Informbiro dönemi

Informbiro dönemi, Yugoslavya tarihinde, 1948'in ortalarında Tito-Stalin ayrılığının ardından, ülkenin 1955'te Belgrad deklarasyonunun imzalanmasıyla Sovyetler Birliği ile kısmi yakınlaşmasına kadar süren bir dönemdi. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Josip Broz Tito liderliğindeki Yugoslavya, Doğu Bloku'nun çıkarlarıyla bağdaşmayan bir dış politika izledi. Sonunda bu, kamuoyunda çatışmaya yol açtı, ancak Yugoslav liderliği, önemli dış ve iç baskılara rağmen Sovyet taleplerine boyun eğmemeye karar verdi. Dönem, Yugoslavya'daki siyasi muhalefetin zulmüne tanık oldu ve binlerce kişinin hapsedilmesine, sürgüne gönderilmesine veya zorunlu çalışmaya gönderilmesine neden oldu. 1948 ile 1953 yılları arasında 100 Yugoslav vatandaşı ciddi şekilde yaralandı veya öldürüldü, bazı kaynaklar Goli otok esir kampında 400 kişinin hayatını kaybettiğini iddia ediyor. Tasfiyeler, Yugoslavya'nın güvenlik aygıtının ve ordusunun önemli sayıda üyesini içeriyordu.

Yugoslavya altı cumhuriyetten oluşan bir federasyondu. Sırbistan içinde iki vilayet vardı.

Yugoslavya'nın ekonomisi SSCB ve Sovyet müttefikleri ile ticarete dayandığından Doğu Bloku ile olan bu kopuş, Yugoslavya için önemli ekonomik zorluklara neden oldu. Ülke içindeki ekonomik baskılar, nihayetinde sosyalist özyönetimin getirilmesi ve reformları resmîleştiren anayasa değişiklikleri yoluyla ülkenin ademi merkeziyetçiliğinin artmasıyla sonuçlanacak reformlara yol açtı.

Amerika Birleşik Devletleri, Soğuk Savaş sırasında Doğu Bloku ile Yugoslavya arasındaki anlaşmazlığı Doğu Bloku'nu daha da parçalamak için bir fırsat olarak gördü ve sonuç olarak ülkeye ekonomik ve askeri yardım, kredi ve diplomatik destek sağladı. Yeni dış politika koşulları, Tito'nun Yunan İç Savaşı'nda Yugoslavya'nın Komünist güçlere verdiği desteği sona erdirmesine ve Yunanistan ve Türkiye ile bir işbirliği ve savunma anlaşması olan Balkan Paktı'nı imzalamasına yol açtı.

Sanatçılar, Yugoslav Partizanlarının savaş zamanı mücadelesinde ve yeni altyapının inşasında ilham aramaya teşvik edildiğinden, dönemin Yugoslavya'nın çağdaş sanatı ve popüler kültürü üzerinde bir etkisi oldu. Bu dönemde bu konuyu ele alan pek çok edebi eser ve film yapılmıştır.

"Informbiro dönemi" tanımlaması, komünist hükûmetler arasındaki ayrışmayı azaltmayı amaçlayan Stalin tarafından başlatılan bir örgüt olan Komünist Bilgi Bürosu'ndan doğdu.

Arka plan

Josip Broz Tito

Josef Stalin

Joseph Stalin ve Josip Broz Tito arasındaki ilişkiler, İkinci Dünya Savaşı sırasında, Mihver Devletlerinin Yugoslavya'yı işgalden kurtarmak için oluşan Yugoslav Partizanlarının Mihver güçlerini yenmek ve Komünist fikirleri desteklemek dışında farklı çıkarlar peşinde koştuğu için sık sık gergindi. Bununla birlikte, Sovyet danışmanları 1944 sonbaharında Yugoslavya'ya geldiler ve ekonomik ve özellikle silah ve savunma sanayisinde yardım sözü verdiler. Ancak Şubat 1947'de çok az yardım gelmişti. Eylül 1947'de Sovyetler, Kominform olarak da bilinen Komünist ve İşçi Partileri Enformasyon Bürosunu kurduğunda, merkezini Yugoslavya'nın başkenti Belgrad'da kurmakta ısrar ettiler ve ajanlarının Yugoslavya'ya erişimini genişlettiler.

Savaştan sonra, Stalin ve Tito ve dolayısıyla SSCB ve Yugoslavya, dış ilişkiler, ekonomik politikalar ve hatta Komünist bir toplumun gelişimine yönelik ideolojik yaklaşımlar alanlarında giderek farklılaşan hedeflere ve önceliklere sahip oldular. Bu çelişkili hedeflere rağmen Stalin, kendisine bir uydu devleti gibi davranan Arnavutluk'a yönelik Yugoslav politikasını destekledi. Sovyet-Yugoslav ilişkileri, Ağustos 1947'de Bulgaristan ve Yugoslavya'nın Bled'de bir dostluk ve karşılıklı yardım anlaşması imzalamasıyla önemli ölçüde daha da kötüye gitti. Bakan Vyaçeslav Molotov bunu kınadı.

