Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Devlet çöküşü, egemen devletin ani bir şekilde dağılmasıdır. Genellikle devlet kurumlarının hızla çözüldüğü aşırı durumları tanımlamak için kullanılır. Yeni bir rejim, genellikle asker liderliğinde, devraldığında, sivil toplum genellikle merkezi hükûmet etrafında birleşemez ve toplumsal aktörler yerel düzeyde kendi başlarına mücadele eder. Komşu devletler siyasi müdahalede bulunur, bazen muhalifleri sınırları içinde barındırır ve kayıt dışı ekonomi baskın hale gelir, devletin kontrolü dışında faaliyet gösterir ve potansiyel yeniden yapılanmayı daha da zayıflatır.
Tanımlar ve örnekler
"Başarısız devlet" ve "" terimlerinin "çok genel ve belirsiz" olduğu gerekçesiyle tartışmalı olduğu halde, Charles T. Call gibi dış politika uzmanları, yerine "çökmüş devletler" gibi aşırı durumları odaklanmanın savunucusu olmuştur. Çökmüş devletler, "devlet aygıtının birkaç ay süreyle var olmadığı ülkeler" olarak tanımlanmaktadır. Call'a göre, 1995 ile 2005 yılları arasında çökmüş devletlerin başlıca örnekleri arasında 1990 ile 2004 yılları arasında sürekli bir çöküş yaşayan Somali, 1991'de Sovyetler Birliği, 1992'de Yugoslavya ve 1992 ile 1995 yılları arasında Afganistan bulunmaktadır.
Son dönemdeki akademik çalışmalar, Max Weber'in kurumsalcı yaklaşımıyla ilişkilendirilen ölçülebilir devlet kapasitesi boyutlarını belirlemeye odaklanmıştır. Daniel Lambach, Eva Johais ve Markus Bayer, devlet çöküşünü bağlayıcı kurallar koyma ve uygulama yetisizliği, şiddetin tekeline sahip olamama ve vergi toplama olarak tanımlamışlardır. Bu çerçeve kullanılarak Lambach ve diğerleri, 1960 ile 2007 yılları arasında 17 çökmüş devlet belirlemiştir. Vakaların çoğu, Çad, Uganda, Liberya, Somali, Angola, Zaire, Gine-Bissau ve Sierra Leone gibi ülkelerde silahlı isyanları içeren Sahra-altı Afrika'da meydana gelmiştir. Ayrıca Sovyetler Birliği'nin dağılması Gürcistan, Bosna-Hersek ve Tacikistan'da devlet çöküşüne neden olmuştur. Devlet çöküşüne ilişkin diğer örnekler arasında ABD'nin desteğiyle gerçekleşen saldırının ardından Laos'un etkisi bölgelere ayrılması, tam ölçekli bir iç savaşın yaşandığı Lübnan ve komünist rejime karşı mücadele eden isyancıların Sovyet müdahalesine karşı hareket ettiği Afganistan bulunmaktadır.
Teoriler ve nedenler
Johais, Bayer ve Lambach, 2020 yılında devlet çökmesinin nedenlerine ilişkin dinamik bir model önerdiler. Global Change, Peace & Security dergisindeki makalelerinde, devlet çökmesinin şu durumlarda gerçekleştiğini savunuyorlar: 1) muhalefet grupları hükûmete karşı silahlanır ve harekete geçer; 2) sömürgeleşme veya rejim değişikliği gibi siyasi geçişler mevcut güç yapılarının sorgulanmasına neden olur; 3) politika, güç mücadelelerini uzatır ve mevcut kurumları zayıflatır; 4) baskı, yöneticiler ile toplum arasında aşırı güvensizliğe yol açar; 5) gruplaşma, devlet politikalarının güçlendirilmesini engeller; 6) yönetici elit içindeki birlik kaybı, şiddetin, kuralların oluşturulmasının ve vergi toplamanın tekelinin erozyona uğramasına yol açar; ve 7) dış müdahaleler istikrarsızlaşmaya katkıda bulunur.
Döngüsel teoriler
İslam alimi İbn Haldun (1332-1406), devlet çökmesinin genel bir teorisini ortaya koyarak tarihin bir "yeni bilim" haline gelmesini sağlamıştır. Ona göre, hanedanlıklar tekrar tekrar "yerleşik, yaşlı, baskıcı, gösterişli, arzulara boyun eğen... hanedan içinde bölünmelere eğilimli" hale gelirler. Grup duygusu (assabiye, grup düşüncesi) hanedanlık yaşlandıkça kaybolur. Üç nesil sonra, "huzursuz, uyanık ve cesur" yeni bir istila eden grup, eski hanedanlığın, Mısır Kitabı, 20. bölüm, 4. ayeti uyarınca çökmesine neden olur: Tanrı, "babaların günahlarını, çocuklarına, ona karşı düşmanlık besleyenlerin üçüncü ve dördüncü kuşağına kadar ulaşır." İbn Haldun fatalisttir: "Bu yaşlılık, doğal bir şey olduğu için tedavi edilemeyen kronik bir hastalıktır." Profesör Geoff Mulgan, İbn Haldun'u detaylı bir şekilde ele alır ve zaman çerçevesinde anlaşır: "Bireylerin ömürleri ile yönetici grupların ömürleri arasında açık paralellikler vardır."
SSCB'nin durumunda, Marksist devrimci bir dalga oluşmuş ve Doğu Avrupa ve Afrika'daki birçok bağımlı rejim, merkezi güçle neredeyse aynı anda çökmüştür.
Kitle psikolojisi
Japon filozof Hajime Tanabe, devletin ölümlü bireylerle sonsuz evren arasında arabuluculuk yapma işlevini quasi-dinsel bir rol olarak işaret eder ve bu nedenle devletler düzenli olarak çöker; dinî figürler gibi, ölüm ve diriliş sürecinden geçmek zorundadırlar.
Psikologlar, fanatikleri intihar ederek şiddetli son bir direnişe sürükleyebilecek "Masada kompleksi"nden bahseder. Totaliter bir devlette veya bir ideokraside, bireyler kapalı bir zihin yapısı ve otoriter bir kişilik geliştirerek, mevcut rejime yönelik tehditlere karşı daha dirençli olma eğilimindedir.
Psikolog Erich Fromm'a göre, bir ulusun tüm bireyleri aynı kötülükleri ve hataları paylaşıyorsa, bir "milyonların deliliği" olarak adlandırılan bir akıl hastalığına dönüşmesi mümkündür. Yöneticiler tarafından insanlık dışı muamelelerin uygulanması kaçınılmaz olarak çöküşe yol açar.
Zalimler ve hükümet çevreleri, insanları egemenlikleri altında tutarak ve sömürerek başarılı olabilir... ancak onların halkı tepki gösterir... tepkiler ya kayıtsızlık, zeka eksikliği, inisiyatif ve becerilerin körelmesi şeklinde olur... ya da biriktirdikleri nefret ve yıkıcılık, kendilerine, yöneticilerine ve sistemlerine son verir... insan doğasına ve insanın büyümesine ve sağlıklı olmasına aykırı koşullar altında yaşarsa, tepki göstermekten kaçınamaz.
Demokratik çürüme
Mark Blyth'e göre bir demokrasi, "seçmenler istediklerini elde edemezse ve sadece mevcut durumu onaylarsa" çökebilir. Bu durumlarda, gerçek seçeneklerden mahrum bırakılan seçmenler en az demokratik seçeneği tercih edebilir. Bölünmüş, çökmekte olan bir ülkede sivil kurumların eksik olduğu durumlarda veya reform ve açıklık denemelerinde olan kapalı bir ülkede demokratikleşme süreci "tehlikeli" olabilir ve çöküşü hızlandırabilir.
