Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
İran Devrimi veya İslam Devrimi (Farsça: انقلاب اسلامی, İnkılâb-ı İslâmî), 1979 yılında İran'ın Muhammed Rıza Pehlevi liderliğindeki bir monarşiden, Ayetullah Ruhullah Humeyni yönetiminde İslam hukuku ve Şiî mezhebi görüşlerini esas alan İslam Cumhuriyeti kurulmasına dönüşen popüler hareketin adıdır.
Devrimin nedenleri arasında Şah yönetiminin halktan destek görmemesi ve son zamanlarda Şah'ın özellikle Amerikalı yetkililerle fazlaca içli dışlı olması sayılabilir. Aslında güç düşüncesi ve Cumhuriyet isteyen Mollalar tarafından güce kavuşmak için Devrim isteği eski zamanlardan beri sürüyordu. Ancak kısa süren ikinci monarşi döneminin ardından Tebriz'den gelen Settar Han ve komutasındaki Kuvayı millî Tahranı ele geçirdikten sonra Cumhuriyet yanlısı mollalar yargılanmış, idam edilmiş ve Devrimciler böylece bastırılmışlardı. Bu baskı şiddetli bir şekilde döneminde de sürmüş oğlunun döneminde ise daha serbest kalmışlardı. 1902 doğumlu Ayetullah Ruhullah Humeyni, özellikle 'in ardından kadınlara oy hakkı verilmesiyle beraber ülke içindeki Batı nüfuzunu bahane ederek, Şah'ın politikalarına açıkça karşı çıktı ve İslam'ın uzlaşmaz bir şekilde devlet politikası olması gerektiğini belirtti. 1960'larda sürgüne gönderilen İmam Humeyni önce Türkiye'de, sonra Irak'ta kaldı. 1978'de Saddam Hüseyin Humeyni'yi Irak'tan kovunca ABD tekeliyetinden çekinen Fransa ona sahip çıktı.
Humeyni devrimden önce Paris'te kaldı. 1 Şubat 1979'da İran'a milyonların katıldığı bir karşılamayla dönen Ayetullah Humeyni, Devlet Başkanlığına getirildi ve ömür boyu devletin dini ve siyasi lideri olarak kaldı. Devrim sırasında ilk önce liberal, sol ve İslamcı gruplar Şah'ı devirmek için birleşmiş, Şah'ın devrilmesinden sonra ise iktidara yükselen Ayetullah Humeyni, liberal, solcu ve ılıman Müslüman muhalif liderleri ve grupları sindirmiştir. Devrimin oluşum sürecinde rantiyeci devlet modelinin petrol krizleri sonucunda çökmesi etkili olmuştur. Muhammed Rıza Şah'ın İranın gereksinimleriyle örtüşmeyen tarım politikaları kırsaldan Tahran'a göçü hızlandırmış ve büyük kentlerde İslam'a yönelen bir sınıf yaratmıştır. İran Devrimi'nin oluşumunda Amerika'nın İnsan Hakları Politikası ivmeyi arttırıcı bir rol oynamıştır. Aydınlar yayınladıkları açık mektuplarla demokratikleşme isteklerini belirtirken, ABD'nin de bu süreçte Şah'a baskı yapacağını düşünmekteydiler. Devrim sürecinde farklı gruplar şahı devirme amacıyla birleşmiş, İslamcılar bu süreç içinde güçlenerek İslam Devrimi ve Demokrasi sloganıyla solcu, muhafazakâr, aydın grup ve halkı birleştirerek zafere ulaştıkları diğer grupları saf dışı bırakarak sonunda İran'daki Monarşi'yi İslam Cumhuriyeti'ne dönüştürmüşlerdir. Devrim sonucunda İran bayrağından değişmeler olmuş eski Şah yönetimini ve Monarşi'yi simgeleyen Aslan ve Güneş amblemi kaldırılmış, yerine İslam Cumhuriyeti amblemi olan "Allah" yazısının logo şekli konmuş ve çeşitli itirazlara neden olmuş ancak varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. Devrim zafere ulaştığında 5 yaşında küçük bir kız olan Marjane Satrapi kendi yaşadıklarını kitabının ardından Persepolis (film) adlı animasyon filmi olarak beyaz perdeye taşımış ve dünya çapında geniş yankıya neden olmuş Canes Film festivalinde Jüri özel ödülüne layık görülmüştür.
Süreç
Büyük devrimlerin bütününde olduğu gibi bu devrimde de birçok etmen bir aradadır. Bu sürecin başlamasına yardımcı olan ilk nedenler arasında 1960’lı yıllarda İran toplumunun geçirdiği yapısal sıkıntılar bulunmaktadır. İran Şah’ının ‘ak devrim’ olarak nitelendirdiği olay İran’da büyük sorunlar doğurmuştur. Geleneksel monarşi içinde yer alan sınıflar bu devrimden rahatsızlık duymaktaydı ve siyasi roller sistem içerisinde önem kaybetmeye başlamıştı. Bunlara bağlı olarak 1962-1975 yılları arasında şehirde orta sınıf kavramının oluşması, kırsal alanlardan büyük şehirlere göçlerin başlamış olması ve yanında gelen ekonomik olaylar, yoksullaşan bu halk kitlesinin devrimdeki temel sacayaklarını oluşturmaktaydı. ardından memnun olmayan Cumhuriyet için mücadele eden Mollalardan biri olan Ayetullah Humeyni 1963'te Şaha karşı vaaz vermeye başladı. o dönemde kaynaklarını kullanarak ciddi bir ekonomik güce kavuşmaya başlayan İran, SAVAK adında halkına zulm ve işkence edecek istihbarat örgütü kurdu ve İmam Humeyni çeşitli dönemlerde hapse atıldı. Sonunda idam cezasına çarptırılan İmam Humeyni tarafından idam edilmesin diye "en büyük Ayetullah" anlamına gelen ve 12 İmamcıların mezhebinde idamı caiz olmayan merci-i taklid makamına bir gecede getirildi. Şah, İmam Humeyni’yi idam edemeyince onu Irak’a sürdü. Saddam'ın kendisi Sünni olduğu için Şii bir Molla'yı ülkesinde istemedi, bir süre sonra onu sınır dışı etti. İmam Humeyni önce Türkiye'de Bursa’ya daha sonra da Fransa'ya Paris yakınlarına sürüldü. bu süre içinde İran'da çeşitli gelişmeler yaşanıyordu. İran şahı İran’ı kendisine bağlı modern bir ülke hâline getirmek için çabalıyordu.
Farsçada Kıyamet anlamına gelen partisi Emir Abbas Huveyda başkanlığında kuruldu ve Hüveyda başbakan oldu. Onun başbakanlığı döneminde enflasyona karşı ciddi bir mücadele başladı. Ayrıca dövize doyan İran hazinesi İngiltere dâhil olmak üzere yabancı ülkelere borç vermeye başladı. (yabancı ülkelere verilen borç daha sonra Emir Abbas Huveydanın göstermelik mahkemesinde vatana ihanet olarak tanınacak ve tek celsede idam cezası alması için işlediği suçlardan sayılacaktı). Enflasyona karşı mücadeleden bazari denen İran piyasasına hâkim olan görüntüde küçük ama içeride büyük esnaf zararlı çıkınca onlardan aldıkları destekle şaha karşı çıkan Mollalara daha çok destek olmaya başladılar öte yandan sonucu olarak hızla şehirlere göçmüş eğitimsiz ve geleneksel dini inançların etkisiyle Mollaların etkisi altında kalan halk Mollaların arkasında işçi tabakası da şaha muhalif Sovyetler yanlısı Tudeh Partisinin arkasında durmaya başladı. 1961'de Komünistler ve Dindarlar bu iki ittifak kurmaya ve şahın aleyhine çalışmaya başladılar. ’nin iktidarı süresince milyonlarca dolar kârdan mahrum kalmış ve özellikle yabancı sermayenin girişi ve büyük fabrikaların kurulmasıyla bu durumun artacağını düşünen Bazari(esnaf)ler Marksizm ile muhalif olsalar da bu fikre destek verdi. 1961'den beri sokak protestoları inişli çıkışlı devam etmekteydi. Kimi zaman bu protestolar protestosu gibi kanlı bastırılmış ancak günümüz İran hâkimiyetinin şah rejimine sorumluluğu yüklemesine rağmen hala açılan ateşin emrinin kimin verdiği gizemini korumaktadır. Şah yanlısı ordu komutanları kesinlikle bu sorumluluğu kabul etmemiş kayıtlarda da hiçbir şey görünmemektedir. Kimi düşünürler ve yazarlar o dönemde orduya nüfuz etmiş Tudeh partisinin perde arkası faaliyetine ve kimi yazar da bu olayı dindarların işi olduğunu iddia etmektedir.
1971'den beri protestoların hızı giderek artmaya başladı. Üniversite öğrencileri zamanının popüler düşüncesi olan Marksizm-Sosyalizm ile tanışmış çoğu aydın olarak kabul ettikleri Tudeh partisine katılmış ve şah aleyhine düzenlenen protestolara Komünist cepheden katılıyordu. 1979'a doğru Tahran başta olmak üzere çoğu üniversite ders programına devam edemez duruma gelmişti. Devrime Sol kanattan katılan başta Hava kuvvetleri olmak üzere ordu subayları da katılıyordu subayların çoğu Hümafer denilen yurt dışında ileri düzeyde eğitim almış dini Marksizm düşüncesini benimsemiş hava kuvvetleri pilotları idi. Bu grup Devrimin zaferine doğru Silah depolarının kapılarını halka açacak ve devrimcilerin silahlanmasını sağlayacaktı ancak devrimin zaferinin ardından birçoğu ya hapse atılacak ya da idam edilecekti. Hava kuvvetleri 1979'a doğru büyük grevlere sahne olmaya başlamıştı ve durum iyice şahın kontrolünden çıkmak üzereydi. Şah çeşitli aksiyonlarla protestocuları memnun etmeye çalıştı ancak başaramadı. Halkın kışkırtılmasında etkisi olan ana unsurlardan biri de şahın dine karşı olması ve halkı kandırmak için verdiği çabaya karşılık mollaların verdiği tepkiden ibaretti. Şah ve iktidardaki Rastakhiz Partisi özellikle köyler ve Kızların eğitimine ciddi önem veriyor ve bu durum Komünist ve Dindar kesiminin tepkisini çekiyordu. Türkiye’deki Köy Enstitülerine benzer enstitüler oluşturan Rastakhiz partisi köyleri eğitmeye ve dindar Mollaların etkisini eğitim ile azaltmaya çalışıyor ancak bu durum mollaların etkisi altında olan çocuklar ve gençlerin ebeveynlerinin tepkisini çekiyordu.
Şah 1970'lerde Amerika ile ittifak kurmuş, Ortadoğu’nun süper gücü durumuna gelmişti, İran’ın gücünün yanında seslerini çıkartamayan ezeli düşman Arap dünyası bu duruma tepkiliydi. Sol ekibi, şahı halka ait Petrol gelirinin silahlara ve Molla ekibi paranın dini değerlerin aleyhine çalışmak için turistikleşmeye harcamayla suçluyordu ancak her iki ekip de birbirini destekliyordu. 1972-76 arası İran tüm politik çalkantılara rağmen neredeyse sıfır enflasyon ile gidiyordu ve bu durum bazarileri iyice kışkırtmaya yaramıştı. (Bu durumu Emir Abbas Hüveyda'nın göstermelik mahkemede yargılanırken onu yargılayan Molla savcının usulüne uygun olmayan üslup ile suçlamasına yaptığı avukatsız savunmada cebindeki İran yapımı tükenmez kalemi çıkararak söylediği "benim dönemimin başlangıcında bu kalem 1 Riyal idi iktidarım bittiğinde de 1 Riyal idi" sözünden iyice anlaşılabilir.) Nihayetinde 1979'da protestolar çığırından çıktı 16 Ocakta Şah Kahire'ye gitti ve 1 Şubat 1979'da İmam Humeyni İran’a döndü. İmam Humeyni'nin Air France'a ait Boeing 747'de bir gazetecinin "İran’a dönüşte ne duygunuz var?" sorusuna "Hiç" cevabı vermesiyle çoğu aydın onu desteklemekten vazgeçtiği iddia edilir ve birçok İslam Cumhuriyeti muhalifi hala o konuşmayı hatırlatarak İran’ın nasıl bir rejime emanet edildiğini hatırlatır.
İmam Humeyni Tahrana dönüşte yaptığı ilk konuşmada "ben hükûmet tayin ederim, ben yumrukla mevcut şah hükûmetinin ağzına vururum" cümlesiyle Güçlü bir İslam Cumhuriyeti oluşturacağının sinyallerini vermiştir. Ancak 1 Şubat-11 Şubat arası kara kuvvetleri şaha bağlı kalarak dönemin Musaddık yanlısı liberal başbakanı hükûmeti resmî hükûmet olarak kalmış, Mehdi Bazergan İmam Humeyni’nin tayin ettiği hükûmet olarak hâkim olmaya çalışmıştır. Nihayetinde 11 Şubat 1979'da Şapur Bahtiyar istifa etmek zorunda kaldı ve üniversite yıllarını geçirdiği Fransa’ya kaçtı, 6 Ağustos 1991'de İslam Cumhuriyeti istihbarat bakanlığı ajanlarınca evinde öldürüldü. Katili hâlen Fransa’da hapiste bulunmaktadır.
Bir Devrimci, Yargıç, Savcı ve Ayetullah Humeyni’nin Öğrencisi: Sadık Halhali
Devrimin 11 Şubat 1979'da Şapur Bahtiyar'ın istifasıyla zafere ulaşmasını takiben, 24 Şubat 1979'da, Halhali İmam Humeyni tarafından Şeriat Uygulayıcısı (حاکم شرع) ve yeni kurulan Devrim Mahkemeleri Başkanı olarak seçildi. Devrimin ilk günlerinde yeryüzünde sapkınlığı yayma(Arapça: مفسد فی الارض) ve Allah'a karşı savaşma (Arapça: محارب) suçlamalarıyla "yüzlerce eski monarşi görevlisini" idama mahkûm etti. Sanıkların çoğu avukat tutma hakları yoktu. Halhali'nin mahkemelerde kullandığı üslup hukukçularca mahkeme kurallarına aykırı olarak nitelendirilmiştir. Günümüze kadar gelen bazı görüntülerde Savcı, Hâkim ve jüri görevini tek başına üstlendiği mahkemede Sanık hakaretlere maruz kalmaktadır. Devrimden önce 13 yıl İran başbakanlığı görevini yapan Emir Abbas Hüveyda'nın idam kararı onun başlıca yaptığı işlerdendir. Hüveyda herhangi bir avukat tutma hakkından yoksundu ve kendi başına göstermelik mahkemede yaptığı savunmaya rağmen idam kararını aldı ancak idamı diğerlerinden biraz farklı oldu. İmam Humeyni'nin alelacele idam edilmesine muhalif olmasına rağmen idam sahasına gelmeden önce o dönem güce kavuşan mollalardan biri olan tarafından boynuna sıkılan 2 tabanca kurşunu tarafından öldürülmüş daha sonra idam hükmü okunarak idam edilmiştir. Halhali 20 yıl sonra yazdığı anılarda itiraf ettiği gibi en az 2000 kişiyi sadece 1979'da idama mahkûm etmiştir. Bazı yazarlar verdiği idam hükümlerini 8000'e aşkın olduğunu yazmaktadır aynı zamanda birebir tanıklara göre sadece bir kişi ondan müebbet hapis hükmü giymiş geri kalan herkes idama mahkûm olmuştur. 23 yıl sonra 2002'de Pervin dergisiyle röportajında şöyle demiştir: 1980'de İmam Humeyni'nin yanında Solcuları nasıl durduracağımızı tartıştık ve daha sonra eve gitmek için çıktım eve giderken 15-16 yaşlarında iki çocuğun bir şeyi gizlice birbirine verdiklerini gördüm onları yakalamalarını emrettim. Hatırlıyorum yakalanan çocuğun soyadı "Şeriatı" idi. hemen mahallinde sorguladım ve çocuk solcu gazeteleri birbirlerine verdiklerini itiraf etti. Anında silahımı çıkardım, kafasına sıktım ve çevremdekilere dedim ki "işte bu komünistlerle böyle mücadele edilir." BBC ile yaptığı röportajda da hiçbir şekilde yaptığından pişman olmadığını ve aynı kişiler tekrar dünyaya gelseler tekrar onları idam edeceğini açıklamış kendi anılarında geriye dönüp baktığında idama mahkûm ettiklerinden bazılarının idam edilememesinden üzüntü duyduğunu ifade etmiştir. verdiği sayısız idam hükmü ve tüm bunları böylesine soğukkanlı karşılamasına karşılık İran halkı ona "Devrim Kasabı" ve "Devrim Celladı" lakabı vermiştir gerek halk gerek İslam Cumhuriyeti yetkilileri tarafından sevilmez Mollalar dahi onu sevimsiz olarak nitelemektedir.
Halhali 1979-80'de Mehdi Bazargan ve Ebu'l-Hasan Beni Sadr hükûmetinin tek celsede verdiği idam kararlarına itirazı üzerine verdiği cevapta şöyle demiştir: "Sorun değil hata yaptıysak cennete giderler." Halhali'nin idamlarına itirazın artmasıyla birlikte İmam Humeyni de bir itiraz sunmuş ve muhalefetini dile getirmiş ancak asla onu oturduğu koltuktan almamıştır. O dönemde muhaliflere verdiği cevapta şöyle demiştir: "Muhalifini aynen böyle yakasından tutup bir kenara atıyorsun. Ben aynen bu himayelere sığınarak kendi işime devam edeceğim ve görevimi yerine getirmekten bir an bile geri çekilmeyeceğim." Bu sözüyle aslında devrimin dinci kesiminde aslında devleti tek elden yönetmek için gizli ve eski bir anlaşma olduğunun anlaşıldığı iddia edilmektedir. Ayrıca Halhali ’ın Liberal bir devlet kurma çabalarını birçok diplomat ve siyasetçinin idam kararıyla yıkmıştır. Sadık Halhali devrimin ilk günlerinde devrik İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi’yi tek celsede idama mahkûm etmiş ancak İran’da bulunmadığı için medyadan Şahı öldürmek için Çakal Carlos ile anlaştıklarını duyurmuştu. 27.06.1979'da Çakal Carlos’a bağlı teröristler o dönem Meksika’da bulunan şaha yönelik helikopter ile suikast düzenlemiş ancak başarılı olamamıştır başarısızlığın ardından kimi kaynağa göre milyonlarca dolar paraya konan Çakal Carlos tüm vaatlerine rağmen bir daha şaha karşı suikast düzenlememiştir. ve takibinde Halhali Şahın öldürülmesi için Hazine kaynaklarından 140.000$ ödül tayin ettiğini açıklamıştır. Halhali Aralık 1979'da aynı yöntem ancak kendi bünyelerinde yetişen Mücahitler(İslam’ın Fedaileri) ile şahın yeğeni Paris’te yaşamına son verilmiştir ve bunu açıklamaktan çekinmemiştir. Halhali'nin idam kararları devlet büyükleriyle sınırlı kalmamış elbet. Halhali kendi kabul ettiği gibi ayrıca devrimden önce devlete bağlı genel evlerde çalışanlar ve ayrıca alkollü içecek satan ve devrim sonrası İran’ı terk etmeyen kadın ticareti yapanları ve fahişelerin tamamını idama mahkûm etmiştir.
