Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Irak-İran Savaşı, İran'da Tahmilî Savaş (جنگ تحمیلی Jang-e-tahmīlī) veya Mukaddes Müdafaa (دفاع مقدس Defā'-e-moghaddas), Irak'ta Saddam'ın Kadisiyesi (قادسيّة صدّام Qādisiyyat Ṣaddām) ve Arap Dünyasında Birinci Körfez Savaşı (حرب الخليج الأولى Ḥarb al-Khalīj al-'Ūlā) olarak anılan 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında yaşanmış savaş. Yaklaşık bir milyon kişinin ölümüne, iki milyon kişinin yaralanmasına, 150 milyar Amerikan Doları maddi hasara, her iki ülkede de ağır yıkımlara yol açmıştır. Irak'ın zaferleri ile başlayan savaş, İran'ın direnmesiyle yıpratma savaşına dönüşmüş ve galibi olmadan sonuçlanmıştır.
| Irak-İran Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İran-Suudi Arabistan vekâlet savaşları | |||||||
 İran cephesine katılan çocuk askerler (üstte solda); Iraklılar tarafından öldürülen İranlıların vücutları (üstte sağda); Iraklılardan 17 Mayıs 1987 günü ateşlenen Exocat füzesi ile yanlışla vurulduktan sonra iskele tarafına yatan 'ın görüntüsü (orta sol); Pasdaran tarafından 'nda öldürülen mücahitler (orta sağ); İran kuvvetleri tarafından Hürremşehr'in yeniden ele geçirilmesi (alt sol); İran Ordusu tarafından kullanılan ZU-23-2 (alt sağ). | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Destek: | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Diğerleri:
|
Diğerleri:
| ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| Güçler | |||||||
| 1980: 212.000 asker, 2000 tank, 1000 zırhlı araç, 370 uçak, 230 helikopter 1987: 520.000 asker, 4500 tank, 4000 zırhlı araç, 1000 uçak, 500 helikopter | 1980: 240.000 asker, 1800 tank, 1000 zırhlı araç, 747 uçak, 750 helikopter 1986: 355.000 asker, 700.000 gönüllü, 1000 tank, 1500 zırhlı araç, 150 uçak, 300 helikopter | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Tahmini 375.000-400.000 asker/sivil öldü ya da yaralandı. | Tahmini 750.000-1.000.000 asker/sivil öldü ya da yaralandı. | ||||||
Savaş, 22 Eylül 1980'de Irak'ın başlattığı işgal operasyonuyla başladı. Irak'ın saldırısının ardında, iki ülke arasındaki çok uzun bir geçmişe sahip olan sınır sorunları, İran'ın Basra Körfezi'ndeki hakimiyetine son verme amacı ile İran İslam Devrimi'nin Irak'taki Şii nüfusu etkilemesinden duyulan kaygılar yatıyordu. Irak, İran'da devrimden sonra yaşanan kaotik ortama güvenerek, hiçbir resmî uyarı yapmadan başlattığı saldırıda çok az ilerleme kaydetti. İran kısa sürede Irak güçlerini püskürterek, Haziran 1982'ye değin, kaybettiği toprakların neredeyse tamamını geri aldı.
Savaş sırasında, Halkın Mücahitleri Örgütü Irak tarafında yer alırken, Iraklı Kürtlerden oluşan Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ile Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) İran'ı destekledi.
Birleşmiş Milletler'in ateşkes çağrılarına rağmen savaş 1988'e değin sürdü. Savaş, iki tarafın da kabul ettiği Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 598 no'lu kararıyla sona erdi. Savaşın sona ermesini takip eden birkaç hafta içinde İran güçleri, Irak topraklarını tahliye ederek, 1975'teki Cezayir Antlaşması'nda öngörülen sınırlara çekildi. Son savaş esiri değişimi 2003 yılında gerçekleşti.
Savaş öncesinde Irak-İran ilişkileri
Soğuk Savaş boyunca Irak-İran ilişkileri hiçbir zaman iyi olmadı. 1969 Nisan ayında, Amerika Birleşik Devletleri'nin de desteğini alan İran Şahı, önemli bir su yolu olan ve ile Irak'a bırakılan Şatt-ül-Arap'ı geri almak istedi. Bu amaçla, güç gösterisi olarak gemilerini bölgeye gönderdi. 1970 yılında kesilen diplomatik ilişkiler, 1973 yılında tekrar kurulmasına rağmen İran-Irak ilişkilerinde bir düzelme olmadı ve iki ülke arasında 1974–75 Şattülarap Çatışması yaşandıktan sonra 1975'te Cezayir'de bir antlaşma imzalandı. Buna göre iki ülke arasındaki sınır, su yolunun en derin noktasından geçecekti. Ayrıca İran, Irak'taki Kürtleri merkezi hükûmete karşı desteklemeyeceğini taahhüt ediyordu. Fakat 1971 yılındaki silahlı çatışmalar sırasında İran'ın ele geçirdiği Körfez adalarından çekilmemesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin olumlu yönde gelişmesine engel oldu.