Artan baskı ve diktatörlük
SSCB ve Apartheid yönetimi altındaki Güney Afrika'da devlet "kötü veya zorba hâline gelerek... sivil toplum kurumlarını yok etti";Uganda'da ise 1970-1991 yılları arasında Siad Barre "peygamberlikten otokrasiye, otoriterliğe" dönüştü. Bu bağlamda John Kenneth Galbraith, siyasi gücün doğası hakkında yapılan "çok az" miktarda araştırmadan üzüntü duyar. Güç, "en büyük inançla bilinmeyeni iddia edenlere geçer... zeka ile mutlaka ilişkili değildir." Bizim "güç" dediğimiz şey, "uygulamada güç illüzyonudur." "Güçsüz" olarak nitelendirdiğimiz Mahatma Gandhi'nin, askeri olarak "güçlü" olan Britanya Hindistanı'nın çökmesine yol açtığını tartışırken, Galbraith gücün, çoğunlukla devletlere ve liderlerine ait olarak görülen bir mülkiyet değil, "onu uygulayan araçlara doğru akış" olarak daha iyi anlaşılması gerektiğini düşünür. Martin Wight, iki dünya savaşında yenilen ülkelerin "şeytani güç yoğunlaşmalarını" kınadı. Dindar bir Hristiyan olarak, onların "zafer dolu kendini yok etmelerini" "Antikrist anları" olarak görür.
Karizmatik liderlik tarzı
Politik bilimcilere göre, bir ideokrasi içinde acımasız bir karizmatik lider olmalıdır: "lider harekettir" ve tüm bireyler ona boyun eğmeli ve ona tapmalıdır. "Kısır, güvensiz, hayal kırıklığına uğramış bir yaşam süren takipçiler, lideri, bir 'Vadedilmiş Topraklar' vizyonuna olan inançlarından değil, onları istenmeyen benliklerinden uzaklaştırması nedeniyle takip ederler". Çöküş tehdidiyle karşılaşıldığında, lider "sonuna kadar mücadele" ı ısrar edebilir.
Walter Langer'a göre Hitler, Mesih kompleksi olan biriydi ve kendisini "Almanya'nın Kurtarıcısı" olarak görüyor, ekonomiyle "mucizeler" yaptığını iddia ediyordu. Annesine olağanüstü derecede düşkündü, bu yüzden Almanya bir "anne sembolü" haline geldi. Yahudileri, komünizmi ve Avrupa'yı yok etme arzusu, bilinçsiz bir şekilde Oedipus kompleksini çözmek ve çocuklukta yaşadığı haksızlıkları giderme çabasıydı. "Alman devletini parçaladı... ve yerine bir savaş makinesi koydu". Olayların akışına kapılmıştı.
Denis Mack Smith'e göre Mussolini, "İtalyanların ondan beklediği rolü oynayan bir oyuncuydu". İntikamcı, sadist, dürtüsel, gururlu ve zalimdi, "şeytani isteklilik"le doluydu ve doğru ile yanlışı ayırt edemezdi. 1944'te Kuzey İtalya'da bir kukla devlet yönettiğinde, "İtalya'yı ikiye böldü ve korkunç bir iç savaşın başlamasına yol açtı." Ken Livingstone, Slobodan Miloşeviç'i ırkçılığı ve yayılmacı hedefleri nedeniyle Hitler'e benzetti. Aynı şekilde Mesih kompleksi yaşayan Saddam Hüseyin de benzerdi: "Hitler tek bir örnekti. Onun geri dönmesini tutkuyla arzulayan milyonlarca insan olduğu sürece, bu sadece zaman meselesidir."
John Sweeney'e göre Nicolae Ceaușescu, 1971'de "delirdi" ve kendi Mesihçilik hissinden habersiz olarak Romanya'da Kuzey Kore totalitarizmini yeniden oluşturmaya çalıştı. Kendini "kral" olarak sundu ve "seçilmiş kişi" ve "kurtarıcı" rolünü üstlendi.
İhmal, yolsuzluk ve yetersizlik
Yönetimsel yeteneksizlik, halkın ihtiyaçlarını karşılamada başarısızlık memnuniyetsizliğe yol açar. Eğer hükûmet gerekli seçimlerden kaçınır, yalnızca savunmacı politikalar uygular ve protestoları zorbalıkla bastırırsa, devlet muhtemelen çöker. Bu durum 1980'de Çad'da ve 1981'de Gana'da yaşandı.
26 yaşında tahta çıkan II. Nikolay, yönetim konusunda eğitimsizdi. Veliaht Prens Vladimir'in oğlu Kiril taht için rakip bir adaydı. Liberal ve devrimci gruplar otoriterliğine meydan okudu. 1916'ya gelindiğinde, Çar II. Nikolay apatik hale gelmiş, Çarina ve Rasputin tarafından yönlendirilen bir "reddedilmiş ve acı çeken monarşinin görüntüsünde bir Mesih" haline gelmiştir. Sovyetler Birliği'nin çöküşünü gerçekçi bir şekilde öngören veya nedenler konusunda anlaşan çok az sayıda siyaset bilimcisi bulunmaktadır: Leonid Fituni geriye dönüp baktığında, 'yoksulluk, açlık, bölgesel çatışmalar, etnik savaşlar, sanayinin gerilemesi, dış borç, elit yolsuzluk, salgın hastalıklar, mülteci sorunları, çevresel sorunlar' gibi nedenleri listelemektedir.
Askeri yönetim
Ordu, bir çökmekte olan devleti darbe ile ele geçirebilir. Bazı askeri rejimler düşüş eğilimini tersine çevirebilirken, bunu başaramazlarsa giderek daha fazla zorlama ve kontrol yöntemlerine başvurmak zorunda kalır. Rejim, yaratmış olduğu boşluğa düşer. Bu durum, 1979'da Idi Amin'in liderliğindeki Uganda'da ve 1991'de Somali'de meydana gelmiştir.
Meşruiyet eksikliği
Meşruiyet, bir otoriteye olan halkın inancını veya kabulünü ifade eder; bu nedenle, herhangi bir liderin herhangi bir anda popülerlik kazanması da içerir. Devlet, insanlara sivil haklar, katılım, sorumluluk ve denetimle ödüllendirmediğinde meşruiyet zayıflar ve çökme meydana gelebilir. Afganistan'da, 2004 anayasasının kapsayıcılık eksikliği, uluslararası koalisyonun demokrasiye zarar vererek güç birleştirme odaklanması ve Cumhurbaşkanı Ashraf Ghani'nin dar bir destek çevresi, rejimin 2021 yılında "halkın gözünde meşruiyetini yitirdiği" şekilde çökmesine neden oldu. SSCB'de 1991'deki Sovyet darbe girişimi, Gorbachev rejimi değil Boris Yeltsin ve diğer reformcular tarafından engellendi: Gorbachev, meşruiyetine bu darbeyle vurulduktan sonra asla toparlanamadı.
Yeni bağımsız devletler
Bu tür devletler, halkın meşruiyet veya ulusçuluk prensiplerini kabul etmemesi veya anlamaması nedeniyle özellikle çökme riskine maruz kalır. Mozambik'te, FRELIMO hükûmeti ordunun iç savaşta savaşmayı reddetmesiyle meşruiyetini kaybetti. Devlet çökmesi, sömürge sonrası Afrika'nın büyük bir bölümünde yaygındır ve iki dalgada gerçekleşmiştir: bağımsızlığın ikinci on yılı olan 1980'lerde Çad, Uganda ve Gana'da; ve on yıl sonra, Somali ve Liberya'da.
Müdahale
Çöküş, siyasi alanın kontrolünün kaybedilmesiyle belirginleşir. Komşu devletler, çökme sürecinde doğrudan müdahale edebilir veya muhalif hareketlere ev sahipliği yapabilir. Afganistan'ın 2021'deki çöküşü, Taliban'ın Pakistan'da barınması sayesinde mümkün olmuştur.Idi Amin, Tanzanya'nın müdahalesiyle birleşen Uganda sürgünleri tarafından Uganda'dan uzaklaştırılmıştır.
Ekonomik çöküş
Çökme sürecinde ekonomi küçülebilir çünkü a) gölge ekonomi, daha kontrollü olan resmi ekonomiyi gölgede bırakır ve b) çökme yaşayan bölgeler, komşu bir devletin para birimini tercih edebilir, örneğin 1980'lerde Çad, Etiyopya ve 1990'larda Zaire'de olduğu gibi. Birinci Dünya Savaşı sonrası Avusturya örneğinde, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndaki savaş öncesi pazarların kaybı, ekonomik gerileme korkularını teşvik etti ve bu nedenle Almanya ile Anschluss fikri ortaya çıktı ve Avusturya'nın 1938'de Alman istilasıyla çöküşü gerçekleşti.