Halhali ve yandaşları İran'ın İslam öncesi Pers tarihine düşmanlık beslemekteydiler. Halhali devrimin ilk günlerinde başbakan Mehdi Bazargan'ın muhalefetine rağmen hanedanının kurucusu ve İran’ın modernizasyon lideri mezarını yeni kurulan Devrim Muhafızları birlikleriyle beraber yok etmiş ve ardından Persepolisi yok etmek için Şiraza gitmiş ancak bu kez sadece hükûmetin muhalefetiyle değil Fars Eyaletinin Liberal valisi ve halkın tepkisiyle çatışmaya çekmiş o dönem Devrim Muhafızlarında silahlanma başlamadığından ve güçsüz olduklarından dolayı yıkımı gerçekleştirememişlerdir. Ancak Halhali'nin İslam öncesi İran tarihiyle olan düşmanlığı asla dinmemiş yıkımı gerçekleştirmek için devamlı başarısız girişimlerde bulunmuştur. Nihayetinde bu düşmanlığını bir kitapta dile getirmiş ve Pers imparatorluğu kurucusu Büyük Kirosu serseri, eşkıya ve zampara olarak tarif etmesiyle yetinmek zorunda kaldı. Bu kitap dünya çapında tarihçiler ve edebiyatçıların tepkisini çekmiş, tarihçi ve edebiyatçı aynı zamanda siyasetçi olan röportajında onun bu kitabını resmî dil Farsçayı bilmediğinden dolayı olabileceğini söylemiştir. İran tarihiyle olan düşmanlık aslında sadece Halhali'ye özgü değildi. Radikal Dindarlar şiddetle yaşayan birçok İslam Devrimi elemanı bu düşmanlığı besliyordu. Örneğin Mahmud Ahmedinejad Cumhurbaşkanı olduğunda yaptığı reformlardan biri okullarda anlatılan İslam öncesi İran/Pers tarihini ders programlarından kaldırmış ve Tarih dersini İslam sonrasına sınırlamıştır böylece Farsların gurur duyduğu İslam öncesi tarihinden bilgisiz bir genç nüfus kurmayı hedeflemiştir. Daha sonra 2010'da Tahranda yaşanan heykel hırsızlığı olaylarında Pers tarihinde büyük öneme sahip şahısların heykelleri çalınmış ve bu olay çeşitli kuşkulara neden olmuştur ta ki Mayıs 2010'da dini lider Tahran Fuarından Pers imparatorluğunun en güçlü olduğu iki dönemden birincisi ve imparatorluğun kurucusu olan Ahameniş İmparatorluğu ordusu askerinin heykelini kaldırmayı emretmiştir. Yaptıklarına gerekçe olarak da İslam öncesi tarihin İslamiyet’e ve Allah’a karşı bir savaş olduğunu söyleyip gençlerin beyninin yıkanmaması gerektiğini açıklamışlardır. Ayrıca Pers imparatorluğu kurucusu Büyük Kirosun mezarı (Ancak savaşta öldürüldüğünden dolayı orada yatmamaktadır) Pasargad'ı baraj oluşturarak su altında bırakma çabaları Ahmedinejad tarafından yapılmış ancak Perslik hayranı Fars ırkçılarının direnci neticesinde hala başarılı olamamıştır. Halhali iki kitaba imzasını atmıştır ancak yazılarında röportajlarında ve kitaplarında hep çelişkili konular yazmaktadır. Örneğin ilk meclisin itiraz namesinde muhalif bir din adamı olan büyük Ayetullah için idam istediğini yazmış ancak daha sonra hayatının son yıllarında hem o hem de sevmediği ilk başbakan Mehdi Bazargan'ın methini kitabında yazmış hatta Mehdi Bazargan'ın cenazesinde ağlamıştır.
Kültürel Devrim
Aslında İslam devrimi iki bölümden oluşuyor: 1. Pehlevi rejiminin düşüşüyle sonuçlanan Solcu-İslami devrimci gruplarının katıldığı dünya çapında daha çok bilinen devrim ve 2. 1980-83 arası Humeyni ve yandaşlarınca gerçekleşen Kültürel devrim. 1979-80 arası solcuların güç sahibi olmaları mollalar ve özellikle batıyı endişelendiriyordu. Humeyni dini lider olarak İran’a dönüp Shapour Bakhtiyarı istifaya zorladığında çeşitli vaatlerle gelmişti örneğin Humeyni konuşmalarında Su, Elektrik ve Otobüsün bedava olacağını vadetmişti ve devamında sürekli olarak "özgür ülkenin medyasının ve siyasi parti kurmanın özgür olması gerektiğini vurgulamıştı. Bu vaatler devrimin ana çekirdeğini oluşturan yoksul ve eğitimsiz halk tarafından olumlu karşılanıyor ve Humeyni’nin etrafında daha fazla toplanmalarına neden oluyordu zira mollaların konuşmalarında yer alan bilgiler çocukluktan beri kulaktan dolma bilgilerle kökten uyuyor ve kulaklarına hoş geliyordu. Şahın uzun dönem yatırımları, Turist çekmek için yaptığı köklü yatırımlar, bölgenin en büyük gücü olmak için harcadığı döviz ve halkı çalışmaya sevk etmesi de halkı kışkırtmaya yarıyordu. Humeyni İran’a döner dönmez de konuşmalarında Su, Elektrik ve Otobüsün bedava olacağının vurgulamıştı. Ona göre şah halkın parasını silahlanmaya ve dine karşı gelmek için turist çekmeye harcamıştı, halbuki petrolden gelen paraların halka aitti ve bu paranın halka verilmesi gerekiyordu böylece halk yoksulluktan kurtulacak rahat bir yaşam sürecek ve insanlık makamına ulaşmak için ibadet edebilecekti ancak Humeyni’nin İran’a dönüşünde işler pek de anlatıldığı gibi gitmedi Humeyni İran’a döner dönmez verdiği emirlerden birinde "Kadınların tam giyinip kapanmasını" emrediyordu.
Humeyni’nin bu emrini takiben 8 Mart 1979'da Tahranda ve büyükşehirlerde Kadınlar tarafından büyük protestolar düzenlendi ve özgürlüklerini asla feda etmeyecekleri kadınlar tarafından bildirildi. Kadınlar ve siyasi grupların tepkisiyle karşılaşan Humeyni bu emrini hemen yalanladı ve örtünmenin hiçbir zorunluluğunun olmayacağını bildirdi. Ancak diğer taraftan Humeyni yandaşları muhalif grupları bastırmayla uğraşıyor güçsüz kalan idam ediliyor güçlü olan da terör ediliyordu. Ağustos 1979'da Humeyni’nin sözlerinin tam tersi olan ilk bulgu ortaya çıktı: "Ayandegan" adında bir gazete kapatıldı. Bu aksiyon devamı gelecek bir kıyımın ilkiydi. 1980'in sonlarına doğru Humeyni cuma namazında Kültürel devrimin sinyalini verdi. O güne kadar katı şeriat kuralları ve mollaların tek elden ülkeyi yönetmesine direnen üniversiteler denen milislerin hamlesiyle kana boğuldu devamında olayları bahane eden mollalar üniversiteleri "Batılı görüşlüler dine karşı geliyor" bahanesiyle kapattı.
1983'e kadar süren bu süreçte bir taraftan da halkın İran-Irak savaşıyla meşgul olması neticesinde birçok üniversite ve okul hocası ve devlet çalışanı tasfiye edilmiştir. Tasfiyenin bahanesi seküler-Batılı-modern kültür yandaşı olmak veya dini lider modelini kabul etmemek idi. bu süreçte İran üniversitelerini yurt dışı üniversiteler maksadıyla birçok öğretim görevlisi terk etmiş ve üniversiteler bilimden yoksun üniversiteler halini almışlardır. Ayrıca boşalan kadroları rahatlıkla Humeyni yandaşları doldurmuşlardır. Sürecin sonunda tüm devlet daireleri ve üniversiteler Humeyni yandaşlarının eline geçmiştir. Devrim zaferinin ilk günlerinde geçen yasaya göre Polis üniversitelere giremeyecekti onun için de bir çare düşünülmüştü elbet: istihbarat bakanlığına bağlı birimleri tüm devlet daireleri ve devlet fabrikalarının yansıra üniversitelerde de olacaktı. Diğer yandan bu olaylar ile beraber Humeyni kadınları örtünmeye mecbur kılmıştır. Kadınların direncine karşı tanıkların ifadesine göre örtünmeyen kadınların saçlarına Besij milisleri tarafından kimi yerde yağlı boya kimi yerde de Asit serpilip zor kullanarak kadınları örtünme zorunda bırakmışlardır. Ayrıca bu süreçten Humeyni’nin emriyle Askeri marşlar dışında tüm müzik türleri haram ilan edilip yasaklanmıştır. Yaşanan bu süreçte üniversitelerden çıkan dünyaca ünlü öğretim üyelerinin yerini dolduran Humeyni yandaşlarının verdiği eğitimin sonucu olarak İran üniversiteleri gün be gün gerilemiş ve dünyada tanınmaz hale gelmişlerdir. Kimi zaman yapılan uluslararası kongrelere katılım neredeyse yok sayılabilir. Örneğin bir zamanlar ülkede ve dünyada, bir orta doğuda yer alan üniversite için büyük üne sahip 1929'da kurulmuş olan teknik üniversitesinde yapılan iletişim kongresine toplam 30 kişilik katılım olmuş, halbuki devlet desteği ile bu kongreye büyük yatırımlar yapmıştı. Dışarı sızan görüntülerde ülkenin devlet Televizyonu muhabirinin sorularına kızan Kongre başkanı, muhabiri şöyle tehdit etmektedir: "Sen buraya bu konuyu düzeltmeye mi geldin yoksa daha da kötüleştirmeye mi? sen işini bilmiyordun; burası İran ben şimdi "Haraset" birimine seni tutuklatacağım."
Kültürel Devrim ikinci kez Ahmedinejad’ın ikinci cumhurbaşkanlığı döneminde tekrar gündeme gelmiş tekrar üniversite hocaları ve devlet çalışanları tasfiye edilmeye başlamıştı ancak devrimin ilk günlerindeki bahaneleri bulamadıklarından dolayı bu kez artık üniversite hocaları ve devlet çalışanları zorla emekli ediliyor ve boşalan yerlerine bu kez Devrim Muhafızlarına mensup kişiler getiriliyordu. 2. Kültürel Devrimin bir parçası olarak artık üniversitelere kızlar kimi yerde "Megnia" denen koyu renkli torba tarzında türbanlar ile gelmek zorunda bırakılıyor ve mantolarının da koyu renkte olması isteniyordu. Radikal İslamcı, muhafazakâr ve Ahmedinejad’ın sıkı destekçisi, nazırlar meclisi başkanı 21.05.2010 tarihindeki Tahran Cuma namazında şöyle diyerek artık üniversitelere kızların eşarp ile girişinin mümkün kılınmayacağının ve ülkeyi sıkıyönetime alacakları sinyalini iletmişti: "Üniversite öğrencileri geçme puanı almak için örtünme kurallarına uymak zorunda kalacaklardır" bu dönemde artık yavaş yavaş devlet dairelerinden kadınlar "kadının yeri evinde çocuklarına bakmak ve kocasına hizmet etmektir" bahanesiyle tasfiye ediliyor veya evde çalışmak zorunda bırakılıyordu. Çalışmaya devam edecek olanlara ise sıkı örtünme kuralları getirilmiş ve uymayanların tasfiye edileceği tehdidinde bulunulmuştur ancak bu sözleri sarf edenlerin Ahmedinejad’ın "Kadın İşleri" müşaviri olduğu ve kendisinin Müşavirlik makamında çalışan bir kadın olduğu halde kadınların çalışmasıyla muhalif olduğu ve İslam’da kadının çalışmasının caiz olmadığını söylemesi dikkati çekmektedir.
Ahmedinejad devrinde devam eden Kültürel devrim bunlarla sınırlı kalmadı. Devrimin sonucu olarak ortaya çıkan 30 yıllık İslam cumhuriyetinin iktidarında gün be gün artan şeriat baskısıyla gençler devamlı olarak Hristiyanlığa ilgi duymaya başlamış devamlı olarak din değişerek Hristiyan olmaya başlamışlardır. İslam cumhuriyeti yetkilileri karşı atağa geçere din değişimin İslam’da cezasının idam olduğunu söyleyerek din değişenlere baskı uygulamaya ve dünyanın tepkisini çekmeye başlamışlardı. 2. Kültürel Devrim olarak değişim rüzgârı gündeme gelmeden önce aslında daha radikal bir Şii baskının oluşacağı önceden belli olmaya başlamıştı. Ahmedinejad’ın ilk cumhurbaşkanlığı döneminden itibaren Hristiyan ve Yahudi azınlıkların okudukları okullarda Kuran okutulmaya başlanmış ve Hristiyan okullarında dâhil Kuran dersini geçmek sınıfı geçmek için zorunlu kılınmıştı. Elbet Ahmedinejad bununla da yetinmedi. Onun döneminde Sünni Müslümanların baskın oldukları şehirlerde ve onların gittikleri okullarda Şii mezhebine ait din dersleri okulda okutulmaya başlamış ve sınavını geçmek sınıfı geçmek için zorunlu kılınmıştı. Sünni imamlara git gide baskı artıyor kimi yerde cuma namazı kılmalarına izin verilmiyordu.
Devrimin Zaferini Takiben İran
Devrim solcu-İslamcı koalisyonu olarak zafere ulaştı yalnız tek başlarına iktidar özlemini yıllardır sürdüren mollalar yönetimden solcu-liberal kesimi uzaklaştırmak için çeşitli oyunlar oynamaya başladı. İlk oyun geçici hükûmet başbakanı ve devrimin zaferinde etkin bir rolü olan Bazarganı saf dışı bırakmaktı bu oyunda başarılı olan mollalar küçük bir yenilgiye uğrasalar da yollarına devam ettiler. İlk cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Liberal Ebu'l-Hasan Beni Sadr ezici çoğunlukla seçimleri kazandı ancak mollalar bu durumdan pek memnun değillerdi. Ayetullah Humeyni ve yandaşlarına rağmen parlamentodan birçok liberal yasa geçiyordu ancak Ayetullahlar bu durumdan pek de memnun değillerdi. Beni sadr ve ekibi hapishanelerde devrimin zaferini takip eden ilk günden itibaren yapılan gelişigüzel idam ve işkenceler ile mücadele ediyordu bu durum Ayetullahları daha da sinirlendiriyordu. Yıllar sonra 2009 olaylarından sonra ortaya çıkan hapishanelerde tecavüz skandalına Beni Sadr Fransa’dan yaptığı söyleşide "devrimin ilk yıllarında Ayetullah Humeyni’nin işkencecileri halk arasında korkuyu oluşturmak için hapishanelerde bu işkence yöntemi uygulanıyordu" demiştir. 1980 yazında Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak İrana saldırmaya başladı. Cumhurbaşkanı Ebu'l-Hasan Beni Sadr kargaşa içeresindeki ülkesini savaşa sokmadan durumu politik yöntemlerle çözmeye çalışıyordu ancak başarılı olamadı. Ayetullahlar bu durumdan yararlanarak Ebu'l-Hasan Beni Sadri saf dışı bırakmak için yeterli bahaneyi ele geçirdi ve Ayetullah Humeyni dünyada geniş yankı uyandıran ünlü cümlesini kurdu "Eğer 20 Milyon ona evet dese de ben ona hayır diyorum" (İran'ın o dönemde 34 Milyon kişi nüfusu vardı) Ebu'l-Hasan Beni Sadr göstermelik mahkemelerden idam kararı çıkacağı kesin olarak gördüğünden canını kurtarmak için yurt dışına kaçtı ve Fransa’ya gitti. Fransa’dan yaptığı açıklamalarda çeşitli mahkemelerde İslam cumhuriyetinin aleyhine tanıklık yaptı ve birçok idam ve işkence olayının aydınlanmasına aracılık etti. Beni Sadr'ın kaçışıyla beraber Liberallerin etkinliği sıfıra inmiş oldu ve Ayetullahlar tam olarak ülke yönetimini tekelden ele geçirmiş oldular. Ayetullahlar ilk günden beri ülkede göstermelik mahkemeler kurarak çeşitli bahanelerle onlara engel olabilecek veya şahlık döneminde makam sahibi olanları idama mahkûm edip hiçbir onay almadan çöllerde kurşuna dizdiler. bu durum dünya çapında geniş yankı uyandırırken 1984'te bu duruma son vermek zorunda kaldılar ama o güne kadar muhaliflerin önde gelenleri -devrimde onlara yardım etmiş olan hatta Humeyni’nin Paris’teki danışmanı, geçici devletin dış işleri bakanı ve seçimlerde Beni Sadr’ın rakibi olan gibi kişiler dâhil- idam edilmişti. Ancak İran-Irak savaşı bittikten sonra 1988'de Ayetullah Humeyni’nin ani bir emriyle çoğu solcu-Komünist olan siyasi suçlardan hüküm giymiş hapishanede bulunan mahkûmlara mahkemesiz idam kararı çıkardılar. Bu olayın kurbanları çeşitli yerlerde farklı sayılarda anlatılmaktadır. Ancak bu yöntem ile Temmuz-Aralık 1988'de İslam Cumhuriyeti hapishanelerinde idam edilmiş mahkûmların sayısının 1600'den fazla olduğu bilinmektedir. Dönemin dış işleri bakanı yardımcısı, günümüzde İslam cumhuriyeti yargı kurumu insan hakları komisyon başkanı BBC muhabirin konuyla ilgili sorusuna verdiği cevapta bu konu hakkında bilgi sahibi olmadığını ancak konuyu yalanlayamadığını söylemiş ve eklemiş: biz günlük 2 milyon Afgan ve yarım milyon Iraklıya yemek veriyoruz. Birkaç bin kişi büyük bir rakam değildir ve İslam cumhuriyeti bünyesindeki idamların artmasından korkmadıklarını da konuşmasına eklemiştir. (13 Şubat 1989) Aynı kişi günümüzde Obama’yı İran’daki cumhurbaşkanlığı seçimlerini takip eden olaylarda insan hakları ihlaline verdiği cevapta şöyle demiştir: "Bu siyahi işin başına geçtiğinde İran ile müzakerelerden bahsediyordu nasıl olur da şimdi İran’da rejim değişiminden söz ediyor?"