İran'da Humeyni iktidarı
yüzünden zaten gergin olan Irak-İran ilişkileri, İran’da Şiîliğin savunucusu olan Humeyni iktidarının başa gelmesi ile iyice bozulmaya başladı. Bağdat'taki Saddam Hüseyin hükûmeti, İran’daki Şiî hükûmetin, Irak'taki Şiî çoğunluğu Sünni iktidara karşı kışkırtmasından endişe ediyordu. Bu arada Irak, İran'daki Arap bölgesi Huzistan'ı ele geçirmek fikrini savunmaya başlamıştı.
Savaşın başlaması ve ilk aşamalar
1980 yılının ortalarında, ordudaki yüksek rütbeli subayların tasfiye edilmesi ve rehineler olayıyla Amerika Birleşik Devletleri'nin düşmanlığını çekmesi dolayısıyla, İran'ın güçsüz durumda olduğu izlenimi uyanmıştı. İran'ın iki ülke arasında anlaşmazlık konusu olan bölgeden askerlerini çekmeyi reddetmesi üzerine 22 Eylül 1980'de Irak ordusu sınırı geçti. Irak, 16 Eylül'de, Şattülarap Antlaşmasını feshettiğini açıklamıştı.
Savaşın ilk günleri, baskın avantajını koruyan Irak'ın üstünlüğü ile geçti. Fakat, zamanla İran'ın direnişinin artması ile savaş karşılıklı yıpratma sürecine girdi.
Savaş
İran’ın ilk tepkisi, sadece ilerleyen Irak birliklerini değil, aynı zamanda Irak'ın Basra limanını da bombalamak oldu. Aynı günlerde Tahran ve Bağdat karşılıklı bombalandı. Eylül ayının sonunda Irak ordusu Abadan ve Hürremşehr kentlerini abluka altına almıştı, ama kış gelmeden bitirmek istediği savaşta istediği sonuca gidemiyordu. 1980 kışı boyunca yapılan barış girişimleri başarısız oldu ve 1981 Nisan ayından itibaren savaş yeniden alevlendi.
Tarih, yıpratma savaşlarında ekonomik gücünü ve insan kaynağını en uzun süre kullanabilen tarafın avantajlı olduğunu göstermiştir. İran bu uzun savaşta kendisini, stratejisini hızlı bir zafer üzerine kuran Irak’a göre daha rahat hissediyordu. Bunu bilen Irak, İran’ın ekonomik gücünü zayıflatma amacıyla saldırıya başladı.
İki ülkenin de ekonomik gücü büyük ölçüde, en büyük ihraç ürünleri olan petrole dayanıyordu. Irak, boru hatlarından petrol ihraç edebilirken İran, ihracatını büyük ölçüde Basra Körfezi’nden yapıyordu. Yani, Basra Körfezi'ndeki petrol ticaretinin kesintisiz sürmesi Irak’ın değil, İran’ın işine geliyordu. Bu sebeple Irak, petrol taşıyan İran gemilerine saldırılar düzenlemeye başladı. Benzer şekilde İran da, Irak petrol tesislerine saldırıya başladı.
Körfez petrol ticaretinin zarar görmesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin savaşa aktif olarak katılmasına sebep oldu. ABD ve müttefikleri (Avrupa ve Japonya) büyük ölçüde Körfez petrolüne muhtaçtı ve petrol yolunun saldırıya açık olması Batı dünyası için tehlikeliydi. Körfez petrol yolunu açık tutmak için Amerika Birleşik Devletleri bölgeye bir filo gönderdi ve ABD bayrağı çekmiş Kuveyt tankerlerini korumaya başladı.
Sekiz yıl süren savaş 1988 Ağustos ayında yapılan ateşkes ile sona erdi. Ancak daha sonra Birleşmiş Milletler gözetiminde yapılan barış görüşmelerinden bir sonuç alınamadı. İran, görüşmeler için ön koşul olarak topraklarındaki tüm Irak askerlerinin çekilmesini isterken, Irak Şatt-ül-Arap suyolu üzerinde ortak denetim kurulmasında ısrar etti. İki ülke arasındaki barış, ancak Irak’ın Kuveyt’i 1990 Ağustos ayında işgalinden sonra ABD ile savaşa tutuşma korkusuyla İran’dan aldığı toprakları geri vermesiyle gerçekleşti.
Uluslararası destek
Orta Doğu
Orta Doğu'da yer alan birçok ülke, dış politikalarını göz önünde bulundurarak savaşta güçlenmesini amaçladıkları taraflara ekonomik ve askeri destek sağlamıştır. Irak'ın savaşı sürdürmesinde Arap ülkelerinden aldığı ekonomik destek belirleyici olmuştur.
Suudi Arabistan'dan 30 milyar dolar, BAE ve Kuveyt'ten ise 8 milyar dolar destek alınmıştır. Ürdün, Irak'a gönderilen desteklerin ulaşması için lojistik yardımda bulunmuştur. Sudan, savaşta Irak'ın yanında yer almaları için küçük bir askerî birlik göndermiştir. Mısır ise, silah ihracatı gerçekleştirerek Irak'ın askeri ihtiyaçlarını karşılamıştır.
