Sonsuz maymun teoremi, bir daktilonun tuşlarına sonsuz bir süre boyunca gelişigüzel basan bir maymunun belirli bir metni (örneğin William Shakespeare'in tüm yapıtlarını) neredeyse kesin olarak yazabileceğini ortaya koyan matematik teoremidir.
Bu bağlamda, "neredeyse kesin" söz öbeği matematiksel bir terimdir ve "maymun" da gerçek bir maymundan çok, rastgele harflerden oluşan bir diziyi sonsuza dek üreten soyut bir aygıtı ifade eder. Teorem, çok büyük ama sonlu bir sayı hayal ederek sonsuzluk hakkında akıl yürütmenin risklerine dikkat çekmektedir. Bir maymunun Shakespeare'in Hamlet'i gibi bir yapıtı tümüyle aynı biçimde yazabilme olasılığı o denli küçüktür ki, bu durumun evrenin yaşı ölçeğindeki bir sürede gerçekleşme şansı önemsizdir ama sıfır değildir.
Teoremin çok ya da sonsuz sayıda yazıcı içeren uyarlamaları olduğu gibi, hedef metnin büyüklüğü de bütün bir kütüphane ile tek bir cümle arasında değişebilmektedir. Teoremin kökleri Aristoteles'in Oluş ve Bozuluş Üzerine ve Cicero'nun Tanrıların Doğası adlı yapıtlarıyla Blaise Pascal ve Jonathan Swift'in düşüncelerine dayanmaktadır. Émile Borel ve Arthur Eddington 20. yüzyılda teoremi, istatistiksel mekaniğin gizli zaman cetvelini ortaya koymak amacıyla kullanmışlardır. Birçok ve Richard Dawkins, evrim için kullanılan maymun benzetmesinin uygunluğu konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.
Yazı yazan maymunlara olan popüler ilgi yazın, televizyon, radyo, müzik ve İnternet'teki birçok örnekte görülebilmektedir. 2003 yılında altı sorguçlu kara şebekle (Macaca nigra) bir deney gerçekleştirilmiştir ancak ortaya konan yazınsal katkı, 'S' harfinin çoğunlukta olduğu beş sayfalık bir belgedir.
Çözüm
Kanıt
Teoremin oldukça anlaşılabilir bir kanıtı bulunmaktadır. İki olay istatistiksel olarak bağımsızsa (olaylar birbirinin sonucunu etkilemiyorsa), bu iki olayın birlikte gerçekleşme olasılığı, bu olayların ayrı ayrı gerçekleşme olasılıklarının çarpımına eşittir. Örneğin, Sidney'in yağmurlu bir gün geçirme olasılığı 0.3 ve San Francisco'da o gün bir deprem olma olasılığı 0.008 ise bu iki olayın birlikte gerçekleşme olasılığı 0.3 × 0.008 = 0.0024'e eşit olacaktır.
Daktiloda 50 tuş olduğu ve yazılacak sözcüğün "maymun" olduğu varsayılsın. Tuşlara rastgele basıldığı göz önüne alınırsa, yazılan ilk harfin m olma olasılığı 1/50'dir. Benzer biçimde, ikinci harfin a olma olasılığı da 1/50'ye eşit olacaktır. Art arda yazılan harfler birbirinden bağımsız olaylar oluşturduğundan, ilk altı harfin "maymun" sözcüğünü oluşturma olasılığı
- (1/50) × (1/50) × (1/50) × (1/50) × (1/50) × (1/50) = (1/50)6 = 1/15.625.000.000
olarak hesaplanır; bu sayı 15 milyarda birden küçüktür. Aynı nedenle, yazılacak sonraki altı harfin "maymun" sözcüğünü oluşturma olasılığı da (1/50)6'ya eşit olacak ve bu böyle devam edecektir.
Yukarıdaki akıl yürütmeye göre "maymun" sözcüğünün oluşmama olasılığı ise 1 − (1/50)6'ya eşittir. Yazı denemeleri bağımsız olaylar olduğundan ilk n denemede "maymun" sözcüğünün oluşmama olasılığı
olur.
n arttıkça Xn azalmaktadır:
- n = 1.000.000 için Xn ≈ 0.9999 (≈ %99.99),
- n = 10.000.000.000 için Xn ≈ 0.53 (≈ %53) ve
- n = 100.000.000.000 için de Xn ≈ 0.0017 (≈ %0.17)'dir.
n sonsuza yaklaştıkça Xn sıfıra yaklaşmaktadır. Böylece, n yeterince büyük seçilerek Xn istenildiği ölçüde azaltılabilir ve "maymun" yazma olasılığı %100'e yaklaşır.
Aynı mantık, sonsuz sayıda maymundan en az birinin bir metni, daktiloyu neredeyse hatasız kullanan bir insanla aynı sürede yazabileceğini de gösterir. Bu durumda
eşitliğindeki Xn, ilk n maymundan hiçbirinin "maymun" sözcüğünü ilk denemede yazamama olasılığını belirtmektedir. Bu olasılık 100 milyar maymun için %0.17'ye düşmekte ve n sonsuza gidecek şekilde arttıkça da Xn sıfıra yaklaşacak şekilde azalmaktadır.
Ne var ki, fiziksel bakımdan anlamlı sayıda maymunun fiziksel bakımdan anlamlı bir süre boyunca yazma denemesi yaptığı düşünüldüğünde, sonuç yukarıda elde edilenin tam tersidir. Maymun sayısı gözlemlenebilir evrendeki parçacık sayısına (1080) eşit olsa ve her maymun evrenin yaşının (1020 saniye) 100 katı süre boyunca saniyede 1000 harf yazabilse, elde edilen metnin kısa bir kitabın bile birebir aynısı olma olasılığı sıfıra yakındır.
Sonsuz dizgiler
Yukarıda açıklanan iki sonuç, sonlu bir alfabeden seçilen karakterlerin dizisi olan bağlamında daha genel ve basit bir şekilde ifade edilebilir:
- Her karakterinin tekdüze rastgelelikle seçildiği sonsuz bir dizgide, herhangi bir sonlu dizginin bir pozisyonda bir alt dizgi olarak bulunması neredeyse kesindir.
- Her dizgideki her karakterin tekdüze rastgelelikle seçildiği sonsuz dizgilerden oluşan bir sonsuz dizide, herhangi bir sonlu dizginin bu sonsuz dizgilerden birinin ön eki olması neredeyse kesindir.
Bu çıkarımlar ikinci Borel–Cantelli önermesine dayanmaktadır. İkinci kuram için; Ek, k. dizginin belli bir metinle başlaması olayı olarak tanımlanırsa,
- bu olayın sıfırdan farklı ve sabit bir p gerçekleşme olasılığının olması,
- Ek'ların bağımsız olması
ve
- toplamının ıraksıyor olması
nedeniyle, sonsuz sayıdaki Ek'nın gerçekleşme olasılığı 1'dir.
İlk kuram da buna benzer biçimde kanıtlanabilir. Rastgele dizgi, hedef metnin büyüklüğüne eşit ve birbiriyle örtüşmeyen bölmelere ayrılabilir ve Ek da k. bölmenin hedef dizgiye eşit olması olayı olarak tanımlanabilir.
Olasılıklar
Noktalama imleri, boşluk ve büyük-küçük harf kullanımı göz ardı edilirse, bir maymunun Hamlet'in ilk harfini doğru yazma olasılığı 26'da 1, ilk iki harfini doğru yazma olasılığı ise 676 (26 × 26)'da 1'dir. Olasılık üstel olarak küçüldüğü için, ilk 20 harfin doğru yazılma olasılığı
- 2620 = 19.928.148.895.209.409.152.340.197.376'da (yaklaşık 2 × 1028'de) 1'e düşürmektedir.
Hamlet'in tümü düşünüldüğünde olasılıklar o denli azalmaktadır ki, bu değerleri sıfırdan ayırabilmek oldukça güçleşmektedir. Hamlet'in metni, yaklaşık 130.000 harften oluşmaktadır. Dolayısıyla, bu metni ilk denemede doğru yazma olasılığı 3.4 × 10183.946'da 1'dir. Doğru metnin ortaya çıkması için gerekli ortalama harf sayısı da 3.4 × 10183.946'dır. Noktalama imleri göz önüne alındığında bu sayı 4.4 × 10360.783'e çıkmaktadır.
Tüm evren ezelden beri yazmakta olan maymunlarla doldurulsa bile Hamlet adlı yapıtın ortaya çıkma olasılığı 10183.800'de 1'den düşük olacaktır. Kittel ve Kroemer'ın deyişiyle "Hamlet'i yazma olasılığı, bir olayın işlemsel anlamı bağlamında, sıfırdır" ve maymunların bu işi eninde sonunda başaracaklarına ilişkin ifade "çok büyük sayılar hakkında yanlış sonuçlara varılmasına yol açmaktadır."
Geçmiş
İstatistiksel mekanik
"Daktilografik" (yazıcı) maymunları (Fransızca: singes dactylographes, Fransızca singe sözcüğü maymun ve insansıları kapsamaktadır) temel alan kuram biçimi Émile Borel'in 1913 yılında yazdığı "Mécanique Statistique et Irréversibilité" (İstatistiksel mekanik ve tersinmezlik) adlı makalesi ve 1914'te yayımlanan "Le Hasard" adlı kitabında yer almaktadır. Burada kullanılan "maymunlar" gerçek varlıkları temsil etmekten çok büyük bir rastgele harf dizisi oluşturabilmek için kullanılan imgesel bir yöntemi belirtmektedir. Borel'e göre, bir milyon maymunun günde on saat boyunca yazı yazması durumunda bile dünyanın en varsıl kütüphanesinde bulunan kitapların birebir kopyalanması neredeyse olanaksızdır.