Devrimden sonra yıllardır merkez devlete karşı herhangi bir eylemde bulunmayan Kürt azınlık devrim sonrası Sünni oldukları gerekçesiyle onlara karşı yapılan kıyımdan dolayı ayaklanmış İsviçre’nin aracılığıyla müzakere yoluyla sorunun çözülmesi öngörülmüştür. Eylül 1992'de İslam cumhuriyeti ve Kürt liderler arasında yapılması planlanan müzakere için Berlin’e giden Kürt liderler Sadık Şerefkendi, , , 17 Eylül 1992'de gittikleri Berlin Mykonos restaurant assassinations'de Lübnan asıllı terörist tarafından makineli tüfek ile taranarak terör edilmişlerdir. Olayı takiben Mykonos'da İslam Cumhuriyetine suç duyurusunda bulunulmuş mahkemelerde çeşitli tanıklar dinlenmiştir. Tanıklardan biri ilk cumhurbaşkanı Ebu'l-Hasan Beni Sadr idi. İslam Cumhuriyeti çeşitli politik yöntemlerle Almanya’ya baskı yapıp süreci durdurma çabası sonuca ulaşamamış İslam cumhuriyeti şiddetli bir yenilgiye uğrayarak ilk kez Terörist olarak tanınmış dönemin Cumhur Başkanı , Dini Lider Ali Hamenei, Dış işleri bakanı , devlet istihbarat bakanı suçlanmış Interpol tarafından arama emri çıkartılmıştır. Mahkeme sonucu 4 İslam cumhuriyeti diplomatı Almanya’dan sınır dışı edilmiş, birçok Avrupa ülkesi büyükelçilerini ülkeden geri çağırmıştır. Kriz Reformcu ezici çoğunlukla cumhurbaşkanlığı seçimini kazanana kadar sürmüştür. Günümüzde Kendini Cumhurbaşkanlığı seçiminin galibi olarak ilan edip cumhurbaşkanı olan Mahmud Ahmedinejad o dönemde Tahran belediye başkanlığı görevinde olduğundan, Almanya’nın Mykonos restaurant assassinations'ın önünde terörü bir anıt ile temsil etmesine karşılık olarak Saddam Hüseyinin Iraklı Kürtlere karşı İran-Irak savaşı döneminde kullanmış olduğu kimyasal bombaların orijininin Almanya olduğu belirtecek bir anıtı Alman Büyükelçiliği önüne dikmiştir. Yeni cumhurbaşkanı Hateminin aracılığıyla olaylara son verilirken aralarında Ahmedinejad’ın da bulunduğu Radikal dinci grup hâlen olayı canlı tutup mahkeme sonuçlarını kabul etmemekteler ve tüm olayı batı ülkelerine ait bir komplo olduğunu öne sürmekteler. Ayrıca daha önce 1989'da devrim muhafızlarının Kürt köylerinde yaptıkları, sivilleri de kapsayan katliamdan sonra Kürdistan demokrat partisi başkanı ve diğer liderlerin İsviçre ve Avusturya’nın aracılığıyla silah bırakma müzakerelerine gittiklerinde, Ahmedinejad İslam cumhuriyeti diplomatlarının korumasından sorumluydu, liderlerin müzakereden önce otel odalarında feci şekilde katledilmiş olduğu ortaya çıktığından Ahmedinejad karanlık geçmişi göz önünde tutulduğunda zan altında kaldı. Birçok istihbarat örgütü verdiği raporda Ahmedinejad cinayeti bizzat kendi elleriyle işlemişti. Ancak ülke dışına bir daha en azından yasal yollarından çıkmayan Ahmedinejad cumhurbaşkanı seçildikten sonra İslam cumhuriyetiyle batı arasında yapılan müzakerelerin devamına bir umut ışığı olması niyetiyle tekrar gündeme gelmemesine rağmen örtbas edilmiş, CIA raporunda bu durumu kanıtlayacak bir belgenin olmadığına dikkat çekmiştir. Devrim ilk günlerinden beri sürekli yandaşlarını kaybetmiş ancak Devrimin getirdiği İslam cumhuriyetinin sert sopasına karşı gelenlerin kaderi 2009'a kadar çoğu zaman belli olmuyordu. Devrimden sonra İslam cumhuriyetini yıkmaya yönelik tek büyük girişim mevcuttur ve başarısızlığı 30 yıldır belirsizliğini korumaktadır. "Noje" Hava karargâhında bir takım asker tarafından planlanan bir darbede Humeyni tahtından indirilecek ve devrim gerçek sahipleri yani liberallere geri verilecekti. İslam cumhuriyeti kaynaklarına göre bu darbenin amacı Shapour Bakhtiyarı geri getirmekti ve dini lider olarak da seçilmişti ancak bu iki isim daima İslam cumhuriyeti tarafından karalanmak istenen isimlerdendi ve ikisi de hiçbir zaman bunu kabul etmemiş ve bunu gösterecek hiçbir gerçek belge sunulamamıştır. Plana göre Ayetullah Humeyni’nin evi uçaklar ile bombalanacak ardından Komandolar diğer Mollaları tutuklayacak devrim muhafızlarını etkisiz kılacaktı. Senaryo son 48saate kadar yolunda gitmiş ancak İslam cumhuriyetinin bildirisine göre Allah’ın gaybi yardımları ama diğer bazı kaynaklara göre 2 iddia ortaya atılmıştır: 1. Humeyni’nin evini bombalayacak olan pilotun tereddüde düşmesi 2. bu olaydan haberi olan bir takım asker darbeyi bildirmişlerdir. Ancak hiçbir zaman gerçek açıklanmamıştır. Devrim Muhafızlarından oluşan bir kriz yönetim merkezi oluşturulmuş ve ani baskınla tüm darbeci askerler yakalanmış ve istisnasız tamamı "vatana ihanet", "Allah ile savaşma", "Allah’ın seçtiği lider ile savaşma" suçlarından idama mahkûm edilmiş kurşuna dizilmişlerdir. Bu olayın son bulmasıyla son umutlar da sönmüş 30yıla aşkın sürecek bir diktatörlüğün muhalif cephesi ciddi kan kaybına uğrayacaktı zira aynı sene patlak veren İran-Irak savaşı ordunun gün be gün kan kaybetmesi ve Devrim Muhafızları’nın günden güne güç kazanmasına sebep olacaktı.
Devrim sonucu Aydın kesim zengin kesim ile beraber yurt dışına kaçmıştır. Özellikle aydın kesimin yurt dışına kaçması Kültürel devrim ile beraber ivme kazanmıştır. Hızla Aydın ve okumuş kesimini elinden kaçıran İslam cumhuriyeti yönetimindeki İran’da bu durum defalarca meclis gündemine gelmiştir. En son 2010'da bu durumu tartışan meclise verilen raporda her gün 3 yüksek lisans/doktora sahibi gencin yurt dışına kaçtığı rapor edilmiştir. Ancak mollalar devamlı kaçışın yolunu açık bırakarak aydın kesimin muhalefet yapmasını engellemek siyasetini benimsemişlerdir. Bu durumu Ayetullah Humeyninin devrim sonrası Liberalleri tasfiye edip şeriat benzeri hükûmet kurma çabası olan kültür devrimi sırasında yaptığı konuşmadan iyice anlaşılmaktadır: "Münafıklar (aslında ilk yıllarda mollalardan olmayan herkes ancak daha sonra sadece 'ne verilen ad) da beyinlerin ülkeden kaçtığını iddia ediyorlar, defolsunlar gitsinler. Bu üniversiteye gitmişler, bunlar ki bilimden, kültürden, Batılı inançtan konuşuyorlar, bırakın gitsinler. Biz bu Batılı bilimi istemiyoruz. Eğer ki siz de yerinizin burası olmadığını biliyorsanız gidin, yolunuz açıktır." Durumu açıklayan bir rapor daha Kanada’dan 1999'da çıkmıştır. 1999'da Kanada kabul edilecek Göç talebi sayısını 180.000 olarak açıklamış hâlbuki sadece İran’dan 220.000 kişi göç talebinde bulunmuştur. Yıllardır yurt dışındaki İranlıların sayısını 200.000 olduğunu iddia eden İslam cumhuriyeti hükûmeti ilk kez 2010'da dış işleri bakanının yaptığı bir konuşmadan 2 milyon kişi olduğunu kabul etmiştir ancak günümüzde bu rakamın 5milyonu aştığı ve sade Los Angelestaki İranlı popülasyonun 2 milyona aşkın olduğu iddia edilmektedir. Günümüzde bakıdan ve işsizlikten yakınan İranlı gençler iş ve özgür yaşam özlemiyle yurt dışına kaçmaktadır. Ancak İslam cumhuriyeti cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad bu göçün önemsiz olduğunu ve kimsenin İran’dan kaçmak istemediğini klasik yanıltıcı konuşmalarında iddia etmiştir ancak IMF'nin raporuna göre dünyanın 91 gelişmekte olan ülkesi arasında okumuş gençlerinin göçü, en fazla İran’dan gerçekleşmektedir. Mahmut Ahmedinejad 2006'da yeni bir politika oluşturarak gözden kaçmış liberal-seküler düşüncelere sahip üniversite hocalarının tasfiyesi adlı aksiyonda birçok üniversite hocasını zorla emekli etmiş yerine devrim muhafızlarına mensup bir gecede doktora almış hocalar atamaya başlamıştır. Bu durum da kaçışların hızlanmasına neden olmuştur. Mahmut Ahmedinejad ile hız kazanan diktatörlüğün sonucu bunlarla sınırlı değil özellikle onun Cumhurbaşkanlığının ikinci döneminde İslam cumhuriyeti tam anlamıyla eski günlerine geri dönmüş ve devlet mafyası hâline dönüşmüştür. Bu dönemde muhalifler eski Sovyetler gibi kaçırılıyor, belirsiz yerlerde tutuluyor kimi zaman hiçbir zaman eve geri dönmüyorlardır. Kimi zaman da işkencelere dayanan muhalifleri ailelerine zarar vererek tehditte bulunup itirafa zorlanıyorlardır. Mahmut Ahmedinejad devrim muhafızlarına mensup grubuyla birkaç kez meclisi basmış ve koruma ekibiyle konuşma yapmış meclise istediği yasaları kabul ettirmek için tehditte bulunmuştur. Ayrıca onun döneminde devrimin ilk yıllarından sonra idamlar tekrar hız kazanmış nüfusuna göre idam sayısı dünyada tekrar ilk sırada toplam idama göre ise Çinden sonra ikinci sırada yer almıştır. Onun döneminde yıllar sonra İran tekrar birleşmiş milletlerden defalarca uyarı almış, insan hakları ihlaliyle suçlanmıştır tüm ihlallere rağmen Ahmedinejad geleneksel tavrıyla Birleşmiş Milletler insan hakları konseyinde yer almak için talepte bulunmuş, bu telabei dünyada ve İran’da muhalefet tarafından geniş çaplı itirazlara sebep olmuş o da cevap olarak Kanadayı Kadın hakları ihlaliyle suçlamıştır. Aynı zamanda onun döneminde yıllar önce Ayetullah Humeyninin en büyük arzularından olan ancak o dönemde hâlen az da olsa liberallerin hâlen gücü bulunduğu için yapamadığı kadınları iş ortamından uzaklaştırmak ve dışarıda Kara çarşaf veya Magnea denen koyu renkli türban benzeri bir örtüye örtme ve ayrıca üniversitelerde dâhil tamamıyla toplumda kadın-erkek temasını engelleme arzusunu gerçekleştirmeye yönelik girişimlerde bulunmuş muhalefet tarafından ciddi protestolara uğramıştır. Ayrıca onun döneminde birçok muhalifin uyuşturucu kaçakçısı damgasıyla idam edildiği iddia edilmektedir. Ayrıca haber kanallarının raporuna göre 2009'dan sonra patlak veren itirazlara istihbarat bakanlığı ve birliğinin cevabı cep telefonlarında SMS servisinin kesilmesi veya GSM şebekelerinin çalışmaması, İnternetlerin kesilmesi, yavaşlatılması ve kimi zaman sabit telefonların da kesilmesi ile iletişimi engellemeye çalışmak olmuş ve bu durum istihbarat bakanlığının birebir Rus gizli servisi FSB ve Çin Devlet Güvenlik bakanlığı ve olağanüstü gizli ve adı dâhil duyulmamış gizli servisinin uyguladığı yöntemleri akla getirmektedir. Özellikle Mayıs 2010'da Kürtlerin yaşadığı eyaletlerde ortaya çıkan genel grevlerde, grevin yaşandığı şehirde sabit telefonlar dâhil kesilmiştir. Ayrıca Devimin ilk yıllarından beri muhalifler tutuklanmış ve hemen daima işkence tiplerinden biri ailenin tehdidi ve özellikle ailenin kız üyelerinden birinin tacize uğrayacağı olmuştur. 2010'da Ahmedinejad ile muhalefet suçuyla tutuklanan ünlü yönetmen Cafer Penahi 70 gün hükümsüz ve avukatıyla görüşmeden mahrum tutuklu tutulduktan sonra açlık grevine girmiş ve ailesinin tehditlerle karşı karşıya kaldığını o yüzden röportaj veremediklerini açıklamış ve Avukatı ve ailesiyle görüşme talebinde bulunmuştur. Yargı gücünü de bünyesinde bulunduran İslam cumhuriyeti yargıçları hemen daima İslam cumhuriyeti lehine yasal olmasa da hükümler vermekte ve devrimin ilk günlerinden sonra dâhil muhaliflerin idama götürmekteler. Bu davranış birçok kez muhalif grupların tepkisini çekmiş ve kimi zaman kabarık bir geçmişi bulunan yargıçların öldürülmesiyle sonuçlanmıştır. Örneğin Tahran savcı yardımcısı ve benzeri idamlar ile kabarık bir sicili olan (Yargıç Mukaddes) 2005'te Majid Kavousifar ve Hüseyin Kavousifar adlı iki genç tarafından adliye çıkışı öldürülmüş ve Dubai'ye kaçan katiller Dubai polisi tarafından yakalanıp İslam Cumhuriyetine iade edilmiş takibinde Mahkemeye çıkarılmışlardır. Öncelikle para cezası hükmü aldırttığı için onu öldürdüklerini ifade etseler de daha sonra savcı tarafından işlemedikleri suçlar (silahlı soygun, gasp vs.) ile suçlandıklarında Majid Kavousifar şöyle demiştir: "Ben ve arkadaşlarım zulmün kökünü kurutmaya yemin ettik" İdam cezası cinayetin yaşandığı mahalde umum gözü önünde gerçekleşmiş Reuters muhabirinin yeğeni Hüseyin'e idam ipi boynuna atılmış ve elleri arkadan bağlı güler yüzle el sallamaya çalışırken ve ardından ikisinin de cansız bedeni havada sallanırken çektiği fotoğraf "yılın fotoğrafına layık görülmüştür. Yargı sistemindeki bu olaylar 2010'da 2009-10 arası halk protestolarında yakalanan protestocuların mahkemelerinde tekrar şiddetlenmiş ve 2010 Mayısta 150 milletvekilinin imzasıyla Tahran İslam Devrimi Mahkemesi Başsavcılığına gönderilen muhalefet lideri Mir Hüseyin Musevi ve ’nin yargılanma talebine Yargı sisteminin başkanı tarafından verilen cevapta şöyle gelmiştir: "Bizim birimimiz dini lider Hameney’in emrindedir. Biz neyi ne zaman yapacağımızı Dini liderimizle beraber çok iyi biliyoruz. Lütfen bize neyi ne zaman yapacağımızı öğretmeyin"
Ekonomik boyutu
Devrim öncesi İran hızla sanayileşmeye doğru gitmekteydi, solcu akınının bir ürünü olarak ortaya çıktığı düşünülen ve 1963'te tamamlanmış Muhammed Rıza Pehlevi'nin , köy ağasının zoruyla da olsa bir araya toplanıp çalışan çiftçilere köy ağasının arazisinin bölünüp verilmesiyle beraber baskı altından kurtulan köylüler büyükşehirlere akmaya başladı böylece İran’da çiftçilik sektöre sürekli gerileyerek buğday ihracatçısı durumunda olan İran hızla ithalatçı durumuna düştü. Şehirlerde hızla işsiz-günlük işçi popülasyonu artarken bir taraftan devrimin alt gruplarını oluşturdu diğer yandan da sanayileşmeyi halkı memnun etmeyi ön planda tutup deneyiminden yenilgiye uğrayan devlet için vazgeçilmez kılmıştı. Siyasi istikrar ve Ortadoğu’nun en özgür ve en güvenilir ülkesi olmasıyla beraber işçinin bol ve ucuz olması yabancı sermayeyi cezbediyordu. Hızla araba fabrikaları kuruluyor hükûmetin desteği ile küçük yerel sanayiler kendilerini geliştiriyordu. İhracatın önünün açık olmasıyla beraber hızla sanayileşme yaşanıyordu. O dönemde 34Milyon kişi civarından nüfusu olan bir Ortadoğu ülkesi için oldukça iyi bir başarıydı. Ancak yabancı sermayenin gelmesi solcuları Turistlerin gelmesi ise dincileri rahatsız ediyordu. İran’a gelen turistler, o dönemde hâlen zamanımızdaki gibi umuma açık iletişim teknolojisinin sağlanamadığı topluma kendileriyle beraber yenidünyanın kültürünü getiriyor gençleri dinci ve mollaların emirlerinden uzaklaştırıyordu. İran’ın ne denli turistik bir ülkeye dönüşmek üzere olduğu günümüzde hâlen ününü koruyan dönemin ünlü çizgi filmi Pembe Panter filmlerindeki bir bölümde İran sahillerine yaptığı gezide anlaşılabilir. Ayrıca sanayileşme ve zenginleşme gençleri üniversitelere ve okullara yönlendiriyor toplumu iyice medreselerden uzaklaştırıyordu bu durum Dinci kesimi iyice rahatsız ediyor gençler ve bir nesil öncesi arasındaki kültürel açıktan yararlanarak insanları şaha karşı kışkırtıyorlardı. Solcu düşüncenin halkça tutulma kazandığı o dönemde gençler hızla sol fikrini benimsiyor ve gençler de solcu gruba katılarak şaha karşı nefret besliyorlardı.