Sovyetler Birliği'nde 1985 ve 1986 yıllarında petrol fiyatlarının dramatik bir şekilde düşmesi ve Reagan yönetiminin silahlanma yarışını tırmandırması ('onlar bizim gibi askeri harcamaları sürdüremez') SSCB ekonomisini aşırı gerdi: apartheid dönemi Güney Afrika ekonomisi ise yaptırımlar, bankacılık ve diğer boykotlar, varlık satışı ve hissedar aktivizmi nedeniyle zayıfladı.
Etnik ve bölgesel gerilimler
Toprak kontrolünün kaybedilmesi, devletin çökmesinin "hayati bir özelliği" olarak kabul edilir. Eğer toplumun bileşenleri ihmal edilirse, merkezi güce karşı çıkabilir ve kendi başlarına hareket edebilirler. Eğer iç savaş ortaya çıkarsa, devlet şiddetin tekelini kaybeder ve güç savaş ağaları, paramiliter veya gerilla birimleri altında özelleştirilir. Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyeti, 1990'larda altı sosyalist cumhuriyetinin ayrı ülkeler haline gelmesiyle çökmüştür; Slovenya barışçıl bir şekilde ayrılırken, Hırvatistan, Bosna-Hersek ve Sırbistan'ın bir parçası olan Kosova'da, milliyetçi elitlerin toplumsal gerilimleri manipüle etmesi sonucunda iç savaşlar çıkmıştır.
Apartheid sisteminin etnik ayrımcılığı sonucunda Güney Afrika'da hükûmetin Ulusal Partisi, Afrika Ulusal Kongresi ve diğer siyasi örgütler arasındaki müzakereler sonucunda sona erdi ve Güney Afrika'nın ilk ırksal olmayan seçimleri gerçekleşti. Bu seçimleri Afrika Ulusal Kongresi kazandı.
Savaş
Robert Kaplan, "yanlış anlaşılmış savaşlar, genel ulusal çöküşün doruk noktaları olarak hizmet ettiklerinde ölümcül olabilir" diyor. Birinci Dünya Savaşı'na katılım, Osmanlı, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Rusya'nın 1917'de çökmesinde belirleyici bir faktördü.
Taht iddiaları
Mutlak monarşilerde taht üzerindeki tartışmalı bir halefiyet, "kraliyet otoritesinin tamamen çökmesine" neden olabilir. Gül Savaşları, 1471'de Tewkesbury Muharebesi'nde Lancaster hanedanının sonunu getirdi.
Dış desteğe bağımlılık
Angola'da 1980'lerde SSCB'den gelen yardım, "çöküşün başlıca nedeni" olmuş ve yönetici elitleri halkın sevgisini kaybeden "yabancı tanrılara tapınanlar" haline getirmiştir. Kısa bir süre sonra SSCB kendisi çökmüş, bunun bir kısmı ise "ana destekçinin talepleri" olan ABD'nin etkisiyle gerçekleşmiştir.2010 Haiti depremi, yardım akışını artırmış ve bu da: STK'lar ve müteahhitler tarafından yönetilen büyük bir paralel hükûmetin oluşmasına neden olmuş; zayıf kurumları yok etmiş; ücretleri, kiralık fiyatlarını ve yerel işletmelerin ulaşamayacağı düzeyde fiyatları şişirmiştir; ve Haiti hükûmetine gerekli reformları yapma teşviki vermemiştir.
Yeniden oluşum
İktidardaki rejim veya performansından memnun olmayan gerici bir grup, çöküşü ertelemek veya önlemek amacıyla halk desteğini yeniden kazanmaya çalışabilir; "Bir hanedanlık sona ererken, hanedanlığın ihtiyarlığının ortadan kaldırıldığı izlenimi veren bir güç gösterisi ortaya çıkabilir. Sönmek üzere olan bir mum gibi, söndürülmeden önce parlak bir şekilde aydınlanır."
Bunu yapabilmek için 'kahramanca' önlemler almak zorunda kalabilirler; "Tarih boyunca, yenilginin ardından iki eylem yolculuğu her zaman vardır; biri mümkün olan en fazla maddeyi kurtarmayı hedefler, diğeri ise etkileyici bir efsane bırakmayı amaçlar." Piekalkiewicz ve Penn'e göre, ideolojiyi yeniden düşünebilir veya uyarlayabilir veya tamamen yeni bir idealler kümesiyle değiştirebilirler. Örneğin, Piekalkiewicz ve Penn'e göre, Polonya'da komünist ideokrasi 1980 yılında başarısız oldu; Lech Walesa'nın Dayanışma Sendikası'nın tanınması askeri bir darbeye ve otoriter askeri yönetimine yol açtı.
Sabrina Ramet'e göre, Yugoslavya'da 1980'lerde regeneratif değişiklikler gerçekleşti ve komünist ideoloji, Büyük Sırbistan için ulusalcı bir hareket ve Slobodan Milosevic'i destekleyen anti-bürokratik bir devrime dönüştü. 1908'de Jön Türk devrimi, 1991 Sovyet darbe girişimi ve Sergei Witte'nin İmparatorluk Rusya'sındaki mali/sanayi reformları, çökmek üzere olan nedenleri yeniden canlandırmayı amaçlıyordu.
Marina Ottaway, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 1918'de, Britanya Hindistanı'nın 1947'de, Sovyetler Birliği'nin 1991'de, Güney Afrika'nın beyaz üstünlükçü hükûmetinin 1993'te, Çekoslovakya'nın ise takip eden yıl ve Yugoslavya'nın çöküşünü tartışmaktadır.
Devlet çökmesinin sonuçları
Devletin çöküşü 'mutlaka anarşi değildir'.
Başarısız devlet
İçeriden veya dışarıdan yapılan yeniden yapılandırma girişimleri başarısız olduğunda, uzun vadeli bir geçerli hükûmetin olmaması durumu ortaya çıkar. Kurumlar yok olur ve ulusal sınırlar korumasız hale gelir, bu durum Somali, Yemen ve Güney Sudan gibi ülkelerde görülebilir. Bir başarısız devlet parçalanabilir, dış güçler tarafından ele geçirilebilir veya kaosa sürüklenebilir.
Parçalanma
1947 yılında Hindistan'ın bölünmesi, Hindistan ve Pakistan adlı iki bağımsız ülkenin kurulmasına yol açmıştır. Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı'nın çökmesiyle, Suriye, Irak ve Filistin olarak bilinen topraklar dahil olmak üzere birçok toprak kaybedilmiştir; Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun çökmesiyle Çekoslovakya, Macaristan ve Avusturya Cumhuriyeti ortaya çıkmış, Slovenya ve Hırvatistan ise Yugoslavya'nın bir parçası haline gelmiştir. 1945 yılında Nazi Almanyası Doğu ve Batı Almanya'ya bölünmüş, Pomeranya ve Silezya ise Polonya'ya dahil olmuştur. SSCB'nin dağılması, Tacikistan, Moldova, Azerbaycan ve Gürcistan gibi yeni kurulan devletlerde bölgesel savaşlara yol açmıştır.
Soykırım
Devlet çöküşünün olası sonucu ve kaos, korkan elitlere toplu katliam yapma fırsatı ve motivasyon sağlar. Yenilgi kaçınılmaz göründüğünde, Hitler, Nihai Çözüm olarak bilinen süreçte, sakatlar, Çingeneler, Ruslar ve Yahudilerin öldürülmesini emretmiştir.
Hindistan'ın bölünmesi, 10 ila 12 milyon Sih, Hindu ve Müslümanın yerinden edilmesine yol açarak büyük bir mülteci krizine neden oldu. Büyük çaplı şiddet olayları yaşandı ve bölünmeyle ilişkili ölüm sayıları hakkında tahminler tartışmalıdır ve birkaç yüz binden iki milyona kadar değişmektedir. Eski Yugoslavya'nın çöküşü ise devletin başarısızlığına yol açtı. Etnik temizlik ve soykırım yaşandı, bunlar arasında Srebrenitsa katliamı ve Bosna soykırımı yer aldı.
