 tarihinde, uzun yıllardır kavgalı olan iki lider, İsmet İnönü ve Celâl Bayar buluştular ve barıştılar. DP'lilere haklarının iadesini zaten CHP de öngörüyor hatta İnönü bu fikre öncülük ediyordu. Aynı günlerde Ankara'daki genelkurmay karargahındaysa çok farklı hazırlıklar yapılıyor ve ordu, Bayar ve arkadaşlarına siyasi haklarının iade edilmemesi için darbe yapmayı düşünüyordu.
Amerikan Dışişleri Bakanlığının belgelerine göre, 19 Mayıs 1969 akşamı Ankara'daki Merkezî İstihbarat Teşkilatındaki bir CIA görevlisinin Washington'a gönderdiği mesajda, Türk Silahlı Kuvvetlerinin müdahaleye 16 Mayıs günü karar verdiği söyleniyordu. Aynı gün Cumhurbaşkanı Sunay, Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarıyla bir hayli uzun bir görüşme yapmıştı. Bu görüşme sonrası ordunun anayasa değişikliğini istemediği saklanamaz bir gerçek hâlini almış, gazetelere de yansımıştı.
20 Mayıs'ta İnönü, Cumhurbaşkanı Sunay'a bir mektup yazdı. Mektupta,
| “ | Sayın Cumhurbaşkanı, CHP Genel Başkanı olarak ben ve partimin yetkili organları, siyasi hakların iadesi için Millet Meclisine verilmiş bulunan 218 imzalı bir anayasa değişikliği teklifini destekleme kararı aldığımızdan beri, gerek Zatı Devletlerinin, gerek bazı yüksek komutanların uyarı ve ısrarlarına muhatap olmaktayız... | „ |
deniyordu. İnönü, darbe tehdidine karşı duruyordu.
Süleyman Demirel de aynı gün partisinin grup toplantısında bir konuşma yaptı ve, "Asker muhtıra vermedi." dedi, sonra ekledi:
| “ | Seçimlere gidelim. Hem Meclisin verdiği oylar boşa gitmez hem de Senatomuz zedelenmez... Ordu, Hükûmete bir muhtıra vermemiştir. Biz bazı sıkıntılar içindeyiz... | „ |
Sonuç olarak birkaç gün sonra anayasa değişikliği teklifi Komisyona geri çekildi, sonra genel seçime gidildi. Süleyman Demirel önderliğinde Adalet Partisi, 1969 Türkiye genel seçimlerinde büyük başarı kazanarak yeniden tek başına iktidar oldu. Bayar ve arkadaşlarının 27 Mayıs Darbesi'yle kaybettikleri siyasi hakları 1970'lerin ortalarına kadar da iade edilmedi.
12 Ekim 1969 genel seçimleri
Bu genel seçim ile TBMM 14. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bu seçime göre Adalet Partisi aldığı %46,55'lik oyla Meclise 256 milletvekili gönderip iktidar partisi, Süleyman Demirel ise başbakan olmuştur.Cumhuriyet Halk Partisi ise Meclise gönderdiği 143 milletvekiliyle ana muhalefet partisi olmuştur.
15-16 Haziran Olayları
1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı İş Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisinin iş birliğiyle önce Millet Meclisi, ardından Senatodan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.
Kanunlaşan tasarı esas olarak TÜRK-İŞ'ten DİSK'e işçi akışını önlemeyi amaçlamaktaydı. DİSK ve bağlı sendikalar yeni yasaya tepki gösterdiler. Türkiye İşçi Partisi ise söz konusu yasa değişikliklerini Anayasa Mahkemesine götüreceğini açıkladı ve iptal davası açtı.
DİSK'li sendikacıların ve yöneticilerin tepkileri, 15 Haziran 1970 sabahı İstanbul'un belli başlı merkezlerine doğru yürüyüşe geçmeleriyle yeni bir evreye girdi. Gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı. Gösterilen tepki esas olarak DİSK üyesi işçilerden geldiği hâlde yürüyüşlere çok sayıda TÜRK-İŞ işçisi de toplu hâlde katıldı. Olayların birinci günü akşamı Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti. DİSK ve bağlı sendikaların yöneticilerinin pek çoğu sıkıyönetim mahkemelerince tutuklandılar ve yargılandılar. Kadıköy'de meydana gelen olaylarda 2 işçi, 1 polis ve 1 esnaf öldü. 16 Haziran'da Ankara, Adana, Bursa ve İzmir'de de küçük çaplı olaylar yaşandı.