Libya Arap Cemahiriyesi, Suriye ve Etiyopya, İran'a silah ihracatı gerçekleştirmiştir. Pakistan, İran'a askeri yardımlarda bulunmakla birlikte, aynı zamanda diplomatik destek de sağlamıştır. Güney Afrika'nın, iki tarafa da silah ihracatı yaptığını gösteren kaynaklar bulunmaktadır.
Arap ülkelerinin çoğunluğu, petrol piyasasında İran'ın belirleyici rolünden ve ağırlığından duydukları rahatsızlıktan ötürü Irak taraflı bir politika izlemişlerdir. Filistin'de yapılan Arap-İran iş birliğine rağmen, Irak'ın Arap kökenli bir ülke olması da, Suudi Arabistan başta olmak üzere Orta Doğu'da yer alan birçok ülkeden destek almalarında etkili olmuştur.
Bu durum karşısında, İsrail savaşın ilk gününden beri Araplar'ın üstünlüğünü engellemek için bölgedeki ezeli Arap düşmanı olan İran'ı desteklemiştir. İran-Kontra skandalı ve birçok gizli antlaşmayla, İran'ın elindeki ABD yapımı silahların ve özellikle savaşın tartışılmaz üstünlüğünü sağlayan, Muhammed Rıza Pehlevi tarafından satın alınmış olan F-14 Tomcat'lerin yedek parçalarını temin etmiştir.
Türkiye, savaş boyunca genel olarak tarafsız kalmış, İran'a uygulanan ambargoya katılmamış ve her iki tarafla da ilişkilerini sürdürmeye devam etmiştir.
Avrupa
Avrupa ülkeleri, savaş boyunca genel olarak taraflara silah ihracatında bulunmuştur. Batı Bloku'nda yer alan birkaç Avrupa ülkesi, savaşın gidişatını göz önünde bulundurarak taraflardan birine yaklaşırken, çoğunluğu her iki tarafa da silah satarak gelir elde etmeyi amaçlamıştır.
Romanya, Macaristan ve Polonya gibi Doğu Bloku ülkeleri, askeri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Irak'a silah satmıştır. Sovyetler Birliği, Doğu Almanya ve Yugoslavya, savaş boyunca Irak'a açık destek vermekle birlikte, bazı durumlarda İran'la da bağlantıya geçmiştir. Kuzey Kore, İran'ın uzun süreli destekçilerinden biri olması nedeniyle, Sovyetler Birliği ve İran arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulması için aracılık yapmıştır. Doğu Almanya ise, İran'ın savaş sırasında Irak'tan ele geçirdiği Sovyet mühimmatları için yedek parça satışında bulunmuştur.
İsveç, savaşın başından itibaren İran'a deniz ve havada kullanılabilecek savaş mühimmatları satmıştır. İspanya ve Portekiz, her iki tarafa da birçok mühimmat satışı gerçekleştirirken, Norveç yangın söndürme ve kurtarma araçları satışında bulunmuştur.
Batı Bloku ülkeleri, savaş boyunca Irak'a 35 milyar dolar destek sağlamıştır. Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Batı Almanya, Irak'ın askeri destek aldığı en önemli ülkeler olmakla birlikte, İran'a da açık olmasa bile silah ihracatında bulunmuşlardır.
Avrupa'nın tavrını belirleyen durumlardan biri, İran'ın daha büyük bir petrol gücü haline gelmesini kabul etmek istememeleri olmuştur. Irak, savaş boyunca ve İran'ın yıpratma politikası izlediği dönemlerde, ABD'nin de aralarında yer aldığı Batı Bloku ülkeleri tarafından desteklenmiştir. Böylece, Irak'ın kontrolündeki petrol noktaları, İran tarafından işgal edilememiştir.
Asya
Kuzey Kore savaş boyunca İran'ın en büyük destekçilerinden biri olmuş, Vietnam ise ABD'nin geri çekilirken bırakmak zorunda kaldığı silahları İran'a satmıştır. Çin, Japonya ve Güney Kore, her iki tarafa da birçok mühimmat satışında bulunmuştur.
Amerika
Brezilya'nın her iki tarafa da silah ihracatı yaptığını gösteren kaynaklar bulunurken, Arjantin uzun bir süre boyunca İran'a savaş mühimmatları satmıştır. ABD, Irak'a ekonomik ve askeri destek vermekle birlikte, İran'la da İran-Kontra skandalıyla açığa çıkan görüşmeler gerçekleştirmiştir.