Yeniden yapılanma ve rejim değişikliği
Çökmüş devletlerin bu aşamada çok taraflı kuruluşlar ve çift taraflı bağışçıların yardımıyla, toprak bütünlüğünü koruyarak ve demokratik prensipler doğrultusunda yeniden inşa edilmesi beklenir. Devletin yeniden yapılanması beş temel unsuru içerir: 1) merkezi bir siyasi otorite, 2) sınırların kontrolü, 3) ulusal toprakların kontrolü, 4) devletin sürdürülmesi için yeterli kontrol ve kaynak sağlanması, 5) politikaların uygulanması için yeterli sayıda devlet görevlisinin bulunması. Bu, Somali'de denenecek olsa, binlerce silahlı kişinin silahsızlandırılması, silah kaçakçılığının durdurulması, bir adalet sisteminin kurulması ve ekonominin yeniden inşa edilmesi gerekecektir; bunların hepsi savaş ağaları, aşırılık yanlıları ve kaçakçılar tarafından engellenmektedir.
1946 yılında Japonya Dieti tarafından yeni bir Anayasa onaylandı. Amerikalılar tarafından hazırlanan yeni anayasa, Japon askeri üzerindeki erişimi ve kontrolü, MacArthur ve Müttefiklerin Japonya işgali aracılığıyla sağladı. "Bu siyasi proje, Amerika Birleşik Devletleri İnsan Hakları Bildirgesi, Yeni Anlaşma sosyal yasaları, birkaç Avrupa devletinin liberal anayasalarından ilham almıştır."
Kaynakça
- ^ a b c d Zartman, I. William (1995). "Introduction: Posing the Problem of State Collapse". Collapsed States: The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority. Boulder and London: L. Rienner Publishers. ss. 1,8-11. ISBN .
- ^ a b c d e f g h i Lambach, Daniel; Johais, Eva; Bayer, Markus (2015). "Conceptualising state collapse: An institutionalist approach". Third World Quarterly. 36 (7): 1299-1315. doi:10.1080/01436597.2015.1038338
![image]()
. - ^ a b Call, Charles T. (2008). "The Fallacy of the 'Failed State'". Third World Quarterly. 29 (8): 1491-1507. doi:10.1080/01436590802544207. JSTOR 20455126. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ a b Johais, Eva; Bayer, Markus; Lambach, Daniel (2020). "How do states collapse? Towards a model of causal mechanisms". Global Change, Peace & Security. 32 (2): 179-197. doi:10.1080/14781158.2020.1780204. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ , review of 'Ibn Khaldun's Philosophy of History' by Muhsin Mahdi, "" vol 5, no 3, (1966), pp. 322-347.
- ^ The , Routledge, 1978, pp. 244-255.
- ^ Geoff Mulgan, Good and bad power, Penguin, 2007, p. 199.
- ^ Mark Katz, Revolutions and Revolutionary Waves, St Martin's Press, 1997, pp. 83–87
- ^ Ian Mcgreal, Great Thinkers of the Eastern World, Harper Collins, 1995, p, 388.
- ^ , "The Masada complex", , 1 July 1973.
- ^ , editor, The Psychological Assessment of Political Leaders, University of Michigan Press, 2003, p. 345.
- ^ Piekalkiewicz and Penn, The Politics of Ideocracy, SUNY Press, 1995, p. 45.
- ^ Erich Fromm, The Sane Society, Routledge and Kegan Paul, 1979, pp. 18-19.
- ^ , "When Does Democracy Fail?", Washington Post, 15 December 2016.
- ^ in Collapsed states, ed I William Zartman, pages 239-244
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p79
- ^ Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, p 7
- ^ Hussein Mohamed Adam in Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, p 71
- ^ John Kenneth Galbraith, The Anatomy of Power, Hamish Hamilton, 1984, p. 41.
- ^ John Kenneth Galbraith, The Anatomy of Power, Hamish Hamilton, 1984, p. 70.
- ^ John Kenneth Galbraith, The Anatomy of Power, Hamish Hamilton, 1984, p. 89.
- ^ Ian Hall, The International Thought of Martin Wight, Palgrave, 2006, p. 70
- ^ Piekalkiewicz and Penn, Politics of Ideocracy, State University of New York, 1995, p133
- ^ Erich Fromm, The Sane Society, Routledge and Kegan Paul, 1955, p. 237.
- ^ Eric Hoffer, The True Believer, Harper Perennial 2010, p 100, 119
- ^ Sebastian Haffner, The Meaning of Hitler, Phoenix 2002, p 27-30
- ^ Walter Langer, , Pan 1972, p 155.
- ^ Walter Langer, , Pan 1972, p 157
- ^ , The Meaning of Hitler, Pelican 2002, p. 40, 42.
- ^ Ian Hall, The international thought of Martin Wight, Palgrave 2006, p 47
- ^ Mussolini, Phoenix, 1993, p112-15
- ^ Denis Mack Smith, Mussolini, Phoenix 1993, p 300
- ^ 'Why we are not wrong to compare Milosevic to Hitler', Independent, 20 April 1999
- ^ Hans Enzensburger, "Perspective on Saddam Hussein", Los Angeles Times, 14 February 1991.
- ^ John Sweeney, The life and evil times of Nicolae Ceausescu, Hutchinson, 1991, p99
- ^ John Sweeney, The life and evil times of Nicolae Ceausescu, Hutchinson, 1991, p155
- ^ Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, pp 7, 10, 15, 51
- ^ , The Romanovs, Sutton, 1998, p154
- ^ John Van der Kiste, The Romanovs, Sutton, 1998, p 175
- ^ Van der Kiste, The Romanovs, Sutton, 1998, p 176
- ^ Leon Trotsky, The history of the Russian Revolution, translated by Max Eastman, Pluto Press 1977, p 84
- ^ and Jon C Pevehouse, International Relations, Longman, 2007, p. 43; Richard K Hermann, Ending the Cold War, Palgrave, 2004, p. 2.
- ^ Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, p 143
- ^ Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, pp 8, 36, 69
- ^ in Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, p 110
- ^ Collapsed States, ed , Lynne Riener Publishers, 1999, pp 7, 34
- ^ a b "The Collapse of Afghanistan". 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p14
- ^ in Collapsed States, p 109
- ^ Collapsed States, pp2, 3
- ^ Collapsed States, Zartman, p9
- ^ Gilbert Khadiagala in Collapsed States, ed Zartman, p 38
- ^ Collapsed States, , Lynne Riener, 1999, p 9
- ^ "Post-War German-Austrian Relations: The Anschluss Movement 1918–1936". academic.oup.com. 2 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023.
- ^ (19 Nisan 2007). . On the Issues: AEI online. American Enterprise Institute. 22 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2009. (Edited version of a speech given 13 November 2006 at the American Enterprise Institute.)
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p165
- ^ Gilbert Khadiagala in Collapsed States, , Lynne Riener, 1999, p 35
- ^ failed and Collapsed States in the International System, African Studies Centre, Leiden and others, introduction
- ^ Collapsed States, , Lynne Riener, 1999, p 8, 10
- ^ State Collapse in a new Theoretical Framework. The case of Yugoslavia, Badredine Arfi, International Journal of Sociology, vol 28 no3, 1998
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p182
- ^ in Collapsed States, ed , Lynne Riener, 1999, p 191-204
- ^ "The Downside of Imperial Collapse". Foreign Affairs. 14 Kasım 2022. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ Lohr, Eric; Sanborn, Joshua (2017). "1917: Revolution as Demobilization and State Collapse". Slavic Review. 76 (3): 703-709. doi:10.1017/slr.2017.178
![image]()
. - ^ "The Wars of the Roses: The Fall of the Plantagenets and the Rise of the Tudors by Dan Jones". 10 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ Leonid Fituni in Collapsed States, ed I William Zartman, 1999, pages 148-9
- ^ "How not to help a country: Aid and the collapse of Haiti". 18 Eylül 2022. 10 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ Ibn Khaldun, The Muqaddimah, Routledge 1978, p. 246.
- ^ [[Hussein M. Adam in Collapsed States, ed I William Zartman, pages 69- 78
- ^ Sebastain Haffner, The meaning of Hitler, Pelican, 2000, p. 153.
- ^ Piekalkiewicz and Penn, The Politics of Ideocracy, SUNY Press, 1995, p. 163.