Öğrenci olayları
Siyasi krizler ve işçi sendikaları tarafından gerçekleştirilen eylemlerin yanı sıra hükûmetin üstesinden gelmesi gereken bir başka durum da üniversitelerdeki öğrenci olaylarıydı. Solun bir nevi yükselişe geçtiği yıllardı. Üniversiteliler, hükûmeti politikaları nedeniyle ağır bir şekilde eleştiriyorlar ve "Türkiye’yi Amerikan bağımlılığından kurtaracaklarını" iddia ediyorlardı. Fakat bu durum üniversiteleri bir nevi çatışma merkezi hâline getiriyordu çünkü karşıt görüşlü gruplar pek çok zaman karşı karşıya geliyorlar ve olaylar çıkıyordu. İngiliz Büyükelçiliği de bu duruma dikkat çekmiş ve üniversitelerin içinde bulunduğu bu durumun askerlerin ülkeye müdahalesine zemin hazırladığı yönünde bir değerlendirmede bulunmuştu. Dört Amerikan askerinin kaçırılması da durumun ciddiyetini ortaya koyması açısından belirtilmiştir. Deniz Gezmiş ve arkadaşları tarafından kaçırılan bu dört asker daha sonra serbest bırakılmışlarsa da önceki günlerde askerlerin ve onları kaçıranların bulunması için ODTÜ'ye girmek isteyen güvenlik güçleriyle öğrenciler arasında çıkan çatışma sonucu komando eri Mevlüt Meriç'in öldürülmesi Türk Silahlı Kuvvetlerinde büyük tepki yaratmıştır. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, "Orta Doğu Teknik Üniversitesinde, Türk askerine, Türk oldukları iddiasında bulunanların ateş etmeleri Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde nefret uyandırmıştır." demiştir. 12 Mart Muhtırası'ndan kısa süre önce meydana gelen bu olay ülke gündemini oldukça meşgul etmiştir.
9 Mart 1971 darbe teşebbüsü
Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından emir komuta zinciri içerisinde 12 Mart Muhtırası verilmemiş olsaydı TSK içinde kurulmuş olan ve içlerinde emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun da bulunduğu askerî cunta harekete geçebilirdi. Cunta içine sızmış ve önemli görevler üstlenmiş olan Mahir Kaynak vasıtası ile darbe planları önceden haber alınmış ve darbeye adı karışan ve orgeneral rütbesinden daha kıdemsiz olanlar resen emekliye sevk edilmişlerdir.
12 Mart 1971 Darbesi'ne giden süreçte Doğan Avcıoğlu'nun çıkardığı Devrim gazetesi etrafında toplanan ve içlerinde 27 Mayıs Darbesi'ni yapan Millî Birlik Komitesinin gerçek lideri emekli Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun da bulunduğu "Millî Demokratik Devrimciler", o dönemin siyasi partilerinin demokrasi anlayışının bir oyalamaca olduğunu ileri sürerek "ulusçu-devrimci yöntem" olarak ifade edilen ilkeler doğrultusunda parlamento dışı muhalefeti savunuyorlardı. Devrim gazetesinin Genel Yayın Yönetmeni Hasan Cemal, çok sonraları anılarını anlattığı Cumhuriyet'i Çok Sevmiştim adlı kitabında, o zamanki maksatlarının, "ulusalcı subayları ikna ederek onlarla birlikte bir 'Millî Demokratik Devrim' darbesi yapmak" olduğunu yazdı.
9 Mart 1971 tarihinde planlanan darbe, içlerinde Mahir Kaynak ve Mehmet Eymür'ün de bulunduğu Millî İstihbarat Teşkilatı mensuplarının durumu Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç ve 1. Ordu Komutanı Orgeneral Faik Türün'e haber vermesiyle akamete uğratıldı.
Muhtıra
Muhtıra, 12 Mart 1971 günü saat 13.00'te TRT radyolarından okunan bildiri ile ilan edilmiştir. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Celal Eyiceoğlu'nun imzasını taşıyan muhtıra şöyleydi:
1. Parlamento ve Hükûmet süregelen tutum, görüş ve icraatı ile yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, ATATÜRK'ün bize hedef verdiği çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve Anayasa'nın öngördüğü reformları tahakkuk ettirememiş olup Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.
2. Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silâhlı Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duyduğu üzüntü ve ümitsizliği giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayışla Meclislerimizce değerlendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek ve Anayasa'nın öngördüğü reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak ve inkılâp kanunlarını uygulayacak kuvvetli ve inandırıcı bir Hükûmetin demokratik kurallar içinde teşkili zarurî görülmektedir.
3. Bu husus sür'atle tahakkuk ettirilemediği takdirde, Türk Silâhlı Kuvvetleri kanunların kendisine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti'ni korumak ve kollamak görevini yerine getirerek idareyi doğrudan doğruya üzerine almağa kararlıdır.