Arthur Eddington, The Nature of the Physical World (1928) adlı kitabında Borel'i şöyle desteklemiştir:
Parmaklarımı bir daktilonun tuşları üzerinde gezdirsem ürettiğim uzun sözcük dizisi anlaşılabilir bir tümce oluşturabilir. Bir maymun ordusu daktilolara yüklense British Museum'daki tüm kitapları yazabilirler. Bu olasılık bir kap içerisindeki moleküllerin bir yanda toplanması olasılığından kesinlikle yüksektir.
Bu yorumlar çok büyük olmasına karşın sonlu sayıdaki maymunun önemli bir iş üretmesinin inanılmaz derecede düşük olasılığının belirli fiziksel olayların gerçekleşme olasılıklarıyla karşılaştırılmasını gündeme taşımaktadır. Maymunların başarılı denemesinden daha az olası fiziksel olayların uygulamada olanaksız olduğu kesinlikle söylenebilir.
Temeller ve "Eksiksiz Kütüphane"
Arjantinli yazar Jorge Luis Borges 1939 yılında yazdığı "The Total Library" (Eksiksiz kütüphane) adlı makalesinde sonsuz maymun kavramını Aristoteles'in Metafizik adlı yapıtıyla temellendirmektedir. Dünyanın atomların rastgele konumlanmalarından doğduğunu düşünen Lefkippos'un görüşlerini genişleten Aristoteles, atomların homojen olduklarını ve oluşturdukları birleşimin yalnızca biçim, konum ve sıralamaya bağlı değiştiğini vurgulamaktadır. Yunan filozof bu durumu De Generatione et Corruptione (Oluş ve Bozuluş Üzerine) adlı yapıtında trajedi ile komedinin de aynı atomlardan, yani harflerden oluşması ile karşılaştırmıştır.Cicero'nun üç yüzyıl sonra yayımladığı De natura deorum (Tanrıların Doğası) bu atomcu görüşe karşı çıkmaktadır:
Bu görüşü savunan biri şunu da kabul etmek zorunda kalacaktır: Altından ya da herhangi bir maddeden yapılmış çok sayıda harf ortaya dökülürse bu harfler öyle bir dizilişe sahip olabilirler ki Ennius'un yıllıkları ile birebir eşlenebilirler. Şansın bu dizelerin birini bile oluşturabilmesi düşüncesine kuşkuyla bakarım.
Borges bu görüşü Blaise Pascal ve Jonathan Swift'te de izlemiş ve yaşadığı dönemde kullanılan ifade biçiminin değiştiğini gözlemlemiştir. 1939 artık egemen deyim "tümü daktiloya sahip yarım düzine maymunun British Museum'daki tüm kitapları birkaç sonsuzluk zaman diliminde yazabilecekleriydi." (Borges, "bir ölümsüz maymunun bu iş için yeterli olacağını" eklemiştir) Bunun ardından Borges böyle bir girişimin sonuna kadar gerşekleştirilmesi durumunda meydana getirilebilecek "Eksiksiz Kütüphane"nin içeriğini düşlemeye başlamıştır:
Bu kütüphanede her şey yer alırdı. Her şey... Geleceğin ayrıntılı geçmişi, Eshilos'un Mısırlılar adlı oyunu, Ganj sularında bir şahin uçuşunun tam olarak kaç kere yansıdığının sayısı, Roma'nın gizli ve gerçek doğası, Novalis'in yazmayı planladığı ansiklopedinin tam sürümü, 14 Ağustos 1934 şafağında gördüğüm düşler, Pierre Fermat teoreminin kanıtı, Edwin Drood'un yazılmamış bölümleri, bu bölümlerin Garamant dilindeki karşılığı, Berkeley'in Zamana ilişkin kurguladığı ancak yayımlamadığı çatışkılar, Urizen'in demir kitapları, Stephen Dedalus'un olgunlaşmamış epifani duyguları -ki aradan bin yıl geçmeden anlamsız kalacaktır-, kutsal Basilides İncili, deniz kızlarının söylediği şarkı, bu kütüphanedeki kitapların tam listesi, bu listenin doğru olmadığının kanıtı. Her şey; ama anlaşılır her sözcük için milyonlarca kakışım, karmakarışık söz ve laf kalabalığı. Her şey; başdöndürücü raflar önünde insanlığın geçirebileceği nesiller boyu zaman ancak katlanılabilir bir sayfa ile ödüllenecektir - o raflar ki gün ışığını yok edecek, üstlerinde karmaşa yatacak.
Borges'nin Eksiksiz Kütüphane kavramı yazarın 1941 tarihli çok okunan "Babil Kütüphanesi" adlı öyküsünün ana hatlarını oluşturmaktadır. Öykü, birbirine bağlı altıgen bölmelerden oluşan ve alfabenin tüm harfleri ile bazı noktalama imlerinin birlikte oluşturduğu kümeden elde edilebilecek tüm yapıtları içeren dev bir kütüphaneyi konu almaktadır.
Uygulamalar ve eleştiriler
Evrim
Eddington'ın rakibi James Jeans 1931 yılında yayımlanan Gizemli Evren adlı kitabında maymun öyküsünü büyük bir olasılıkla Thomas Henry Huxley'i kastederek bir "Huxley"ye atfetmiştir. Bu atfın yanlışlığı açıktır. Günümüzde de zaman zaman dile getirilen görüş, 30 Haziran 1860 tarihinde Oxford'da Britanya Bilimsel İlerleme Kurumu tarafından düzenlenen bir toplantıda Huxley'in Oxford Anglikan Piskoposu ile Charles Darwin'in Türlerin Kökeni adlı yapıtı üzerinde yaptığı tartışmada teoremi örneklendirdiği savıdır. Ne var ki, herhangi bir sağlam temele dayanmayan bu görüş 1860 yılında daktilonun henüz ortaya çıkmamış olduğu da göz önüne alındığında geçersiz kılınmaktadır. Maymunların türlü nedenlerle önemli konulardan olduğu ortamda Huxley-Wilberforce tartışması insansılara ilişkin konuşmalara da tanıklık etmiştir. Piskopos, Huxley'e büyükanne ya da büyükbabasının insansılardan gelip gelmediğini sormuş ve Huxley, piskopos gibi ikiyüzlü birinin soyundan gelmektense bir insansıdan gelmiş olmayı yeğleyeceğini söylemiştir.
Başlangıçtaki karışıklığa karşın maymun ve daktilo görüşleri günümüzde evrim üzerinde yapılan tartışmalarda aynı biçimde ifade edilmektedir. Örneğin, bir olarak öne çıkan Doug Powell, bir maymunun Hamlet'i şans eseri yazmış olsa bile bu yapıtı üretmiş olamayacağını, bunun nedeninin ise maymunun iletişim niyetine sahip olmaması olduğunu öne sürmüştür. Düşünürün kastettiği, doğal yasaların da DNA bünyesinde saklanan bilgiyi üretemeyeceğiydi. Daha yaygın biçimde seslendirilen görüş ise Aziz John F. MacArthur'un bir amibi tenyaya dönüştürmek için gerekli mutasyonların oluşma olasılığının bir maymunun Hamlet'in monoloğunu yazma olasılığı kadar düşük olduğuna ilişkin savıdır. Dolayısıyla yaşamın evrimleşmeme olasılık oranının üstesinden gelmek olanaksızdır.
Evrimsel biyolog Richard Dawkins yazı yazan maymun kavramını 1986'da yayımlanan Kör Saatçi adlı kitabında kullanmış ve doğal seçilimin gelişigüzel mutasyonlarla biyolojik karmaşıklık oluşturma yeteneğini göstermiştir. Dawkins kendi ürettiği gelincik programını kullanarak Hamlet metninde geçen METHINKS IT IS LIKE A WEASEL ("Bence gelinciğe benziyor") hedef tümcesini oluşturmayı başarmıştır. Program, rastgele harflerden oluşan bir "ata" harf dizisi ile başlıyor, bu dizinin kopyaları oluşturuluyor, kopyalarda "mutasyonlar" yaratılarak rastgele değişiklikler yapılıyor, bu "yavru" diziler birbirleriyle "çiftleştiriliyor", meydana gelen yeni dizilerden hedef cümleye en yakın olanı seçilip bu süreç yeni bir "nesil" için tekrarlanıyordu. Bu yöntemle hedef cümleye büyük bir hızla (verilen bir örnekte, 43 "nesil" içinde) ulaşılabilmektedir. Rastgele seçimler ham bilgi üretirken seçimlerin birikimi asıl bilgiyi açığa çıkarmaktadır.
Evrim ve sınır tanımaksızın yazı yazmasına izin verilen maymun arasında kurulan benzetmedeki bir diğer hata ise maymunun karakterleri tek tek ve birbirinden bağımsız biçimde yazmasıdır. Biyolojik evrimden çok düşünce evrimine odaklanan Hugh Petrie daha karmaşık bir kuruluma gerek olduğunu savunmaktadır:
- Kavramlar arasındaki benzetmeyi tam olarak kurabilmek için maymuna daha karmaşık bir daktilo sunmamız gerekir. Bu daktilo Kraliçe Elizabeth dönemi tümcelerini, düşüncelerini, insan eylem biçimlerine ilişkin inançlarını ve bunların nedenlerini, Elizabeth ahlâkını ve bilimini ve bunları ifade etmeye yarayan dil araçlarını içermelidir. Bu daktilonun, Elizabeth döneminin bir kişisi olarak Shakespeare'in inanç sistemini biçimlendiren deneyimlere sahip olması da beklenebilir. Tüm bunların ardından daktiloyla oynamasına izin verilen maymunun Shakespeare'in yapıtlarından birini yazmasının imkânsızlığı artık o kadar bariz olmayacaktır. Değişen şey halihazırda kazanılmış bilgi birikimidir.