- ^ , The three Yugoslavias, Indiana UP, 2006, p. 322.
- ^ Tony Barber, 'Decline and Fall', review of Shattering Empires by Michael Reynolds, Financial Times, 4 April 2011.
- ^ Tony Barber, 'Decline and Fall', review of Tales of Imperial Russia by (sic), Financial Times, 4 April 2011.
- ^ Marina Ottaway, "Rebuilding State Institutions in Collapsed States", , 33 (5), 2002.
- ^ Collapsed States edited , Lynne Riener Publishers, 1995 page 1
- ^ "Failed States 2022". 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p9
- ^ Partition (n), 7. b (3.3yıl=2005 bas.). Oxford English Dictionary.
The division of British India into India and Pakistan, achieved in 1947.
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p127
- ^ Uzonyi, Gary (2021). "State failure, genocide and politicide reconsidered". The British Journal of Politics and International Relations. 25: 83-101. doi:10.1177/13691481211044654. 3 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ Sebastian Haffner, The Meaning of Hitler, Pelican 2002, chapter on 'Crimes'
- ^ Talbot & Singh 2009, s. 2.
- ^ , , Simon and Schuster 2006, pages 188-9
- ^ Ottaway, Marina (2002). "Rebuilding State Institutions in Collapsed States". Development and Change. 33 (5): 1001-1023. doi:10.1111/1467-7660.t01-1-00258. 2 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
- ^ Collapsed States, ed I William Zartman, page 16
- ^ , , Simon and Schuster 2006, p10
- ^ Takemae, Eiji 2002, p. xxxvii.
- ^ Hunt, Michael (2013). The World Transformed:1945 to the Present. Oxford University Press. s. 86. ISBN .
- ^ Takemae, Eiji 2002, p. xxxix.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Devlet cokusu egemen devletin ani bir sekilde dagilmasidir Genellikle devlet kurumlarinin hizla cozuldugu asiri durumlari tanimlamak icin kullanilir Yeni bir rejim genellikle asker liderliginde devraldiginda sivil toplum genellikle merkezi hukumet etrafinda birlesemez ve toplumsal aktorler yerel duzeyde kendi baslarina mucadele eder Komsu devletler siyasi mudahalede bulunur bazen muhalifleri sinirlari icinde barindirir ve kayit disi ekonomi baskin hale gelir devletin kontrolu disinda faaliyet gosterir ve potansiyel yeniden yapilanmayi daha da zayiflatir Tanimlar ve ornekler Basarisiz devlet ve terimlerinin cok genel ve belirsiz oldugu gerekcesiyle tartismali oldugu halde Charles T Call gibi dis politika uzmanlari yerine cokmus devletler gibi asiri durumlari odaklanmanin savunucusu olmustur Cokmus devletler devlet aygitinin birkac ay sureyle var olmadigi ulkeler olarak tanimlanmaktadir Call a gore 1995 ile 2005 yillari arasinda cokmus devletlerin baslica ornekleri arasinda 1990 ile 2004 yillari arasinda surekli bir cokus yasayan Somali 1991 de Sovyetler Birligi 1992 de Yugoslavya ve 1992 ile 1995 yillari arasinda Afganistan bulunmaktadir Son donemdeki akademik calismalar Max Weber in kurumsalci yaklasimiyla iliskilendirilen olculebilir devlet kapasitesi boyutlarini belirlemeye odaklanmistir Daniel Lambach Eva Johais ve Markus Bayer devlet cokusunu baglayici kurallar koyma ve uygulama yetisizligi siddetin tekeline sahip olamama ve vergi toplama olarak tanimlamislardir Bu cerceve kullanilarak Lambach ve digerleri 1960 ile 2007 yillari arasinda 17 cokmus devlet belirlemistir Vakalarin cogu Cad Uganda Liberya Somali Angola Zaire Gine Bissau ve Sierra Leone gibi ulkelerde silahli isyanlari iceren Sahra alti Afrika da meydana gelmistir Ayrica Sovyetler Birligi nin dagilmasi Gurcistan Bosna Hersek ve Tacikistan da devlet cokusune neden olmustur Devlet cokusune iliskin diger ornekler arasinda ABD nin destegiyle gerceklesen saldirinin ardindan Laos un etkisi bolgelere ayrilmasi tam olcekli bir ic savasin yasandigi Lubnan ve komunist rejime karsi mucadele eden isyancilarin Sovyet mudahalesine karsi hareket ettigi Afganistan bulunmaktadir Teoriler ve nedenlerJohais Bayer ve Lambach 2020 yilinda devlet cokmesinin nedenlerine iliskin dinamik bir model onerdiler Global Change Peace amp Security dergisindeki makalelerinde devlet cokmesinin su durumlarda gerceklestigini savunuyorlar 1 muhalefet gruplari hukumete karsi silahlanir ve harekete gecer 2 somurgelesme veya rejim degisikligi gibi siyasi gecisler mevcut guc yapilarinin sorgulanmasina neden olur 3 politika guc mucadelelerini uzatir ve mevcut kurumlari zayiflatir 4 baski yoneticiler ile toplum arasinda asiri guvensizlige yol acar 5 gruplasma devlet politikalarinin guclendirilmesini engeller 6 yonetici elit icindeki birlik kaybi siddetin kurallarin olusturulmasinin ve vergi toplamanin tekelinin erozyona ugramasina yol acar ve 7 dis mudahaleler istikrarsizlasmaya katkida bulunur Dongusel teoriler Islam alimi Ibn Haldun 1332 1406 devlet cokmesinin genel bir teorisini ortaya koyarak tarihin bir yeni bilim haline gelmesini saglamistir Ona gore hanedanliklar tekrar tekrar yerlesik yasli baskici gosterisli arzulara boyun egen hanedan icinde bolunmelere egilimli hale gelirler Grup duygusu assabiye grup dusuncesi hanedanlik yaslandikca kaybolur Uc nesil sonra huzursuz uyanik ve cesur yeni bir istila eden grup eski hanedanligin Misir Kitabi 20 bolum 4 ayeti uyarinca cokmesine neden olur Tanri babalarin gunahlarini cocuklarina ona karsi dusmanlik besleyenlerin ucuncu ve dorduncu kusagina kadar ulasir Ibn Haldun fatalisttir Bu yaslilik dogal bir sey oldugu icin tedavi edilemeyen kronik bir hastaliktir Profesor Geoff Mulgan Ibn Haldun u detayli bir sekilde ele alir ve zaman cercevesinde anlasir Bireylerin omurleri ile yonetici gruplarin omurleri arasinda acik paralellikler vardir SSCB nin durumunda Marksist devrimci bir dalga olusmus ve Dogu Avrupa ve Afrika daki bircok bagimli rejim merkezi gucle neredeyse ayni anda cokmustur Kitle psikolojisi Japon filozof Hajime Tanabe devletin olumlu bireylerle sonsuz evren arasinda arabuluculuk yapma islevini quasi dinsel bir rol olarak isaret eder ve bu nedenle devletler duzenli olarak coker dini figurler gibi olum ve dirilis surecinden gecmek zorundadirlar Psikologlar fanatikleri intihar ederek siddetli son bir direnise surukleyebilecek Masada kompleksi nden bahseder Totaliter bir devlette veya bir ideokraside bireyler kapali bir zihin yapisi ve otoriter bir kisilik gelistirerek mevcut rejime yonelik tehditlere karsi daha direncli olma egilimindedir Psikolog Erich Fromm a gore bir ulusun tum bireyleri ayni kotulukleri ve hatalari paylasiyorsa bir milyonlarin deliligi olarak adlandirilan bir akil hastaligina donusmesi mumkundur Yoneticiler tarafindan insanlik disi muamelelerin uygulanmasi kacinilmaz olarak cokuse yol acar Zalimler ve hukumet cevreleri insanlari egemenlikleri altinda tutarak ve somurerek basarili olabilir ancak onlarin halki tepki gosterir tepkiler ya kayitsizlik zeka eksikligi inisiyatif ve becerilerin korelmesi seklinde olur ya da biriktirdikleri nefret ve yikicilik kendilerine yoneticilerine ve sistemlerine son verir insan dogasina ve insanin buyumesine ve saglikli olmasina aykiri kosullar altinda yasarsa tepki gostermekten