Bilgilerinize.
Muhtıra sonrası
Muhtıra metninde geçen "Atatürk'ün bize verdiği hedef" gibi ifadeler nedeniyle Doğu Perinçek, Mihri Belli gibi isimlerin olduğu Millî Demokratik Devrimciler ve Mahir Çayan'ın etkisindeki DEV-GENÇ, TÖS, DİSK ve Hikmet Kıvılcımlı gibi sol görüşlü çevreler tarafından muhtıra sosyalist görüş lehine müdahale edildiği zannıyla ilk günlerinde desteklendi. TİP'in büyük çoğunluğu desteklemese de, milletvekili sıfatıyla Mehmet Ali Aybar da muhtıra sonrası kurulan I. Erim Hükûmetini destekledi.
Reform Hükûmeti
Ordu, 12 Mart 1971'de bir muhtıra verdi. Parlamento feshedilmedi, partiler kapatılmadı, Anayasa askıya alınmadı. Ama koşullar çok değişmişti. Askerler bir teknokrat hükûmeti istiyorlardı. Eğer böyle bir tarafsız başbakan Meclis içinden çıkar da güvenoyu alırsa sorun kalmazdı. Bunun için tarafsız bir milletvekili aranmaya başlandı. CHP Kocaeli milletvekili Nihat Erim ismi üzerinde anlaşıldı. Erim CHP'den istifa etti. 26 Mart 1971'de hükûmeti kurdu. Böylece artık bağımsız başbakan olan Erim, "partilerüstü reform hükûmeti"ni kurdu. Erim, başbakan olduktan sonra CHP genel başkanı İsmet İnönü, Erim hükûmetine destek vereceğini açıklamıştır.
Anayasa değişiklikleri
1961 Anayasası gerek kendinden önceki 1924 Anayasası'ndan gerek günümüz 1982 Anayasası'ndan başta hak arama özgürlüğü grev hakkı ve sendikalar ile ilgili haklar olmak üzere temel hak ve hürriyetleri daha güçlü şekilde garanti eden hukuk profesörleri tarafından hazırlanmış bir anayasaydı. 1971 muhtırası döneminde 1421 Sayılı Kanun ve 1488 Sayılı Kanun ile 1961 Anayasası'nda birtakım değişiklikler yapılmıştır bu değişikliklerlerden en çok göze çarpanı temel hak ve özgürlükleri garanti eden hükümde değişiklik yapılmasıdır. Bu kapsamda, anayasanın 11. maddesi değiştirilerek bütün hak ve özgürlüklere ilişkin genel bir sınırlama prensibi getirilmiştir. Bu değişiklikle hak ve hürriyetlerin, cumhuriyet rejimine zarar verecek şekilde kullanılamayacağı ve kamu düzeni için özgürlüklerin sınırlanabileceği vurgulanmıştır. Aynı kanun ile hak arama özgürlüğüne dair bir yasama kısıntısı getirilmiş. Hakimler Kurulunun ve Savcılar Kurulunun kararlarına karşı yargı yolu kapatılmıştır. Bu yasama kısıntısı daha sonra anayasa mahkemesi tarafından hukuk devleti ilkesine aykırı bulunarak iptal edilmiştir.
Orduda tasfiye
Muhtırayı veren Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, orgeneral rütbesindekiler hariç 9 Mart 1971 darbe teşebbüsüne adı karışan başta Tümgeneral Celil Gürkan olmak üzere tüm subayları resen emekliye sevk etti. 1. Ordu Komutanı Orgeneral Faik Türün de bu teşebbüse adı karışan Devrim yazarlarını Ziverbey Köşkü'nde Millî İstihbarat Teşkilatı vasıtasıyla sorguya çekti. Bu sorgularda, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Faruk Gürler ve Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur'un da 9 Mart hareketine önce destek verdikleri fakat sonra istihbarat bilgileri Genelkurmay Başkanı Tağmaç'a ulaşınca desteklerini geri çektikleri ortaya çıktı.
Balyoz Harekâtı
İsrail Başkonsolosu'nun Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi militanları tarafından kaçırılıp öldürülmesinden sonra İstanbul'da sol görüşlü yasak yayınların toplanması için ilan edilen sokağa çıkma yasağı ve tutuklamalar zinciridir. Sonucunda TİP ve DİSK kapatılmıştır.
14 Ekim 1973 genel seçimleri
14 Ekim 1973 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde TBMM 15. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Bunun sonucunda 185 milletvekiliyle CHP iktidar, Bülent Ecevit de başbakan olmuştur.