II. Dünya Savaşı'nın son günlerinde Trieste'nin ve Karintiya'nın bir kısmını kontrol altına alan Tito, Avusturya'ya (özellikle Çekoslovakya'ya giden bir koridor umuduyla Karintiya ve Burgenland) ve Trieste de dahil olmak üzere bölgesinde İtalya'ya karşı bölgesel iddialarda bulundu. Yaşanan anlaşmazlık nedeniyle Trieste kenti Trieste Serbest Bölgesi olarak hem İtalya'dan hem de Yugoslavya'dan bağımsız bir bölge haline getirildi. Tito-Stalin ayrılığının ardından Sovyetler, Trieste anlaşmazlığında Yugoslavlara verdiği desteği geri çekti. Bu tutumun aynısını Yugoslavya'nın Avusturya ile Karintiya bölgesinde yaşadığı problemde de gösterdi ve Avusturya'yı destekler bir çizgi benimsedi. 1947'den beri Yugoslavya, Yunan İç Savaşı'nda Yunanistan Demokratik Ordusu'na (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Dimokratikós Stratós Elladas, DSE) her sene artacak şekilde yardım sağladı. Stalin, Yugoslav liderliğinden yardımın kesileceğine dair güvence aldıktan sonra bile, Tito Yunanistan Komünist Partisi'nden Nikos Zachariadis'e DSE'nin daha fazla yardıma güvenebileceğini bildirdi.

Kominformist tasfiyeler

İç düşmanlara zulüm

Aleksandar Ranković, Yugoslav Devlet Güvenlik İdaresi'nde özel bir Kominform karşıtı personel ağı kurdu.

Tito-Stalin bölünmesinin hemen ardından, iktidardaki Yugoslavya Komünist Partisi'nin (Komunistička partija Jugoslavije, KPJ) liderliği, kişisel sadakat konusundaki belirsizlikle karşı karşıya kaldı. İçişleri bakanı Aleksandar Ranković, kime güvenileceğini bilmenin imkansız olduğunu ve kişinin en yakın yoldaşlarının artık düşman olabileceğini belirtti. Tito ve Stalin, 1948'in başlarında açık bir bölünmeye yol açan mektuplaşmalarında bile, Tito, merkez komite üyesi Sreten Žujović ve eski sanayi bakanı Andrija Hebrang'a karşı harekete geçilmesi çağrısında bulundu. Žujović, merkez komite Stalin'in bilgi kaynağının kim olduğunu tartışırken Stalin'i açıkça destekleyen tek kişiydi. Tito, Hebrang'ın Sovyet güvensizliğinin ana kaynağı olduğunu iddia etti ve Ranković'i onu suçlamakla görevlendirdi. Ranković, Hebrang'ın 1942'deki esareti sırasında bir Ustaşa casusu olduğu ve daha sonra Sovyetlerin bu bilgiyi koz olarak kullanarak ona şantaj yaptığı yönünde suçlamalar uydurdu. Hem Žujović hem de Hebrang bir hafta içinde tutuklandı. Žujović ve Hebrang'ın ötesinde çok sayıda zulüm kurbanı vardı. Stalin'in gerçek veya algılanan destekçileri, Kominform'un resmi adındaki ilk iki kelimeye dayanan aşağılayıcı bir başlangıç olarak "Kominformistler" olarak adlandırıldı. Binlercesi hapsedildi, öldürüldü veya sürgüne gönderildi.

Ülkedeki duruma yanıt olarak Ranković, Devlet Güvenlik İdaresinde (Uprava državne bezbednosti, UDB) yardımcısından oluşan özel bir Kominform karşıtı personel ağı kurdu. Bu ağının merkezinde UDB'nin nominal başkanı Svetislav Stefanović Ćeća, Veljko Mićunović, Jovo Kapičić, Vojislav Biljanović, Mile Milatović ve Karşı İstihbarat Servisi'nin (Kontraobaveštajna služba, KOS) başkanı olarak Jefto Šašić vardı.

Yalnızca 1948–51'de 55.663 KPJ üyesi Kominformist olarak kaydedildi. Bu 1948 parti üyeliğinin % 19.52'sine tekabül ediyordu. Ancak aynı dönemde yarım milyondan fazla yeni üyenin eklenmesiyle üyelik artırıldı. KPJ üyeliğindeki Kominformistlerin sayısı ve oranı, federal kurucu cumhuriyetlere ve bölgelere ve etnik kökene göre önemli ölçüde değişiyordu. Üyelerin yarısından fazlası Sırbistan'da kayıtlıyken, toplam nüfusa göre en yüksek oran Karadağ'da bulundu.

Mutlak olarak Sırbistan'da ve nüfusuna kıyasla Karadağ'da göreceli olarak bu kadar yüksek Kominformist sayısı, burada geleneksel olarak gözlemlenen Rusofili ile açıklanıyor. Bu duygunun kökenleri, 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ile aynı zamana denk gelen Sırp İsyanları sırasında 1804-1815'te Rus İmparatorluk yardımına ve ardından, Sırbistan Prensliği'nin 1830'da diplomatik olarak tanınmasıyla diplomatik olarak bağlantılıdır. Karadağ'da bu duygu, Rus İmparatorluğu'nun 18. yüzyılın ortalarında Karadağ Prensliği'ni Osmanlı İmparatorluğu'na karşı korumak için harekete geçmesinden veya hareket ettiği algılanmasından bu yana güçlendi. Bu destek o günlerde SSCB'ye veriliyordu.

Tutuklananların kesin sayısı belirsizliğini koruyor, ancak 1983'te Radovan Radonjić, KPJ liderliğinin çeşitli seviyelerine mensup 2.616'sı dahil olmak üzere 16.288 kişinin tutuklandığını ve hüküm giydiğini belirtti. Ranković'e göre 51.000 kişi öldürüldü, hapsedildi veya zorunlu çalışmaya gönderildi. Çoğu yargılanmadan mahkûm edildi. Mahkûmlar, gerçek hapishanelerin yanı sıra Stara Gradiška'daki esir kampları ve Jasenovac'taki yeniden amaçlanan Ustaşa toplama kampı dahil olmak üzere çok sayıda yerde tutuldu. 1949'da Adriyatik'teki ıssız ve Sveti Grgur adalarında Kominformistler için özel amaçlı bir esir kampı inşa edildi.