Maymunlara verilen klasik görevin olanaksız olduğunu kabul eden James W. Valentine, yazılı İngilizce ve Metazoa genomu arasında kayda değer bir diğer benzerlik bulunduğunu bulmuştur: ikisinin de alfabe düzeyindeki bileşim sayısını azaltan kombinatoryal ve hiyerarşik yapılar içermesidir.
Yazın kuramı
R. G. Collingwood 1938'de sanatın şans eseri üretilemeyeceğini öne sürmüş, kendisini eleştirenleri iğneleyici bir biçimde,
- Kimileri bu önermeyi geri çeviriyor ve bir maymuna daktilo verilirse onun Shakespeare'in tüm yapıtlarını yazabileceği görüşünü öne çıkarıyorlar. Boş zamanı olan biri bu olasılığı hesaplayıp bunun üzerinde tartışılmaya değer olup olmadığını anlayabilir. Önermedeki ilginç nokta, Shakespeare'in 'yapıtlarını' bir kitapta basılı karakterler olarak ayırt edebilen birinin zihinsel durumunun ortaya konmasıdır…
Nelson Goodman, Catherine Elgin'le birlikte, karşıt görüşü benimsemiş ve Borges'nin "Don Kişot'un Yazarı Pierre Menard" adlı yapıtından örnek vererek görüşünü açıklamıştır:
- Menard'ın yazdığı, metnin farklı biçimdeki kaydından başka bir şey değil. Bunu herhangi birimiz de yapabilir, bir yazıcı veya bir fotokopi makinası da başarabilir. Hatta, bize söylenen, sonsuz sayıda maymun … bunlardan birinin belirli bir metni birebir üretebileceğidir. İddia ediyoruz ki, bu kopya Cervantes'in özgün metni, Menard'ın yapıtı ve kitabın geçmişte yazılmış ya da gelecekte yazılacak olan herhangi bir kopyası kadar, Don Kişot eserinin bir örneği olacaktır.
Goodman bir başka yazıda "maymunun yapıtı rastgele yazmış oluşu bir şeyi değiştirmeyecektir. Metnin aynıdır, bu nedenle özgün metne ilişkin yorumlar bu kopyaya birebir uygulanabilir" diye açıklamıştır. Gérard Genette, Goodman'ın bu görüşünü reddeder, onun, kanıtlanacak görüşün baştan doğru varsayma hatasına düştüğünü belirtir.
Jorge J. E. Gracia elde edilen metinlerin birebir aynı oluşunun bir yazar sorunu oluşturduğunu düşünmektedir. Herhangi bir anlamlandırma amacı gütmeyen bir maymun Hamlet ölçeğinde bir yapıtı birebir yazabiliyorsa metinlerin yazarlara olan gereksinimi ortadan kalkacaktır. Olası çözümler, ya metni bulan ve onu Hamlet olarak tanıyanın onun yazarı olması ya da Shakespeare'in yazar, maymunun yardımcı, bulan kişi ise metnin kullanıcısı olmasıdır. Ne var ki, bu çözümlerin bazı sorunları bulunmaktadır, metin ile bu diğer kişilerin varlıkları birbirinden bağımsızdır: maymunun yapıtı Shakespeare doğmadan önce yazmış olabilir, Shakespeare'in hiç doğmamış olabilir ya da maymunun ürettiği metin hiçbir zaman bulunmamış olabilir.
Rastgele sayı üretimi
Teorem, zaman ve kaynak bakımından uygulanması olanaksız olan bir düşünce deneyini konu edinse de sonlu rastgele metin üretimine yönelik çeşitli çabalara ilham vermiştir.
The New Yorker'da yer alan bir yazıya göre; Scottsdale, Arizona'dan bir araştırmacı olan Dan Oliver'ın çalıştırdığı bir bilgisayar programı bünyesindeki sanal maymun grubu 42.162.500.000 milyar milyar maymun yılı boyunca çalıştıktan sonra, 4 Ağustos 2004'te grubun bir üyesi
- VALENTINE. Cease toIdor:eFLP0FRjWK78aXzVOwm)-‘;8.t
yazısını üretmiştir. Bu dizinin ilk 19 harfi, "Veronalı İki Adam" adlı kitapta yer almaktadır. Başka "maymun" ekipleri ise "Atina Dümeni"nden 18, "Troilus ve Cressida"dan 17, "II. Richard"dan 16 karakteri birebir yazabilmişlerdir.
"Maymun Shakespeare Simülatörü" adıyla 1 Temmuz 2003 tarihinde açılan Web sitesi, rastgele metinler üreten büyük bir maymun topluluğunu taklit eden bir Java uygulaması içermekteydi (bu site ortadan kalkmıştır ama program mevcuttur). Uygulamanın amacı, sanal maymunların Shakespeare'in herhangi bir yapıtını ne kadar sürede yazabileceklerini ortaya çıkarmaktı. Bir örnek olarak, bu uygulamanın ilk 24 harfi IV. Henry, Bölüm 2 adlı oyunda yer alan
- RUMOUR. Open your ears; 9r"5j5&?OWTY Z0d...
satırını üretmesi "2.737.850 milyon milyar milyar milyar maymun yılı" sürmüştür. Kısıtlı işlem gücü nedeniyle program, rastgele bir metin üretip bunu Shakespeare'in yapıtlarıyla karşılaştırmak yerine, bir rastgele sayı üreteci (RSÜ) yardımıyla olasıcı bir model kullanmaktadır. Simülatör bir "eşleşme" bulduğunda (yani, RSÜ belirli bir değer ya da belirli bir aralıkta yer alan herhangi bir değer ürettiğinde) eşlenen metni üretmekte ve eşleşmeyi bu yolla gerçekleştirmektedir.
İdeal bir maymunun belirli dizileri hangi sıklıkla yazması gerektiğini ele alan istatistiklere ilişkin sorular rastgele sayı üreteçleri için yapılan uygulamalı deneyleri de tetikleyebilmektedir. En basitten "oldukça karmaşığa" dek uzanan bu deneyleri, bilgisayar bilimleri profesörleri George Marsaglia ve Arif Zaman, verdikleri derslerde "çakışan m- testler" olarak adlandırılmaktaydılar çünkü bunlar rastgele bir dizide ardışık elemanların örtüşen m-lileri hakkındadır. Ne var ki, bunların "maymun testleri" olarak adlandırılmasının öğrencilerin konuya olan ilgilerini artırdığını fark etmişlerdir. Bu araştırmacılar farklı RSÜ'ler için test sınıfları ve sonuçlarına ilişkin 1993'te bir rapor yayımlamışlardır.
Gerçek maymunlar
Primat davranışçıları Cheney ve Seyfarth gerçek maymunların Romeo ve Juliet adlı yapıtı yazabilmeleri için şansa gerek duyduklarını belirtmektedir. İnsansılar ve şempanzelerden farklı olarak maymunlar bir zihin kuramına sahip olmamakta ve kendi bilgi, duygu ve inançlarıyla başkalarınınkiler arasında bir ayrım yapamamaktadırlar. Bir maymun oyun yazmayı öğrense ve kurguladığı karakterlerin davranışlarını betimleyebilse bile bu karakterlerin zihinlerini ortaya koyamayacak ve ironik bir trajedi yaratamayacaktır.
Plymouth Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencilerinden oluşan bir çalışma öbeği 2003 yılında gerçek maymunların yazınsal üretimini araştırmak üzere sanat konseyinden 2000 sterlinlik bir ödenek almıştır. Araştırmacılar Devon, İngiltere'deki Paignton Hayvanat Bahçesi'nde bulunan altı sorguçlu kara şebeğin önüne bir klavye bırakmış ve sonuçları bir web sitesi üzerinde yayınlayabilmek için bir radyo bağlantısı kurmuşlardır. Takım üyelerinden Mike Phillips yapılan harcamanın gerçek TV'den daha ucuz ve yine de "heyecan verici ve sürükleyici bir izlence" olduğunu savunmuştur.
Maymunlar, çoğunluğu S harfinden oluşan ve yalnızca beş sayfa uzunluğunda bir üretim yapmakla kalmamış, önce baba maymun klavyeyi bir taşla ezmiş, diğer maymunlar çiş ve kakalarını klavye üzerine yaparak onu izlemiştir. Hayvanat bahçesi fen müdürü bu deneyin "bilimsel geçerliliğinin olmadığı ve 'sonsuz maymun' teoreminin hatalı olduğunu göstermekten başka bir değeri olmadığını" belirtmiştir. Philips, sanat camiası tarafından desteklenen bu projenin temelde bir gösteri sanatı olduğunu ve bundan çok şey öğrendiklerini söylemiştir. Araştırmacı sözlerini şöyle sürdürmüştür: "Maymunlar rastgele üreteç değiller, daha karmaşıklar… Ekranla ilgilendiler ve klavyenin tuşuna bastıklarında bir şeyin değiştiğini gözlemleyebildiler. Belirli bir niyetleri var gibiydi."