ABD, İran'da iş birliği içerisinde bulundukları Muhammed Rıza Pehlevi'yi devirerek iktidara gelen rejimden hiçbir zaman hoşnut olmamıştır. Bu nedenle, 1967 yılında diplomatik ilişkilerini kestiği Irak ile tekrar yakınlaşmaya çalışmıştır. Irak'a çeşitli kanallardan silah yardımı yapmış ve büyük miktarda borç para sağlamıştır. Irak'ın biyolojik ve kimyasal silahlar üretmesine yardımcı olmuştur.[]
ABD ve Birleşik Krallık, Mart 1986'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin, Irak’ın İran’a karşı kitle imha silahları (kimyasal ve biyolojik silahlar) kullanmasını eleştiren kararlar almasını, karşı oy kullanarak engellemiştir.
Savaşın sonuçları
- Irak-İran Savaşı, yaklaşık bir milyon insanın hayatına mal oldu. Savaşan taraflar ufak kazançlar için ekonomik kaynaklarını tüketti. Savaşın sonucunda Irak-İran sınırı değişmedi. Savaşın etkileri yıllar boyunca hissedildi.
- İki ülkenin birbirlerinin petrol tesislerine saldırılar düzenlemesi sonucu petrol üretimi düştü, petrol fiyatları arttı.
- Savaş boyunca Irak, kendisini destekleyen devletlerden borç alarak silah satın almıştı. Bu borçları ödemekte zorlanması, 1990 yılında Kuveyt’e saldırarak oradaki petrol kuyularını ele geçirmeye çalışmasına yol açtı. Bu tavrı da Irak'ı uluslararası ilişkilerde yalnızlığa sürükledi ve desteksiz bıraktı.
Notlar
- ^ Savaş Arap dünyasında ve diğer birkaç bölgede Birinci Körfez Savaşı olarak bilinirken Batılı kaynaklar bu ismi 1991'de Amerikan liderliğindeki koalisyon ile Irak arasındaki çatışmaya atıfta bulunmak için kullanıyor.
Kaynakça
- Genel
- Oral Sander, Siyasi Tarih 1918 – 1994, İmge Kitabevi 13 Baskı, Sayfalar: 559-563
- Wikipedia: Iran-Iraq War
- George Washington University, National Security Archive, Shaking Hands with Saddam Hussein: The U.S. Tilts toward Iraq, 1980-198412 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Congressional Record: September 20, 2002 (US Senate)5 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Made in the USA, Part III: The Dishonor Roll, LAWeekly13 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- George Washington University, National Security Archive, Shaking Hands with Saddam Hussein: The U.S. Tilts toward Iraq, 1980-198412 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özel
- ^ Metz, Helen Chapin, ed. (1988), "The Soviet Union" 8 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Iraq: a Country Study, Library of Congress
- ^ Metz, Helen Chapin, ed. (1988), "Arms from The Soviet Union" 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Iraq: a Country Study, Library of Congress
- ^ Metz, Helen Chapin, ed. (1988), "Arms from France" 14 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Iraq: a Country Study, Library of Congress[]
- ^ Timmerman, Kenneth R., Chapter 7: Operation Staunch, Iran Brief, 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Ocak 2016
- ^ . Heritage of Qatar. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2012.
- ^ Vatanka, Alex (22 Mart 2012). . The Majalla. Saudi Research and Publishing Company. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2012.
- ^ Friedman, Alan. Spider's Web: The Secret History of How the White House Illegally Armed Iraq, Bantam Books, 1993.
- ^ Timmerman, Kenneth R. The Death Lobby: How the West Armed Iraq. New York, Houghton Mifflin Company, 1991.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.
- ^ Anthony, John Duke; ; Crystal, Jill Ann. "Kuwait". Encyclopædia Britannica. 12 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
- ^ David Kenneth Schenker, Dancing with Saddam: The Strategic Tango of Jordanian-Iraqi Relations
- ^ Iran and Syria 14 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .| Jubin Goodarzi
- ^ Copulsky, Alex (Kış 2008), , Harvard Political Review, 356 (6370), s. 627, Bibcode:1992Natur.356..627R, doi:10.1038/356627a0, 11 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Ocak 2016
- ^ Mearsheimer, John J.; Walt, Stephen M. (12 Kasım 2002). "Can Saddam Be Contained? History Says Yes". International Security. Belfer Center for Science and International Affairs.[]
- ^ "Iraq: THE REGULAR ARMED FORCES". 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "Iran: Organization, Size, and Equipment". 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ Karsh, Efraim The Iran-Iraq War 1980–1988, London: Osprey, 2002, sayfa 37