İlgili belgeseller
- 12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi
- 12 Mart Belgeseli 32. Gün
- 12 Mart Belgeseli Renklerin Çatışması
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . 12 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 17 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ . 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2009.
- ^ . 16 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009.
- ^ . 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ . 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ . 4 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ "Şehit Komando eri Mevlüt Meriç'in annesine, eşine ve çocuğuna vatanî hizmet tertibinden aylık bağlanması hakkında Kanun" (PDF). 5 Mart 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2023.
- ^ Yasin Coşkun "12 Mart 1971 Muhtırasının İngiliz Arşiv Belgelerindeki Yansıması 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .".
- ^ . 20 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ . 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ . 1 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2009.
- ^ "Yazarlar | Gazete Yazarları | Milliyet Köşe Yazarları". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2008.
- ^ . 25 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2008.
- ^ Suavi Aydın, Yüksel Taşkın (2014). 1960'tan günümüze Türkiye tarihi. 2. baskı. Yüksel Taşkın. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 206. ISBN . OCLC 898136871. Erişim tarihi: 1 Mart 2023.
- ^ Hikmet Kıvılcımlı (16 Mart 1971). "Ordu Kılıcını Attı" (PDF). Sosyalist Haftalık Siyasi Gazete. s. 5. 9 Aralık 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Mart 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Şubat 2009.
- ^ Karataş, İsrafil (14 Eylül 2020). "MİLLİYETÇİ MUHAFAZAKÂR AYDINLARIN 12 MART'A BAKIŞINA BİR ÖRNEK: TÜRK AYDINLAR OCAĞI'NIN CUMHURBAŞKANI CEVDET SUNAY'A SUNDUĞU RAPOR". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 20 (40): 253-287. ISSN 1300-0756.
- ^ "12 Mart Muhtırası Sonrası 1961 Anayasası'nda Yapılan Değişiklikler Üzerine Bir Değerlendirme". İnsan ve toplum bilimleri araştırmaları dergisi. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024.
- ^ "Haberler, Haber, Son Dakika Haberler, Gazeteler - Yeni Şafak". 3 Kasım 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Şubat 2009.
- ^ . Türkiye Büyük Millet Meclisi. 10 Mart 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
12 Mart Muhtirasi 12 Mart 1971 tarihinde Turk Silahli Kuvvetleri Komuta Kademesinin Genelkurmay Baskani Orgeneral Memduh Tagmac Kara Kuvvetleri Komutani Orgeneral Faruk Gurler Deniz Kuvvetleri Komutani Oramiral Celal Eyiceoglu ve Hava Kuvvetleri Komutani Orgeneral Muhsin Batur imzasiyla Cumhurbaskani Cevdet Sunay a bir muhtira vererek 32 Turkiye Hukumetini istifaya zorladigi askeri mudahaledir 12 Mart MuhtirasiTarih12 Mart 1971 53 yil once 1971 03 12 Konum TurkiyeTurAskeri muhtiraEtkenSuleyman Demirel in iktidar uzerindeki kontrolunu kaybettigi ve artan toplumsal duzensizlik anarsi ve terorle bas edemedigi inanci Turkiye de sag sol catismasi Reform beklentisi Sol goruslu Milli Demokratik Devrimcilerin darbe hazirligiDuzenleyenTurk Silahli KuvvetleriSonucSuleyman Demirel Hukumeti istifa etti 9 Mart 1971 Darbe Tesebbusu ne katilanlar ordudan tasfiye edildi Reform Hukumeti kuruldu Sikiyonetim ilan edildi ve asiri sol orgutlere yonelik Balyoz Harekati baslatildi Deniz Gezmis Yusuf Aslan ve Huseyin Inan idam edildi Vikikaynak ta 12 Mart Muhtirasi ile ilgili metin bulabilirsiniz Muhtira oncesiMilli Demokratik Devrim Turkiye de 1970 li yillarda askeri bir mudahale ile sosyalist devrimin gerceklesmesi gerektigini savunan dusuncedir Dogan Avcioglu nun basi cektigi Yon ve Devrim dergileri Milli Demokratik Devrim in savunucusuydu ve 12 Mart Sureci nde onemli bir