Humeyni'den sonra erki ve ekonomiye elinde bulunduran zengin zümre yurt dışına kaçmış, yabancı yatırımcılar ülkeyi terk ettirilmiştir. Küçük işletmeler ve "Çarşı" (Bazari) denilen grup yönetime hâkim olmuştur. Bankalar %1,0 devletleştirilmiştir. Bu durumdan memnun olan küçük ve büyük esnaf ayrıca diğer taraftan da solcu ekip kısa sürede hüsrana uğramışlardır. Zoraki 4 Kasım 1979 tarihinde ABD büyükelçiliğini basan İslamcı/komünist grup diplomatik dokunulmazlığı bulunan Amerikalı diplomatları rehin tutarak dünya çapında ciddi bir krize neden olarak kurulan yeni rejimin güvenilmezliğine göstererek ambargoların konmasına ve daha sonra İran-Irak savaşı başlamasıyla beraber ticaretin iyice kısıtlanmasına ve birdenbire Ortadoğu’nun en zengin ülkelerinden biri olan ve ayrıca Ortadoğu’nun en özgür ve en yaşanılır ülkesi olan İran’ı borç batağında sürüklenen gereksizce 8 yıl sürecek yıprandırıcı bir savaşın ortasında bulmuşlardır. Savaşın bitiminde ise bu memnuniyetsizlik içinden çıkılmaz bir sürecin başlangıcına girmiş günümüze kadar uzanmaktadır. Özellikle Mahmut Ahmedinejadın cumhurbaşkanı olmasıyla beraber 1979'da Ayetullah Humeyni’nin bizzat emriyle kurulan ve devrimi karşıdevrime koruma amacını güden Devrim Muhafızları ordusu kendini ülkenin yegâne gücü olarak perde arkasında da olsa ilan etmiş ve yarı devlet mafyasına dönüşerek iyice ülkeye hâkim olmuştur. Bu olay ülke genelinde önceden askeri hapishane olarak kurulan Devrim Muhafızları hapishanelerinin sivil halka açılarak muhaliflerin işkence edildiği yere dönüştürülmesine kadar gitmiştir. Devrim muhafızları bu süreç içerisinde muazzam bir yarı askeri mafyaya dönüşerek kendilerinden olmayanlara ekonomik boyutta iş şansı tanımamakta ve ülkenin ekonomik kalbini yapılanmasının ortasında tutmaktadır. Tüm sansürlere rağmen çeşitli skandalla neden olan bu süreçte Mahmut Ahmedinejad hükûmeti devlet ihalelerini dini gerekçeleri bahane göstererek tek elden Devrim Muhafızlarına bağlı şirketlere devretmiş ve nadiren açılan davalar da dini lider Hameney tarafından geri çekilmiş örtbas edilmiştir. Aynı zamanda petrol zengini olarak tanınan ve dünyanın Rusyadan sonra en büyük ikinci doğalgaz rezervlerine sahip olan İran 1979 öncesi rejiminde yaşadığı zengin yaşamın aksine vatandaşlarına tam bir sağlık sigortası ve emeklilik dâhil sunamamaktadır. Ülke genelinde işsizlik resmî kanallardan %12 olarak açıklanmış olsa da bu rakam Mahmut Ahmedinejad hükûmeti tarafından ücret karşılığı haftalık bir saat çalışan kişiye "Çalışan" olarak tanınarak sağlanmıştır ve gerçek rakamın %25in üzerinde olduğu söylenmektedir. Ayrıca Mahmut Ahmedinejad ikinci kez kendini cumhurbaşkanı ilan ettikten sonra Kadınları en azında devlet daireleri ve fabrikalarından çıkarmaya yönelik başlattığı çabada çeşitli senaryolar ile kadınların devlet memurluğundan çıkarılmasına yönelik çalışma başlatılmıştır. Dini ve kültürel gerekçeleri bahane göstererek kadınların evde oturarak çocukların yetişmesi için çalışması gerektiğini söyleyen Ahmedinejad ülkeyi şimdiye kadar görülmemiş bir ekonomik, siyasal ve kültürel batağa sürüklediği konuşulmaktadır. İslam devrimi sonucu devleti ve hükûmeti her ikisini birden elinde tutan rejim Petrol gelirlerinden elde edilen dövizin önemli bir kısmını Hamas gibi örgütlere devrimi ihraç etme amacıyla aktarmaktadır ve bunu da medyadan gizleme gereği dâhil duymamaktadır. İran, Afganistan’dan Avrupa ve Amerika’ya giden uyuşturucunun 3 güzergâhından birinin başlangıç rotasıdır. Devrimden önce özellikle Gizli servis SAVAK'ın kapalı perdeler arkasında yaptığı anlaşmalar gereği uyuşturucu parselleri İran’da açılmama şartıyla İran’ı transit geçiyor özellikle Türkiye üzerinden Avrupaya geçiyordu. Devrim ile beraber güzergâh büyük sorunlar ile karşılaştı zira güç dengeleri iyice sarsılmış yeni hükûmet bu işe pek sıcak bakmıyordu. Ancak Liberallerin tasfiyesiyle beraber para kokusuna mest olmuş mollalar hızlıca rotayı tekrar kurmuş hatta Avrupa ve Türk Mafyası uyuşturucuyu artık daha ucuza ve daha kolay temin ediyordu. Uyuşturucu işinde iyice pişen kökten dinci grup daha sonraki yıllarda yani savaş sonrası halkı uyutup muhalif gençleri güçsüz bırakma amacıyla aynı uyuşturucuyu yurt içinde büyük miktarda ve çok ucuza gençlerin ulaşabileceği şekilde el altından satmaya başlamışlardır. Günümüzde İran uyuşturucu piyasasında uyuşturucu komşu Türkiye’den onlarca kat ucuza temin edilebilmektedir. Bu durumun neticesinde Birleşmiş Milletler raporunda gençler arsında uyuşturucu kullanımının yaygınlığı açısından İran’ın dünyada ilk sırada yer aldığını rapor etmişlerdir. Muhalefetin ender olarak yaptığı konuşmalar ve çıkardığı gazetelere manşet olan bu konuda yer alan cümlelerde Ayetullah Humeyni’nin devrim sırasında şahın kardeşi ’yi uyuşturucu kaçakçılığıyla suçlamasına istinaden "o zamanlar ülkedeki az miktardaki uyuşturucu kullanımı için suçlanacak biri bulunuyordu ancak günümüzde bu rekorlar için suçlanacak hiçbir makam bulunmamaktadır" deseler de Mahmut Ahmedinejad klasik olarak onun için de batıyı ve uydu televizyonlarını suçlamıştır.
Tüm olaylar göz önünde bulundurulduğunda sadece Merkez Bankası verilerine bakılarak devrimin ekonomik boyutu şöyle değerlendirilebilir: 1976'da yani devrimden 3 yıl önce kişi başına düşen millî gelir 8847100 (İran parası), tüm enflasyon ve devalüasyonlara rağmen 1997'de kişi başına düşen millî gelir ise 2497790 . Bu rakam 2005'e gelindiğinde 5878110 'e çıkmıştır. Ahmedinejad dönemi geldikten sonra sağlıklı kayıtlar tutulmamış veya bu rakamlar yayınlanmamıştır. Yapılan eleştirilerin 2009'da maksimuma ulaşmasıyla beraber Ahmedinejad hükûmetinin tayin ettiği Merkez Bankası müdürü, eleştirilerin yapıldığı kaynakları kurutma amacıyla hiçbir açıklama getirmeden geçmiş kayıtları dâhil web sitesinden kaldırtmıştır.
Devrimi takiben devletleştirilen kurumların birçoğu Ahmedinejad döneminde hızla özelleştirilmiştir. Özelleştirmelerin birçoğunun Devrim Muhafızlarına bağlı şirketlere veya komutanlarının sahibi olduğu şirketlere verilmesi üzerine devlet mafyası iddiaları güçlenmiş birçok skandala neden olmuştur ancak Ahmedinejad ve dini lider durumu örtbas etmeye çalışmış ve kimi zaman da açık açık dini gerekçeleri bahane ederek İslam’ın geleceği için şirketlerin devrim muhafızlarına bağlı olmasında yarar var demiştir. Günümüzde iddialara göre İran piyasası 3 grup tarafından yönetilmektedir: 1. Mahmut Ahmedinejad ve devrim muhafızları en büyük maddi rant ekibi olarak, 2. Hakkında uluslararası İnterpol arama kararı bulunan eski cumhurbaşkanı Hashimi Rafsancani, çocukları ve ekibi, 3. Müslüman olmuş bir Musevi’nin oğlu olan devrim döneminde Bazarilerin başkanı olan "Transfer Hacı" lakaplı ve ekibi. İddialara göre bunlar devlet/özel bankalardan büyük krediler çekmiş ve geri ödememiştir.
Politik Boyutu
Bu devrimle ABD, Orta Doğu'daki müttefikini kaybetmiştir. Devrim sonrası İran Fransa'ya dolayısı ile Avrupa'ya yakın bir anlayışa dönüşmüş ABD'den uzaklaştığı sanılmış ancak devrimden sadece bir yıl sonra bu anlayışın temelli yanlış olduğu kesinlik kazanmıştır. Devrimden önce politik ve askeri anlamda Ortadoğu’nun en güçlü ülkesi, Devrim öncesi şah tarafından satın alınan 202 adet "F-14 Tom cat"ler ile dünyanın en güçlü hava kuvvetleri arasında 5. sırada yer alan hava kuvveti durumuna gelen ve aynı zamanda Ortadoğu’nun en eski devleti ve dünyanın en eski devletlerinden biri olan İran, uluslararası arenada giderek güç kaybetmiş ve terörü destekleyen ülkeler arasında yer almıştır. Terör devletine dönüşeceği ABD büyükelçiliği baskını ve 444 günlük rehine krizi döneminden belli olan İslam cumhuriyeti terör olaylarını vatandaşlarından da esirgemeyip çeşitli dönemlerde muhaliflerini göstermelik mahkemeler yerine yetiştirdiği teröristlerce öldürmüştür. 2009 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, seçimlere hile karıştırıldığı gerekçesiyle çıkan olaylarda rejim yetiştirdiği kökten dinci ajanlar ve milislerini çeşitli olaylarda kullanmış ve ayaklanmış halkı sokaklarda öldürmüştür. Söz konusu ajanlar polis arabasıyla protestocuları ezerek öldürmekten dahi çekinmemişlerdir. bu konu çeşitli haber ajanslarında halkın cep telefonlarıyla çekmiş olduğu filmler vasıtasıyla haber konusu olmuş ve dünya çapında yankı uyandırmıştır. Ancak İslam cumhuriyeti polisi konuyu tamamıyla yalanlamış ve tekrar olayın yabancı ajanlar tarafından yapılmış olduğunu öne sürmüştür. Ahmedinejad Cumhurbaşkanı olmadan önce Tahran belediye meclisi ve milletvekili olmaya da yeltenmiş seçimleri kaybetmiştir, ancak o dönemlere ait hile iddialarıyla da karşılaşmış durum örtbas edilmiştir. Pehlevi rejiminin son yıllarında özellikle ABD’nin desteği ile SSCB ve Arap dünyası özellikle Irak’a karşı silahlanan İran son dönemde satın aldığı 202 adet F-14 Tomcatler ile dünyanın en güçlü 5. hava kuvvetine sahip olmuş ve elindeki güç ile SSCBnin çok yüksek irtifalarda İran üzerinde uçurduğu bir adet insansız casus uçağını düşürmeyi başarmıştı. Olayın ardından SSCB bir daha İran üzerinde uçak uçurmayacağını açıklamak zorunda kalmıştı. Ancak SSCB tarafından destek gören solcular mollalar gibi silahlanmaya harcanan paraya verdikleri tepkiye bu olaydan sonra şiddet vermeye başlamışlardı. Humeyni’ye göre silahlanmaya harcanan para yoksul halka nakit aylık olarak verilebilirdi ayrıca aynı paradan elektrik ve su bedava yapılabilirdi. Bu vaatler anlatıldığı gibi yoksul halkın ilgisini çekiyor Humeyninin çevresinde kitlelerin toplanmasına neden oluyordu. Ancak verilen bedava elektrik ve su vaadi sadece Humeyni’nin İran’a dönüşündeki ilk gün mezarlığında yaptığı konuşmada bir daha dile getirildi ve bir daha açılmamak üzere dosyası kapatıldı. Devrim sonrası Şah rejimine satılmış olan inanılmaz güçteki askeri malzeme başta ABD olmak üzere batı ülkelerini ayrıca komşu ülkeleri de korkutuyordu. Devrimin zaferini takiben geçici hükûmet başkanı olan Mehdi Bazargana ABD tarafından sunulan teklifte F-14 Tomcatler ve AIM-54 Phoenix füzeleri başta olmak üzere birçok güçlü ve pahalı silah ABD’ye iade edilecek ve ABD İran’a ödediği parayı iade edecekti. Orduya ihtiyacı olmadığını söyleyen ve Ortadoğu’nun en güçlü ordusuna sahip olmayı istemeyen bir rejim için iyi bir fırsat olarak değerlendirilen plana verilen olumlu yanıta rağmen iki taraf üzerinde fiyat üzerindeki anlaşmazlık nedeniyle asla bu değiş tokuş gerçekleştirilemedi ancak ABD teslim etmesi gereken son F-14 Tomcati İran’a teslim etmedi. Aslında değiş tokuşun gerçekleşmemesi İran için çok büyük bir şansın habercisiydi zira bütçesinin %85ini silahlanmaya ayİran Irak gelecek sene karışık ve savunmasız kalan İran’a saldıracak ve bu silahlar saldırı karşısında şaşkın kalan ülkeyi kurtarmakta çok önemli bir rolü üstleneceklerdi.
İslam devrimi sonucu olarak iş başına gelen ilk hükûmet liberal-İslami bir hükûmet olsa da mollaların çeşitli oyunlarıyla saf dışı bırakılan liberal kesimden kalan son yasalar ise Mahmut Ahmedinejad hükûmeti tarafından yok edilmiş, ülke diplomatları tasfiyeye edilmeye başlanmıştır. Dini lidere bağlı olamayan kimse kamu personeli olarak çalışamayacak sloganıyla harekete geçen Ahmedinejad tarafından tasfiye edilmeden önce yurt dışındaki birçok diplomat elçiliklerden kaçmış ve sığınma talebinde bulunmuştur. Haber ajanslarına verdikleri demeçlerle yankı uyandıran İran diplomatların kaçışını hiçbir zaman Ahmedinejad hükûmeti kabul etmemiştir. Dünya çapında 2009 Kasım aynında yapılan nükleer pazarlık olayı İran’ın son diplomatik çabasının yıkımı olarak kabul edilen olayda diplomatların yaptığı anlaşma dini lider tarafından protestosuyla sonuçlanmış ülke geniş çaplı bir ambargoya sürüklenmiştir. Devrim sürecinin sonucunda 1979'dan sonra ilkenin politik geçmişine bakıldığında ülke bir Ortadoğu ülkesi olarak zirveden düşüşe geçmiş teröre verdiği destekle uluslararası arenada aciz bir ülke halkının gözünde düşman olarak benimsenen, neredeyse politikacı olarak tepede bulunanların tamamı Devrim muhafızlarına mensup askerlerden oluşan karanlık geçmişlere sahip kimi zaman devletin tepesinde yer alan kişilerin isimlerinin dâhil sahte olduğu (örn. Humeyni’nin gerçek soyadı Müstafi Hashimi Rafsancani’ninki ise Behbahani olduğu ortaya çıkmıştır.) kişilerce yönetilen bir devlet durumuna gelmiştir. Mahmud Ahmedinejadın ise devrim muhafızlarına mensup bir asker olarak İran Irak savaşında cepheye gidip gitmediği, istihbarat teşkilatına mensup olup olmadığı, yurt dışı operasyonlarda tetikçi olarak görev alıp almadığı hâlen meçhul olsa da bir kısmı kendi tarafından diğerleri ise istihbarat örgütleri ve muhalifler tarafından iddia edilmektedir.
Şu anda Ahmedinejad’ın 21 bakanından 16’sının Devrim Muhafızı askeri oldukları iddia edilse de 5'inin durumu kesindir. Savunma bakanı olarak atanan Arjantin'de Musevilerin derneğinde 85 kişinin ölümüne neden olan bombalama olayından zanlı olarak incelemeye alınıp mahkemede suçlu bulunmuş İnterpol tarafından kırmızı bültenle arama kararı bulunan eski devrim muhafızları yurt dışı operasyon birimi olan komutanı. Bu olayda Vahidi ile beraber 2 kez cumhurbaşkanlığı yapmış dünyanın en zenginleri arasında çeşitli iddialar olsa da ilk 50'de bulunan , dönemin Dış işleri bakanı , İstihbarat bakanı , Devrim muhafızları komutanı , İran Arjantin büyükelçiliği görevlileri ve ve bir de Hamas operasyon komutanı 'ye arama emri çıkartıldı ancak politik baskılarla beraber Cumhurbaşkanı Hashimi Rafsanjani ve dış işleri bakanı Velayati’nin arama emri kaldırılmıştır. Ancak yıllar sonra Kasım 2009'da konuyla ilgilenen Arjantin yargıçlarından Carlos M. İslam cumhuriyetiyle iş birliği yaparak söz konusu kişilerin olayla bağlantılarını kanıtlayan belgelerin gizlenmesinde ve olayın aydınlanmasını engellenmesinde rolü olduğu iddiasıyla yargılanmıştır. İran İnterpol ülkesi olmasına rağmen günümüze kadar diğer 5 kişi tutuklanamamıştır.