- ^ . 11 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2006.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Irak Iran Savasi Iran da Tahmili Savas جنگ تحمیلی Jang e tahmili veya Mukaddes Mudafaa دفاع مقدس Defa e moghaddas Irak ta Saddam in Kadisiyesi قادسي ة صد ام Qadisiyyat Ṣaddam ve Arap Dunyasinda Birinci Korfez Savasi حرب الخليج الأولى Ḥarb al Khalij al ula olarak anilan 1980 1988 yillari arasinda Iran ve Irak arasinda yasanmis savas Yaklasik bir milyon kisinin olumune iki milyon kisinin yaralanmasina 150 milyar Amerikan Dolari maddi hasara her iki ulkede de agir yikimlara yol acmistir Irak in zaferleri ile baslayan savas Iran in direnmesiyle yipratma savasina donusmus ve galibi olmadan sonuclanmistir Irak Iran SavasiIran Suudi Arabistan vekalet savaslariIran cephesine katilan cocuk askerler ustte solda Iraklilar tarafindan oldurulen Iranlilarin vucutlari ustte sagda Iraklilardan 17 Mayis 1987 gunu ateslenen Exocat fuzesi ile yanlisla vurulduktan sonra iskele tarafina yatan in goruntusu orta sol Pasdaran tarafindan nda oldurulen mucahitler orta sag Iran kuvvetleri tarafindan Hurremsehr in yeniden ele gecirilmesi alt sol Iran Ordusu tarafindan kullanilan ZU 23 2 alt sag Tarih22 Eylul 1980 20 Agustos 1988 7 yil 10 ay 4 hafta ve 1 gun BolgeBasra Korfezi Irak Iran siniriSonucSonucsuz Savasin kilitlenmesi Stratejik Irak hatasi Taktik Iran hatasi Her iki taraf da zaferlerini iddia ettiler Taraflar Irak HMO Iran Kurdistani Demokrat PartisiDestek Sovyetler Birligi Fransa Katar ABD Birlesik Krallik Kuveyt Urdun Suudi Arabistan Birlesik Arap EmirlikleriRomanya Iran KDP PUKDestek Suriye Kuzey KoreKomutanlar ve liderlerSaddam Huseyin Irak Cumhurbaskani Digerleri Ali Hasan el Mecid General ve Irak Istihbarat Servisi Baskani Taha Yasin Ramazan General ve Parti Sekreteri Yardimcisi Izzet Ibrahim ed Duri Baskan Yardimcisi Devrim Komuta Konseyi Korgeneral General Tarik Aziz Disisleri Bakani ve Devrim Komuta Konseyi uyesi Savunma Bakani Cumhuriyet Muhafizlari Komutani Iran Kurdistan Demokrat Partisi Lideri Uday Huseyin Saddam Huseyin in oglu Kusay Huseyin Saddam Huseyin in oglu General Mesud Recavi Baskani Meryem Recavi HMO Es Baskani Ruhullah Humeyni Iran Dini Lideri Digerleri Ebu l Hasan Beni Sadr 1 Iran Cumhurbaskani General Savunma Bakani General Genelkurmay Baskani Koramiral Deniz Kuvvetleri Komutani Albay Kara Kuvvetleri Komutani Muhammed Huseyin Muinpur Albay Hava Kuvvetleri Komutani Muhammed Ali Recai 2 Iran Cumhurbaskani Hasimi Rafsancani Meclis Baskani Ali Hamaney 3 Iran Cumhurbaskani Muhammed Cevad Bahonar eski Mir Huseyin Musavi Iran Basbakani Mustafa Camran Savunma Bakani Iran Devrim Muhafizlari Komutani Mesud Barzani Kurdistan Demokrat Partisi Lideri Celal Talabani Kurdistan Yurtseverler Birligi Lideri Kurdistan Yurtseverler Birligi Genel Sekreter Yardimcisi Irak Islam Yuksek Konseyi Lideri IIYK Askeri Kanat Lideri Catisan birliklerIrak Silahli Kuvvetleri Kara Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri Cumhuriyet MuhafizlariIran Silahli Kuvvetleri Kara Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri Hava Savunma Kuvvetleri Devrim Muhafizlari Kara Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri Fuze Kuvvetleri Kudus Gucu Jandarma Sehrbani Besic PesmergeGucler1980 212 000 asker 2000 tank 1000 zirhli arac 370 ucak 230 helikopter 1987 520 000 asker 4500 tank 4000 zirhli arac 1000 ucak 500 helikopter1980 240 000 asker 1800 tank 1000 zirhli arac 747 ucak 750 helikopter 1986 355 000 asker 700 000 gonullu 1000 tank 1500 zirhli arac 150 ucak 300 helikopterKayiplarTahmini 375 000 400 000 asker sivil oldu ya da yaralandi Tahmini 750 000 1 000 000 asker sivil oldu ya da yaralandi Irak Iran Savasi 22 Eylul 1980 Tahran Savas 22 Eylul 1980 de Irak in baslattigi isgal operasyonuyla basladi Irak in saldirisinin ardinda iki ulke arasindaki cok uzun bir gecmise sahip olan sinir sorunlari Iran in Basra Korfezi ndeki hakimiyetine son verme amaci ile Iran Islam Devrimi nin Irak taki Sii nufusu etkilemesinden duyulan kaygilar yatiyordu Irak Iran da devrimden sonra yasanan kaotik ortama guvenerek hicbir resmi uyari yapmadan baslattigi saldirida cok az ilerleme kaydetti Iran kisa surede Irak guclerini puskurterek Haziran 1982 ye degin kaybettigi topraklarin neredeyse tamamini geri aldi Savas sirasinda Halkin Mucahitleri Orgutu