kacinamaz Demokratik curume Mark Blyth e gore bir demokrasi secmenler istediklerini elde edemezse ve sadece mevcut durumu onaylarsa cokebilir Bu durumlarda gercek seceneklerden mahrum birakilan secmenler en az demokratik secenegi tercih edebilir Bolunmus cokmekte olan bir ulkede sivil kurumlarin eksik oldugu durumlarda veya reform ve aciklik denemelerinde olan kapali bir ulkede demokratiklesme sureci tehlikeli olabilir ve cokusu hizlandirabilir Artan baski ve diktatorluk SSCB ve Apartheid yonetimi altindaki Guney Afrika da devlet kotu veya zorba haline gelerek sivil toplum kurumlarini yok etti Uganda da ise 1970 1991 yillari arasinda Siad Barre peygamberlikten otokrasiye otoriterlige donustu Bu baglamda John Kenneth Galbraith siyasi gucun dogasi hakkinda yapilan cok az miktarda arastirmadan uzuntu duyar Guc en buyuk inancla bilinmeyeni iddia edenlere gecer zeka ile mutlaka iliskili degildir Bizim guc dedigimiz sey uygulamada guc illuzyonudur Gucsuz olarak nitelendirdigimiz Mahatma Gandhi nin askeri olarak guclu olan Britanya Hindistani nin cokmesine yol actigini tartisirken Galbraith gucun cogunlukla devletlere ve liderlerine ait olarak gorulen bir mulkiyet degil onu uygulayan araclara dogru akis olarak daha iyi anlasilmasi gerektigini dusunur Martin Wight iki dunya savasinda yenilen ulkelerin seytani guc yogunlasmalarini kinadi Dindar bir Hristiyan olarak onlarin zafer dolu kendini yok etmelerini Antikrist anlari olarak gorur Karizmatik liderlik tarzi Politik bilimcilere gore bir ideokrasi icinde acimasiz bir karizmatik lider olmalidir lider harekettir ve tum bireyler ona boyun egmeli ve ona tapmalidir Kisir guvensiz hayal kirikligina ugramis bir yasam suren takipciler lideri bir Vadedilmis Topraklar vizyonuna olan inanclarindan degil onlari istenmeyen benliklerinden uzaklastirmasi nedeniyle takip ederler Cokus tehdidiyle karsilasildiginda lider sonuna kadar mucadele i israr edebilir Walter Langer a gore Hitler Mesih kompleksi olan biriydi ve kendisini Almanya nin Kurtaricisi olarak goruyor ekonomiyle mucizeler yaptigini iddia ediyordu Annesine olaganustu derecede duskundu bu yuzden Almanya bir anne sembolu haline geldi Yahudileri komunizmi ve Avrupa yi yok etme arzusu bilincsiz bir sekilde Oedipus kompleksini cozmek ve cocuklukta yasadigi haksizliklari giderme cabasiydi Alman devletini parcaladi ve yerine bir savas makinesi koydu Olaylarin akisina kapilmisti Denis Mack Smith e gore Mussolini Italyanlarin ondan bekledigi rolu oynayan bir oyuncuydu Intikamci sadist durtusel gururlu ve zalimdi seytani isteklilik le doluydu ve dogru ile yanlisi ayirt edemezdi 1944 te Kuzey Italya da bir kukla devlet yonettiginde Italya yi ikiye boldu ve korkunc bir ic savasin baslamasina yol acti Ken Livingstone Slobodan Milosevic i irkciligi ve yayilmaci hedefleri nedeniyle Hitler e benzetti Ayni sekilde Mesih kompleksi yasayan Saddam Huseyin de benzerdi Hitler tek bir ornekti Onun geri donmesini tutkuyla arzulayan milyonlarca insan oldugu surece bu sadece zaman meselesidir John Sweeney e gore Nicolae Ceaușescu 1971 de delirdi ve kendi Mesihcilik hissinden habersiz olarak Romanya da Kuzey Kore totalitarizmini yeniden olusturmaya calisti Kendini kral olarak sundu ve secilmis kisi ve kurtarici rolunu ustlendi Ihmal yolsuzluk ve yetersizlik Yonetimsel yeteneksizlik halkin ihtiyaclarini karsilamada basarisizlik memnuniyetsizlige yol acar Eger hukumet gerekli secimlerden kacinir yalnizca savunmaci politikalar uygular ve protestolari zorbalikla bastirirsa devlet muhtemelen coker Bu durum 1980 de Cad da ve 1981 de Gana da yasandi 26 yasinda tahta cikan II Nikolay yonetim konusunda egitimsizdi Veliaht Prens Vladimir in oglu Kiril taht icin rakip bir adaydi Liberal ve devrimci gruplar otoriterligine meydan okudu 1916 ya gelindiginde Car II Nikolay apatik hale gelmis Carina ve Rasputin tarafindan yonlendirilen bir reddedilmis ve aci ceken monarsinin goruntusunde bir Mesih haline gelmistir Sovyetler Birligi nin cokusunu gercekci bir sekilde ongoren veya nedenler konusunda anlasan cok az sayida siyaset bilimcisi bulunmaktadir Leonid Fituni geriye donup baktiginda yoksulluk aclik bolgesel catismalar etnik savaslar sanayinin gerilemesi dis borc elit yolsuzluk salgin hastaliklar multeci sorunlari cevresel sorunlar gibi nedenleri listelemektedir Askeri yonetim Ordu bir cokmekte olan devleti darbe ile ele gecirebilir Bazi askeri rejimler dusus egilimini tersine cevirebilirken bunu basaramazlarsa giderek daha fazla zorlama ve kontrol yontemlerine basvurmak zorunda kalir Rejim yaratmis oldugu bosluga duser Bu durum 1979 da Idi Amin in liderligindeki Uganda da ve 1991 de Somali de meydana gelmistir Mesruiyet eksikligi Mesruiyet bir otoriteye olan halkin inancini veya kabulunu ifade eder bu nedenle herhangi bir liderin herhangi bir anda populerlik kazanmasi da icerir Devlet insanlara sivil haklar katilim sorumluluk ve denetimle odullendirmediginde mesruiyet zayiflar ve cokme meydana gelebilir Afganistan da 2004 anayasasinin kapsayicilik eksikligi uluslararasi koalisyonun demokrasiye zarar vererek guc birlestirme odaklanmasi ve Cumhurbaskani Ashraf Ghani nin dar bir destek cevresi rejimin 2021 yilinda halkin gozunde mesruiyetini yitirdigi sekilde cokmesine neden oldu SSCB de 1991 deki Sovyet darbe girisimi Gorbachev rejimi degil Boris Yeltsin ve diger reformcular tarafindan engellendi Gorbachev mesruiyetine bu darbeyle vurulduktan sonra asla toparlanamadi Yeni bagimsiz devletler Bu tur devletler halkin mesruiyet veya ulusculuk prensiplerini kabul etmemesi veya anlamamasi nedeniyle ozellikle cokme riskine maruz kalir Mozambik te FRELIMO hukumeti ordunun ic savasta savasmayi reddetmesiyle mesruiyetini kaybetti Devlet cokmesi somurge sonrasi Afrika nin buyuk bir bolumunde yaygindir ve iki dalgada gerceklesmistir bagimsizligin ikinci on yili olan 1980 lerde Cad Uganda ve Gana da ve on yil sonra Somali ve Liberya da Mudahale Cokus siyasi alanin kontrolunun kaybedilmesiyle belirginlesir Komsu devletler cokme surecinde dogrudan mudahale edebilir veya muhalif hareketlere ev sahipligi yapabilir Afganistan in 2021 deki cokusu Taliban in Pakistan da barinmasi sayesinde mumkun olmustur Idi Amin Tanzanya nin mudahalesiyle birlesen Uganda surgunleri tarafindan Uganda dan uzaklastirilmistir Ekonomik cokus Cokme surecinde ekonomi kuculebilir cunku a golge ekonomi daha kontrollu olan resmi ekonomiyi golgede birakir ve b cokme yasayan bolgeler komsu bir devletin para birimini tercih edebilir ornegin 1980 lerde Cad Etiyopya ve 1990 larda Zaire de oldugu gibi Birinci Dunya Savasi sonrasi Avusturya orneginde Avusturya Macaristan Imparatorlugu ndaki savas oncesi pazarlarin kaybi ekonomik gerileme korkularini tesvik etti ve bu nedenle Almanya ile Anschluss fikri ortaya cikti ve Avusturya nin 1938 de Alman istilasiyla cokusu gerceklesti Sovyetler Birligi nde 1985 ve 1986 yillarinda petrol fiyatlarinin dramatik bir sekilde dusmesi ve Reagan yonetiminin silahlanma yarisini tirmandirmasi onlar bizim