Ordu ve güvenlik aygıtının tasfiyesi

Goli Otok esir kampı, SSCB'den ayrıldıktan sonra Stalin'i desteklemekten suçlu bulunan kişileri tutmak için inşa edildi.

Gizli polisin kendisi de tasfiyelerin hedef aldığı örgütler arasındaydı. Yugoslav kaynakları, 1.722 UDB askeri ve memurunun hüküm giydiğini belirtiyor. Saraybosna'nın ikinci bölgesindeki tüm UDB personelinin Kominform'a desteğini açıklamasının ardından özellikle Saraybosna'da UDB'ye karşı geniş kapsamlı tasfiyeler gerçekleştirildi. Tasfiyeler; Mostar ve Banaluka'daki UDB şefleri tarafından devam ettirildi. Federal organlarda veya Sırbistan, Bosna-Hersek ve Karadağ'da yüksek profilli pozisyonlarda Yarbay veya daha yüksek rütbeye sahip en az on yedi UDB memuru tutuklandı ve birkaç UDB memuru Romanya'ya kaçtı.

Yugoslav Ordusu saflarında Sovyetlere verilen desteği belirlemek zordur. Alt düzey tahminler, ordu personelinin %10-15'inin Sovyet konumunu desteklediğini gösteriyor. Yugoslav kaynakları, tutuklanan askeri üye sayısının Radonjić tarafından öne sürülen 4.153 subay ve asker ile Milovan Đilas tarafından tahmin edilen 7.000 tutuklu subay arasında olduğunu tahmin ediyor. Tasfiye, Yugoslav Partizan Yüksek Karargah taburunun savaş zamanı komutanı Momcilo Đurić de dahil olmak üzere doğrudan Tito'ya rapor veren başkanlık muhafız alayından 22 subayı içeriyordu.

Kliment Voroşilov, Mihail Frunze ve diğer Sovyet askeri akademilerinden kırk dokuz Yugoslav Ordusu mezunu, potansiyel Sovyet destekçileri olarak kabul edildi. Tito-Stalin bölünmesi sırasında SSCB'de bu tür akademilere gidenlerin çoğu asla Yugoslavya'ya geri dönmedi.

Bölünme özellikle Hava Kuvvetlerini etkiledi. Neredeyse tüm Hava Kuvvetleri subayları Sovyet eğitimi aldı ve bazıları hava kuvvetleri uçaklarıyla ülkeden kaçtı. Kaçanlar arasında hava kuvvetleri harekât servisinin başı olan Tümgeneral Pero Popivoda da vardı. Belgrad yakınlarındaki Batajnica, Zemun ve Pančevo hava üsleri sabotajcı grupların çok sayıda saldırısına tanık olurken, Zemun hava üssü komutanı ve yardımcısı Romanya'ya kaçtı.

Muhalefet ve direniş

Arso Jovanović başarısız bir darbeye başkanlık etti ve ardından Romanya'ya kaçarken öldürüldü.

Darbe girişimi

Bölünmenin hemen ardından, Sovyetler tarafından desteklenen en az bir başarısız askeri darbe girişimi oldu. Tito'nun savaş zamanı Yüksek Karargahının başkanı ve daha sonra Yugoslav Ordusu Genelkurmay Başkanı olan Albay General Arso Jovanović, Tümgeneral Branko Petričević Kadja ve Albay Vladimir Dapčević tarafından desteklendi. Sınır muhafızları Jovanović'i Romanya'ya kaçmaya çalışırken Vršac yakınlarında öldürdü, Petričević Belgrad'da tutuklandı ve Dapčević tam Macaristan sınırını geçmek üzereyken tutuklandı.

Göçmenler ve casuslar

Tito, bölünme sırasında ülke dışında olan Yugoslav uyruklu bir grup göçmenin muhalefetiyle karşılaştı ve Tito karşıtı grup oluşmaya başladı. Yugoslav kaynaklarına göre grup, eğitim için SSCB'ye ve Doğu Bloku'nun başka yerlerine gönderilen 475 özel olarak seçilmiş askeri ve sivil uzman ve nispeten az sayıda sığınmacı dahil olmak üzere 4.928 kişiden oluşuyordu. Başlangıçta, Yugoslavya'nın Romanya büyükelçisi Radonja Golubović onlara liderlik etti. Grupta Golubović'e ek olarak Macaristan, İsveç, Norveç ve Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilen diplomatlar da vardı. 1949'un sonlarına doğru, Popivoda sürgündeki muhalefetin tartışmasız lideri olarak kabul edildi ve grup kendisine Tito-Ranković Kliği ve Emperyalist Köleliğin Boyunduruğundan Yugoslavya Halklarının Kurtuluşu için Yugoslav Yurtseverler Birliği adını verdi.