Popüler kültür
Sonsuz maymun teoremi ve oluşturduğu imge olasılık matematiğinin popüler ve deyimsel bir ifadesi olarak kabul edilmektedir. Kavramın kamuoyunca yaygın olarak tanınmasını sağlayan temel etken, onun okul yerine popüler kültür aracılığıyla yayılmasıdır.
Teoreme Douglas Adams'ın Otostopçunun Galaksi Rehberi adlı romanında (biraz değiştirilerek) bir şaka olarak değinilmiştir.
İlk kez 11 Mart 1993 tarihinde yayınlanan Amerikan çizgi dizisi Simpsonlar'ın "Last Exit to Springfield" adlı bölümünde Bay Burns şöyle konuşmaktadır: "İşte bin daktiloda yazı yazmakta olan bin maymun. Yakında şu ana dek yazılmış en iyi romanı kaleme almış olacaklar. Bakalım. (okur) 'It was the best of times, it was the "blurst" of times'! Seni aptal maymun!" Teoreme ilişkin bilgi birikiminin dayanıklı, yaygın ve popüler doğası 2001 yılında yayımlanan "Maymunlar, Daktilolar ve Ağlar: Kaza Eseri Elde Edilen Mükemmellik Kuramı Işığında İnternet" (Hoffmann & Hofmann) adlı bir makalenin girişinde belirtilmiştir.Washington Post adlı Amerikan gazetesinin 2002 tarihli bir sayısında şöyle denilmektedir: "Birçok kişi sonsuz sayıda maymunun sonsuz sayıda daktilo kullanarak sonsuz bir zaman dilimi içinde Shakespeare'in yapıtlarını elde edeceğine ilişkin ünlü teoremle eğlendi."İngiltere Sanat Konseyi tarafından desteklenen ve 2003 yılında gerçek maymunlarla gerçekleştirilen deney basından büyük ilgi görmüştür. Teorem 2007 yılında Wired dergisi tarafından sekiz klasik düşünce deneyinden biri olarak listelenmiştir.
Çizer Ruben Bolling, düşünce deneyini Tom the Dancing Bug adlı çizgi filmde bir maymuna söylettiği şu sözlerle taşlamıştır: "Hamlet'in öcünü beşinci perdeye dek nasıl geciktirebilirim?"
David Ives'ın 1987'de yazmış olduğu Basitleştirilmiş Konuşma Denemeleri adlı kısa oyun, sonsuz maymun teoremin deneyinde kullanılan üç maymun arasında geçen konuşmaları ele almaktadır. Oyun, maymunlardan birinin Hamlet'in ilk satırlarını yazarken diğer ikisinin rastgele metinler üretmesiyle sonlanır.
Notlar
- ^ Bu, önceden tanımlanmış ve birbiriyle çakışmayan altı harflik kalıplardan en az birinin "maymun" sözcüğünü içerme olasılığının 1'e yaklaştığını göstermektedir. Sözcüğün iki kalıba yayılmış olabileceği de düşünülürse, verilen olasılık tahmini gerçekte karşılaşılacak olandan küçüktür.
- ^ İlk kuramın benzer ancak daha dolaylı bir kanıtı için bakınız: Gut, Allan (2005). Probability: A Graduate Course. Springer. ss. 97-100. ISBN .
- ^ Project Gutenberg'den ulaşılabilecek "Hamlet" metni 20 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 132.680'i alfabetik harf olmak üzere, toplam 199.749 karakterden oluşmaktadır.
- ^ a'dan z'ye tüm harfleri içerecek şekilde 130.000 harften oluşan herhangi bir dizgiyi yazmak için gerekli ortalama harf sayısı yaklaşık 3.4 × 10183.946'dır. Ancak, söz konusu dizginin tüm harfleri aynıysa, bu sayı ortalama %4 artar ve 3.6 × 10183.946 olur. Bu durumda, doğru dizginin belirli bir konumdan başlayamaması olasılığı, bir doğru dizginin hemen sonraki konumdan başlaması olasılığının %4'ü oranında azalmaktadır (yani, çakışan konumlarda doğru dizgilerin bulunması olayları bağımsız değildir; bu durumda da iki doğru arasında pozitif korelasyon vardır ki, bir yanlıştan sonra bir doğru gelmesi olasılığı, genel doğruluk olasılığından daha azdır). 3.4 × 10183,946 ifadesi, n = 26130000 eşitliğinin her iki yanında logaritma alma işlemi uygulanarak elde edilmektedir: log10(n) = 1300000×log10(26) = 183946.5352. Buradan da n = 100.5352 × 10183946 = 3.429 × 10183946.
- ^ 26 × 2 (büyük-küçük harfler) + 12 (noktalama imleri) = 64 karakter ve buradan, 199749 × log10(64) = 4.4 × 10360.783
- ^ Teoremin ünlü olarak tanımlandığı bazı yapıtlar şunlardır:
- Why Creativity Is Not like the Proverbial Typing Monkey (Yaratıcılık neden daktiloyla yazan ünlü maymun gibi değildir). Jonathan W. Schooler, Sonya Dougal, Psychological Inquiry, 10. Cilt, 4. Sayı (1999)
- The Case of the Midwife Toad (Ebe kurbağa vakası). Arthur Koestler, New York, 1972, sayfa 30: "Yeni Darwinizm ondokuzuncu yüzyıl maddeciliğini en uca taşımakta ve bir daktilonun tuşlarına tümüyle gelişigüzel dokunan bir maymunun Shakespeare'in oyunlarından birini yazabileceğini öne sürmektedir."
Kaynakça
- ^ a b c "Maymunların davranışını açıklamak olanaksız". BBC News. 9 Mayıs 2003. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mart 2014.
- ^ Isaac, Richard E. (1995). The Pleasures of Probability. Springer. ss. 48-50. ISBN .
- ^ a b Kittel, Charles & Herbert Kroemer (1980). Thermal Physics (2. basım). W. H. Freeman Company. ss. 53. ISBN .
- ^ Émile Borel (1913). "Mécanique Statistique et Irréversibilité". J. Phys. 5e série. Cilt 3. ss. 189-196.
- ^ Arthur Eddington (1928). The Nature of the Physical World: The Gifford Lectures. New York: Macmillan. ss. 72. ISBN .
- ^ Aristoteles, De Generatione et Corruptione, 315b14
- ^ Marcus Tullius Cicero, De natura deorum, 2.37. Cicero's Tusculan Disputations, Treatises On The Nature Of The Gods, And On The Commonwealth C. D. Yonge, New York, Harper & Brothers Publishers, Franklin Square (1877) adlı yapıttan İngilizce'ye çeviri (indirilebilir metin 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ Borges, Jorge Luis. "" (The Total Library), Sur No. 59, Ağustos 1939. Çevirmen: . Selected Non-Fictions (Penguin: 1999), .
- ^ Padmanabhan, Thanu (2005). "The dark side of astronomy". Nature. Cilt 435. ss. 20-21. doi:10.1038/435020a.
- ^ Platt, Suzy (1993). Respectfully quoted: a dictionary of quotations. Barnes & Noble. ss. 388-389. ISBN .
- ^ Rescher, Nicholas (2006). Studies in the Philosophy of Science. Ontos Verlag. s. 103. ISBN .
- ^ Lucas, J. R. (Haziran 1979). "Wilberforce and Huxley: A Legendary Encounter". The Historical Journal. 22 (2). ss. 313-330. Makaleye bu 10 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . adresten de ulaşılabilir. Erişim tarihi: 07.03.2007
- ^ Powell, Doug (2006). Holman Quicksource Guide to Christian Apologetics. Broadman & Holman. ss. 60, 63. ISBN .
- ^ MacArthur, John (2003). Think Biblically!: Recovering a Christian Worldview. Crossway Books. ss. 78-79. ISBN .
- ^ Dawkins, Richard (1986). The Blind Watchmaker. Oxford UP.
- ^ Blachowicz, James (1998). Of Two Minds: Nature of Inquiry. SUNY Press. ss. 109. ISBN .
- ^ Valentine, James (2004). On the Origin of Phyla. University of Chicago Press. ss. 77-80. ISBN .
- ^ Sclafani, Richard J. (1975). "The logical primitiveness of the concept of a work of art". British Journal of Aesthetics. 15 (1). s. 14. doi:10.1093/bjaesthetics/15.1.14.
- ^ John, Eileen & Dominic Lopes (2004). The Philosophy of Literature: Contemporary and Classic Readings: An Anthology. Blackwell. s. 96. ISBN .
- ^ Genette, Gérard (1997). The Work of Art: Immanence and Transcendence. Cornell UP. ISBN .
- ^ Gracia, Jorge (1996). Texts: Ontological Status, Identity, Author, Audience. SUNY Press. ss. 1-2, 122-125. ISBN .
- ^ "The Typing Life: How writers used to write" 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Joan Acocella, The New Yorker, 09.04.2007: Darren Wershler-Henry'nin The Iron Whim: A Fragmented History of Typewriting (Cornell, 2007) adlı yapıtına ilişkin bir inceleme.
- ^ . 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2009.
- ^ Marsaglia G. & Zaman A. (1993), "Monkey tests for random number generators", Computers & mathematics with applications, Elsevier, Oxford, cilt 26, ss. 1-10, ISSN 0898-1221
- ^ Cheney, Dorothy L. & Robert M. Seyfarth (1992). How Monkeys See the World: Inside the Mind of Another Species. University of Chicago Press. ss. 253-255. ISBN .
- ^ (PDF). vivaria.net. 2002. 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2006.