gibi askeri harcamalari surduremez SSCB ekonomisini asiri gerdi apartheid donemi Guney Afrika ekonomisi ise yaptirimlar bankacilik ve diger boykotlar varlik satisi ve hissedar aktivizmi nedeniyle zayifladi Etnik ve bolgesel gerilimler Toprak kontrolunun kaybedilmesi devletin cokmesinin hayati bir ozelligi olarak kabul edilir Eger toplumun bilesenleri ihmal edilirse merkezi guce karsi cikabilir ve kendi baslarina hareket edebilirler Eger ic savas ortaya cikarsa devlet siddetin tekelini kaybeder ve guc savas agalari paramiliter veya gerilla birimleri altinda ozellestirilir Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyeti 1990 larda alti sosyalist cumhuriyetinin ayri ulkeler haline gelmesiyle cokmustur Slovenya bariscil bir sekilde ayrilirken Hirvatistan Bosna Hersek ve Sirbistan in bir parcasi olan Kosova da milliyetci elitlerin toplumsal gerilimleri manipule etmesi sonucunda ic savaslar cikmistir Apartheid sisteminin etnik ayrimciligi sonucunda Guney Afrika da hukumetin Ulusal Partisi Afrika Ulusal Kongresi ve diger siyasi orgutler arasindaki muzakereler sonucunda sona erdi ve Guney Afrika nin ilk irksal olmayan secimleri gerceklesti Bu secimleri Afrika Ulusal Kongresi kazandi Savas Robert Kaplan yanlis anlasilmis savaslar genel ulusal cokusun doruk noktalari olarak hizmet ettiklerinde olumcul olabilir diyor Birinci Dunya Savasi na katilim Osmanli Avusturya Macaristan Imparatorlugu ve Rusya nin 1917 de cokmesinde belirleyici bir faktordu Taht iddialari Mutlak monarsilerde taht uzerindeki tartismali bir halefiyet kraliyet otoritesinin tamamen cokmesine neden olabilir Gul Savaslari 1471 de Tewkesbury Muharebesi nde Lancaster hanedaninin sonunu getirdi Dis destege bagimlilik Angola da 1980 lerde SSCB den gelen yardim cokusun baslica nedeni olmus ve yonetici elitleri halkin sevgisini kaybeden yabanci tanrilara tapinanlar haline getirmistir Kisa bir sure sonra SSCB kendisi cokmus bunun bir kismi ise ana destekcinin talepleri olan ABD nin etkisiyle gerceklesmistir 2010 Haiti depremi yardim akisini artirmis ve bu da STK lar ve muteahhitler tarafindan yonetilen buyuk bir paralel hukumetin olusmasina neden olmus zayif kurumlari yok etmis ucretleri kiralik fiyatlarini ve yerel isletmelerin ulasamayacagi duzeyde fiyatlari sisirmistir ve Haiti hukumetine gerekli reformlari yapma tesviki vermemistir Yeniden olusumIktidardaki rejim veya performansindan memnun olmayan gerici bir grup cokusu ertelemek veya onlemek amaciyla halk destegini yeniden kazanmaya calisabilir Bir hanedanlik sona ererken hanedanligin ihtiyarliginin ortadan kaldirildigi izlenimi veren bir guc gosterisi ortaya cikabilir Sonmek uzere olan bir mum gibi sondurulmeden once parlak bir sekilde aydinlanir Bunu yapabilmek icin kahramanca onlemler almak zorunda kalabilirler Tarih boyunca yenilginin ardindan iki eylem yolculugu her zaman vardir biri mumkun olan en fazla maddeyi kurtarmayi hedefler digeri ise etkileyici bir efsane birakmayi amaclar Piekalkiewicz ve Penn e gore ideolojiyi yeniden dusunebilir veya uyarlayabilir veya tamamen yeni bir idealler kumesiyle degistirebilirler Ornegin Piekalkiewicz ve Penn e gore Polonya da komunist ideokrasi 1980 yilinda basarisiz oldu Lech Walesa nin Dayanisma Sendikasi nin taninmasi askeri bir darbeye ve otoriter askeri yonetimine yol acti Sabrina Ramet e gore Yugoslavya da 1980 lerde regeneratif degisiklikler gerceklesti ve komunist ideoloji Buyuk Sirbistan icin ulusalci bir hareket ve Slobodan Milosevic i destekleyen anti burokratik bir devrime donustu 1908 de Jon Turk devrimi 1991 Sovyet darbe girisimi ve Sergei Witte nin Imparatorluk Rusya sindaki mali sanayi reformlari cokmek uzere olan nedenleri yeniden canlandirmayi amacliyordu Marina Ottaway Avusturya Macaristan Imparatorlugu ve Osmanli Imparatorlugu nun 1918 de Britanya Hindistani nin 1947 de Sovyetler Birligi nin 1991 de Guney Afrika nin beyaz ustunlukcu hukumetinin 1993 te Cekoslovakya nin ise takip eden yil ve Yugoslavya nin cokusunu tartismaktadir Devlet cokmesinin sonuclariDevletin cokusu mutlaka anarsi degildir Basarisiz devlet Iceriden veya disaridan yapilan yeniden yapilandirma girisimleri basarisiz oldugunda uzun vadeli bir gecerli hukumetin olmamasi durumu ortaya cikar Kurumlar yok olur ve ulusal sinirlar korumasiz hale gelir bu durum Somali Yemen ve Guney Sudan gibi ulkelerde gorulebilir Bir basarisiz devlet parcalanabilir dis gucler tarafindan ele gecirilebilir veya kaosa suruklenebilir Parcalanma 1947 yilinda Hindistan in bolunmesi Hindistan ve Pakistan adli iki bagimsiz ulkenin kurulmasina yol acmistir Birinci Dunya Savasi nin sonunda Osmanli nin cokmesiyle Suriye Irak ve Filistin olarak bilinen topraklar dahil olmak uzere bircok toprak kaybedilmistir Avusturya Macaristan Imparatorlugu nun cokmesiyle Cekoslovakya Macaristan ve Avusturya Cumhuriyeti ortaya cikmis Slovenya ve Hirvatistan ise Yugoslavya nin bir parcasi haline gelmistir 1945 yilinda Nazi Almanyasi Dogu ve Bati Almanya ya bolunmus Pomeranya ve Silezya ise Polonya ya dahil olmustur SSCB nin dagilmasi Tacikistan Moldova Azerbaycan ve Gurcistan gibi yeni kurulan devletlerde bolgesel savaslara yol acmistir Soykirim Devlet cokusunun olasi sonucu ve kaos korkan elitlere toplu katliam yapma firsati ve motivasyon saglar Yenilgi kacinilmaz gorundugunde Hitler Nihai Cozum olarak bilinen surecte sakatlar Cingeneler Ruslar ve Yahudilerin oldurulmesini emretmistir Hindistan in bolunmesi 10 ila 12 milyon Sih Hindu ve Muslumanin yerinden edilmesine yol acarak buyuk bir multeci krizine neden oldu Buyuk capli siddet olaylari yasandi ve bolunmeyle iliskili olum sayilari hakkinda tahminler tartismalidir ve birkac yuz binden iki milyona kadar degismektedir Eski Yugoslavya nin cokusu ise devletin basarisizligina yol acti Etnik temizlik ve soykirim yasandi bunlar arasinda Srebrenitsa katliami ve Bosna soykirimi yer aldi Yeniden yapilanma ve rejim degisikligi Cokmus devletlerin bu asamada cok tarafli kuruluslar ve cift tarafli bagiscilarin yardimiyla toprak butunlugunu koruyarak ve demokratik prensipler dogrultusunda yeniden insa edilmesi beklenir Devletin yeniden yapilanmasi bes temel unsuru icerir 1 merkezi bir siyasi otorite 2 sinirlarin kontrolu 3 ulusal topraklarin kontrolu 4 devletin surdurulmesi icin yeterli kontrol ve kaynak saglanmasi 5 politikalarin uygulanmasi icin yeterli sayida devlet gorevlisinin bulunmasi Bu Somali de denenecek olsa binlerce silahli kisinin silahsizlandirilmasi silah kacakciliginin durdurulmasi bir adalet sisteminin kurulmasi ve ekonominin yeniden insa edilmesi gerekecektir bunlarin hepsi savas agalari asirilik yanlilari ve kacakcilar tarafindan engellenmektedir 1946 yilinda Japonya Dieti tarafindan yeni bir Anayasa onaylandi Amerikalilar tarafindan hazirlanan yeni anayasa Japon askeri uzerindeki erisimi ve kontrolu MacArthur ve Muttefiklerin Japonya isgali araciligiyla sagladi Bu siyasi proje Amerika Birlesik Devletleri Insan Haklari Bildirgesi Yeni Anlasma sosyal yasalari birkac Avrupa devletinin