Irak tarafinda yer alirken Irakli Kurtlerden olusan Kurdistan Demokratik Partisi KDP ile Kurdistan Yurtseverler Birligi KYB Iran i destekledi Birlesmis Milletler in ateskes cagrilarina ragmen savas 1988 e degin surdu Savas iki tarafin da kabul ettigi Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi nin 598 no lu karariyla sona erdi Savasin sona ermesini takip eden birkac hafta icinde Iran gucleri Irak topraklarini tahliye ederek 1975 teki Cezayir Antlasmasi nda ongorulen sinirlara cekildi Son savas esiri degisimi 2003 yilinda gerceklesti Savas oncesinde Irak Iran iliskileriSoguk Savas boyunca Irak Iran iliskileri hicbir zaman iyi olmadi 1969 Nisan ayinda Amerika Birlesik Devletleri nin de destegini alan Iran Sahi onemli bir su yolu olan ve ile Irak a birakilan Satt ul Arap i geri almak istedi Bu amacla guc gosterisi olarak gemilerini bolgeye gonderdi 1970 yilinda kesilen diplomatik iliskiler 1973 yilinda tekrar kurulmasina ragmen Iran Irak iliskilerinde bir duzelme olmadi ve iki ulke arasinda 1974 75 Sattularap Catismasi yasandiktan sonra 1975 te Cezayir de bir antlasma imzalandi Buna gore iki ulke arasindaki sinir su yolunun en derin noktasindan gececekti Ayrica Iran Irak taki Kurtleri merkezi hukumete karsi desteklemeyecegini taahhut ediyordu Fakat 1971 yilindaki silahli catismalar sirasinda Iran in ele gecirdigi Korfez adalarindan cekilmemesi iki ulke arasindaki iliskilerin olumlu yonde gelismesine engel oldu Iran da Humeyni iktidari yuzunden zaten gergin olan Irak Iran iliskileri Iran da Siiligin savunucusu olan Humeyni iktidarinin basa gelmesi ile iyice bozulmaya basladi Bagdat taki Saddam Huseyin hukumeti Iran daki Sii hukumetin Irak taki Sii cogunlugu Sunni iktidara karsi kiskirtmasindan endise ediyordu Bu arada Irak Iran daki Arap bolgesi Huzistan i ele gecirmek fikrini savunmaya baslamisti Savasin baslamasi ve ilk asamalar1980 yilinin ortalarinda ordudaki yuksek rutbeli subaylarin tasfiye edilmesi ve rehineler olayiyla Amerika Birlesik Devletleri nin dusmanligini cekmesi dolayisiyla Iran in gucsuz durumda oldugu izlenimi uyanmisti Iran in iki ulke arasinda anlasmazlik konusu olan bolgeden askerlerini cekmeyi reddetmesi uzerine 22 Eylul 1980 de Irak ordusu siniri gecti Irak 16 Eylul de Sattularap Antlasmasini feshettigini aciklamisti Savasin ilk gunleri baskin avantajini koruyan Irak in ustunlugu ile gecti Fakat zamanla Iran in direnisinin artmasi ile savas karsilikli yipratma surecine girdi SavasIran in ilk tepkisi sadece ilerleyen Irak birliklerini degil ayni zamanda Irak in Basra limanini da bombalamak oldu Ayni gunlerde Tahran ve Bagdat karsilikli bombalandi Eylul ayinin sonunda Irak ordusu Abadan ve Hurremsehr kentlerini abluka altina almisti ama kis gelmeden bitirmek istedigi savasta istedigi sonuca gidemiyordu 1980 kisi boyunca yapilan baris girisimleri basarisiz oldu ve 1981 Nisan ayindan itibaren savas yeniden alevlendi Tarih yipratma savaslarinda ekonomik gucunu ve insan kaynagini en uzun sure kullanabilen tarafin avantajli oldugunu gostermistir Iran bu uzun savasta kendisini stratejisini hizli bir zafer uzerine kuran Irak a gore daha rahat hissediyordu Bunu bilen Irak Iran in ekonomik gucunu zayiflatma amaciyla saldiriya basladi Iki ulkenin de ekonomik gucu buyuk olcude en buyuk ihrac urunleri olan petrole dayaniyordu Irak boru hatlarindan petrol ihrac edebilirken Iran ihracatini buyuk olcude Basra Korfezi nden yapiyordu Yani Basra Korfezi ndeki petrol ticaretinin kesintisiz surmesi Irak in degil Iran in isine geliyordu Bu sebeple Irak petrol tasiyan Iran gemilerine saldirilar duzenlemeye basladi Benzer sekilde Iran da Irak petrol tesislerine saldiriya basladi Korfez petrol ticaretinin zarar gormesi Amerika Birlesik Devletleri nin savasa aktif olarak katilmasina sebep oldu ABD ve muttefikleri Avrupa ve Japonya buyuk olcude Korfez petrolune muhtacti ve petrol yolunun saldiriya acik olmasi Bati dunyasi icin tehlikeliydi Korfez petrol yolunu acik tutmak icin Amerika Birlesik Devletleri bolgeye bir filo gonderdi ve ABD bayragi cekmis Kuveyt tankerlerini korumaya basladi Sekiz yil suren savas 1988 Agustos ayinda yapilan ateskes ile sona erdi Ancak daha sonra Birlesmis Milletler gozetiminde yapilan baris gorusmelerinden bir sonuc alinamadi Iran gorusmeler icin on kosul olarak topraklarindaki tum Irak askerlerinin cekilmesini isterken