- ^ Associated Press (9 Mayıs 2003). "Monkeys Don't Write Shakespeare". Wired News. 18 Şubat 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2007.
- ^ Maymunlar, Daktilolar ve Ağlar 13 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ute Hoffmann & Jeanette Hofmann, Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung gGmbH (WZB), 2001
- ^ "Hello? This is Bob" 16 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, Ken Ringle, Washington Post, 28.10.2002, s. C01
- ^ . 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2009.
- ^ The Best Thought Experiments: Schrödinger's Cat, Borel's Monkeys 8 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Greta Lorge, Wired Magazine: Sayı 15.06, Mayıs 2007
- ^ Tom the Dancing Bug, Salon.com, 17.07.2008 1 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- Ali Nesin. "Bir Maymun Shakespeare Olabilir mi?" (PDF). Matematik Dünyası. 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2009.
- , Ekim 2008, D.R. Belz'den bir taşlama
- (Monash Üniversitesi Sanal Laboratuvarı)
- RFC 2795 23 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Sonsuz Maymun İletişim Kuralı Dizini
- PixelMonkeys.org1 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Sanatçı Matt Kane'in sonsuz maymun teoremini kullanarak resim oluşturma yolları
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sonsuz maymun teoremi bir daktilonun tuslarina sonsuz bir sure boyunca gelisiguzel basan bir maymunun belirli bir metni ornegin William Shakespeare in tum yapitlarini neredeyse kesin olarak yazabilecegini ortaya koyan matematik teoremidir Daktilo tuslarina gelisiguzel basan bir sempanze yeterli sure verildiginde bu cabasinin bir bolumunde Shakespeare in tum oyunlarini neredeyse kesin olarak yazabilir Bu baglamda neredeyse kesin soz obegi matematiksel bir terimdir ve maymun da gercek bir maymundan cok rastgele harflerden olusan bir diziyi sonsuza dek ureten soyut bir aygiti ifade eder Teorem cok buyuk ama sonlu bir sayi hayal ederek sonsuzluk hakkinda akil yurutmenin risklerine dikkat cekmektedir Bir maymunun Shakespeare in Hamlet i gibi bir yapiti tumuyle ayni bicimde yazabilme olasiligi o denli kucuktur ki bu durumun evrenin yasi olcegindeki bir surede gerceklesme sansi onemsizdir ama sifir degildir Teoremin cok ya da sonsuz sayida yazici iceren uyarlamalari oldugu gibi hedef metnin buyuklugu de butun bir kutuphane ile tek bir cumle arasinda degisebilmektedir Teoremin kokleri Aristoteles in Olus ve Bozulus Uzerine ve Cicero nun Tanrilarin Dogasi adli yapitlariyla Blaise Pascal ve Jonathan Swift in dusuncelerine dayanmaktadir Emile Borel ve Arthur Eddington 20 yuzyilda teoremi istatistiksel mekanigin gizli zaman cetvelini ortaya koymak amaciyla kullanmislardir Bircok ve Richard Dawkins evrim icin kullanilan maymun benzetmesinin uygunlugu konusunda farkli gorusler ileri surmuslerdir Yazi yazan maymunlara olan populer ilgi yazin televizyon radyo muzik ve Internet teki bircok ornekte gorulebilmektedir 2003 yilinda alti sorguclu kara sebekle Macaca nigra bir deney gerceklestirilmistir ancak ortaya konan yazinsal katki S harfinin cogunlukta oldugu bes sayfalik bir belgedir CozumKanit Teoremin oldukca anlasilabilir bir kaniti bulunmaktadir Iki olay istatistiksel olarak bagimsizsa olaylar birbirinin sonucunu etkilemiyorsa bu iki olayin birlikte gerceklesme olasiligi bu olaylarin ayri ayri gerceklesme olasiliklarinin carpimina esittir Ornegin Sidney in yagmurlu bir gun gecirme olasiligi 0 3 ve San Francisco da o gun bir deprem olma olasiligi 0 008 ise bu iki olayin birlikte gerceklesme olasiligi 0 3 0 008 0 0024 e esit olacaktir Daktiloda 50 tus oldugu ve yazilacak sozcugun maymun oldugu varsayilsin Tuslara rastgele basildigi goz onune alinirsa yazilan ilk harfin m olma olasiligi 1 50 dir Benzer bicimde ikinci harfin a olma olasiligi da 1 50 ye esit olacaktir Art arda yazilan harfler birbirinden bagimsiz olaylar olusturdugundan ilk alti harfin maymun sozcugunu olusturma olasiligi 1 50 1 50 1 50 1 50 1 50 1 50 1 50 6 1 15 625 000 000 olarak hesaplanir bu sayi 15 milyarda birden kucuktur Ayni nedenle yazilacak sonraki alti harfin maymun sozcugunu olusturma olasiligi da 1 50 6 ya esit olacak ve bu boyle devam edecektir Yukaridaki akil yurutmeye gore maymun sozcugunun olusmama olasiligi ise 1 1 50 6 ya esittir Yazi denemeleri bagimsiz olaylar oldugundan ilk n denemede maymun sozcugunun olusmama olasiligi Xn 1 1506 n displaystyle X n left 1 frac 1 50 6 right n olur n arttikca Xn azalmaktadir n 1 000 000 icin Xn 0 9999 99 99 n 10 000 000 000 icin Xn 0 53 53 ve n 100 000 000 000 icin de Xn 0 0017 0 17 dir n sonsuza yaklastikca Xn sifira yaklasmaktadir Boylece n yeterince buyuk secilerek Xn istenildigi olcude azaltilabilir ve maymun yazma olasiligi 100 e yaklasir Ayni mantik sonsuz sayida maymundan en az birinin bir metni daktiloyu neredeyse hatasiz kullanan bir insanla ayni surede yazabilecegini de gosterir Bu durumda Xn 1 1506 n displaystyle X n left 1 frac 1 50 6 right n esitligindeki Xn ilk n maymundan hicbirinin maymun sozcugunu ilk denemede yazamama olasiligini belirtmektedir Bu olasilik 100 milyar maymun icin 0 17 ye dusmekte ve n sonsuza gidecek sekilde arttikca da Xn sifira yaklasacak sekilde azalmaktadir Ne var ki fiziksel bakimdan anlamli sayida maymunun fiziksel bakimdan anlamli bir sure boyunca yazma denemesi yaptigi dusunuldugunde sonuc yukarida elde edilenin tam tersidir Maymun sayisi gozlemlenebilir evrendeki parcacik sayisina 1080 esit olsa ve her maymun evrenin yasinin 1020 saniye 100 kati sure boyunca saniyede 1000 harf yazabilse elde edilen metnin kisa bir kitabin bile birebir aynisi olma olasiligi sifira yakindir Sonsuz dizgiler Yukarida aciklanan iki sonuc sonlu bir alfabeden secilen karakterlerin dizisi olan baglaminda daha genel ve basit bir sekilde ifade edilebilir Her karakterinin tekduze rastgelelikle secildigi sonsuz bir dizgide herhangi bir sonlu dizginin bir pozisyonda bir alt dizgi olarak bulunmasi neredeyse kesindir Her dizgideki her karakterin tekduze rastgelelikle secildigi sonsuz dizgilerden olusan bir sonsuz dizide herhangi bir sonlu dizginin bu sonsuz dizgilerden birinin on eki olmasi neredeyse kesindir Bu cikarimlar ikinci Borel Cantelli onermesine dayanmaktadir Ikinci kuram icin Ek k dizginin belli bir metinle baslamasi olayi olarak tanimlanirsa bu olayin sifirdan farkli ve sabit bir p gerceklesme olasiliginin olmasi Ek larin bagimsiz olmasi ve i 1 P Ek i 1 p displaystyle sum i 1 infty P E k sum i 1 infty p infty toplaminin iraksiyor olmasi nedeniyle sonsuz sayidaki Ek nin gerceklesme olasiligi 1 dir Ilk kuram da buna benzer bicimde kanitlanabilir Rastgele dizgi hedef metnin buyuklugune esit ve birbiriyle ortusmeyen bolmelere ayrilabilir ve Ek da k bolmenin hedef dizgiye esit olmasi olayi olarak tanimlanabilir Olasiliklar Noktalama imleri bosluk ve buyuk kucuk harf kullanimi goz ardi edilirse bir maymunun Hamlet in ilk harfini dogru yazma olasiligi 26 da 1 ilk iki harfini dogru yazma olasiligi ise 676 26 26 da 1 dir Olasilik ustel olarak kuculdugu icin ilk 20 harfin dogru yazilma olasiligi 2620 19 928 148 895 209 409 152 340 197 376 da yaklasik 2 1028 de 1 e dusurmektedir Hamlet in tumu dusunuldugunde olasiliklar o denli azalmaktadir ki bu degerleri sifirdan ayirabilmek oldukca guclesmektedir Hamlet in metni yaklasik 130 000 harften olusmaktadir Dolayisiyla bu metni ilk denemede dogru yazma olasiligi 3 4 10183 946 da 1 dir Dogru metnin ortaya cikmasi icin gerekli ortalama harf sayisi da 3 4 10183 946 dir Noktalama imleri goz onune alindiginda bu sayi 4 4 10360 783 e cikmaktadir Tum evren ezelden beri yazmakta olan maymunlarla doldurulsa bile Hamlet adli yapitin ortaya cikma olasiligi 10183 800 de 1 den dusuk olacaktir Kittel ve Kroemer in deyisiyle Hamlet i yazma olasiligi bir olayin islemsel anlami baglaminda sifirdir ve maymunlarin bu isi eninde sonunda basaracaklarina iliskin ifade cok buyuk sayilar hakkinda yanlis