Sovyet yetkilileri, göçmenleri çeşitli hatlarda örgütledi. Titoist karşıtı çabaları savunan birkaç gazetenin yayınlanmasını desteklediler, en etkilileri Za socijalističku Jugoslaviju (Sosyalist Yugoslavya İçin) ve Nova borba'ydı (Yeni Mücadele). Özgür Yugoslavya Radyosu, Bükreş'ten günlük propaganda yayınları yayınladı. Askerî personel, Yugoslav sınırlarının yakınında Macaristan, Romanya ve Bulgaristan'a konuşlandırılan dört uluslararası tugay halinde organize edilirken ve Ural Dağları'nda bir hava kuvvetleri birimi kurulurken, çeşitli askeri olmayan uzmanlar hükûmetin gelecekte devralınması için eğitildi. Uluslararası tugaylar, çeşitli Doğu Bloku ülkelerinden gönüllü olarak lanse edilen binlerce personeli içeriyordu.

Sovyet müttefikleri, 7.877 sınır olayının meydana geldiği Yugoslavya ile sınırlarını ablukaya aldı. 1953'e gelindiğinde, Sovyet veya Sovyet destekli saldırılar 27 Yugoslav güvenlik personelinin öldürülmesiyle sonuçlandı. 700'den fazla ajanın sınırı geçerek Yugoslavya'ya girdiği düşünülüyor; bunlardan 160'ı yakalandı ve 40'ı çatışmada öldürüldü.

İsyanlar

Yugoslav güvenlik aygıtı, başta Karadağ olmak üzere çeşitli bölgelerde de silahlı ayaklanmalarla karşı karşıya kaldı. Sonuç olarak, Bijelo Polje kasabasında KPJ örgütünün eski sekreteri Ilija Bulatović liderliğindeki ayaklanmayla mücadele etmek için 1948 yazı ve sonbaharında tüm bir UDB bölümü Karadağ'a konuşlandırıldı. Oradaki KPJ organizasyonuna ek olarak, Kolaşin, Berane, Çetine, Nikşik, Bar ve Danilovgrad'daki büyük kesimler veya tüm organizasyonlar Kominformistlere destek verdi. İsyancıları bastırmak için Karadağ hükûmetine Komnen Cerović başkanlığındaki özel bir görev gücü görevlendirildi. İsyanı geçici olarak bastırdılar. 1949'da Cerović'in gücü, Sandžak'ın Karadağ bölgesindeki isyancıların kalelerini ele geçirdi. Zeta Nehri vadisinde ve cumhuriyetin başkenti Titograd ile Nikşik arasındaki bölgede başka ayaklanmalar yaşandı. Nihayetinde isyancılar başarısız oldu.

Partizan güçlerinin etnik Sırp gazileri ve eski ordu subayları tarafından yönetilen iki ayaklanma daha Hırvatistan'ın Kordun, Lika, Banovina bölgelerinde ve 1950'de isyanın Cazin şehrinde toplandığı Bosna-Hersek'teki federal birimin sınırının hemen karşısında patlak verdi. Cazin bölgesinde isyancıların büyük bir kısmı aslında Müslüman köylülerdi. İsyanların nedenleri arasında; isyan liderlerinin savaş zamanı çabalarının gerçek veya algılanan yetersiz takdiri, çeşitli vergileri kaldırma vaatlerinin yerine getirilmemesi ve Kral II. Petar'ın tahta geri getirilmesi gibi sebepler vardı. Yugoslav yetkililer, isyancıları desteklemek için Avusturya'dan gelen sekiz eski Çetnik de dahil olmak üzere on casusu yakaladı. Ayaklanmalar hızla bastırıldı ve Yugoslav yetkililer onları Kominformizme bağladı. Aynı zamanda Slovenya'da da aynı şekilde başarısız, küçük çaplı bir isyan gerçekleşti.

Yugoslavya politikaları üzerindeki etki

Yugoslavya, bu fotoğrafın çekildiği Yeni Belgrad'ın inşası gibi büyük ölçekli emek yoğun altyapı çalışmalarına tanık oldu.

1948'in ortalarına kadar ekonomik gelişme

1948'den önce Yugoslav ekonomisi, işlenmiş mallar ve makineler karşılığında SSCB'ye devlet kontrollü tarım ürünleri ve hammadde ticaretine dayanıyordu. Stalin ile çatışma ilerledikçe, Yugoslavya'da genel makine kıtlığı ve yerel işgücü kıtlığı (özellikle kalifiye uzmanlar) yaşanıyordu. Çatışmanın devam edeceği anlaşıldığı için Yugoslavya kendi kendine yeterli olmaya ve askeri yeteneklerini geliştirmeye karar verdi, bu da altyapı ve personel için daha fazla bütçe harcamasına ve araştırma ve geliştirme kurumlarının kurulmasına yol açtı. Makine eksikliğini gidermek için fabrikalarda üçüncü vardiyalar başlatıldı. Yetkililer, hapis tehdidi altında, başka bir işte çalışmayanları ve aktif olarak tarım işi yapmayan köylüleri, ihracat için kömür veya cevher çıkaran madenlerde veya şantiyelerde çalışmak üzere seferber etti. Ordu için yiyecek ve yakıt stoklandı ve bu da pazar kıtlığına yol açtı.

Yardım için Amerika Birleşik Devletleri'ne dönüyoruz

Haziran 1948'de Yugoslavya, ABD ile Yugoslav makamlarının ABD'de tutulan altın rezervlerine erişmesine izin veren bir anlaşmaya vardı. Aynı zamanda Yugoslavya, Batı ile ticaret yapmak istediğini açıkladı.Yugoslavya, Amerika Birleşik Devletleri'nden ilk olarak 1948 yazında yardım istedi. Aralık ayında Tito, artan ticaret karşılığında Batı'ya stratejik hammaddelerin gönderileceğini duyurdu.