Sonuç
İslam Devrimi sonucu anlatıldığı gibi İran’da yaşam koşulları iyice zorlaşmış ve giderek diktatörlüğün şiddeti artan hükûmetin halka baskısı artmaktadır. Bu baskının sonucu 2009'da bir halk isyanına dönüşmüş ancak bu isyan da kanlı bir şekilde bastırılmaya çalışılmıştır. Devrimden önce monarşik bir hükûmete sahip olsa da halkın temel geçimini sağlayan hükûmetin yerini devrime destek veren eğitimsiz halkı arttırmaya çabalayan bir hükûmet almıştır. Devrimin ilk yıllarında Humeyni tarafından doğum kontrol yöntemlerinin haram ilan edilmesiyle başlayan nüfus arttırma politikası tarafından yenilenmiş 2010'da Ahmedinejadın açıklamasına göre her yeni çocuğa 10.000.000 Riyal (~1.500 TL) para ödeneceği bildirilmiş sürgündeki muhalifler tarafından sert bir şekilde eleştirilmiştir. Devrim öncesi 34.000.000 nüfusa sahip olan bir ülke olarak İran’da sağlık hizmetleri devlet bünyesinde gerçekleşip sağlık hizmeti için hiçbir şekilde sigorta primi dâhil alınmaz iken günümüzden ülkede sigorta primini ödeyen vergi mükelleflerine dâhil tam bir sağlık hizmeti verilememektedir. Ayrıca devrimden önce piyasada gençler ve özellikle üniversite mezunu gençler için bol iş bulunur iken günümüzde Ahmedinejad hükûmetinin haftada bir saat ücret karşılığı çalışan kişiyi çalışan hesaplamasıyla dâhil işsizlik oranı %25i aşmaktadır. yönlendirilen eleştirilere yanıt olarak şöyle demiştir: "herkes bizim %25lik işsizlik oranımızı görüyor ama hiç kimse kalan %75i İslam cumhuriyeti çalıştırıyor demiyor." Ayrıca fabrikaların kapanması veya maaş vermemesini takiben oluşan protestolar özellikle onun döneminde kanlı bastırılmış ve aylarca birçok fabrika maaş ödememiştir. Devrimi takiben yaşanan ABD büyükelçiliğini basıp rehine olayının yaşanmasıyla beraber Amerika tarafından Ambargo uygulanan İslam Cumhuriyetine uygulanan ambargo yasaları devamında gelen muhaliflerin ve Shapour Bakhtiyar gibi eski devlet büyüklerinin İran dışında terör edilmesi, Arjantin Museviler merkezi bombalama olayı, Avusturya’da bizzat Ahmedinejad tarafından yapıldığı iddia edilen Kürt liderlerinin terörü ve özellikle olayı ile beraber Ambargo Avrupa’ya sıçramış, Ahmedinejadın nükleer politikalarıyla beraber Birleşmiş Milletler tarafından art arda sıkı ambargo planları uygulanmıştır. Bu ambargolar her ne kadar hükûmet tarafından önemsiz tasvir edilse de şüphesiz ki ülkede geniş ticari kayıplara neden olmuştur. Ayrıca bu ambargolar ve özellikle ’nın yoksullaştırıp sahiplenme politikası olarak bilinen aksiyonlarıyla fabrikalar art arda kapanmış petrol dışı ülke ihracatı 2009'da 1978'in 3te birini dâhil görememiştir. Özgürlük yönünden değerlendirildiğinde İslam devrimi Medyanın özgürleşeceği sloganıyla zafere ulaşmış ancak Ağustos 1979'dan günümüze kadar yüzlerce gazete kapatılmış hiçbir özel TV/Radio yayınına izin verilmemiştir. adı verilen Devrim Muhafızları’nın sivil kolu kurulduğu günden beri İslam cumhuriyetinin gayriresmî baskı kolunu oluşturmuş muhalifleri bastırmakta başrolü oynamıştır. Örneğin 1998'de ilk kez sesini yükselten öğrencileri kaldıkları yurtta baskına uğramış baskın 3 gencin ölümüyle sonuçlanmıştır. Başka bir örnek dünyanın tepkisini çeken 2009'da Ahmedinejadın seçimi kazandığını ilan etmesi üzerine çıkan protestocular da tarafından kanlı bastırılmaya çalışılmıştır. Olaylar halkın tepkisini çekmiş ve Karargâhı önünde toplanmışlardır. yasal olarak bağlı olsalar da sivil kol olduklarından barış zamanında silah bulundurma yetkisi olamayan bir kurum olmasına rağmen karargâhın çatısına çıkan milisler halka direkt kurşun yağdırmaya başlamışlar ve birçok kişinin ölümüne neden olmuşlardır. komutanı Ayetullah Talib, Shapour Bakhtiyar'ın 1979'da verdiği bir röportajda, muhabirin "neden karakola giren devrimcilere ateş açıldı?" sorusuna verdiği "eğer devrimciler askeri bir alanı basarlarsa asker silahını korumak zorundadır" cevaba istinaden "orası askeri bir alandır silahını korumak zorundadır]] demiştir. Halbuki silah bulundurma yetkisi yok ayrıca protestolar karargâhının önünde sessiz bir şekilde sürüyordu bu olay dünya çapında geniş bir tepkiye neden olmuştur. Tabi besij bununla yetinmedi, özellikle 2009dan itibaren uyguladığı baskıya hız veren milisler özellikle Ahmedinejada tepkisini ilan etmek için çareyi her akşam çatıdan "Allah-u Ekber" demekte bulan halkın -Allahu ekberin duyulduğu evleri- basıp tüm evi dağıtmışlardır. Olayın yansıması Birleşmiş milletler insan hakları konseyi ve dünya af örgütüne kadar gitmiş komutanı sivil bir kuruluş olup herhangi bir üniformaya sahip olmadığını unutarak şöyle açıklama getirmiştir: "onlar yabancı güçlere bağlı kimseler ve adını bozmak için üniforması giyerek bu işleri yapıyorlar" olaylar bunlarla sınırlı kalmamış sözlerinin devamı diğer devlet büyüklerinden de gelmiştir ve birçok tutsak TV’de yabancı güçler ile irtibatta olduklarını itiraf etme zorunda bırakılmış olay trajik komik bir hal almıştır zira adayların birçoğu bir biriyle uyuşmayan ve sadece İslam cumhuriyeti yararına olan komik itiraflara imzalarını atmak zorunda kalmış devamında kimi idama mahkûm edilmiştir. Aslında bu itiraflar yeni bir olay değildi Devrimin ilk yıllarından beri muhalifleri Televizyona çıkarıp bu itiraflar tarzında cümleleri onların ağzından umuma yayınlıyorlardı hapisten bir türlü kurtulup kaçan muhalifler yurt dışında röportajlarında bu itirafları ailelerine dokunulmasın diye söylediklerini ve imzaladıklarını anlatmışlardır. 2003'te da içinde bulunduğu bir ekip Mehdi Bazarganın kurucusu olduğu "İran halkının özerklik ve Özgürlüğü savunucuları topluluğuna mensup olma suçuyla tutuklanmış ve TV’de buna benzer itiraflarda bulunmuşlardı. Bu olay ile ilgili yazılan "Hacının ziyafetinde" kitabında yurt dışına kaçan bu kişiler onları itirafları imzalamaya zorlayan işkencecilerin içinde günümüzde radikal bir İslam cumhuriyeti, dini lider Hamaney ve Ahmedinejad yanlısı olan ve devamlı protestocuların yargılanıp idama mahkûm edilmesi gerektiğini vurgulayan devlet gazetesi genel yayın yönetmeni de bulunduğunu ifade etmişlerdir. Bu grupta hapisten kurtulanların çoğu kısa süre sonra ölmüşlerdir. Devrim ile beraber İran’a dönen Humeyni’nin yanında oturan ve yabancı muhabirlerin sorularını Humeyni için Farsçaya çeviren Humeyni’nin Paris’teki danışmanı (ve hakkında KGB ajanı olduğuna dâhil iddialar da bulunan) seçimleri Beni sadr'e kaybettikten sonra iktidara ulaşmaya çalışan mollalar tarafından inzivaya sürüklenmiş ve 1982'de Humeyni’nin evini bombalamaya çalıştığı gerekçesiyle tutuklanmış devamında televizyonda benzer şekilde itiraflarda bulunmuş idama mahkûm edilmişti. Daha sonraki Kutpzadenin CBC muhabiri olan eski nişanlısı tarafından yazılan "Aynadaki Adam" adlı kitapta şöyle yazmaktadır: "olaylar çığırından çıkmıştı, Sadığa artık bu ülkenin onun yeri olmadığını ve devrimin onların amacından fazlaca saptığını söyledim ve İran’ı terk etme teklifinde bulundum ancak sadık aynen şöyle cevap verdi: bu devrim İran için bir kâbusu armağana getiri ve ben bu kâbusun İran getirilmesi için büyük bir rolü üstlendim o yüzden cezamı çekmem gerekiyor ve İran’da kalıp kaderimle yüzleşeceğim." ce daha sonra kendi anılarında idamıyla ilgili şöyle yazmaktadır: "Duydum ki hacı Ahmet (Humeyni’nin oğlu) hapiste Kutbzadeye sen bunu kendi iyiliğin için söyle ben babamı seni affetmesi için ikna edeceğim demiş ve devamın kutbzade ona güvenerek bu itirafları etmiş ve kurşuna dizilmişti. Yine de olayın takibinde aldığım haberlere göre Humeyni’nin evindeki kuyuya patlayıcı dökme olayı tamamen yalan olup gücünü elinden almak için bir bahaneymiş." (çünkü hükûmet kutbzadenin amacını Humeyni’yi öldürüp Shariatmadariyi yerine geçirmek olduğunu iddia etmişti).
Popüler kültüre etkileri
2016 çıkışlı 1979 Revolution: Black Friday adlı video oyununda oyuncular, İran İslam Devrimi sırasında Rıza Şirazi adında foto muhabirini canlandırmaktadır.
2007 yapımlı animasyon filmi Persepolis, İslam Devrimi'ndeki küçük bir kızı anlatır.
2012 yapımlı Ben Affleck'in yönettiği ve oynadığı aksiyon filmi Operasyon: Argo, İran rehine krizi'ni konu etmektedir.
Kaynakça
- ^ Robin Wright: The Last Great Revolution/ Turmoil and Transformation in İran;2000 ABD, Çeviri: Şeniz Türkömer, Son Büyük Devrim;2001, Doğan Yayıncılık
- ^ The Shah and the Ayatollah: Iranian Mythology and Islamic Revolution; : Feridun Hüveyda (Devrim öncesi 13 yıl başbakanlık görevinde bulunmuş, devrim sonrası idam edilen Emir Abbas Hüveyda'nın kardeşi)
- ^ Khomeinism: Essays on the Islamic Republic. University of California Press;1993,
- ^ YILMAZ, KUBRA (6 Ekim 2020). "İran Devrimi ve Dış Politikada Nükleer Enerji". Küresel Siyaset. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Abrahamian, İran Between Two Revolutions;1982
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ Tortured Confessions: Prisons and Public Recantations in Modern İran. University of California Press; 1 edition, 1999,
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ . 25 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ . 6 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ a b c Ayetullah Halhali'nin Anıları(خاطرات آیت الله خلخالی), Sadık Halhali, 11. baskı;
- ^ http://www.etemaad.ir/Released/86-04-07/228.htm[]
- ^ . 5 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2010.
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/2009/11/091103_si_montazeri_usembassy.shtml
- ^ . 2 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010.
- ^ . 2 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ http://www.nytimes.com/1998/02/08/weekinreview/correspondence-İran-explain-it-again-please-who-says-i-can-t-wear-a-hat.html?sec=&spon=&pagewanted=all
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/2010/05/100521_l07_İran89_fridaypraying_janati_hejab.shtml
- ^ . 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2010.
- ^ . 5 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2010.
- ^ Hatta Ayetullah Halhali'nin Anıları(Farsça: خاطرات آیت الله خلخالی) kitabında "nasıl şah ve çevresindekileri idama mahkûm ettim?!" adında bir bölüm var.
- ^ Ayetullah Hüseyin Ali Münteziri’nin Anıları. Avrupa İranlı Yayıncılar Derneği basımı.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2010.
- ^ http://edition.cnn.com/WORLD/9704/10/germany.İran/[]
- ^ http://İranhrdc.org/english/pdfs/Reports/murder_at_mykonos_report.pdf[]
- ^ http://www.İranian.com/Pesar/2004/July/Nojeh/index.html[]
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mayıs 2010.
- ^ http://www.İranpressnews.com/source/076756.htm[]
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/story/2005/08/050802_sm-moghadasi.shtml
- ^ . 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2010.
- ^ . 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mayıs 2010.
- ^ http://www.scidev.net/en/news/İrans-scientific-brain-drain-reaching-critical-m.html[]
- ^ a b . 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2010.
- ^ http://www.İranpressnews.com/[]
- ^ http://www.İranpressnews.com/source/076431.htm[]
- ^ http://www.İranpressnews.com/source/076427.htm[]
- ^ http://www.İrannewsnow.com/2009/09/rafsanjani/[]
- ^ The Unthinkable Revolution in İran, Kurzman;2004
- ^ İran Devlet Yapılanmasında İç Dinamiklerin Etkisi []
- ^ Behçet Cantürk'ün anıları, Soner Yalçın 7. baskı;2000 ISBN 975 - 6709 -11 -1
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2010.
- ^ Abrahamian, History of Modern İran, (2008)
- ^ Molavi, Afsin (2005). The Soul of İran. Norton
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.
- ^ Norman Kempster. "İran ready to Come Back F-14 Fighters", The Los Angeles Times;29.03.1979
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/story/2007/11/071107_mf_interpol.shtml
- ^ a b http://www.bbc.co.uk/persian/İran/2009/10/091001_wmt-menem-charged.shtml
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ekim 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ http://www.dwelle.de/dw/article/0,,5146428,00.html[]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/story/2006/08/060827_mv-workers-sanandaj.shtml
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/2009/06/090614_si_election_worldreax.shtml
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010.
- ^ Jerome, Carole, The Man In The Mirror. A True Inside Story Of Revolution, Love And Treachery In İran;
- ^ . 5 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/İran/2009/07/090701_vd_ir88_confessions.shtml?bw=nb&mp=wm&news=1&ms3=18&ms_javascript=true&bbcws=2
- ^ Narcisse, Evan (5 Nisan 2016). "1979 Revolution: Black Friday: The Kotaku Review" (İngilizce). Kotaku. 20 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2019.