Irak Satt ul Arap suyolu uzerinde ortak denetim kurulmasinda israr etti Iki ulke arasindaki baris ancak Irak in Kuveyt i 1990 Agustos ayinda isgalinden sonra ABD ile savasa tutusma korkusuyla Iran dan aldigi topraklari geri vermesiyle gerceklesti Uluslararasi destek Orta Dogu Orta Dogu da yer alan bircok ulke dis politikalarini goz onunde bulundurarak savasta guclenmesini amacladiklari taraflara ekonomik ve askeri destek saglamistir Irak in savasi surdurmesinde Arap ulkelerinden aldigi ekonomik destek belirleyici olmustur Suudi Arabistan dan 30 milyar dolar BAE ve Kuveyt ten ise 8 milyar dolar destek alinmistir Urdun Irak a gonderilen desteklerin ulasmasi icin lojistik yardimda bulunmustur Sudan savasta Irak in yaninda yer almalari icin kucuk bir askeri birlik gondermistir Misir ise silah ihracati gerceklestirerek Irak in askeri ihtiyaclarini karsilamistir Libya Arap Cemahiriyesi Suriye ve Etiyopya Iran a silah ihracati gerceklestirmistir Pakistan Iran a askeri yardimlarda bulunmakla birlikte ayni zamanda diplomatik destek de saglamistir Guney Afrika nin iki tarafa da silah ihracati yaptigini gosteren kaynaklar bulunmaktadir Arap ulkelerinin cogunlugu petrol piyasasinda Iran in belirleyici rolunden ve agirligindan duyduklari rahatsizliktan oturu Irak tarafli bir politika izlemislerdir Filistin de yapilan Arap Iran is birligine ragmen Irak in Arap kokenli bir ulke olmasi da Suudi Arabistan basta olmak uzere Orta Dogu da yer alan bircok ulkeden destek almalarinda etkili olmustur Bu durum karsisinda Israil savasin ilk gununden beri Araplar in ustunlugunu engellemek icin bolgedeki ezeli Arap dusmani olan Iran i desteklemistir Iran Kontra skandali ve bircok gizli antlasmayla Iran in elindeki ABD yapimi silahlarin ve ozellikle savasin tartisilmaz ustunlugunu saglayan Muhammed Riza Pehlevi tarafindan satin alinmis olan F 14 Tomcat lerin yedek parcalarini temin etmistir Turkiye savas boyunca genel olarak tarafsiz kalmis Iran a uygulanan ambargoya katilmamis ve her iki tarafla da iliskilerini surdurmeye devam etmistir Avrupa Avrupa ulkeleri savas boyunca genel olarak taraflara silah ihracatinda bulunmustur Bati Bloku nda yer alan birkac Avrupa ulkesi savasin gidisatini goz onunde bulundurarak taraflardan birine yaklasirken cogunlugu her iki tarafa da silah satarak gelir elde etmeyi amaclamistir Romanya Macaristan ve Polonya gibi Dogu Bloku ulkeleri askeri ihtiyaclarini karsilamak amaciyla Irak a silah satmistir Sovyetler Birligi Dogu Almanya ve Yugoslavya savas boyunca Irak a acik destek vermekle birlikte bazi durumlarda Iran la da baglantiya gecmistir Kuzey Kore Iran in uzun sureli destekcilerinden biri olmasi nedeniyle Sovyetler Birligi ve Iran arasindaki diplomatik iliskilerin kurulmasi icin aracilik yapmistir Dogu Almanya ise Iran in savas sirasinda Irak tan ele gecirdigi Sovyet muhimmatlari icin yedek parca satisinda bulunmustur Isvec savasin basindan itibaren Iran a deniz ve havada kullanilabilecek savas muhimmatlari satmistir Ispanya ve Portekiz her iki tarafa da bircok muhimmat satisi gerceklestirirken Norvec yangin sondurme ve kurtarma araclari satisinda bulunmustur Bati Bloku ulkeleri savas boyunca Irak a 35 milyar dolar destek saglamistir Birlesik Krallik Fransa Italya ve Bati Almanya Irak in askeri destek aldigi en onemli ulkeler olmakla birlikte Iran a da acik olmasa bile silah ihracatinda bulunmuslardir Avrupa nin tavrini belirleyen durumlardan biri Iran in daha buyuk bir petrol gucu haline gelmesini kabul etmek istememeleri olmustur Irak savas boyunca ve Iran in yipratma politikasi izledigi donemlerde ABD nin de aralarinda yer aldigi Bati Bloku ulkeleri tarafindan desteklenmistir Boylece Irak in kontrolundeki petrol noktalari Iran tarafindan isgal edilememistir Asya Kuzey Kore savas boyunca Iran in en buyuk destekcilerinden biri olmus Vietnam ise ABD nin geri cekilirken birakmak zorunda kaldigi silahlari Iran a satmistir Cin Japonya ve Guney Kore her iki tarafa da bircok muhimmat satisinda bulunmustur Amerika Saddam ile Baskan Reagan in elcisi Donald Rumsfeld ayni zamanda eski ABD Savunma Bakani el sikisirken Brezilya nin her iki tarafa da silah ihracati yaptigini gosteren kaynaklar bulunurken Arjantin uzun bir sure boyunca Iran a savas muhimmatlari satmistir ABD Irak a ekonomik ve askeri destek vermekle birlikte Iran la da Iran Kontra skandaliyla