yere sahipti Dogan Avcioglu nun yazilari ve kitaplari ordu icerisindeki bazi genc subaylar tarafindan benimseniyordu Cesitli cunta planlari yapiliyor ve lider olarak Muhsin Batur ve Faruk Gurler goruluyordu Ancak Faruk Gurler ve Muhsin Batur bu planlara yaklasmamisti ve Milli Demokratik Devrim taraftari sol goruslu subaylari 12 Mart Muhtirasi sonrasi tasfiye etmislerdi Kanli Pazar Hurriyet gazetesi Kanli Pazar Kanli Pazar 16 Subat 1969 tarihinde Istanbul Beyazit Meydani nda ABD nin 6 Filo sunu protesto etmek icin 76 genclik orgutunun toplandigi sirada meydana gelen olaylardir Gosteri icin Valilikten izin alinmistir Gosteri yapilmadan onceki gunlerde Komunizmle Mucadele Dernegi uyarilarda bulunarak halki tepkiye cagirdi O gun diger bir grup da Beyazit Meydani nda tasli sopali beklemeye koyuldu Iki grup meydanda karsilasti Olaylar sirasinda ve adli gencler bicaklanarak olduruldu 20 Mayis 1969 1966 da Cumhurbaskani Cemal Gursel in hastaligi yuzunden TBMM tarafindan gorevinden alinmasindan sonra cumhurbaskanligina Genelkurmay Baskani Cevdet Sunay secildi Sunay dan bosalan genelkurmay baskanligi gorevini 16 Mart 1966 da Cemal Tural devraldi Tural in 3 yillik genelkurmay baskanligi gorevinden sonra 16 Mart 1969 da yerine Memduh Tagmac getirildi Mayis ayinda Meclise 218 imzali bir anayasa degisikligi teklifi verildi ve siyasi haklarin iadesi ongoruldu 14 Mayis 1969 tarihinde uzun yillardir kavgali olan iki lider Ismet Inonu ve Celal Bayar bulustular ve baristilar DP lilere haklarinin iadesini zaten CHP de ongoruyor hatta Inonu bu fikre onculuk ediyordu Ayni gunlerde Ankara daki genelkurmay karargahindaysa cok farkli hazirliklar yapiliyor ve ordu Bayar ve arkadaslarina siyasi haklarinin iade edilmemesi icin darbe yapmayi dusunuyordu Amerikan Disisleri Bakanliginin belgelerine gore 19 Mayis 1969 aksami Ankara daki Merkezi Istihbarat Teskilatindaki bir CIA gorevlisinin Washington a gonderdigi mesajda Turk Silahli Kuvvetlerinin mudahaleye 16 Mayis gunu karar verdigi soyleniyordu Ayni gun Cumhurbaskani Sunay Genelkurmay Baskani ve kuvvet komutanlariyla bir hayli uzun bir gorusme yapmisti Bu gorusme sonrasi ordunun anayasa degisikligini istemedigi saklanamaz bir gercek halini almis gazetelere de yansimisti 20 Mayis ta Inonu Cumhurbaskani Sunay a bir mektup yazdi Mektupta Sayin Cumhurbaskani CHP Genel Baskani olarak ben ve partimin yetkili organlari siyasi haklarin iadesi icin Millet Meclisine verilmis bulunan 218 imzali bir anayasa degisikligi teklifini destekleme karari aldigimizdan beri gerek Zati Devletlerinin gerek bazi yuksek komutanlarin uyari ve israrlarina muhatap olmaktayiz deniyordu Inonu darbe tehdidine karsi duruyordu Suleyman Demirel de ayni gun partisinin grup toplantisinda bir konusma yapti ve Asker muhtira vermedi dedi sonra ekledi Secimlere gidelim Hem Meclisin verdigi oylar bosa gitmez hem de Senatomuz zedelenmez Ordu Hukumete bir muhtira vermemistir Biz bazi sikintilar icindeyiz Sonuc olarak birkac gun sonra anayasa degisikligi teklifi Komisyona geri cekildi sonra genel secime gidildi Suleyman Demirel onderliginde Adalet Partisi 1969 Turkiye genel secimlerinde buyuk basari kazanarak yeniden tek basina iktidar oldu Bayar ve arkadaslarinin 27 Mayis Darbesi yle kaybettikleri siyasi haklari 1970 lerin ortalarina kadar da iade edilmedi 12 Ekim 1969 genel secimleri Bu genel secim ile TBMM 14 donem milletvekilleri secilmistir Bu secime gore Adalet Partisi aldigi 46 55 lik oyla Meclise 256 milletvekili gonderip iktidar partisi Suleyman Demirel ise basbakan olmustur Cumhuriyet Halk Partisi ise Meclise gonderdigi 143 milletvekiliyle ana muhalefet partisi olmustur 15 16 Haziran Olaylari 1970 te calisma yasamini ve temel sendikalar mevzuatini duzenleyen 274 sayili Is Yasasi ile 275 sayili Sendikalar Yasasi nda degisiklik yapan tasari Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisinin is birligiyle once Millet Meclisi ardindan Senatodan gecirildi Yapilan degisiklik iscilerin sendika secme ozgurlugunu onemli olcude kisitlamakta sendika degistirmeyi guclestirmekteydi Yasa taslagi 11 Haziran 1970 te Cumhurbaskani Cevdet Sunay in onaylamasiyla yururluge girdi Kanunlasan tasari esas olarak TURK IS ten DISK e isci akisini onlemeyi amaclamaktaydi DISK ve bagli sendikalar yeni yasaya tepki gosterdiler Turkiye Isci Partisi ise soz konusu yasa degisikliklerini Anayasa Mahkemesine goturecegini acikladi ve iptal davasi acti DISK li sendikacilarin ve yoneticilerin tepkileri 15 Haziran 1970 sabahi Istanbul un belli basli merkezlerine dogru yuruyuse gecmeleriyle yeni bir evreye girdi Gosterilere pek cok fabrikadan 75 000 dolaylarinda isci katildi Gosterilen tepki esas olarak DISK uyesi iscilerden geldigi halde yuruyuslere cok sayida TURK IS iscisi de toplu halde katildi Olaylarin birinci gunu aksami Bakanlar Kurulu 60 gunluk bir sikiyonetim ilan etti DISK ve bagli sendikalarin yoneticilerinin pek cogu sikiyonetim mahkemelerince tutuklandilar ve yargilandilar Kadikoy de meydana gelen olaylarda 2 isci 1 polis ve 1 esnaf oldu 16 Haziran da Ankara Adana Bursa ve Izmir de de kucuk capli olaylar yasandi Ogrenci olaylari Siyasi krizler ve isci sendikalari tarafindan gerceklestirilen eylemlerin yani sira hukumetin ustesinden gelmesi gereken bir baska durum da universitelerdeki ogrenci olaylariydi Solun bir nevi yukselise gectigi yillardi Universiteliler hukumeti politikalari nedeniyle agir bir sekilde elestiriyorlar ve Turkiye yi Amerikan bagimliligindan kurtaracaklarini iddia ediyorlardi Fakat bu durum universiteleri bir nevi catisma merkezi haline getiriyordu cunku karsit goruslu gruplar pek cok zaman karsi karsiya geliyorlar ve olaylar cikiyordu Ingiliz Buyukelciligi de bu duruma dikkat cekmis ve universitelerin icinde bulundugu bu durumun askerlerin ulkeye mudahalesine zemin hazirladigi yonunde bir degerlendirmede bulunmustu Dort Amerikan askerinin kacirilmasi da durumun ciddiyetini ortaya koymasi acisindan belirtilmistir Deniz Gezmis ve arkadaslari tarafindan kacirilan bu dort asker daha sonra serbest birakilmislarsa da onceki gunlerde askerlerin ve onlari kaciranlarin bulunmasi icin ODTU ye girmek isteyen guvenlik gucleriyle ogrenciler arasinda cikan catisma sonucu komando eri Mevlut Meric in oldurulmesi Turk Silahli Kuvvetlerinde buyuk tepki yaratmistir Genelkurmay Baskani Orgeneral Memduh Tagmac Orta Dogu Teknik Universitesinde Turk askerine Turk olduklari iddiasinda bulunanlarin ates etmeleri Turk Silahli Kuvvetleri bunyesinde nefret uyandirmistir demistir 12 Mart Muhtirasi ndan kisa sure once meydana gelen bu olay ulke gundemini oldukca mesgul etmistir Cemal Madanoglu9 Mart 1971 darbe tesebbusu Turk Silahli Kuvvetleri tarafindan emir komuta zinciri icerisinde 12 Mart Muhtirasi verilmemis olsaydi TSK icinde kurulmus olan ve iclerinde emekli Korgeneral Cemal Madanoglu nun da bulundugu askeri cunta harekete gecebilirdi Cunta icine sizmis ve onemli gorevler ustlenmis olan Mahir Kaynak vasitasi ile darbe planlari onceden haber alinmis ve darbeye adi karisan ve orgeneral rutbesinden daha kidemsiz olanlar resen emekliye sevk edilmislerdir 12 Mart 1971 Darbesi ne giden surecte Dogan Avcioglu nun cikardigi Devrim gazetesi etrafinda toplanan ve iclerinde 27 Mayis Darbesi ni yapan Milli Birlik Komitesinin gercek lideri emekli Korgeneral Cemal Madanoglu nun da bulundugu Milli Demokratik Devrimciler o donemin siyasi partilerinin demokrasi anlayisinin bir oyalamaca oldugunu ileri surerek uluscu devrimci yontem olarak ifade edilen ilkeler dogrultusunda parlamento disi muhalefeti savunuyorlardi Devrim gazetesinin Genel Yayin Yonetmeni Hasan Cemal cok sonralari anilarini anlattigi Cumhuriyet i Cok Sevmistim adli kitabinda o zamanki maksatlarinin ulusalci subaylari ikna