Wikimedia Commons'ta İran İslam Devrimi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2012 Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Agustos 2012 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Iran Devrimi veya Islam Devrimi Farsca انقلاب اسلامی Inkilab i Islami 1979 yilinda Iran in Muhammed Riza Pehlevi liderligindeki bir monarsiden Ayetullah Ruhullah Humeyni yonetiminde Islam hukuku ve Sii mezhebi goruslerini esas alan Islam Cumhuriyeti kurulmasina donusen populer hareketin adidir Devrimin nedenleri arasinda Sah yonetiminin halktan destek gormemesi ve son zamanlarda Sah in ozellikle Amerikali yetkililerle fazlaca icli disli olmasi sayilabilir Aslinda guc dusuncesi ve Cumhuriyet isteyen Mollalar tarafindan guce kavusmak icin Devrim istegi eski zamanlardan beri suruyordu Ancak kisa suren ikinci monarsi doneminin ardindan Tebriz den gelen Settar Han ve komutasindaki Kuvayi milli Tahrani ele gecirdikten sonra Cumhuriyet yanlisi mollalar yargilanmis idam edilmis ve Devrimciler boylece bastirilmislardi Bu baski siddetli bir sekilde doneminde de surmus oglunun doneminde ise daha serbest kalmislardi 1902 dogumlu Ayetullah Ruhullah Humeyni ozellikle in ardindan kadinlara oy hakki verilmesiyle beraber ulke icindeki Bati nufuzunu bahane ederek Sah in politikalarina acikca karsi cikti ve Islam in uzlasmaz bir sekilde devlet politikasi olmasi gerektigini belirtti 1960 larda surgune gonderilen Imam Humeyni once Turkiye de sonra Irak ta kaldi 1978 de Saddam Huseyin Humeyni yi Irak tan kovunca ABD tekeliyetinden cekinen Fransa ona sahip cikti Ali Seriati devrimin ana felsefecisi olarak kabul edilen ve Islami Marksizm tarzi dusunceler yurutmesiyle unlenen yazar Iran in devrimden onceki resmi bayragi Ortasinda yer alan amblem Aslan ve Gunes tarihi oneme sahip 2 500 yillik Iran Pers Imparatorlugu nun simgesidir Iran in devrimden sonraki bayragi Imam Humeyni nin emriyle sahligin simgesi olan amblem kaldirilmis ve Allah yazisi amblem sekline getirilmis ayrica devrimin zafere ulasmasinin tarihi olan Iran takvimine gore 22 Bahman 11 Subat i simgeleyen 22 kez Allah u Ekber yazisi bayraga ilave edilmistir Humeyni devrimden once Paris te kaldi 1 Subat 1979 da Iran a milyonlarin katildigi bir karsilamayla donen Ayetullah Humeyni Devlet Baskanligina getirildi ve omur boyu devletin dini ve siyasi lideri olarak kaldi Devrim sirasinda ilk once liberal sol ve Islamci gruplar Sah i devirmek icin birlesmis Sah in devrilmesinden sonra ise iktidara yukselen Ayetullah Humeyni liberal solcu ve iliman Musluman muhalif liderleri ve gruplari sindirmistir Devrimin olusum surecinde rantiyeci devlet modelinin petrol krizleri sonucunda cokmesi etkili olmustur Muhammed Riza Sah in Iranin gereksinimleriyle ortusmeyen tarim politikalari kirsaldan Tahran a gocu hizlandirmis ve buyuk kentlerde Islam a yonelen bir sinif yaratmistir Iran Devrimi nin olusumunda Amerika nin Insan Haklari Politikasi ivmeyi arttirici bir rol oynamistir Aydinlar yayinladiklari acik mektuplarla demokratiklesme isteklerini belirtirken ABD nin de bu surecte Sah a baski yapacagini dusunmekteydiler Devrim surecinde farkli gruplar sahi devirme amaciyla birlesmis Islamcilar bu surec icinde guclenerek Islam Devrimi ve Demokrasi sloganiyla solcu muhafazakar aydin grup ve halki birlestirerek zafere ulastiklari diger gruplari saf disi birakarak sonunda Iran daki Monarsi yi Islam Cumhuriyeti ne donusturmuslerdir Devrim sonucunda Iran bayragindan degismeler olmus eski Sah yonetimini ve Monarsi yi simgeleyen Aslan ve Gunes amblemi kaldirilmis yerine Islam Cumhuriyeti amblemi olan Allah yazisinin logo sekli konmus ve cesitli itirazlara neden olmus ancak varligini gunumuze kadar surdurmustur Devrim zafere ulastiginda 5 yasinda kucuk bir kiz olan Marjane Satrapi kendi yasadiklarini kitabinin ardindan Persepolis film adli animasyon filmi olarak beyaz perdeye tasimis ve dunya capinda genis yankiya neden olmus Canes Film festivalinde Juri ozel odulune layik gorulmustur SurecSah Riza Pehlevi 1924 te cumhuriyet kurma girisimi basarisiz olunca Iran Sahansah Devleti onderliginde saltanat rejimi kurarak Iran i tekrar yapilandirip modernize etmeye baslamistir Yaptigi reformlar ozellikle egitimin medrese egitiminden okula cevrilmesi universiteler kurmasi ve kilik kiyafet reformu idi Bu yenilik hareketleri mollalarin tepkisini cekmis cocuklarin okula gonderilmemesi ve kadinlarin evden cikmamalari gerektigini vurgulayan vaazlarda bulunmuslardi Devrimle birlikte Iran a donen surgundeki Ruhullah Humeyni 1979 kisinda carpisan silahli devrimciler Humafer denen Iran disinda ileri duzey egitim almis Hava kuvvetleri pilotlari devrime sol kanattan katilip silah depolarinin kapisini devrimcilere acti boylece devrimciler silahlandi Ancak Humaferlerin cogu devrimden sonra ozellikle Sadik Halhali nin baskani oldugu idama mahkum edilmistir 4 Ocak 1979 11 Subat 1979 tarihleri arasinda basbakanlik gorevinde bulunan Musaddik yanlisi 1991 de Paris te evini koruyan uc silahli korumaya ragmen uc saldirgan tarafindan sekreteriyle birlikte oldurulmus saldirganlardan biri isvicre polisi tarafindan yakalanmis ve Fransa ya iade edilmistir Islam Cumhuriyeti Istihbarat Bakanligina mensup oldugu 1994 te mahkemede itiraf eden katil halen hapiste bulunmaktadir Ahmedinejad in ikinci kez cumhurbaskani olmasindan sonra cikan olaylarda casusluk suclamasiyla rehin tutulan Fransa vatandasi Fransizca ogretmeni ile degis tokusu Ahmedinejad tarafindan gundeme getirilmis ancak bu degis tokus Fransa tarafindan reddedilmistir Son Iran Sahi Muhammed Riza Pehlevi ve pehlevi ailesi onun doneminde Iran da modernizasyon egitim ve ekonomik gelisme hiz kazandi 1979 Islam devrimi zafere ulasinca Humeyni tarafindan gecici devletin basbakani olarak atanan liberal Mehdi Bazargan Iran Sahi Muhammed Riza Pehlevi ABD hukumeti uyeleri Cyrus Vance Jimmy Carter and Zbigniew Brzezinski ile gorusurken 1977 Buyuk devrimlerin butununde oldugu gibi bu devrimde de bircok etmen bir aradadir Bu surecin baslamasina yardimci olan ilk nedenler arasinda 1960 li yillarda Iran toplumunun gecirdigi yapisal sikintilar bulunmaktadir Iran Sah inin ak devrim olarak nitelendirdigi olay Iran da buyuk sorunlar dogurmustur Geleneksel monarsi icinde yer alan siniflar bu devrimden rahatsizlik duymaktaydi ve siyasi roller sistem icerisinde onem kaybetmeye baslamisti Bunlara bagli olarak 1962 1975 yillari arasinda sehirde orta sinif kavraminin olusmasi kirsal alanlardan buyuk sehirlere goclerin baslamis olmasi ve yaninda gelen ekonomik olaylar yoksullasan bu halk kitlesinin devrimdeki temel sacayaklarini olusturmaktaydi ardindan memnun olmayan Cumhuriyet icin mucadele eden Mollalardan biri olan Ayetullah Humeyni 1963 te Saha karsi vaaz vermeye basladi o donemde kaynaklarini kullanarak ciddi bir ekonomik guce kavusmaya baslayan Iran SAVAK adinda halkina zulm ve iskence edecek istihbarat orgutu kurdu ve Imam Humeyni cesitli donemlerde hapse atildi Sonunda idam cezasina carptirilan Imam Humeyni tarafindan idam edilmesin diye en buyuk Ayetullah anlamina gelen ve 12 Imamcilarin mezhebinde idami caiz olmayan merci i taklid makamina bir gecede getirildi Sah Imam Humeyni yi idam edemeyince onu Irak a surdu Saddam in kendisi Sunni oldugu icin Sii bir Molla yi ulkesinde istemedi bir sure sonra onu sinir disi etti Imam Humeyni once Turkiye de Bursa ya daha sonra da Fransa ya Paris yakinlarina suruldu bu sure icinde Iran da cesitli gelismeler yasaniyordu Iran sahi Iran i kendisine bagli modern bir ulke haline getirmek icin cabaliyordu Farscada Kiyamet anlamina gelen partisi Emir Abbas Huveyda baskanliginda kuruldu ve Huveyda basbakan oldu Onun basbakanligi doneminde enflasyona karsi ciddi bir mucadele basladi Ayrica dovize doyan Iran hazinesi Ingiltere dahil olmak uzere yabanci ulkelere borc vermeye basladi yabanci ulkelere verilen borc daha sonra Emir Abbas Huveydanin gostermelik mahkemesinde vatana ihanet olarak taninacak ve tek celsede idam cezasi almasi icin isledigi suclardan sayilacakti Enflasyona karsi mucadeleden bazari denen Iran piyasasina hakim olan goruntude kucuk ama iceride buyuk esnaf zararli cikinca onlardan aldiklari destekle saha karsi cikan Mollalara daha cok destek olmaya basladilar ote yandan sonucu olarak hizla sehirlere gocmus egitimsiz ve geleneksel dini inanclarin etkisiyle Mollalarin etkisi altinda kalan halk Mollalarin arkasinda isci tabakasi da saha muhalif Sovyetler yanlisi Tudeh Partisinin arkasinda durmaya basladi 1961 de Komunistler ve Dindarlar bu iki ittifak kurmaya ve sahin aleyhine calismaya basladilar nin iktidari suresince milyonlarca dolar kardan mahrum kalmis ve ozellikle yabanci sermayenin girisi ve buyuk fabrikalarin kurulmasiyla bu durumun artacagini dusunen Bazari esnaf ler Marksizm ile muhalif olsalar da bu fikre destek verdi 1961 den beri sokak protestolari inisli cikisli devam etmekteydi Kimi zaman bu protestolar protestosu gibi kanli bastirilmis ancak gunumuz Iran hakimiyetinin sah rejimine sorumlulugu yuklemesine ragmen hala acilan atesin emrinin kimin verdigi gizemini korumaktadir Sah yanlisi ordu komutanlari kesinlikle bu sorumlulugu kabul etmemis kayitlarda da hicbir sey gorunmemektedir Kimi dusunurler ve yazarlar o donemde orduya nufuz etmis Tudeh partisinin perde arkasi faaliyetine ve kimi yazar da bu olayi dindarlarin isi oldugunu iddia etmektedir 1971 den beri protestolarin hizi giderek artmaya basladi Universite ogrencileri zamaninin populer dusuncesi olan Marksizm Sosyalizm ile tanismis cogu aydin olarak kabul ettikleri Tudeh partisine katilmis ve sah aleyhine duzenlenen protestolara Komunist cepheden katiliyordu 1979 a dogru Tahran basta olmak uzere cogu universite ders programina devam edemez duruma gelmisti Devrime Sol kanattan katilan basta Hava kuvvetleri olmak uzere ordu subaylari da katiliyordu subaylarin cogu Humafer denilen yurt disinda ileri duzeyde egitim almis dini Marksizm dusuncesini benimsemis hava kuvvetleri pilotlari idi Bu grup Devrimin zaferine dogru Silah depolarinin kapilarini halka acacak ve devrimcilerin silahlanmasini saglayacakti ancak devrimin zaferinin ardindan bircogu ya hapse atilacak ya da idam edilecekti Hava kuvvetleri 1979 a dogru buyuk grevlere sahne olmaya baslamisti ve durum iyice sahin kontrolunden cikmak uzereydi Sah cesitli aksiyonlarla protestoculari memnun etmeye calisti ancak basaramadi Halkin kiskirtilmasinda etkisi olan ana unsurlardan biri de sahin dine karsi olmasi ve halki kandirmak icin verdigi cabaya karsilik mollalarin verdigi tepkiden ibaretti Sah ve iktidardaki Rastakhiz Partisi ozellikle koyler ve Kizlarin egitimine ciddi onem veriyor ve bu durum Komunist ve Dindar kesiminin tepkisini cekiyordu Turkiye deki Koy Enstitulerine benzer enstituler olusturan Rastakhiz partisi koyleri egitmeye ve dindar Mollalarin etkisini egitim ile azaltmaya calisiyor ancak bu durum mollalarin etkisi altinda olan cocuklar ve genclerin ebeveynlerinin tepkisini cekiyordu Sah 1970 lerde Amerika ile ittifak kurmus Ortadogu nun super gucu durumuna gelmisti Iran in gucunun yaninda seslerini cikartamayan ezeli dusman Arap dunyasi bu duruma tepkiliydi Sol ekibi sahi halka ait Petrol gelirinin silahlara ve Molla ekibi paranin dini degerlerin aleyhine calismak icin turistiklesmeye harcamayla sucluyordu ancak her iki ekip de birbirini destekliyordu 1972 76 arasi Iran tum politik calkantilara ragmen neredeyse sifir enflasyon ile gidiyordu ve bu durum bazarileri iyice kiskirtmaya yaramisti Bu durumu Emir Abbas Huveyda nin gostermelik mahkemede yargilanirken onu yargilayan Molla savcinin usulune uygun olmayan uslup ile suclamasina yaptigi avukatsiz savunmada cebindeki Iran yapimi tukenmez kalemi cikararak soyledigi benim donemimin baslangicinda bu kalem 1 Riyal idi iktidarim bittiginde de 1 Riyal idi sozunden iyice anlasilabilir Nihayetinde 1979 da protestolar cigirindan cikti 16 Ocakta Sah Kahire ye gitti ve 1 Subat 1979 da Imam Humeyni Iran a dondu Imam Humeyni nin Air France a ait Boeing 747 de bir gazetecinin Iran a donuste ne duygunuz var sorusuna Hic cevabi vermesiyle cogu aydin onu desteklemekten vazgectigi iddia edilir ve bircok Islam Cumhuriyeti muhalifi hala o konusmayi hatirlatarak Iran in nasil bir rejime emanet edildigini hatirlatir Imam Humeyni Tahrana donuste yaptigi ilk konusmada ben hukumet tayin ederim ben yumrukla mevcut sah hukumetinin agzina vururum cumlesiyle Guclu bir Islam Cumhuriyeti olusturacaginin sinyallerini vermistir Ancak 1 Subat 11 Subat arasi kara kuvvetleri saha bagli kalarak donemin Musaddik yanlisi liberal basbakani hukumeti resmi hukumet olarak kalmis Mehdi Bazergan Imam Humeyni nin tayin ettigi hukumet olarak hakim olmaya calismistir Nihayetinde 11 Subat 1979 da Sapur Bahtiyar istifa etmek zorunda kaldi ve universite yillarini gecirdigi Fransa ya kacti 6 Agustos 1991 de Islam Cumhuriyeti istihbarat bakanligi ajanlarinca evinde olduruldu Katili halen Fransa da hapiste bulunmaktadir Bir Devrimci Yargic Savci ve Ayetullah Humeyni nin Ogrencisi Sadik HalhaliDevrimden once 13 yil basbakanlik gorevini yuruten Emir Abbas Huveyda Huveyda aleyhine hicbir delil bulunamamasina ragmen ve hukukculara gore yaptigi savunmanin en azindan ikinci celseyi gormesine yetecegine ragmen tek celsede avukat tutma hakkinin olmadigi Savci Juri ve Hakimin Sadik Halhali den olustugu bir mahkemede idama mahkum edilmis alelacele boynuna sikilan iki kursun ile idam edilmistir Devrimin 11 Subat 1979 da Sapur Bahtiyar in istifasiyla zafere ulasmasini takiben 24 Subat 1979 da Halhali Imam Humeyni tarafindan Seriat Uygulayicisi حاکم شرع ve yeni kurulan Devrim Mahkemeleri Baskani olarak secildi Devrimin ilk gunlerinde yeryuzunde sapkinligi yayma Arapca مفسد فی الارض ve Allah a karsi savasma Arapca محارب suclamalariyla yuzlerce eski monarsi gorevlisini idama mahkum etti Saniklarin cogu avukat tutma haklari yoktu Halhali nin mahkemelerde kullandigi uslup hukukcularca mahkeme kurallarina aykiri olarak nitelendirilmistir Gunumuze kadar gelen bazi goruntulerde Savci Hakim ve juri gorevini tek basina ustlendigi mahkemede Sanik hakaretlere maruz kalmaktadir Devrimden once 13 yil Iran basbakanligi gorevini yapan Emir Abbas Huveyda nin idam karari onun baslica yaptigi islerdendir Huveyda herhangi bir avukat tutma hakkindan yoksundu ve kendi basina gostermelik mahkemede yaptigi savunmaya ragmen idam kararini aldi ancak idami digerlerinden biraz farkli oldu Imam Humeyni nin alelacele idam edilmesine muhalif olmasina ragmen idam sahasina gelmeden once o donem guce kavusan mollalardan biri olan tarafindan boynuna sikilan 2 tabanca kursunu tarafindan oldurulmus daha sonra idam hukmu okunarak idam edilmistir Halhali 20 yil sonra yazdigi anilarda itiraf ettigi gibi en az 2000 kisiyi sadece 1979 da idama mahkum etmistir Bazi yazarlar verdigi idam hukumlerini 8000 e askin oldugunu yazmaktadir ayni zamanda birebir taniklara gore sadece bir kisi ondan muebbet hapis hukmu giymis geri kalan herkes idama mahkum olmustur 23 yil sonra 2002 de Pervin dergisiyle roportajinda soyle demistir 1980 de Imam Humeyni nin yaninda Solculari nasil durduracagimizi tartistik ve daha sonra eve gitmek icin ciktim eve giderken 15 16 yaslarinda iki cocugun bir seyi gizlice birbirine verdiklerini gordum onlari yakalamalarini emrettim Hatirliyorum yakalanan cocugun soyadi Seriati idi hemen mahallinde sorguladim ve cocuk solcu gazeteleri birbirlerine verdiklerini itiraf etti Aninda silahimi cikardim kafasina siktim ve cevremdekilere dedim ki iste bu komunistlerle boyle mucadele edilir BBC ile yaptigi roportajda da hicbir sekilde yaptigindan pisman olmadigini ve ayni kisiler tekrar dunyaya gelseler tekrar onlari idam edecegini aciklamis kendi anilarinda geriye donup baktiginda idama mahkum ettiklerinden bazilarinin idam edilememesinden uzuntu duydugunu ifade etmistir verdigi sayisiz idam hukmu ve tum bunlari boylesine sogukkanli karsilamasina karsilik Iran halki ona Devrim Kasabi ve Devrim Celladi lakabi vermistir gerek halk gerek Islam Cumhuriyeti yetkilileri tarafindan sevilmez Mollalar dahi onu sevimsiz olarak nitelemektedir Field Maresal Sagda Iran Hava Kuvvetleri Komutani Halhali tarafindan tek celsede idama mahkum edilen generallerden biridir 1979 da devrimden sonra Iran i terk etme olanagi olmasina ragmen Iran i terk etmek istemedi Gostermelik mahkemeye cikartildigi zaman ben bu ulkeye hizmet disinda hicbir sey yapmadim ama ne olursa olsun idama hazirim demistir Annesi Rusya gocmeni oldugundan dolayi mavi gozlu ve Avrupali tipindeydi Halhali nin tipini kastederek yabanci ve casus diyerek hakaret etmesine cevaben Sen Fars sin ama ben senden cok daha fazla Iranliyim demistir Onun hakkinda da hicbir delil bulunmamasina ragmen Halhali onu Allah a karsi ve Allah in hukumetine karsi savasma sucundan idama mahkum etmis kursuna dizdirmistir Yillar sonra Halhali anilarini