Şubat 1949'da ABD, Tito'ya ekonomik yardım sağlamaya karar verdi ve karşılığında ABD, Yugoslavya'daki iç durum konumunu tehlikeye atmadan Tito'dan DSE'ye verdiği desteği kesmesini talep edecekti. Nihayetinde Dışişleri Bakanı Dean Acheson, rejiminin doğası ne olursa olsun Tito'nun ABD'nin çıkarına olduğunu düşünüyordu. Ekim 1949'da Yugoslavya, Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğini aldı ve Sovyetlerin muhalefetine rağmen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde bir sandalye kazanma teklifi aldı.

SSCB ile anlaşmazlığın ardından ekonomi

Jablanica Barajı'nın inşası, Yugoslavya'daki en büyük altyapı işlerinden biri olarak Tito-Stalin bölünmesini takip eden dönemde gerçekleşti.

Doğu Bloku'nun Yugoslavya ile ticaretine yönelik Sovyet liderliğindeki abluka kademeli olarak yürürlüğe girdi ve 1949'da kadar yaptırımların hepsi yürürlüğe sokuldu. İlk yaptırım; Arnavutluk, Macaristan ve Romanya'dan petrolün durdurulmasıydı, ancak Yugoslavya, Trieste Serbest Bölgesi'ndeki Müttefik yetkililerden yaptığı petrol alımları sayesinde yaptırımları aştı. Amerika Birleşik Devletleri ile ticaret, 1948'de Yugoslavya'nın çeşitli mineraller ve cevherler karşılığında bir çelik haddehanesi, on beş petrol sondaj aleti, bir lastik üretim tesisi kurmak için gerekli endüstriyel altyapı için gerekli malzemeler, beş mobil tamir atölyesi ve birkaç bin traktör lastiği satın almasıyla başladı. Yıl sonuna kadar birçok Batı Avrupa ülkesiyle ticaret anlaşmaları imzaladı.

Amerika Birleşik Devletleri İhracat-İthalat Bankası (Exim Bank), ilk kredisini Ağustos 1949'un sonlarında, Sovyet ablukası tam olarak yürürlüğe girdiğinde onayladı. Şubat ayında alınan "Tito'yu ayakta tutma" kararını yansıtıyordu. Amerika Birleşik Devletleri Eylül ayına kadar Yugoslavya'yı tam destek vermeye başladı. Kısa süre sonra, Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası, Yugoslavya'nın bunları İngiltere, Fransa, İtalya ve Belçika'ya olan savaş öncesi borçlarını ödemek için kullanmasını gerektirmesine rağmen, kredileri de onayladı. Amerika Birleşik Devletleri, Belçika'ya nakit yerine ayni ödemeyi kabul etmesi için baskı yaptı.

Yıl sonunda tahıl, gübre ve tarım makineleri stokları çok azaldı. Aynı zamanda, ihracat geliri %36 azaldı ve karnenin uzatılmasını gerektirdi. Sonuç olarak, Ekim 1950'de yiyecek satın almak için 20 milyon dolarlık bir Exim Bank kredisi kullanıldı ve Amerika Birleşik Devletleri, Kasım ayında yardım olarak neredeyse iki katı kadar yiyecek gönderdi. Aralık ayı sonlarında Başkan Harry S. Truman, 50 milyon dolar değerinde yiyecek sağlayan 1950 Yugoslav Acil Yardım Yasasını imzaladı. Bu yardım, Yugoslavya'nın 1948, 1949 ve 1950'deki zayıf hasatların üstesinden gelmesine yardımcı oldu, ancak 1952'den önce neredeyse hiç ekonomik büyüme olmayacaktı.

1950'de Yugoslav yetkililer, üretim hedeflerini korurken ve fabrikaların işçi konseyleri aracılığıyla malları, mevcut nakit ve emeği dengelemesini zorunlu kılarken, zorunlu istihdam sözleşmelerinin getirilmesi ve işgücü kotalarının düşürülmesi yoluyla sürdürülemez işgücü uygulamalarıyla mücadele etmeye ve üretim verimliliğini artırmaya çalıştı. Sistem daha sonra "özyönetim" olarak bilinecekti. Artan verimliliğe yönelik baskı, daha az üretken olduğu düşünülen işçilerin (kadınlar, yaşlılar ve hatta aslında hiçbir şey üretmeyen bakım ekipleri dahil) işten çıkarılmasına yol açarak işsizlikte keskin bir artışa neden oldu.

Ademi merkeziyetçilik ve anayasal reform

Yugoslavya Komünist Partisi, 1952'de Zagreb'de düzenlediği altıncı kongresinde adını Yugoslavya Komünistler Birliği olarak değiştirdi.

Sovyet ve Kominform propagandası, kapitalizmin restorasyonu ve az gelişmiş ulusların ulusal baskısı iddiasıyla Yugoslavya'nın çeşitli bölgelerindeki ekonomik gelişmedeki eşitsizliklere dikkat çekse de, katı merkezileşme ile ademi merkeziyetçilik arasındaki çatışma, siyasi ilke ile ekonomik öncelikler arasındaki bir çatışma olarak göründü. 1949'da Ranković'in liderliğinde bir grup, oblastları federal cumhuriyetlerin gücünü azaltmak için tasarlanmış orta düzey idari organlar olarak tanıtmak için bir teklif verdi, ancak bu, Sloven itirazlarının ardından KPJ merkez komitesi tarafından reddedildi. 1952'de Başbakan Yardımcısı Edvard Kardelj, 1950-51 ekonomik reformlarının gerçekliğini yansıtacak anayasal değişiklikler taslağı hazırladı ve bir yıldan fazla uzayacak bir tartışmaya yol açtı. 1953 Yugoslav anayasa değişiklikleri, bütçe de dahil olmak üzere tüm ekonomik konuları tartışan ve oylayan, kamuya ait ekonomik operatörlerin temsilcilerinden oluşan ek bir yasama organı kurdu. Ayrıca, bunu dengelemek için her bir federal birimin mecliste eşit temsilini sağlarken, sıkı bir şekilde uygulandığı takdirde Slovenya ve Hırvatistan'a çoğunluk vererek, her bir kurucu cumhuriyetin ekonomik gücünü yansıtmaya çalıştı.