sonuclara varilmasina yol acmaktadir GecmisIstatistiksel mekanik Daktilografik yazici maymunlari Fransizca singes dactylographes Fransizca singe sozcugu maymun ve insansilari kapsamaktadir temel alan kuram bicimi Emile Borel in 1913 yilinda yazdigi Mecanique Statistique et Irreversibilite Istatistiksel mekanik ve tersinmezlik adli makalesi ve 1914 te yayimlanan Le Hasard adli kitabinda yer almaktadir Burada kullanilan maymunlar gercek varliklari temsil etmekten cok buyuk bir rastgele harf dizisi olusturabilmek icin kullanilan imgesel bir yontemi belirtmektedir Borel e gore bir milyon maymunun gunde on saat boyunca yazi yazmasi durumunda bile dunyanin en varsil kutuphanesinde bulunan kitaplarin birebir kopyalanmasi neredeyse olanaksizdir Arthur Eddington The Nature of the Physical World 1928 adli kitabinda Borel i soyle desteklemistir Parmaklarimi bir daktilonun tuslari uzerinde gezdirsem urettigim uzun sozcuk dizisi anlasilabilir bir tumce olusturabilir Bir maymun ordusu daktilolara yuklense British Museum daki tum kitaplari yazabilirler Bu olasilik bir kap icerisindeki molekullerin bir yanda toplanmasi olasiligindan kesinlikle yuksektir Bu yorumlar cok buyuk olmasina karsin sonlu sayidaki maymunun onemli bir is uretmesinin inanilmaz derecede dusuk olasiliginin belirli fiziksel olaylarin gerceklesme olasiliklariyla karsilastirilmasini gundeme tasimaktadir Maymunlarin basarili denemesinden daha az olasi fiziksel olaylarin uygulamada olanaksiz oldugu kesinlikle soylenebilir Temeller ve Eksiksiz Kutuphane Arjantinli yazar Jorge Luis Borges 1939 yilinda yazdigi The Total Library Eksiksiz kutuphane adli makalesinde sonsuz maymun kavramini Aristoteles in Metafizik adli yapitiyla temellendirmektedir Dunyanin atomlarin rastgele konumlanmalarindan dogdugunu dusunen Lefkippos un goruslerini genisleten Aristoteles atomlarin homojen olduklarini ve olusturduklari birlesimin yalnizca bicim konum ve siralamaya bagli degistigini vurgulamaktadir Yunan filozof bu durumu De Generatione et Corruptione Olus ve Bozulus Uzerine adli yapitinda trajedi ile komedinin de ayni atomlardan yani harflerden olusmasi ile karsilastirmistir Cicero nun uc yuzyil sonra yayimladigi De natura deorum Tanrilarin Dogasi bu atomcu goruse karsi cikmaktadir Bu gorusu savunan biri sunu da kabul etmek zorunda kalacaktir Altindan ya da herhangi bir maddeden yapilmis cok sayida harf ortaya dokulurse bu harfler oyle bir dizilise sahip olabilirler ki Ennius un yilliklari ile birebir eslenebilirler Sansin bu dizelerin birini bile olusturabilmesi dusuncesine kuskuyla bakarim Borges bu gorusu Blaise Pascal ve Jonathan Swift te de izlemis ve yasadigi donemde kullanilan ifade biciminin degistigini gozlemlemistir 1939 artik egemen deyim tumu daktiloya sahip yarim duzine maymunun British Museum daki tum kitaplari birkac sonsuzluk zaman diliminde yazabilecekleriydi Borges bir olumsuz maymunun bu is icin yeterli olacagini eklemistir Bunun ardindan Borges boyle bir girisimin sonuna kadar gerseklestirilmesi durumunda meydana getirilebilecek Eksiksiz Kutuphane nin icerigini duslemeye baslamistir Bu kutuphanede her sey yer alirdi Her sey Gelecegin ayrintili gecmisi Eshilos un Misirlilar adli oyunu Ganj sularinda bir sahin ucusunun tam olarak kac kere yansidiginin sayisi Roma nin gizli ve gercek dogasi Novalis in yazmayi planladigi ansiklopedinin tam surumu 14 Agustos 1934 safaginda gordugum dusler Pierre Fermat teoreminin kaniti Edwin Drood un yazilmamis bolumleri bu bolumlerin Garamant dilindeki karsiligi Berkeley in Zamana iliskin kurguladigi ancak yayimlamadigi catiskilar Urizen in demir kitaplari Stephen Dedalus un olgunlasmamis epifani duygulari ki aradan bin yil gecmeden anlamsiz kalacaktir kutsal Basilides Incili deniz kizlarinin soyledigi sarki bu kutuphanedeki kitaplarin tam listesi bu listenin dogru olmadiginin kaniti Her sey ama anlasilir her sozcuk icin milyonlarca kakisim karmakarisik soz ve laf kalabaligi Her sey basdondurucu raflar onunde insanligin gecirebilecegi nesiller boyu zaman ancak katlanilabilir bir sayfa ile odullenecektir o raflar ki gun isigini yok edecek ustlerinde karmasa yatacak Borges nin Eksiksiz Kutuphane kavrami yazarin 1941 tarihli cok okunan Babil Kutuphanesi adli oykusunun ana hatlarini olusturmaktadir Oyku birbirine bagli altigen bolmelerden olusan ve alfabenin tum harfleri ile bazi noktalama imlerinin birlikte olusturdugu kumeden elde edilebilecek tum yapitlari iceren dev bir kutuphaneyi konu almaktadir Uygulamalar ve elestirilerEvrim Thomas Huxley adi gecen teoremin farkli bir uyarlamasini Samuel Wilberforce la yaptigi tartismalarda ortaya atmakla zaman zaman yanlis bicimde iliskilendirilmektedir Eddington in rakibi James Jeans 1931 yilinda yayimlanan Gizemli Evren adli kitabinda maymun oykusunu buyuk bir olasilikla Thomas Henry Huxley i kastederek bir Huxley ye atfetmistir Bu atfin yanlisligi aciktir Gunumuzde de zaman zaman dile getirilen gorus 30 Haziran 1860 tarihinde Oxford da Britanya Bilimsel Ilerleme Kurumu tarafindan duzenlenen bir toplantida Huxley in Oxford Anglikan Piskoposu ile Charles Darwin in Turlerin Kokeni adli yapiti uzerinde yaptigi tartismada teoremi orneklendirdigi savidir Ne var ki herhangi bir saglam temele dayanmayan bu gorus 1860 yilinda daktilonun henuz ortaya cikmamis oldugu da goz onune alindiginda gecersiz kilinmaktadir Maymunlarin turlu nedenlerle onemli konulardan oldugu ortamda Huxley Wilberforce tartismasi insansilara iliskin konusmalara da taniklik etmistir Piskopos Huxley e buyukanne ya da buyukbabasinin insansilardan gelip gelmedigini sormus ve Huxley piskopos gibi ikiyuzlu birinin soyundan gelmektense bir insansidan gelmis olmayi yegleyecegini soylemistir Baslangictaki karisikliga karsin maymun ve daktilo gorusleri gunumuzde evrim uzerinde yapilan tartismalarda ayni bicimde ifade edilmektedir Ornegin bir olarak one cikan Doug Powell bir maymunun Hamlet i sans eseri yazmis olsa bile bu yapiti uretmis olamayacagini bunun nedeninin ise maymunun iletisim niyetine sahip olmamasi oldugunu one surmustur Dusunurun kastettigi dogal yasalarin da DNA bunyesinde saklanan bilgiyi uretemeyecegiydi Daha yaygin bicimde seslendirilen gorus ise Aziz John F MacArthur un bir amibi tenyaya donusturmek icin gerekli mutasyonlarin olusma olasiliginin bir maymunun Hamlet in monologunu yazma olasiligi kadar dusuk olduguna iliskin savidir Dolayisiyla yasamin evrimlesmeme olasilik oraninin ustesinden gelmek olanaksizdir Evrimsel biyolog Richard Dawkins yazi yazan maymun kavramini 1986 da yayimlanan Kor Saatci adli kitabinda kullanmis ve dogal secilimin gelisiguzel mutasyonlarla biyolojik karmasiklik olusturma yetenegini gostermistir Dawkins kendi urettigi gelincik programini kullanarak Hamlet metninde gecen METHINKS IT IS LIKE A WEASEL Bence gelincige benziyor hedef tumcesini olusturmayi basarmistir Program rastgele harflerden olusan bir ata harf dizisi ile basliyor bu dizinin kopyalari olusturuluyor kopyalarda mutasyonlar yaratilarak rastgele degisiklikler yapiliyor bu yavru diziler birbirleriyle ciftlestiriliyor meydana gelen yeni dizilerden hedef cumleye en yakin olani secilip bu surec yeni bir nesil icin tekrarlaniyordu Bu yontemle hedef cumleye buyuk bir hizla verilen bir ornekte 43 nesil icinde ulasilabilmektedir Rastgele secimler ham bilgi uretirken secimlerin birikimi asil bilgiyi aciga cikarmaktadir Evrim ve sinir tanimaksizin yazi yazmasina izin verilen maymun arasinda kurulan benzetmedeki bir diger hata ise maymunun karakterleri tek tek ve birbirinden bagimsiz bicimde yazmasidir Biyolojik evrimden cok dusunce evrimine odaklanan Hugh Petrie daha karmasik bir kuruluma gerek oldugunu savunmaktadir Kavramlar arasindaki benzetmeyi tam olarak kurabilmek icin maymuna daha karmasik bir daktilo sunmamiz gerekir Bu daktilo Kralice Elizabeth donemi tumcelerini dusuncelerini insan eylem bicimlerine iliskin inanclarini ve bunlarin nedenlerini Elizabeth ahlakini ve bilimini ve