anlattigi kitapta onun ve huveydanin hakkinda hicbir delil olmadigini ve sirf ellerinde guc bulundugu halde Islam devrimine yardim etmedikleri ve Devrimden once Dindarlar ve Komunistler tarafindan genis capli itirazlara neden olan turist cekmek icin her yil tahta oturdugu gun duzenlenen festival 2500 yillik kutlamalara destek verdigi icin idam hukmu verdigini soylemistir Halhali 1979 80 de Mehdi Bazargan ve Ebu l Hasan Beni Sadr hukumetinin tek celsede verdigi idam kararlarina itirazi uzerine verdigi cevapta soyle demistir Sorun degil hata yaptiysak cennete giderler Halhali nin idamlarina itirazin artmasiyla birlikte Imam Humeyni de bir itiraz sunmus ve muhalefetini dile getirmis ancak asla onu oturdugu koltuktan almamistir O donemde muhaliflere verdigi cevapta soyle demistir Muhalifini aynen boyle yakasindan tutup bir kenara atiyorsun Ben aynen bu himayelere siginarak kendi isime devam edecegim ve gorevimi yerine getirmekten bir an bile geri cekilmeyecegim Bu sozuyle aslinda devrimin dinci kesiminde aslinda devleti tek elden yonetmek icin gizli ve eski bir anlasma oldugunun anlasildigi iddia edilmektedir Ayrica Halhali in Liberal bir devlet kurma cabalarini bircok diplomat ve siyasetcinin idam karariyla yikmistir Sadik Halhali devrimin ilk gunlerinde devrik Iran sahi Muhammed Riza Pehlevi yi tek celsede idama mahkum etmis ancak Iran da bulunmadigi icin medyadan Sahi oldurmek icin Cakal Carlos ile anlastiklarini duyurmustu 27 06 1979 da Cakal Carlos a bagli teroristler o donem Meksika da bulunan saha yonelik helikopter ile suikast duzenlemis ancak basarili olamamistir basarisizligin ardindan kimi kaynaga gore milyonlarca dolar paraya konan Cakal Carlos tum vaatlerine ragmen bir daha saha karsi suikast duzenlememistir ve takibinde Halhali Sahin oldurulmesi icin Hazine kaynaklarindan 140 000 odul tayin ettigini aciklamistir Halhali Aralik 1979 da ayni yontem ancak kendi bunyelerinde yetisen Mucahitler Islam in Fedaileri ile sahin yegeni Paris te yasamina son verilmistir ve bunu aciklamaktan cekinmemistir Halhali nin idam kararlari devlet buyukleriyle sinirli kalmamis elbet Halhali kendi kabul ettigi gibi ayrica devrimden once devlete bagli genel evlerde calisanlar ve ayrica alkollu icecek satan ve devrim sonrasi Iran i terk etmeyen kadin ticareti yapanlari ve fahiselerin tamamini idama mahkum etmistir Iran Imparatorlugunun kurucusu Buyuk Kiros un mezari Pasargad Buyuk Kiros Savasta olduruldugu icin orada yatmamakta ancak imparatorlugun simgelerinden biri olarak kabul edilmekte ve Ahmedinejad ve Halhali nin tepkisini cekmektedir O yuzden Ahmedinejad doneminde baraj insasi bahanesiyle su altinda birakilarak tahrip edilmesine yonelik cabalar olmus ancak basarili olamamistir Halhali ve yandaslari Iran in Islam oncesi Pers tarihine dusmanlik beslemekteydiler Halhali devrimin ilk gunlerinde basbakan Mehdi Bazargan in muhalefetine ragmen hanedaninin kurucusu ve Iran in modernizasyon lideri mezarini yeni kurulan Devrim Muhafizlari birlikleriyle beraber yok etmis ve ardindan Persepolisi yok etmek icin Siraza gitmis ancak bu kez sadece hukumetin muhalefetiyle degil Fars Eyaletinin Liberal valisi ve halkin tepkisiyle catismaya cekmis o donem Devrim Muhafizlarinda silahlanma baslamadigindan ve gucsuz olduklarindan dolayi yikimi gerceklestirememislerdir Ancak Halhali nin Islam oncesi Iran tarihiyle olan dusmanligi asla dinmemis yikimi gerceklestirmek icin devamli basarisiz girisimlerde bulunmustur Nihayetinde bu dusmanligini bir kitapta dile getirmis ve Pers imparatorlugu kurucusu Buyuk Kirosu serseri eskiya ve zampara olarak tarif etmesiyle yetinmek zorunda kaldi Bu kitap dunya capinda tarihciler ve edebiyatcilarin tepkisini cekmis tarihci ve edebiyatci ayni zamanda siyasetci olan roportajinda onun bu kitabini resmi dil Farscayi bilmediginden dolayi olabilecegini soylemistir Iran tarihiyle olan dusmanlik aslinda sadece Halhali ye ozgu degildi Radikal Dindarlar siddetle yasayan bircok Islam Devrimi elemani bu dusmanligi besliyordu Ornegin Mahmud Ahmedinejad Cumhurbaskani oldugunda yaptigi reformlardan biri okullarda anlatilan Islam oncesi Iran Pers tarihini ders programlarindan kaldirmis ve Tarih dersini Islam sonrasina sinirlamistir boylece Farslarin gurur duydugu Islam oncesi tarihinden bilgisiz bir genc nufus kurmayi hedeflemistir Daha sonra 2010 da Tahranda yasanan heykel hirsizligi olaylarinda Pers tarihinde buyuk oneme sahip sahislarin heykelleri calinmis ve bu olay cesitli kuskulara neden olmustur ta ki Mayis 2010 da dini lider Tahran Fuarindan Pers imparatorlugunun en guclu oldugu iki donemden birincisi ve imparatorlugun kurucusu olan Ahamenis Imparatorlugu ordusu askerinin heykelini kaldirmayi emretmistir Yaptiklarina gerekce olarak da Islam oncesi tarihin Islamiyet e ve Allah a karsi bir savas oldugunu soyleyip genclerin beyninin yikanmamasi gerektigini aciklamislardir Ayrica Pers imparatorlugu kurucusu Buyuk Kirosun mezari Ancak savasta olduruldugunden dolayi orada yatmamaktadir Pasargad i baraj olusturarak su altinda birakma cabalari Ahmedinejad tarafindan yapilmis ancak Perslik hayrani Fars irkcilarinin direnci neticesinde hala basarili olamamistir Halhali iki kitaba imzasini atmistir ancak yazilarinda roportajlarinda ve kitaplarinda hep celiskili konular yazmaktadir Ornegin ilk meclisin itiraz namesinde muhalif bir din adami olan buyuk Ayetullah icin idam istedigini yazmis ancak daha sonra hayatinin son yillarinda hem o hem de sevmedigi ilk basbakan Mehdi Bazargan in methini kitabinda yazmis hatta Mehdi Bazargan in cenazesinde aglamistir Kulturel DevrimBuyuk Ayetullah Huseyin Ali Muntazeri Dini lider modelinin kurucusu ve devrimin baslarinda Humeyni nin veliahdi idi ancak devrimin zaferini takiben Sadik Halhali ve diger devrim organlarinin cinayet islercesine idam hukumleri vermesine Kulturel devrime Kadinlarin ortunmesinin mecburi olmasina ABD buyukelciligi baskini ve rehine krizi yaratilmasina Iran Irak savasinin gereksiz uzatilmasina tepkisini koymus sonunda 1600 8000 hukum yemis hapis yatan mahkumun Humeyni nin emriyle yargisiz idam edilmesine tepki gosterdikten sonra makamindan azledilmistir Munteziri azl edildikten sonra Humeyni ye yazdigi mektupta soyle demistir Hic biliyor musun ki Islam cumhuriyeti hapishanelerinde Islam adina islenen cinayetlerin benzeri eski rejimde gorulmemis Hic biliyor musun ki insanlar Devrim Muhafizlari tarafindan soyulup tacize ugradiklarindan artik kendilerini emniyette hissetmiyorlar Hic biliyor musun ki Devrim Muhafizlari tarafindan soyulan veya tacize ugrayanlar sikayet ettiklerinde yargi veya polis ust makamlarin korkusundan susuyor ve hicbir sey yapmiyorlar Hic biliyor musun ki hapishanelerde cinayetler isleniyor iskenceler uygulaniyor ve yargi sistemi buna goz yumuyor bu mektubunun ardindan Muntazeri Devrim muhafizlari tarafindan evinde hapsedilmis ve bir daha ozgurce disari cikmasina izin verilmemistir Munteziri 2009 da Mir Huseyin Musevinin vaadinde bulundugu politikanin Islam cumhuriyetinin kurtaricisi olduguna inandigini ifade etmis secim sonrasi cikan olaylarda artik icazet makami olamayacagini vurgulamis ancak ayni sene 87 yasinda hayata gozunu yummustur Cenaze toreninin yapilmamasi icin ailesine Devrim Muhafizlari tarafindan baski yapilmis ancak yapilan cenaze toreni de Islam cumhuriyeti polisi ve istihbarat bakanligi elemanlari ve Besic tarafindan basilmis cenazesinde Hameney ve Ahmedinejad aleyhine sloganlar atilmistir Bircok kaynaga gore aslinda onun cenaze torende dokulen kanlardan sonra Ahmedinejad aleyhine olan Protestolar tam olarak rejim aleyhine donusmustur Aslinda Islam devrimi iki bolumden olusuyor 1 Pehlevi rejiminin dususuyle sonuclanan Solcu Islami devrimci gruplarinin katildigi dunya capinda daha cok bilinen devrim ve 2 1980 83 arasi Humeyni ve yandaslarinca gerceklesen Kulturel devrim 1979 80 arasi solcularin guc sahibi olmalari mollalar ve ozellikle batiyi endiselendiriyordu Humeyni dini lider olarak Iran a donup Shapour Bakhtiyari istifaya zorladiginda cesitli vaatlerle gelmisti ornegin Humeyni konusmalarinda Su Elektrik ve Otobusun bedava olacagini vadetmisti ve devaminda surekli olarak ozgur ulkenin medyasinin ve siyasi parti kurmanin ozgur olmasi gerektigini vurgulamisti Bu vaatler devrimin ana cekirdegini olusturan yoksul ve egitimsiz halk tarafindan olumlu karsilaniyor ve Humeyni nin etrafinda daha fazla toplanmalarina neden oluyordu zira mollalarin konusmalarinda yer alan bilgiler cocukluktan beri kulaktan dolma bilgilerle kokten uyuyor ve kulaklarina hos geliyordu Sahin uzun donem yatirimlari Turist cekmek icin yaptigi koklu yatirimlar bolgenin en buyuk gucu olmak icin harcadigi doviz ve halki calismaya sevk etmesi de halki kiskirtmaya yariyordu Humeyni Iran a doner donmez de konusmalarinda Su Elektrik ve Otobusun bedava olacaginin vurgulamisti Ona gore sah halkin parasini silahlanmaya ve dine karsi gelmek icin turist cekmeye harcamisti halbuki petrolden gelen paralarin halka aitti ve bu paranin halka verilmesi gerekiyordu boylece halk yoksulluktan kurtulacak rahat bir yasam surecek ve insanlik makamina ulasmak icin ibadet edebilecekti ancak Humeyni nin Iran a donusunde isler pek de anlatildigi gibi gitmedi Humeyni Iran a doner donmez verdigi emirlerden birinde Kadinlarin tam giyinip kapanmasini emrediyordu Humeyni nin bu emrini takiben 8 Mart 1979 da Tahranda ve buyuksehirlerde Kadinlar tarafindan buyuk protestolar duzenlendi ve ozgurluklerini asla feda etmeyecekleri kadinlar tarafindan bildirildi Kadinlar ve siyasi gruplarin tepkisiyle karsilasan Humeyni bu emrini hemen yalanladi ve ortunmenin hicbir zorunlulugunun olmayacagini bildirdi Ancak diger taraftan Humeyni yandaslari muhalif gruplari bastirmayla ugrasiyor gucsuz kalan idam ediliyor guclu olan da teror ediliyordu Agustos 1979 da Humeyni nin sozlerinin tam tersi olan ilk bulgu ortaya cikti Ayandegan adinda bir gazete kapatildi Bu aksiyon devami gelecek bir kiyimin ilkiydi 1980 in sonlarina dogru Humeyni cuma namazinda Kulturel devrimin sinyalini verdi O gune kadar kati seriat kurallari ve mollalarin tek elden ulkeyi yonetmesine direnen universiteler denen milislerin hamlesiyle kana boguldu devaminda olaylari bahane eden mollalar universiteleri Batili gorusluler dine karsi geliyor bahanesiyle kapatti 1983 e kadar suren bu surecte bir taraftan da halkin Iran Irak savasiyla mesgul olmasi neticesinde bircok universite ve okul hocasi ve devlet calisani tasfiye edilmistir Tasfiyenin bahanesi sekuler Batili modern kultur yandasi olmak veya dini lider modelini kabul etmemek idi bu surecte Iran universitelerini yurt disi universiteler maksadiyla bircok ogretim gorevlisi terk etmis ve universiteler bilimden yoksun universiteler halini almislardir Ayrica bosalan kadrolari rahatlikla Humeyni yandaslari doldurmuslardir Surecin sonunda tum devlet daireleri ve universiteler Humeyni yandaslarinin eline gecmistir Devrim zaferinin ilk gunlerinde gecen yasaya gore Polis universitelere giremeyecekti onun icin de bir care dusunulmustu elbet istihbarat bakanligina bagli birimleri tum devlet daireleri ve devlet fabrikalarinin yansira universitelerde de olacakti Diger yandan bu olaylar ile beraber Humeyni kadinlari ortunmeye mecbur kilmistir Kadinlarin direncine karsi taniklarin ifadesine gore ortunmeyen kadinlarin saclarina Besij milisleri tarafindan kimi yerde yagli boya kimi yerde de Asit serpilip zor kullanarak kadinlari ortunme zorunda birakmislardir Ayrica bu surecten Humeyni nin emriyle Askeri marslar disinda tum muzik turleri haram ilan edilip yasaklanmistir Yasanan bu surecte universitelerden cikan dunyaca unlu ogretim uyelerinin yerini dolduran Humeyni yandaslarinin verdigi egitimin sonucu olarak Iran universiteleri gun be gun gerilemis ve dunyada taninmaz hale gelmislerdir Kimi zaman yapilan uluslararasi kongrelere katilim neredeyse yok sayilabilir Ornegin bir zamanlar ulkede ve dunyada bir orta doguda yer alan universite icin buyuk une sahip 1929 da kurulmus olan teknik universitesinde yapilan iletisim kongresine toplam 30 kisilik katilim olmus halbuki devlet destegi ile bu kongreye buyuk yatirimlar yapmisti Disari sizan goruntulerde ulkenin devlet Televizyonu muhabirinin sorularina kizan Kongre baskani muhabiri soyle tehdit etmektedir Sen buraya bu konuyu duzeltmeye mi geldin yoksa daha da kotulestirmeye mi sen isini bilmiyordun burasi Iran ben simdi Haraset birimine seni tutuklatacagim Kulturel Devrim ikinci kez Ahmedinejad in ikinci cumhurbaskanligi doneminde tekrar gundeme gelmis tekrar universite hocalari ve devlet calisanlari tasfiye edilmeye baslamisti ancak devrimin ilk gunlerindeki bahaneleri bulamadiklarindan dolayi bu kez artik universite hocalari ve devlet calisanlari zorla emekli ediliyor ve bosalan yerlerine bu kez Devrim Muhafizlarina mensup kisiler getiriliyordu 2 Kulturel Devrimin bir parcasi olarak artik universitelere kizlar kimi yerde Megnia denen koyu renkli torba tarzinda turbanlar ile gelmek zorunda birakiliyor ve mantolarinin da koyu renkte olmasi isteniyordu Radikal Islamci muhafazakar ve Ahmedinejad in siki destekcisi nazirlar meclisi baskani 21 05 2010 tarihindeki Tahran Cuma namazinda soyle diyerek artik universitelere kizlarin esarp ile girisinin mumkun kilinmayacaginin ve ulkeyi sikiyonetime alacaklari sinyalini iletmisti Universite ogrencileri gecme puani almak icin ortunme kurallarina uymak zorunda kalacaklardir bu donemde artik yavas yavas devlet dairelerinden kadinlar kadinin yeri evinde cocuklarina bakmak ve kocasina hizmet etmektir bahanesiyle tasfiye ediliyor veya evde calismak zorunda birakiliyordu Calismaya devam edecek olanlara ise siki ortunme kurallari getirilmis ve uymayanlarin tasfiye edilecegi tehdidinde bulunulmustur ancak bu sozleri sarf edenlerin Ahmedinejad in Kadin Isleri musaviri oldugu ve kendisinin Musavirlik makaminda calisan bir kadin oldugu halde kadinlarin calismasiyla muhalif oldugu ve Islam da kadinin calismasinin caiz olmadigini soylemesi dikkati cekmektedir Ahmedinejad devrinde devam eden Kulturel devrim bunlarla sinirli kalmadi Devrimin sonucu olarak ortaya cikan 30 yillik Islam cumhuriyetinin iktidarinda gun be gun artan seriat baskisiyla gencler devamli olarak Hristiyanliga ilgi duymaya baslamis devamli olarak din degiserek Hristiyan olmaya baslamislardir Islam cumhuriyeti yetkilileri karsi ataga gecere din degisimin Islam da cezasinin idam oldugunu soyleyerek din degisenlere baski uygulamaya ve dunyanin tepkisini cekmeye baslamislardi 2 Kulturel Devrim olarak degisim ruzgari gundeme gelmeden once aslinda daha radikal bir Sii baskinin olusacagi onceden belli olmaya baslamisti Ahmedinejad in ilk cumhurbaskanligi doneminden itibaren Hristiyan ve Yahudi azinliklarin okuduklari okullarda Kuran okutulmaya baslanmis ve Hristiyan okullarinda dahil Kuran dersini gecmek sinifi gecmek icin zorunlu kilinmisti Elbet Ahmedinejad bununla da yetinmedi Onun doneminde Sunni Muslumanlarin baskin olduklari sehirlerde ve onlarin gittikleri okullarda Sii mezhebine ait din dersleri okulda okutulmaya baslamis ve sinavini gecmek sinifi gecmek icin zorunlu kilinmisti Sunni imamlara git gide baski artiyor kimi yerde cuma namazi kilmalarina izin verilmiyordu Devrimin Zaferini Takiben IranEbu l Hasan Beni Sadr ilk Iran Cumhurbaskani Liberallere mensup olmasi ve liberal bir siyaset izlemesinin ardindan Humeyni tarafindan vatana ihanet ile suclanip azl edilmis canini kurtarmak icin Fransa ya kacmak zorunda kalmistir Beni Sadr yillar sonra Myconos taki teror olaylarinda Islam cumhuriyeti aleyhine acilan davada Islam cumhuriyetinin aleyhine taniklik etmis bircok teror olayinin aydinlanmasinda buyuk rol oynamistir Irsat Dogru yola yonlendirme arabasi Islam devriminden sonra Polis bunyesinde kurulan bu birim kati bir ahlak polisi gibi yapilanmis ve sokaklarda ve parklarda gordugu sevgililer ve basortusu Islam yasalarina gore uygun olmayan kizlari tutuklamakta veya uyarmakla gorevli Muhalifler bu ve benzeri birimleri George Orwell in eseri Bin dokuz yuz seksen dort adli kitabindaki dusunce polisine benzetmektedir Devrim solcu Islamci koalisyonu olarak zafere ulasti yalniz tek baslarina iktidar ozlemini yillardir surduren mollalar yonetimden solcu liberal kesimi uzaklastirmak icin cesitli oyunlar oynamaya basladi Ilk oyun gecici hukumet basbakani ve devrimin zaferinde etkin bir rolu olan Bazargani saf disi birakmakti bu oyunda basarili olan mollalar kucuk bir yenilgiye ugrasalar da yollarina devam ettiler Ilk cumhurbaskanligi secimlerinde Liberal Ebu l Hasan Beni Sadr ezici cogunlukla secimleri kazandi ancak mollalar bu durumdan pek memnun degillerdi Ayetullah Humeyni ve yandaslarina ragmen parlamentodan bircok liberal yasa geciyordu ancak Ayetullahlar bu durumdan pek de memnun degillerdi Beni sadr ve ekibi hapishanelerde devrimin zaferini takip eden ilk gunden itibaren yapilan