ederek onlarla birlikte bir Milli Demokratik Devrim darbesi yapmak oldugunu yazdi 9 Mart 1971 tarihinde planlanan darbe iclerinde Mahir Kaynak ve Mehmet Eymur un de bulundugu Milli Istihbarat Teskilati mensuplarinin durumu Genelkurmay Baskani Orgeneral Memduh Tagmac ve 1 Ordu Komutani Orgeneral Faik Turun e haber vermesiyle akamete ugratildi MuhtiraMuhtira 12 Mart 1971 gunu saat 13 00 te TRT radyolarindan okunan bildiri ile ilan edilmistir Genelkurmay Baskani Orgeneral Memduh Tagmac Kara Kuvvetleri Komutani Orgeneral Faruk Gurler Hava Kuvvetleri Komutani Orgeneral Muhsin Batur ve Deniz Kuvvetleri Komutani Oramiral Celal Eyiceoglu nun imzasini tasiyan muhtira soyleydi 1 Parlamento ve Hukumet suregelen tutum gorus ve icraati ile yurdumuzu anarsi kardes kavgasi sosyal ve ekonomik huzursuzluklar icine sokmus ATATURK un bize hedef verdigi cagdas uygarlik seviyesine ulasmak umidini kamuoyunda yitirmis ve Anayasa nin ongordugu reformlari tahakkuk ettirememis olup Turkiye Cumhuriyeti nin gelecegi agir bir tehlike icine dusurulmustur 2 Turk milletinin ve sinesinden cikan Silahli Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkinda duydugu uzuntu ve umitsizligi giderecek carelerin partiler ustu bir anlayisla Meclislerimizce degerlendirilerek mevcut anarsik durumu giderecek ve Anayasa nin ongordugu reformlari Ataturkcu bir gorusle ele alacak ve inkilap kanunlarini uygulayacak kuvvetli ve inandirici bir Hukumetin demokratik kurallar icinde teskili zaruri gorulmektedir 3 Bu husus sur atle tahakkuk ettirilemedigi takdirde Turk Silahli Kuvvetleri kanunlarin kendisine vermis oldugu Turkiye Cumhuriyeti ni korumak ve kollamak gorevini yerine getirerek idareyi dogrudan dogruya uzerine almaga kararlidir Bilgilerinize Muhtira sonrasiMuhtira metninde gecen Ataturk un bize verdigi hedef gibi ifadeler nedeniyle Dogu Perincek Mihri Belli gibi isimlerin oldugu Milli Demokratik Devrimciler ve Mahir Cayan in etkisindeki DEV GENC TOS DISK ve Hikmet Kivilcimli gibi sol goruslu cevreler tarafindan muhtira sosyalist gorus lehine mudahale edildigi zanniyla ilk gunlerinde desteklendi TIP in buyuk cogunlugu desteklemese de milletvekili sifatiyla Mehmet Ali Aybar da muhtira sonrasi kurulan I Erim Hukumetini destekledi Nihat ErimReform Hukumeti Ordu 12 Mart 1971 de bir muhtira verdi Parlamento feshedilmedi partiler kapatilmadi Anayasa askiya alinmadi Ama kosullar cok degismisti Askerler bir teknokrat hukumeti istiyorlardi Eger boyle bir tarafsiz basbakan Meclis icinden cikar da guvenoyu alirsa sorun kalmazdi Bunun icin tarafsiz bir milletvekili aranmaya baslandi CHP Kocaeli milletvekili Nihat Erim ismi uzerinde anlasildi Erim CHP den istifa etti 26 Mart 1971 de hukumeti kurdu Boylece artik bagimsiz basbakan olan Erim partilerustu reform hukumeti ni kurdu Erim basbakan olduktan sonra CHP genel baskani Ismet Inonu Erim hukumetine destek verecegini aciklamistir Anayasa degisiklikleri 1961 Anayasasi gerek kendinden onceki 1924 Anayasasi ndan gerek gunumuz 1982 Anayasasi ndan basta hak arama ozgurlugu grev hakki ve sendikalar ile ilgili haklar olmak uzere temel hak ve hurriyetleri daha guclu sekilde garanti eden hukuk profesorleri tarafindan hazirlanmis bir anayasaydi 1971 muhtirasi doneminde 1421 Sayili Kanun ve 1488 Sayili Kanun ile 1961 Anayasasi nda birtakim degisiklikler yapilmistir bu degisikliklerlerden en cok goze carpani temel hak ve ozgurlukleri garanti eden hukumde degisiklik yapilmasidir Bu kapsamda anayasanin 11 maddesi degistirilerek butun hak ve ozgurluklere iliskin genel bir sinirlama prensibi getirilmistir Bu degisiklikle hak ve hurriyetlerin cumhuriyet rejimine zarar verecek sekilde kullanilamayacagi ve kamu duzeni icin ozgurluklerin sinirlanabilecegi vurgulanmistir Ayni kanun ile hak arama ozgurlugune dair bir yasama kisintisi getirilmis Hakimler Kurulunun ve Savcilar Kurulunun kararlarina