aciga cikan gorusmeler gerceklestirmistir ABD Iran da is birligi icerisinde bulunduklari Muhammed Riza Pehlevi yi devirerek iktidara gelen rejimden hicbir zaman hosnut olmamistir Bu nedenle 1967 yilinda diplomatik iliskilerini kestigi Irak ile tekrar yakinlasmaya calismistir Irak a cesitli kanallardan silah yardimi yapmis ve buyuk miktarda borc para saglamistir Irak in biyolojik ve kimyasal silahlar uretmesine yardimci olmustur kaynak belirtilmeli ABD ve Birlesik Krallik Mart 1986 da Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi nin Irak in Iran a karsi kitle imha silahlari kimyasal ve biyolojik silahlar kullanmasini elestiren kararlar almasini karsi oy kullanarak engellemistir Savasin sonuclariIrak Iran Savasi yaklasik bir milyon insanin hayatina mal oldu Savasan taraflar ufak kazanclar icin ekonomik kaynaklarini tuketti Savasin sonucunda Irak Iran siniri degismedi Savasin etkileri yillar boyunca hissedildi Iki ulkenin birbirlerinin petrol tesislerine saldirilar duzenlemesi sonucu petrol uretimi dustu petrol fiyatlari artti Savas boyunca Irak kendisini destekleyen devletlerden borc alarak silah satin almisti Bu borclari odemekte zorlanmasi 1990 yilinda Kuveyt e saldirarak oradaki petrol kuyularini ele gecirmeye calismasina yol acti Bu tavri da Irak i uluslararasi iliskilerde yalnizliga surukledi ve desteksiz birakti Notlar Savas Arap dunyasinda ve diger birkac bolgede Birinci Korfez Savasi olarak bilinirken Batili kaynaklar bu ismi 1991 de Amerikan liderligindeki koalisyon ile Irak arasindaki catismaya atifta bulunmak icin kullaniyor KaynakcaGenelOral Sander Siyasi Tarih 1918 1994 Imge Kitabevi 13 Baski Sayfalar 559 563 Wikipedia Iran Iraq War George Washington University National Security Archive Shaking Hands with Saddam Hussein The U S Tilts toward Iraq 1980 198412 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Congressional Record September 20 2002 US Senate 5 Mayis 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Made in the USA Part III The Dishonor Roll LAWeekly13 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde George Washington University National Security Archive Shaking Hands with Saddam Hussein The U S Tilts toward Iraq 1980 198412 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozel Metz Helen Chapin ed 1988 The Soviet Union 8 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iraq a Country Study Library of Congress Metz Helen Chapin ed 1988 Arms from The Soviet Union 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iraq a Country Study Library of Congress Metz Helen Chapin ed 1988 Arms from France 14 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iraq a Country Study Library of Congress dogrulama gerekli Timmerman Kenneth R Chapter 7 Operation Staunch Iran Brief 13 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 9 Ocak 2016 Heritage of Qatar 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Kasim 2012 Vatanka Alex 22 Mart 2012 The Majalla Saudi Research and Publishing Company 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Kasim 2012 Friedman Alan Spider s Web The Secret History of How the White House Illegally Armed Iraq Bantam Books 1993 Timmerman Kenneth R The Death Lobby How the West Armed Iraq New York Houghton Mifflin Company 1991 Arsivlenmis kopya 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2016 Anthony John Duke Crystal Jill Ann Kuwait Encyclopaedia Britannica 12 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mart 2015 David Kenneth Schenker Dancing with Saddam The Strategic Tango of Jordanian Iraqi Relations Iran and Syria 14 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jubin Goodarzi Copulsky Alex Kis 2008 Harvard Political Review 356 6370 s 627 Bibcode 1992Natur 356 627R doi 10 1038 356627a0 11 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 9 Ocak 2016 Mearsheimer John J Walt Stephen M 12 Kasim 2002 Can Saddam Be Contained History Says Yes International Security Belfer Center for Science and International Affairs olu kirik baglanti Iraq THE REGULAR ARMED FORCES 3 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2020 Iran Organization Size and Equipment 4 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2020 Karsh Efraim The Iran Iraq War 1980 1988 London Osprey 2002 sayfa 37 11 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2006