Nihayetinde, KPJ ademi merkeziyetçiliği kabul etti ve hakim ruhu yansıtmak için 1952'de Zagreb'de düzenlenen altıncı kongresinde kendisini Yugoslavya Komünistler Birliği (Savez komunista Jugoslavije, SKJ) olarak yeniden adlandırdı. 13 Ocak 1953'te kabul edilen anayasal değişiklikler, Komünist yönetimdeki Yugoslavya'nın sosyal gelişimini yansıtan beş anayasal reform serisinin yalnızca ikinci adımıydı, ancak 1953'te tanıtılan ilkeler, sosyalist Yugoslavya'nın 1974'te kabul edilen nihai anayasasına kadar korundu.

Dış ilişkiler ve savunma işbirliği

Sovyet tehdidi ve askeri yardım

Yugoslavlar, başlangıçta bunun bir Sovyet işgali için bahane olacağına inanarak askeri yardım istemekten kaçınmış olsalar da, SSCB'nin Tito-Stalin bölünmesine yanıt olarak herhangi bir askeri müdahale planlayıp planlamadığı belli değildi. 1956'da Amerika Birleşik Devletleri'ne sığınan Macar Tümgeneral Béla Király, bu tür planların olduğunu iddia etti, ancak 2000'li yıllarda yapılan araştırmalar iddialarının yanlış olduğunu gösterdi. Herhangi bir Sovyet planından bağımsız olarak, Yugoslavlar bir işgalin muhtemel olduğuna ve buna göre planlandığına inanıyorlardı. Stalin'in 1948'de Çekoslovakya başkanı Klement Gottwald'a yazdığı bir mesajdan, amacının Yugoslavya'nın izolasyonu ve gerilemesi olduğu anlaşılıyor.

17 Kasım 1949'da Birleşik Devletler politikasının Yugoslavya'ya "topyekün destek" yönünde değişmesinin ardından, Ulusal Güvenlik Konseyi Yugoslavya'nın işgallere karşı savunmasına yardım etme sözü verdi. 1951'de Yugoslav yetkililer, bir Sovyet saldırısının kaçınılmaz olduğuna ikna oldular ve Yugoslavya, Karşılıklı Savunma Yardım Programı'na (MDAP) katıldı. Yugoslavya'nın MDAP'ye katılmasından kısa bir süre önce, Yugoslav ordusu 1951'de Banaluka yakınlarında bir tatbikat düzenledi ve bu tatbikatta Birleşik Devletler Ordusu Genelkurmay Başkanı General J. Lawton Collins de dahil olmak üzere ABD'li gözlemciler ağırlandı. Kasım ayında ABD, MDAP kapsamında yardım sağladı ve İngiliz ve Fransızları Yugoslavya'ya silah satmaya başarıyla ikna etti. Amerika Birleşik Devletleri büyük miktarda askeri donanım sağladı. Yugoslav Hava Kuvvetleri, 1951'de özellikle ekipman açısından yetersizdi, ancak iki yıl içinde 25 Lockheed T-33A ve 167 Republic F-84 Thunderjet aldı. Savunma işbirliği açısından, Avusturya'daki Birleşik Devletler Kuvvetleri, Slovenya üzerinden Macaristan'dan Avusturya'ya Sovyet ilerlemelerine karşı ortak bir Amerikan-Yugoslav savunma planı önerdi, ancak bu tür planlar asla onaylanmadı. 1950'lerin ortalarına gelindiğinde ABD'nin sağladığı askeri yardım yarım milyar doları buluyordu.

Yunanistan ve Türkiye ile İttifak

1952'de Yunanistan ve Türkiye Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) katılırken, ABD büyükelçisi Yugoslavya'nın Ankara'daki Türkiye büyükelçisine başvurdu ve Yugoslavya'nın Yunanistan ve Türkiye ile askeri bağlarını güçlendirmesini önerdi. Yugoslavya ittifak konusunda ilk başta temkinli yaklaşım sergilemesine rağmen, fikir 1952 boyunca çeşitli düzeylerde tartışıldı ve üç ülke de işbirliğine ilgi gösterdi.

Şubat 1953'te Yugoslav, Yunan ve Türk dışişleri bakanları Ankara'da, daha sonra Ankara Anlaşması olarak da bilinen Dostluk ve İşbirliği Antlaşması'nı imzaladılar ve savunma konularında işbirliğine yönelik bir anlaşmayı resmîleştirdiler. Üçlü tarafından Ağustos 1954'te Bled'de Ankara Anlaşması'na dayanan bir askeri ittifak anlaşması imzalandı, ancak bu anlaşma Yugoslavya'yı NATO'ya bağlamadı. Bunun yerine, Yugoslavya'nın bağımsız bir politika sürdürmesine izin verdi.