bunlari ifade etmeye yarayan dil araclarini icermelidir Bu daktilonun Elizabeth doneminin bir kisisi olarak Shakespeare in inanc sistemini bicimlendiren deneyimlere sahip olmasi da beklenebilir Tum bunlarin ardindan daktiloyla oynamasina izin verilen maymunun Shakespeare in yapitlarindan birini yazmasinin imkansizligi artik o kadar bariz olmayacaktir Degisen sey halihazirda kazanilmis bilgi birikimidir Maymunlara verilen klasik gorevin olanaksiz oldugunu kabul eden James W Valentine yazili Ingilizce ve Metazoa genomu arasinda kayda deger bir diger benzerlik bulundugunu bulmustur ikisinin de alfabe duzeyindeki bilesim sayisini azaltan kombinatoryal ve hiyerarsik yapilar icermesidir Yazin kurami R G Collingwood 1938 de sanatin sans eseri uretilemeyecegini one surmus kendisini elestirenleri igneleyici bir bicimde Kimileri bu onermeyi geri ceviriyor ve bir maymuna daktilo verilirse onun Shakespeare in tum yapitlarini yazabilecegi gorusunu one cikariyorlar Bos zamani olan biri bu olasiligi hesaplayip bunun uzerinde tartisilmaya deger olup olmadigini anlayabilir Onermedeki ilginc nokta Shakespeare in yapitlarini bir kitapta basili karakterler olarak ayirt edebilen birinin zihinsel durumunun ortaya konmasidir Nelson Goodman Catherine Elgin le birlikte karsit gorusu benimsemis ve Borges nin Don Kisot un Yazari Pierre Menard adli yapitindan ornek vererek gorusunu aciklamistir Menard in yazdigi metnin farkli bicimdeki kaydindan baska bir sey degil Bunu herhangi birimiz de yapabilir bir yazici veya bir fotokopi makinasi da basarabilir Hatta bize soylenen sonsuz sayida maymun bunlardan birinin belirli bir metni birebir uretebilecegidir Iddia ediyoruz ki bu kopya Cervantes in ozgun metni Menard in yapiti ve kitabin gecmiste yazilmis ya da gelecekte yazilacak olan herhangi bir kopyasi kadar Don Kisot eserinin bir ornegi olacaktir Goodman bir baska yazida maymunun yapiti rastgele yazmis olusu bir seyi degistirmeyecektir Metnin aynidir bu nedenle ozgun metne iliskin yorumlar bu kopyaya birebir uygulanabilir diye aciklamistir Gerard Genette Goodman in bu gorusunu reddeder onun kanitlanacak gorusun bastan dogru varsayma hatasina dustugunu belirtir Jorge J E Gracia elde edilen metinlerin birebir ayni olusunun bir yazar sorunu olusturdugunu dusunmektedir Herhangi bir anlamlandirma amaci gutmeyen bir maymun Hamlet olceginde bir yapiti birebir yazabiliyorsa metinlerin yazarlara olan gereksinimi ortadan kalkacaktir Olasi cozumler ya metni bulan ve onu Hamlet olarak taniyanin onun yazari olmasi ya da Shakespeare in yazar maymunun yardimci bulan kisi ise metnin kullanicisi olmasidir Ne var ki bu cozumlerin bazi sorunlari bulunmaktadir metin ile bu diger kisilerin varliklari birbirinden bagimsizdir maymunun yapiti Shakespeare dogmadan once yazmis olabilir Shakespeare in hic dogmamis olabilir ya da maymunun urettigi metin hicbir zaman bulunmamis olabilir Rastgele sayi uretimi Teorem zaman ve kaynak bakimindan uygulanmasi olanaksiz olan bir dusunce deneyini konu edinse de sonlu rastgele metin uretimine yonelik cesitli cabalara ilham vermistir The New Yorker da yer alan bir yaziya gore Scottsdale Arizona dan bir arastirmaci olan Dan Oliver in calistirdigi bir bilgisayar programi bunyesindeki sanal maymun grubu 42 162 500 000 milyar milyar maymun yili boyunca calistiktan sonra 4 Agustos 2004 te grubun bir uyesi VALENTINE Cease toIdor eFLP0FRjWK78aXzVOwm 8 t yazisini uretmistir Bu dizinin ilk 19 harfi Veronali Iki Adam adli kitapta yer almaktadir Baska maymun ekipleri ise Atina Dumeni nden 18 Troilus ve Cressida dan 17 II Richard dan 16 karakteri birebir yazabilmislerdir Maymun Shakespeare Simulatoru adiyla 1 Temmuz 2003 tarihinde acilan Web sitesi rastgele metinler ureten buyuk bir maymun toplulugunu taklit eden bir Java uygulamasi icermekteydi bu site ortadan kalkmistir ama program mevcuttur Uygulamanin amaci sanal maymunlarin Shakespeare in herhangi bir yapitini ne kadar surede yazabileceklerini ortaya cikarmakti Bir ornek olarak bu uygulamanin ilk 24 harfi IV Henry Bolum 2 adli oyunda yer alan RUMOUR Open your ears 9r 5j5 amp OWTY Z0d satirini uretmesi 2 737 850 milyon milyar milyar milyar maymun yili surmustur Kisitli islem gucu nedeniyle program rastgele bir metin uretip bunu Shakespeare in yapitlariyla karsilastirmak yerine bir rastgele sayi ureteci RSU yardimiyla olasici bir model kullanmaktadir Simulator bir eslesme buldugunda yani RSU belirli bir deger ya da belirli bir aralikta yer alan herhangi bir deger urettiginde eslenen metni uretmekte ve eslesmeyi bu yolla gerceklestirmektedir Ideal bir maymunun belirli dizileri hangi siklikla yazmasi gerektigini ele alan istatistiklere iliskin sorular rastgele sayi uretecleri icin yapilan uygulamali deneyleri de tetikleyebilmektedir En basitten oldukca karmasiga dek uzanan bu deneyleri bilgisayar bilimleri profesorleri George Marsaglia ve Arif Zaman verdikleri derslerde cakisan m testler olarak adlandirilmaktaydilar cunku bunlar rastgele bir dizide ardisik elemanlarin ortusen m lileri hakkindadir Ne var ki bunlarin maymun testleri olarak adlandirilmasinin ogrencilerin konuya olan ilgilerini artirdigini fark etmislerdir Bu arastirmacilar farkli RSU ler icin test siniflari ve sonuclarina iliskin 1993 te bir rapor yayimlamislardir Gercek maymunlarPrimat davraniscilari Cheney ve Seyfarth gercek maymunlarin Romeo ve Juliet adli yapiti yazabilmeleri icin sansa gerek duyduklarini belirtmektedir Insansilar ve sempanzelerden farkli olarak maymunlar bir zihin kuramina sahip olmamakta ve kendi bilgi duygu ve inanclariyla baskalarininkiler arasinda bir ayrim yapamamaktadirlar Bir maymun oyun yazmayi ogrense ve kurguladigi karakterlerin davranislarini betimleyebilse bile bu karakterlerin zihinlerini ortaya koyamayacak ve ironik bir trajedi yaratamayacaktir Plymouth Universitesi ogretim uyeleri ve ogrencilerinden olusan bir calisma obegi 2003 yilinda gercek maymunlarin yazinsal uretimini arastirmak uzere sanat konseyinden 2000 sterlinlik bir odenek almistir Arastirmacilar Devon Ingiltere deki Paignton Hayvanat Bahcesi nde bulunan alti sorguclu kara sebegin onune bir klavye birakmis ve sonuclari bir web sitesi uzerinde yayinlayabilmek icin bir radyo baglantisi kurmuslardir Takim uyelerinden Mike Phillips yapilan harcamanin gercek TV den daha ucuz ve yine de heyecan verici ve surukleyici bir izlence oldugunu savunmustur Maymunlar cogunlugu S harfinden olusan ve yalnizca bes sayfa uzunlugunda bir uretim yapmakla kalmamis once baba maymun klavyeyi bir tasla ezmis diger maymunlar cis ve kakalarini klavye uzerine yaparak onu izlemistir Hayvanat bahcesi fen muduru bu deneyin bilimsel gecerliliginin olmadigi ve sonsuz maymun teoreminin hatali oldugunu gostermekten baska bir degeri olmadigini belirtmistir Philips sanat camiasi tarafindan desteklenen bu projenin temelde bir gosteri sanati oldugunu ve bundan cok sey ogrendiklerini soylemistir Arastirmaci sozlerini soyle surdurmustur Maymunlar rastgele uretec degiller daha karmasiklar Ekranla ilgilendiler ve klavyenin tusuna bastiklarinda bir seyin degistigini gozlemleyebildiler Belirli bir niyetleri var gibiydi Populer kulturSonsuz maymun teoremi ve olusturdugu imge olasilik matematiginin populer ve deyimsel bir ifadesi olarak kabul edilmektedir Kavramin kamuoyunca yaygin olarak taninmasini saglayan temel etken onun okul yerine populer kultur araciligiyla yayilmasidir Teoreme Douglas Adams in Otostopcunun Galaksi Rehberi adli romaninda biraz degistirilerek bir saka olarak deginilmistir Ilk kez 11 Mart 1993 tarihinde yayinlanan Amerikan cizgi dizisi Simpsonlar in Last Exit to Springfield adli bolumunde Bay Burns soyle konusmaktadir Iste bin daktiloda yazi yazmakta olan bin maymun Yakinda su ana dek yazilmis en iyi romani kaleme almis olacaklar Bakalim okur It was the best of times it was the blurst of times Seni aptal maymun Teoreme iliskin bilgi birikiminin dayanikli yaygin ve populer dogasi 2001 yilinda yayimlanan Maymunlar