liberal anayasalarindan ilham almistir Kaynakca a b c d Zartman I William 1995 Introduction Posing the Problem of State Collapse Collapsed States The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority Boulder and London L Rienner Publishers ss 1 8 11 ISBN 1 55587 518 1 a b c d e f g h i Lambach Daniel Johais Eva Bayer Markus 2015 Conceptualising state collapse An institutionalist approach Third World Quarterly 36 7 1299 1315 doi 10 1080 01436597 2015 1038338 a b Call Charles T 2008 The Fallacy of the Failed State Third World Quarterly 29 8 1491 1507 doi 10 1080 01436590802544207 JSTOR 20455126 22 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 a b Johais Eva Bayer Markus Lambach Daniel 2020 How do states collapse Towards a model of causal mechanisms Global Change Peace amp Security 32 2 179 197 doi 10 1080 14781158 2020 1780204 23 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 review of Ibn Khaldun s Philosophy of History by Muhsin Mahdi vol 5 no 3 1966 pp 322 347 The Routledge 1978 pp 244 255 Geoff Mulgan Good and bad power Penguin 2007 p 199 Mark Katz Revolutions and Revolutionary Waves St Martin s Press 1997 pp 83 87 Ian Mcgreal Great Thinkers of the Eastern World Harper Collins 1995 p 388 The Masada complex 1 July 1973 editor The Psychological Assessment of Political Leaders University of Michigan Press 2003 p 345 Piekalkiewicz and Penn The Politics of Ideocracy SUNY Press 1995 p 45 Erich Fromm The Sane Society Routledge and Kegan Paul 1979 pp 18 19 When Does Democracy Fail Washington Post 15 December 2016 in Collapsed states ed I William Zartman pages 239 244 Simon and Schuster 2006 p79 Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 p 7 Hussein Mohamed Adam in Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 p 71 John Kenneth Galbraith The Anatomy of Power Hamish Hamilton 1984 p 41 John Kenneth Galbraith The Anatomy of Power Hamish Hamilton 1984 p 70 John Kenneth Galbraith The Anatomy of Power Hamish Hamilton 1984 p 89 Ian Hall The International Thought of Martin Wight Palgrave 2006 p 70 Piekalkiewicz and Penn Politics of Ideocracy State University of New York 1995 p133 Erich Fromm The Sane Society Routledge and Kegan Paul 1955 p 237 Eric Hoffer The True Believer Harper Perennial 2010 p 100 119 Sebastian Haffner The Meaning of Hitler Phoenix 2002 p 27 30 Walter Langer Pan 1972 p 155 Walter Langer Pan 1972 p 157 The Meaning of Hitler Pelican 2002 p 40 42 Ian Hall The international thought of Martin Wight Palgrave 2006 p 47 Mussolini Phoenix 1993 p112 15 Denis Mack Smith Mussolini Phoenix 1993 p 300 Why we are not wrong to compare Milosevic to Hitler Independent 20 April 1999 Hans Enzensburger Perspective on Saddam Hussein Los Angeles Times 14 February 1991 John Sweeney The life and evil times of Nicolae Ceausescu Hutchinson 1991 p99 John Sweeney The life and evil times of Nicolae Ceausescu Hutchinson 1991 p155 Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 pp 7 10 15 51 The Romanovs Sutton 1998 p154 John Van der Kiste The Romanovs Sutton 1998 p 175 Van der Kiste The Romanovs Sutton 1998 p 176 Leon Trotsky The history of the Russian Revolution translated by Max Eastman Pluto Press 1977 p 84 and Jon C Pevehouse International Relations Longman 2007 p 43 Richard K Hermann Ending the Cold War Palgrave 2004 p 2 Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 p 143 Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 pp 8 36 69 in Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 p 110 Collapsed States ed Lynne Riener Publishers 1999 pp 7 34 a b The Collapse of Afghanistan 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Simon and Schuster 2006 p14 in Collapsed States p 109 Collapsed States pp2 3 Collapsed States Zartman p9 Gilbert Khadiagala in Collapsed States ed Zartman p 38 Collapsed States Lynne Riener 1999 p 9 Post War German Austrian Relations The Anschluss Movement 1918 1936 academic oup com 2 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Agustos 2023 19 Nisan 2007 On the Issues AEI online American Enterprise Institute 22 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Temmuz 2009 Edited version of a speech given 13 November 2006 at the American Enterprise Institute Simon and Schuster 2006 p165 Gilbert Khadiagala in Collapsed States Lynne Riener 1999 p 35 failed and Collapsed States in the International System African Studies Centre Leiden and others introduction Collapsed States Lynne Riener 1999 p 8 10 State Collapse in a new Theoretical Framework The case of Yugoslavia Badredine Arfi International Journal of Sociology vol 28 no3 1998 Simon and Schuster 2006 p182 in Collapsed States ed Lynne Riener 1999 p 191 204 The Downside of Imperial Collapse Foreign Affairs 14 Kasim 2022 24 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Lohr Eric Sanborn Joshua 2017 1917 Revolution as Demobilization and State Collapse Slavic Review 76 3 703 709 doi 10 1017 slr 2017 178 The Wars of the Roses The Fall of the Plantagenets and the Rise of the Tudors by Dan Jones 10 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Leonid Fituni in Collapsed States ed I William Zartman 1999 pages 148 9 How not to help a country Aid and the collapse of Haiti 18 Eylul 2022 10 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Ibn Khaldun The Muqaddimah Routledge 1978 p 246 Hussein M Adam in Collapsed States ed I William Zartman pages 69 78 Sebastain Haffner The meaning of Hitler Pelican 2000 p 153 Piekalkiewicz and Penn The Politics of Ideocracy SUNY Press 1995 p 163 The three Yugoslavias Indiana UP 2006 p 322 Tony Barber Decline and Fall review of Shattering Empires by Michael Reynolds Financial Times 4 April 2011 Tony Barber Decline and Fall review of Tales of Imperial Russia by sic Financial Times 4 April 2011 Marina Ottaway Rebuilding State Institutions in Collapsed States 33 5 2002 Collapsed States edited Lynne Riener Publishers 1995 page 1 Failed States 2022 29 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Simon and Schuster 2006 p9 Partition n 7 b 3 3yil 2005 bas Oxford English Dictionary The division of British India into India and Pakistan achieved in 1947 Simon and Schuster 2006 p127 Uzonyi Gary 2021 State failure genocide and politicide reconsidered The British Journal of Politics and International Relations 25 83 101 doi 10 1177 13691481211044654 3 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Sebastian Haffner The Meaning of Hitler Pelican 2002 chapter on Crimes Talbot amp Singh 2009 s 2 Simon and Schuster 2006 pages 188 9 Ottaway Marina 2002 Rebuilding State Institutions in Collapsed States Development and Change 33 5 1001 1023 doi 10 1111 1467 7660 t01 1 00258 2 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Temmuz 2023 Collapsed States ed I William Zartman page 16 Simon and Schuster 2006 p10 Takemae Eiji 2002 p xxxvii Hunt Michael 2013 The World Transformed 1945 to the Present Oxford University Press s 86 ISBN 9780199371020 Takemae Eiji 2002 p xxxix