SSCB ile yakınlaşma

Kruşçev ve Tito, 1955'te bir araya gelerek yedi yıl sonra Yugoslav-Sovyet ilişkilerini düzelttiler (burada 1963'te gösterilmiştir)

Mart 1953'te Stalin'in ölümü, Yugoslavya üzerindeki Sovyet baskısının azalmasıyla sonuçlandı. Buna karşılık, aylar içinde Tito, o noktada Milovan Đilas tarafından en çok sesli olarak savunulan daha fazla SKJ reformunu durdurmak için harekete geçti. 1954'ün başlarında SKJ'den atılması, yeni Sovyet liderliği tarafından olumlu bir gelişme olarak görüldü. Karşılıklı ilişkilerin normalleşmesinin bir işareti olarak, SSCB ve Yugoslavya, 1953'ün sonunda büyükelçi alışverişinde bulundular ve ekonomik ilişkileri yeniden kurdular.

1 Temmuz 1954'te, Bled anlaşmasının imzalanması yakınken, bir Sovyet büyükelçisi Nikita Kruşçev'in mesajını Tito'ya iletti ve SSCB ile Yugoslavya arasındaki ilişkileri yeniden tesis etmek için acil bir istek olduğunu belirtti. Kruşçev ve Nikolay Bulganin, Yugoslavya'yı ziyaret ederek, Sovyet-Yugoslav ilişkilerinin bozulmasından duydukları üzüntüyü dile getirdiler ve onları yeni temeller üzerinde yeniden inşa etme sözü verdiler. Yugoslav sosyalizmini siyasi sistemin meşru bir varyantı olarak tanıyan Belgrad deklarasyonu'nu imzaladılar ve Kominform 1956'da feshedildi. Amerika Birleşik Devletleri ziyareti Yugoslavya ile savunma işbirliğine bir gerileme olarak gördü, ancak geri adım atanın Sovyetler olduğunu kaydetti. Bu bağlamda, Yugoslavya Soğuk Savaş boyunca ABD politikası açısından değerini korudu. Yine de, Yugoslavya'nın Doğu Bloku ile işbirliği arttıkça ABD yardımı azaldı.

Sahadaki yeni durumun ışığında, Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, maliyetleri düşürmek için Yugoslavya'ya yardımı tamamen ortadan kaldırmaya çalıştı, ancak Başkan Dwight Eisenhower, Yugoslavya'nın bağımsızlığını koruyamayacağı veya sürdürmek istemeyeceği ve tamamen SSCB'ye dönmeye zorlanabileceği korkusuyla bu fikre karşı çıktı. ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles, Kasım 1955'te Brijuni Adaları'nda Tito ile bir araya geldi ve Eisenhower'a Yugoslavya'nın Doğu Bloku'ndan uzak duracağını teyit edebildi. Yugoslavya'nın bağımsızlığı yardım yoluyla daha da desteklendi, böylece SSCB'nin Güneydoğu Avrupa'da stratejik bir konumu ekarte edilerek Doğu Bloku'nun sağlamlaşması engellendi. Bu, Eisenhower'ın Yugoslavya'yı "Soğuk Savaş'taki en büyük zaferlerimizden biri" ilan etmesine yol açtı.

Sanatta ve popüler kültürde

Predrag Matvejević, Yugoslav-Sovyet anlaşmazlığının ardından gelen dönemle ilgili eserlere atıfta bulunmak için "Goli Otok edebiyatı" terimini icat etti.

Tito-Stalin bölünmesinin hemen ardından, Yugoslav sanatçılar KPJ tarafından lanse edilen ideolojinin yüceltilmesine daha uygun olduğu düşünülen konuları işlemeye teşvik edildi. Buna karşılık olarak, o zamanki savaş zamanı mücadelesinin çeşitli yönleri ve önemli altyapının çağdaş inşası gibi temalar sanatçılar arasında popüler hale geldi. Teşvik, devlet destekli çeşitli sergiler için eser seçiminde ayrıcalıklı muamele şeklini aldı. Politika, 1950'lerin başında Modernizm lehine terk edildi ve sanatsal özgürlük ilan edildi.SSCB'den kopuş, Batı'da bulunan tasarımların lehine anıtsal mimari tarzının terk edilmesine de yol açtı. Yeni KPJ merkez komite binasının genel tasarımı, yapıya Stalinist mimariden farklı olması amacıyla bir Amerikan gökdeleni görünümü verecek şekilde değiştirildi. Aynı yaklaşım Slovenya Meclisi ve Zagreb Meclisi binalarına da uygulandı. Doğu Bloku ile olan ayrılık, ülkeyi Batı popüler kültürüne ve Yugoslav çizgi romanlarının yeniden canlanmasına yol açtı. Yugoslav sinemasında SSCB ve Kominform ile kopuşun ele alınmasının iki erken örneği de vardı. Biri Fadil Hadžić tarafından yazılan ve Milan Katić tarafından yönetilen bir bale pandomimi olan Tajna dvorca I. B. (I.B. Kalesinin Sırrı), diğeri ise Walter ve Norbert Neugebauer'in karikatürü Veliki miting (Büyük Buluşma) idi.