Daktilolar ve Aglar Kaza Eseri Elde Edilen Mukemmellik Kurami Isiginda Internet Hoffmann amp Hofmann adli bir makalenin girisinde belirtilmistir Washington Postadli Amerikan gazetesinin 2002 tarihli bir sayisinda soyle denilmektedir Bircok kisi sonsuz sayida maymunun sonsuz sayida daktilo kullanarak sonsuz bir zaman dilimi icinde Shakespeare in yapitlarini elde edecegine iliskin unlu teoremle eglendi Ingiltere Sanat Konseyi tarafindan desteklenen ve 2003 yilinda gercek maymunlarla gerceklestirilen deney basindan buyuk ilgi gormustur Teorem 2007 yilinda Wired dergisi tarafindan sekiz klasik dusunce deneyinden biri olarak listelenmistir Cizer Ruben Bolling dusunce deneyini Tom the Dancing Bug adli cizgi filmde bir maymuna soylettigi su sozlerle taslamistir Hamlet in ocunu besinci perdeye dek nasil geciktirebilirim David Ives in 1987 de yazmis oldugu Basitlestirilmis Konusma Denemeleri adli kisa oyun sonsuz maymun teoremin deneyinde kullanilan uc maymun arasinda gecen konusmalari ele almaktadir Oyun maymunlardan birinin Hamlet in ilk satirlarini yazarken diger ikisinin rastgele metinler uretmesiyle sonlanir Notlar Bu onceden tanimlanmis ve birbiriyle cakismayan alti harflik kaliplardan en az birinin maymun sozcugunu icerme olasiliginin 1 e yaklastigini gostermektedir Sozcugun iki kaliba yayilmis olabilecegi de dusunulurse verilen olasilik tahmini gercekte karsilasilacak olandan kucuktur Ilk kuramin benzer ancak daha dolayli bir kaniti icin bakiniz Gut Allan 2005 Probability A Graduate Course Springer ss 97 100 ISBN 0387228330 Project Gutenberg den ulasilabilecek Hamlet metni 20 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 132 680 i alfabetik harf olmak uzere toplam 199 749 karakterden olusmaktadir a dan z ye tum harfleri icerecek sekilde 130 000 harften olusan herhangi bir dizgiyi yazmak icin gerekli ortalama harf sayisi yaklasik 3 4 10183 946 dir Ancak soz konusu dizginin tum harfleri ayniysa bu sayi ortalama 4 artar ve 3 6 10183 946 olur Bu durumda dogru dizginin belirli bir konumdan baslayamamasi olasiligi bir dogru dizginin hemen sonraki konumdan baslamasi olasiliginin 4 u oraninda azalmaktadir yani cakisan konumlarda dogru dizgilerin bulunmasi olaylari bagimsiz degildir bu durumda da iki dogru arasinda pozitif korelasyon vardir ki bir yanlistan sonra bir dogru gelmesi olasiligi genel dogruluk olasiligindan daha azdir 3 4 10183 946 ifadesi n 26130000 esitliginin her iki yaninda logaritma alma islemi uygulanarak elde edilmektedir log10 n 1300000 log10 26 183946 5352 Buradan da n 100 5352 10183946 3 429 10183946 26 2 buyuk kucuk harfler 12 noktalama imleri 64 karakter ve buradan 199749 log10 64 4 4 10360 783 Teoremin unlu olarak tanimlandigi bazi yapitlar sunlardir Why Creativity Is Not like the Proverbial Typing Monkey Yaraticilik neden daktiloyla yazan unlu maymun gibi degildir Jonathan W Schooler Sonya Dougal Psychological Inquiry 10 Cilt 4 Sayi 1999 The Case of the Midwife Toad Ebe kurbaga vakasi Arthur Koestler New York 1972 sayfa 30 Yeni Darwinizm ondokuzuncu yuzyil maddeciligini en uca tasimakta ve bir daktilonun tuslarina tumuyle gelisiguzel dokunan bir maymunun Shakespeare in oyunlarindan birini yazabilecegini one surmektedir Ikinci metin teoreme cesitli bicimlerde atifta bulunmus tarihi kaynaklari derleyen bir secki olan Parable of the Monkeys Maymunlarin Oykusu 6 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde nden alinmistir Kaynakca a b c Maymunlarin davranisini aciklamak olanaksiz BBC News 9 Mayis 2003 27 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mart 2014 Isaac Richard E 1995 The Pleasures of Probability Springer ss 48 50 ISBN 038794415X a b Kittel Charles amp Herbert Kroemer 1980 Thermal Physics 2 basim W H Freeman Company ss 53 ISBN 0 7167 1088 9 Emile Borel 1913 Mecanique Statistique et Irreversibilite J Phys 5e serie Cilt 3 ss 189 196 Arthur Eddington 1928 The Nature of the Physical World The Gifford Lectures New York Macmillan ss 72 ISBN 0 8414 3885 4 Aristoteles De Generatione et Corruptione 315b14 Marcus Tullius Cicero De natura deorum 2 37 Cicero s Tusculan Disputations Treatises On The Nature Of The Gods And On The Commonwealth C D Yonge New York Harper amp Brothers Publishers Franklin Square 1877 adli yapittan Ingilizce ye ceviri indirilebilir metin 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Borges Jorge Luis The Total Library Sur No 59 Agustos 1939 Cevirmen Selected Non Fictions Penguin 1999 ISBN 0 670 84947 2 Padmanabhan Thanu 2005 The dark side of astronomy Nature Cilt 435 ss 20 21 doi 10 1038 435020a Platt Suzy 1993 Respectfully quoted a dictionary of quotations Barnes amp Noble ss 388 389 ISBN 0880297689 Rescher Nicholas 2006 Studies in the Philosophy of Science Ontos Verlag s 103 ISBN 3938793201 Lucas J R Haziran 1979 Wilberforce and Huxley A Legendary Encounter The Historical Journal 22 2 ss 313 330 Makaleye bu 10 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde adresten de ulasilabilir Erisim tarihi 07 03 2007 Powell Doug 2006 Holman Quicksource Guide to Christian Apologetics Broadman amp Holman ss 60 63 ISBN 080549460X MacArthur John 2003 Think Biblically Recovering a Christian Worldview Crossway Books ss 78 79 ISBN 1581344120 Dawkins Richard 1986 The Blind Watchmaker Oxford UP Blachowicz James 1998 Of Two Minds Nature of Inquiry SUNY Press ss 109 ISBN 0791436411 Valentine James 2004 On the Origin of Phyla University of Chicago Press ss 77 80 ISBN 0226845486 Sclafani Richard J 1975 The logical primitiveness of the concept of a work of art British Journal of Aesthetics 15 1 s 14 doi 10 1093 bjaesthetics 15 1 14 John Eileen amp Dominic Lopes 2004 The Philosophy of Literature Contemporary and Classic Readings An Anthology Blackwell s 96 ISBN 1 4051 1208 5 Genette Gerard 1997 The Work of Art Immanence and Transcendence Cornell UP ISBN 0801482720 Gracia Jorge 1996 Texts Ontological Status Identity Author Audience SUNY Press ss 1 2 122 125 ISBN 0 7914 2901 6 The Typing Life How writers used to write 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joan Acocella The New Yorker 09 04 2007 Darren Wershler Henry nin The Iron Whim A Fragmented History of Typewriting Cornell 2007 adli yapitina iliskin bir inceleme 12 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Kasim 2009 Marsaglia G amp Zaman A 1993 Monkey tests for random number generators Computers amp mathematics with applications Elsevier Oxford cilt 26 ss 1 10 ISSN 0898 1221 Cheney Dorothy L amp Robert M Seyfarth 1992 How Monkeys See the World Inside the Mind of Another Species University of Chicago Press ss 253 255 ISBN 0 226 10246 7 PDF vivaria net 2002 25 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Haziran 2006 Associated Press 9 Mayis 2003 Monkeys Don t Write Shakespeare Wired News 18 Subat 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mart 2007 Maymunlar Daktilolar ve Aglar 13 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ute Hoffmann amp Jeanette Hofmann Wissenschaftszentrum Berlin fur Sozialforschung gGmbH WZB 2001 Hello This is Bob 16 Aralik 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Ken Ringle Washington Post 28 10 2002 s C01 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2009 The Best Thought Experiments Schrodinger s Cat Borel s Monkeys 8 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Greta Lorge Wired Magazine Sayi 15 06 Mayis 2007 Tom the Dancing Bug Salon com 17 07 2008 1 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarAli Nesin Bir Maymun Shakespeare Olabilir mi PDF Matematik Dunyasi 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Ekim 2009 Ekim 2008 D R Belz den bir taslama Monash Universitesi Sanal Laboratuvari RFC 2795 23 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sonsuz Maymun Iletisim Kurali Dizini PixelMonkeys org1 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sanatci Matt Kane in sonsuz maymun teoremini kullanarak resim olusturma yollari