karsi yargi yolu kapatilmistir Bu yasama kisintisi daha sonra anayasa mahkemesi tarafindan hukuk devleti ilkesine aykiri bulunarak iptal edilmistir Orduda tasfiye Muhtirayi veren Genelkurmay Baskani Orgeneral Memduh Tagmac orgeneral rutbesindekiler haric 9 Mart 1971 darbe tesebbusune adi karisan basta Tumgeneral Celil Gurkan olmak uzere tum subaylari resen emekliye sevk etti 1 Ordu Komutani Orgeneral Faik Turun de bu tesebbuse adi karisan Devrim yazarlarini Ziverbey Kosku nde Milli Istihbarat Teskilati vasitasiyla sorguya cekti Bu sorgularda Kara Kuvvetleri Komutani Orgeneral Faruk Gurler ve Hava Kuvvetleri Komutani Orgeneral Muhsin Batur un da 9 Mart hareketine once destek verdikleri fakat sonra istihbarat bilgileri Genelkurmay Baskani Tagmac a ulasinca desteklerini geri cektikleri ortaya cikti Balyoz Harekati Israil Baskonsolosu nun Turkiye Halk Kurtulus Partisi Cephesi militanlari tarafindan kacirilip oldurulmesinden sonra Istanbul da sol goruslu yasak yayinlarin toplanmasi icin ilan edilen sokaga cikma yasagi ve tutuklamalar zinciridir Sonucunda TIP ve DISK kapatilmistir 14 Ekim 1973 genel secimleri 14 Ekim 1973 tarihinde gerceklestirilen genel secimlerde TBMM 15 donem milletvekilleri secilmistir Bunun sonucunda 185 milletvekiliyle CHP iktidar Bulent Ecevit de basbakan olmustur Ilgili belgeseller12 Mart Ihtilalin Pencesinde Demokrasi 12 Mart Belgeseli 32 Gun 12 Mart Belgeseli Renklerin CatismasiAyrica bakiniz32 Turkiye HukumetiKaynakca 12 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi 17 Mart 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2009 26 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 a b Arsivlenmis kopya 30 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2009 16 Mart 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Subat 2009 5 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 4 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 Sehit Komando eri Mevlut Meric in annesine esine ve cocuguna vatani hizmet tertibinden aylik baglanmasi hakkinda Kanun PDF 5 Mart 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Mart 2023 Yasin Coskun 12 Mart 1971 Muhtirasinin Ingiliz Arsiv Belgelerindeki Yansimasi 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde 20 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 Arsivlenmis kopya 30 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2020 18 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 1 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ekim 2009 Yazarlar Gazete Yazarlari Milliyet Kose Yazarlari 4 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mart 2008 25 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2010 Arsivlenmis kopya 16 Mart 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mart 2008 Suavi Aydin Yuksel Taskin 2014 1960 tan gunumuze Turkiye tarihi 2 baski Yuksel Taskin Istanbul Iletisim Yayinlari s 206 ISBN 978 975 05 1462 3 OCLC 898136871 Erisim tarihi 1 Mart 2023 Hikmet Kivilcimli 16 Mart 1971 Ordu Kilicini Atti PDF Sosyalist Haftalik Siyasi Gazete s 5 9 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Mart 2023 Arsivlenmis kopya 27 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Subat 2009 Karatas Israfil 14 Eylul 2020 MILLIYETCI MUHAFAZAKAR AYDINLARIN 12 MART A BAKISINA BIR ORNEK TURK AYDINLAR OCAGI NIN CUMHURBASKANI CEVDET SUNAY A SUNDUGU RAPOR Cagdas Turkiye Tarihi Arastirmalari Dergisi 20 40 253 287 ISSN 1300 0756 12 Mart Muhtirasi Sonrasi 1961 Anayasasi nda Yapilan Degisiklikler Uzerine Bir Degerlendirme Insan ve toplum bilimleri arastirmalari dergisi 22 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mayis 2024 Haberler Haber Son Dakika Haberler Gazeteler Yeni Safak 3 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Subat 2009 Turkiye Buyuk Millet Meclisi 10 Mart 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2020