Tito-Stalin ayrılığını izleyen tasfiye dönemi, Dragoslav Mihailović'in Kad su cvetale tikve (Kabaklar Çiçek Açtığında) adlı romanını yazdığı 1968'den beri ve özellikle 1980'lerde Yugoslav yazarlar, oyun yazarları ve film yapımcıları tarafından daha geniş bir şekilde ele alındı. Puriša Đorđević, Ferdo Godina, Branko Hofman, Antonije Isaković, Dušan Jovanović, Dragan Kalajdžić, Žarko Komanin, Krsto Papić, Slobodan Selenić, Abdulah Sidran, Aleksandar Tišma ve Pavle Ugrinov tarafından özellikle dikkate değer edebi eserler yazılmıştır. Predrag Matvejević, hapishaneden sonra "Goli Otok edebiyatı" adını verdi.Yugoslavya'da, 1948 Yugoslav-Sovyet anlaşmazlığını izleyen tasfiye dönemi, Informbiro dönemi olarak anılmaya başlandı.

Informbiro dönemi, özellikle 1980'lerde Yugoslav oyunları ve filmleri tarafından da yeniden ele alındı. Konuyla ilgili en önemli oyun, 1980'de gösterime giren Dušan Jovanović'in Karamazovlar'ıydı. Konuyla ilgili en önemli Yugoslav filmleri, senaryosunu Sidran'ın yazdığı, yönetmenliğini Emir Kusturica'nın yaptığı 1985 yapımı Babam İş Gezisindeyken; ve bir yıl sonra vizyona giren, Gordan Mihić tarafından yazılan ve Stole Popov tarafından yönetilen Yeni Yılınız Kutlu Olsun '49 da önemli filimler arasındaydı. Dönemle ilgili diğer önemli filmler; Mirko Kovač'ın romanından uyarlanan ve Lordan Zafranović'in yönettiği Akşam Çanları (1986), Jovan Aćin'in yazıp yönettiği Suda Dans (1986) ve görüntü yönetmeninin ortak yönetmenliğini yaptığı Balkan Spy (1984)'dır. Božidar Nikolić ve oyun yazarı Dušan Kovačević'di.

Kaynakça

1. ^ Prometej. "Sukob Jugoslavije s Informbiroom | Sukob Tita i Staljina II". www.prometej.ba (İngilizce). 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. 
2. ^ ^{a b} Vucinich, Wayne S. (8 Ocak 2021). Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment (İngilizce). Univ of California Press. ISBN . 
3. ^ Banac, Ivo (18 Ekim 2018). With Stalin against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism (İngilizce). Cornell University Press. ISBN . 
4. ^ Carafano, James Jay (2002). Waltzing Into the Cold War: The Struggle for Occupied Austria (İngilizce). Texas A&M University Press. ISBN . 
5. ^ . HathiTrust (İngilizce). 6 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. 
6. ^ Goulding, Daniel J. (2002). Liberated Cinema, Revised and Expanded Edition: The Yugoslav Experience, 1945-2001 (İngilizce). Indiana University Press. ISBN . 
7. ^ Jakovina, Tvrtko (2002). Socijalizam na američkoj pšenici: (1948-1963) (İngilizce). Matica hrvatska. 
8. ^ Jennings, Christian (18 Mayıs 2017). Flashpoint Trieste: The First Battle of the Cold War (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ISBN . 
9. ^ Hall, Richard C. (9 Ekim 2014). War in the Balkans: An Encyclopedic History from the Fall of the Ottoman Empire to the Breakup of Yugoslavia (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN . 
10. ^ Klemenčić, Mladen; Schofield, Clive H. (2001). War and Peace on the Danube: The Evolution of the Croatia-Serbia Boundary (İngilizce). IBRU. ISBN . 
11. ^ Kuhlman, Martha; Alaniz, José (21 Nisan 2020). Comics of the New Europe: Reflections and Intersections (İngilizce). Leuven University Press. ISBN . 
12. ^ Laković, Ivan; Tasić, Dmitar (14 Temmuz 2016). The Tito–Stalin Split and Yugoslavia's Military Opening toward the West, 1950–1954: In NATO's Backyard (İngilizce). Lexington Books. ISBN . 
13. ^ ^{a b} Apor, Péter; Horváth, Sándor; Mark, James (27 Eylül 2017). Secret Agents and the Memory of Everyday Collaboration in Communist Eastern Europe (İngilizce). Anthem Press. ISBN . 
14. ^ Ramet, Sabrina P. (6 Haziran 2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918-2005 (İngilizce). Indiana University Press. ISBN . 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
15. ^ Reynolds, David (23 Şubat 2006). From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s (İngilizce). OUP Oxford. ISBN . 
16. ^ Tomasevich, Jozo (Ekim 2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration (İngilizce). Stanford University Press. ISBN . 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
17. ^ Hoffmann, Erik Peter; Fleron, Frederic J. The Conduct of Soviet Foreign Policy (İngilizce). Transaction Publishers. ISBN . 
18. ^ Woodward, Susan L. (13 Ağustos 1995). Socialist Unemployment: The Political Economy of Yugoslavia, 1945-1990 (İngilizce). Princeton University Press. ISBN . 11 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
19. ^ Ziemke, Earl F. (1968). Stalingrad to Berlin: the German Defeat in the East (İngilizce). Office of the Chief of Military History, U.S. Army. ISBN . 
20. ^ Brands, Henry W. (1987). "Redefining the Cold War: American Policy toward Yugoslavia, 1948–60". Diplomatic History. 11 (1): 41-53. ISSN 0145-2096. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
21. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
22. ^ "THE SEGMENTATION OF THE YUGOSLAV COMMUNIST ELITE, 1943–1972". 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
24. ^ "The American Decision to Assist Tito, 1948–1949". 16 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
25. ^ "The Tito–Stalin split: a reassessment in light of new evidence". 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023.