gelisiguzel idam ve iskenceler ile mucadele ediyordu bu durum Ayetullahlari daha da sinirlendiriyordu Yillar sonra 2009 olaylarindan sonra ortaya cikan hapishanelerde tecavuz skandalina Beni Sadr Fransa dan yaptigi soyleside devrimin ilk yillarinda Ayetullah Humeyni nin iskencecileri halk arasinda korkuyu olusturmak icin hapishanelerde bu iskence yontemi uygulaniyordu demistir 1980 yazinda Saddam Huseyin yonetimindeki Irak Irana saldirmaya basladi Cumhurbaskani Ebu l Hasan Beni Sadr kargasa iceresindeki ulkesini savasa sokmadan durumu politik yontemlerle cozmeye calisiyordu ancak basarili olamadi Ayetullahlar bu durumdan yararlanarak Ebu l Hasan Beni Sadri saf disi birakmak icin yeterli bahaneyi ele gecirdi ve Ayetullah Humeyni dunyada genis yanki uyandiran unlu cumlesini kurdu Eger 20 Milyon ona evet dese de ben ona hayir diyorum Iran in o donemde 34 Milyon kisi nufusu vardi Ebu l Hasan Beni Sadr gostermelik mahkemelerden idam karari cikacagi kesin olarak gordugunden canini kurtarmak icin yurt disina kacti ve Fransa ya gitti Fransa dan yaptigi aciklamalarda cesitli mahkemelerde Islam cumhuriyetinin aleyhine taniklik yapti ve bircok idam ve iskence olayinin aydinlanmasina aracilik etti Beni Sadr in kacisiyla beraber Liberallerin etkinligi sifira inmis oldu ve Ayetullahlar tam olarak ulke yonetimini tekelden ele gecirmis oldular Ayetullahlar ilk gunden beri ulkede gostermelik mahkemeler kurarak cesitli bahanelerle onlara engel olabilecek veya sahlik doneminde makam sahibi olanlari idama mahkum edip hicbir onay almadan collerde kursuna dizdiler bu durum dunya capinda genis yanki uyandirirken 1984 te bu duruma son vermek zorunda kaldilar ama o gune kadar muhaliflerin onde gelenleri devrimde onlara yardim etmis olan hatta Humeyni nin Paris teki danismani gecici devletin dis isleri bakani ve secimlerde Beni Sadr in rakibi olan gibi kisiler dahil idam edilmisti Ancak Iran Irak savasi bittikten sonra 1988 de Ayetullah Humeyni nin ani bir emriyle cogu solcu Komunist olan siyasi suclardan hukum giymis hapishanede bulunan mahkumlara mahkemesiz idam karari cikardilar Bu olayin kurbanlari cesitli yerlerde farkli sayilarda anlatilmaktadir Ancak bu yontem ile Temmuz Aralik 1988 de Islam Cumhuriyeti hapishanelerinde idam edilmis mahkumlarin sayisinin 1600 den fazla oldugu bilinmektedir Donemin dis isleri bakani yardimcisi gunumuzde Islam cumhuriyeti yargi kurumu insan haklari komisyon baskani BBC muhabirin konuyla ilgili sorusuna verdigi cevapta bu konu hakkinda bilgi sahibi olmadigini ancak konuyu yalanlayamadigini soylemis ve eklemis biz gunluk 2 milyon Afgan ve yarim milyon Irakliya yemek veriyoruz Birkac bin kisi buyuk bir rakam degildir ve Islam cumhuriyeti bunyesindeki idamlarin artmasindan korkmadiklarini da konusmasina eklemistir 13 Subat 1989 Ayni kisi gunumuzde Obama yi Iran daki cumhurbaskanligi secimlerini takip eden olaylarda insan haklari ihlaline verdigi cevapta soyle demistir Bu siyahi isin basina gectiginde Iran ile muzakerelerden bahsediyordu nasil olur da simdi Iran da rejim degisiminden soz ediyor Mahmut Ahmedinejad in ikinci kez cumhurbaskanligi secimlerinde zaferini ilan etmesi uzerine Tahran daki protestolarin besinci gunu olan 17 Haziran 2009 da bazi kaynaklarda farkli sayilar verilse de eylemci sayisinin uc milyon kisinin uzerinde olduguna dair ortak bir kanaate varilmis Uluslararasi Af Orgutu oldurulen protestocularin sayisini 76 kisi olarak aciklamis ancak hukumet asla bu sayiyi kabul etmemistir Devrimden sonra yillardir merkez devlete karsi herhangi bir eylemde bulunmayan Kurt azinlik devrim sonrasi Sunni olduklari gerekcesiyle onlara karsi yapilan kiyimdan dolayi ayaklanmis Isvicre nin araciligiyla muzakere yoluyla sorunun cozulmesi ongorulmustur Eylul 1992 de Islam cumhuriyeti ve Kurt liderler arasinda yapilmasi planlanan muzakere icin Berlin e giden Kurt liderler Sadik Serefkendi 17 Eylul 1992 de gittikleri Berlin Mykonos restaurant assassinations de Lubnan asilli terorist tarafindan makineli tufek ile taranarak teror edilmislerdir Olayi takiben Mykonos da Islam Cumhuriyetine suc duyurusunda bulunulmus mahkemelerde cesitli taniklar dinlenmistir Taniklardan biri ilk cumhurbaskani Ebu l Hasan Beni Sadr idi Islam Cumhuriyeti cesitli politik yontemlerle Almanya ya baski yapip sureci durdurma cabasi sonuca ulasamamis Islam cumhuriyeti siddetli bir yenilgiye ugrayarak ilk kez Terorist olarak taninmis donemin Cumhur Baskani Dini Lider Ali Hamenei Dis isleri bakani devlet istihbarat bakani suclanmis Interpol tarafindan arama emri cikartilmistir Mahkeme sonucu 4 Islam cumhuriyeti diplomati Almanya dan sinir disi edilmis bircok Avrupa ulkesi buyukelcilerini ulkeden geri cagirmistir Kriz Reformcu ezici cogunlukla cumhurbaskanligi secimini kazanana kadar surmustur Gunumuzde Kendini Cumhurbaskanligi seciminin galibi olarak ilan edip cumhurbaskani olan Mahmud Ahmedinejad o donemde Tahran belediye baskanligi gorevinde oldugundan Almanya nin Mykonos restaurant assassinations in onunde teroru bir anit ile temsil etmesine karsilik olarak Saddam Huseyinin Irakli Kurtlere karsi Iran Irak savasi doneminde kullanmis oldugu kimyasal bombalarin orijininin Almanya oldugu belirtecek bir aniti Alman Buyukelciligi onune dikmistir Yeni cumhurbaskani Hateminin araciligiyla olaylara son verilirken aralarinda Ahmedinejad in da bulundugu Radikal dinci grup halen olayi canli tutup mahkeme sonuclarini kabul etmemekteler ve tum olayi bati ulkelerine ait bir komplo oldugunu one surmekteler Ayrica daha once 1989 da devrim muhafizlarinin Kurt koylerinde yaptiklari sivilleri de kapsayan katliamdan sonra Kurdistan demokrat partisi baskani ve diger liderlerin Isvicre ve Avusturya nin araciligiyla silah birakma muzakerelerine gittiklerinde Ahmedinejad Islam cumhuriyeti diplomatlarinin korumasindan sorumluydu liderlerin muzakereden once otel odalarinda feci sekilde katledilmis oldugu ortaya ciktigindan Ahmedinejad karanlik gecmisi goz onunde tutuldugunda zan altinda kaldi Bircok istihbarat orgutu verdigi raporda Ahmedinejad cinayeti bizzat kendi elleriyle islemisti Ancak ulke disina bir daha en azindan yasal yollarindan cikmayan Ahmedinejad cumhurbaskani secildikten sonra Islam cumhuriyetiyle bati arasinda yapilan muzakerelerin devamina bir umut isigi olmasi niyetiyle tekrar gundeme gelmemesine ragmen ortbas edilmis CIA raporunda bu durumu kanitlayacak bir belgenin olmadigina dikkat cekmistir Devrim ilk gunlerinden beri surekli yandaslarini kaybetmis ancak Devrimin getirdigi Islam cumhuriyetinin sert sopasina karsi gelenlerin kaderi 2009 a kadar cogu zaman belli olmuyordu Devrimden sonra Islam cumhuriyetini yikmaya yonelik tek buyuk girisim mevcuttur ve basarisizligi 30 yildir belirsizligini korumaktadir Noje Hava karargahinda bir takim asker tarafindan planlanan bir darbede Humeyni tahtindan indirilecek ve devrim gercek sahipleri yani liberallere geri verilecekti Islam cumhuriyeti kaynaklarina gore bu darbenin amaci Shapour Bakhtiyari geri getirmekti ve dini lider olarak da secilmisti ancak bu iki isim daima Islam cumhuriyeti tarafindan karalanmak istenen isimlerdendi ve ikisi de hicbir zaman bunu kabul etmemis ve bunu gosterecek hicbir gercek belge sunulamamistir Plana gore Ayetullah Humeyni nin evi ucaklar ile bombalanacak ardindan Komandolar diger Mollalari tutuklayacak devrim muhafizlarini etkisiz kilacakti Senaryo son 48saate kadar yolunda gitmis ancak Islam cumhuriyetinin bildirisine gore Allah in gaybi yardimlari ama diger bazi kaynaklara gore 2 iddia ortaya atilmistir 1 Humeyni nin evini bombalayacak olan pilotun tereddude dusmesi 2 bu olaydan haberi olan bir takim asker darbeyi bildirmislerdir Ancak hicbir zaman gercek aciklanmamistir Devrim Muhafizlarindan olusan bir kriz yonetim merkezi olusturulmus ve ani baskinla tum darbeci askerler yakalanmis ve istisnasiz tamami vatana ihanet Allah ile savasma Allah in sectigi lider ile savasma suclarindan idama mahkum edilmis kursuna dizilmislerdir Bu olayin son bulmasiyla son umutlar da sonmus 30yila askin surecek bir diktatorlugun muhalif cephesi ciddi kan kaybina ugrayacakti zira ayni sene patlak veren Iran Irak savasi ordunun gun be gun kan kaybetmesi ve Devrim Muhafizlari nin gunden gune guc kazanmasina sebep olacakti Devrim sonucu Aydin kesim zengin kesim ile beraber yurt disina kacmistir Ozellikle aydin kesimin yurt disina kacmasi Kulturel devrim ile beraber ivme kazanmistir Hizla Aydin ve okumus kesimini elinden kaciran Islam cumhuriyeti yonetimindeki Iran da bu durum defalarca meclis gundemine gelmistir En son 2010 da bu durumu tartisan meclise verilen raporda her gun 3 yuksek lisans doktora sahibi gencin yurt disina kactigi rapor edilmistir Ancak mollalar devamli kacisin yolunu acik birakarak aydin kesimin muhalefet yapmasini engellemek siyasetini benimsemislerdir Bu durumu Ayetullah Humeyninin devrim sonrasi Liberalleri tasfiye edip seriat benzeri hukumet kurma cabasi olan kultur devrimi sirasinda yaptigi konusmadan iyice anlasilmaktadir Munafiklar aslinda ilk yillarda mollalardan olmayan herkes ancak daha sonra sadece ne verilen ad da beyinlerin ulkeden kactigini iddia ediyorlar defolsunlar gitsinler Bu universiteye gitmisler bunlar ki bilimden kulturden Batili inanctan konusuyorlar birakin gitsinler Biz bu Batili bilimi istemiyoruz Eger ki siz de yerinizin burasi olmadigini biliyorsaniz gidin yolunuz aciktir Durumu aciklayan bir rapor daha Kanada dan 1999 da cikmistir 1999 da Kanada kabul edilecek Goc talebi sayisini 180 000 olarak aciklamis halbuki sadece Iran dan 220 000 kisi goc talebinde bulunmustur Yillardir yurt disindaki Iranlilarin sayisini 200 000 oldugunu iddia eden Islam cumhuriyeti hukumeti ilk kez 2010 da dis isleri bakaninin yaptigi bir konusmadan 2 milyon kisi oldugunu kabul etmistir ancak gunumuzde bu rakamin 5milyonu astigi ve sade Los Angelestaki Iranli populasyonun 2 milyona askin oldugu iddia edilmektedir Gunumuzde bakidan ve issizlikten yakinan Iranli gencler is ve ozgur yasam ozlemiyle yurt disina kacmaktadir Ancak Islam cumhuriyeti cumhurbaskani Mahmut Ahmedinejad bu gocun onemsiz oldugunu ve kimsenin Iran dan kacmak istemedigini klasik yaniltici konusmalarinda iddia etmistir ancak IMF nin raporuna gore dunyanin 91 gelismekte olan ulkesi arasinda okumus genclerinin gocu en fazla Iran dan gerceklesmektedir Mahmut Ahmedinejad 2006 da yeni bir politika olusturarak gozden kacmis liberal sekuler dusuncelere sahip universite hocalarinin tasfiyesi adli aksiyonda bircok universite hocasini zorla emekli etmis yerine devrim muhafizlarina mensup bir gecede doktora almis hocalar atamaya baslamistir Bu durum da kacislarin hizlanmasina neden olmustur Mahmut Ahmedinejad ile hiz kazanan diktatorlugun sonucu bunlarla sinirli degil ozellikle onun Cumhurbaskanliginin ikinci doneminde Islam cumhuriyeti tam anlamiyla eski gunlerine geri donmus ve devlet mafyasi haline donusmustur Bu donemde muhalifler eski Sovyetler gibi kaciriliyor belirsiz yerlerde tutuluyor kimi zaman hicbir zaman eve geri donmuyorlardir Kimi zaman da iskencelere dayanan muhalifleri ailelerine zarar vererek tehditte bulunup itirafa zorlaniyorlardir Mahmut Ahmedinejad devrim muhafizlarina mensup grubuyla birkac kez meclisi basmis ve koruma ekibiyle konusma yapmis meclise istedigi yasalari kabul ettirmek icin tehditte bulunmustur Ayrica onun doneminde devrimin ilk yillarindan sonra idamlar tekrar hiz kazanmis nufusuna gore idam sayisi dunyada tekrar ilk sirada toplam idama gore ise Cinden sonra ikinci sirada yer almistir Onun doneminde yillar sonra Iran tekrar birlesmis milletlerden defalarca uyari almis insan haklari ihlaliyle suclanmistir tum ihlallere ragmen Ahmedinejad geleneksel tavriyla Birlesmis Milletler insan haklari konseyinde yer almak icin talepte bulunmus bu telabei dunyada ve Iran da muhalefet tarafindan genis capli itirazlara sebep olmus o da cevap olarak Kanadayi Kadin haklari ihlaliyle suclamistir Ayni zamanda onun doneminde yillar once Ayetullah Humeyninin en buyuk arzularindan olan ancak o donemde halen az da olsa liberallerin halen gucu bulundugu icin yapamadigi kadinlari is ortamindan uzaklastirmak ve disarida Kara carsaf veya Magnea denen koyu renkli turban benzeri bir ortuye ortme ve ayrica universitelerde dahil tamamiyla toplumda kadin erkek temasini engelleme arzusunu gerceklestirmeye yonelik girisimlerde bulunmus muhalefet tarafindan ciddi protestolara ugramistir Ayrica onun doneminde bircok muhalifin uyusturucu kacakcisi damgasiyla idam edildigi iddia edilmektedir Ayrica haber kanallarinin raporuna gore 2009 dan sonra patlak veren itirazlara istihbarat bakanligi ve birliginin cevabi cep telefonlarinda SMS servisinin kesilmesi veya GSM sebekelerinin calismamasi Internetlerin kesilmesi yavaslatilmasi ve kimi zaman sabit telefonlarin da kesilmesi ile iletisimi engellemeye calismak olmus ve bu durum istihbarat bakanliginin birebir Rus gizli servisi FSB ve Cin Devlet Guvenlik bakanligi ve olaganustu gizli ve adi dahil duyulmamis gizli servisinin uyguladigi yontemleri akla getirmektedir Ozellikle Mayis 2010 da Kurtlerin yasadigi eyaletlerde ortaya cikan genel grevlerde grevin yasandigi sehirde sabit telefonlar dahil kesilmistir Ayrica Devimin ilk yillarindan beri muhalifler tutuklanmis ve hemen daima iskence tiplerinden biri ailenin tehdidi ve ozellikle ailenin kiz uyelerinden birinin tacize ugrayacagi olmustur 2010 da Ahmedinejad ile muhalefet sucuyla tutuklanan unlu yonetmen Cafer Penahi 70 gun hukumsuz ve avukatiyla gorusmeden mahrum tutuklu tutulduktan sonra aclik grevine girmis ve ailesinin tehditlerle karsi karsiya kaldigini o yuzden roportaj veremediklerini aciklamis ve Avukati ve ailesiyle gorusme talebinde bulunmustur Yargi gucunu de bunyesinde bulunduran Islam cumhuriyeti yargiclari hemen daima Islam cumhuriyeti lehine yasal olmasa da hukumler vermekte ve devrimin ilk gunlerinden sonra dahil muhaliflerin idama goturmekteler Bu davranis bircok kez muhalif gruplarin tepkisini cekmis ve kimi zaman kabarik bir gecmisi bulunan yargiclarin oldurulmesiyle sonuclanmistir Ornegin Tahran savci yardimcisi ve benzeri idamlar ile kabarik bir sicili olan Yargic Mukaddes 2005 te Majid Kavousifar ve Huseyin Kavousifar adli iki genc tarafindan adliye cikisi oldurulmus ve Dubai ye kacan katiller Dubai polisi tarafindan yakalanip Islam Cumhuriyetine iade edilmis takibinde Mahkemeye cikarilmislardir Oncelikle para cezasi hukmu aldirttigi icin onu oldurduklerini ifade etseler de daha sonra savci tarafindan islemedikleri suclar silahli soygun gasp vs ile suclandiklarinda Majid Kavousifar soyle demistir Ben ve arkadaslarim zulmun kokunu kurutmaya yemin ettik Idam cezasi cinayetin yasandigi mahalde umum gozu onunde gerceklesmis Reuters muhabirinin yegeni Huseyin e idam ipi boynuna atilmis ve elleri arkadan bagli guler yuzle el sallamaya calisirken ve ardindan ikisinin de cansiz bedeni havada sallanirken cektigi fotograf yilin fotografina layik gorulmustur Yargi sistemindeki bu olaylar 2010 da 2009 10 arasi halk protestolarinda yakalanan protestocularin mahkemelerinde tekrar siddetlenmis ve 2010 Mayista 150 milletvekilinin imzasiyla Tahran Islam Devrimi Mahkemesi Bassavciligina gonderilen muhalefet lideri Mir Huseyin Musevi ve nin yargilanma talebine Yargi sisteminin baskani tarafindan verilen cevapta soyle gelmistir Bizim birimimiz dini lider Hameney in emrindedir Biz neyi ne zaman yapacagimizi Dini liderimizle beraber cok iyi biliyoruz Lutfen bize neyi ne zaman yapacagimizi ogretmeyin Ekonomik boyutuKopek baligi lakapli Hasimi Rafsancani Muhammed Hatemi den once 1989 1997 iki donem Iran Islam cumhuriyeti cumhurbaskanligini yapmistir Bir din adami olmasina ragmen siyasetin kurdu ve unlu bir is adami olarak taninir 1988 de Iran Irak Savasinin ateskes kararinin Humeyni tarafindan kabul edilmesinde ve ayrica Hameney in Humeyni nin olumunden sonra dini lider secilmesinde etkili rolu olmustur Devrim oncesi Iran hizla sanayilesmeye dogru gitmekteydi solcu akininin bir urunu olarak ortaya ciktigi dusunulen ve 1963 te tamamlanmis Muhammed Riza Pehlevi nin koy agasinin zoruyla da olsa bir araya toplanip calisan ciftcilere koy agasinin arazisinin bolunup verilmesiyle beraber baski altindan kurtulan koyluler buyuksehirlere akmaya basladi boylece Iran da ciftcilik sektore surekli gerileyerek bugday ihracatcisi durumunda olan Iran hizla ithalatci durumuna dustu Sehirlerde hizla issiz gunluk isci populasyonu artarken bir taraftan devrimin alt gruplarini olusturdu diger yandan da sanayilesmeyi halki memnun etmeyi on planda tutup deneyiminden yenilgiye ugrayan devlet icin vazgecilmez kilmisti Siyasi istikrar ve Ortadogu nun en ozgur ve en guvenilir ulkesi olmasiyla beraber iscinin bol ve ucuz olmasi yabanci sermayeyi cezbediyordu Hizla araba fabrikalari kuruluyor hukumetin destegi ile kucuk yerel sanayiler kendilerini gelistiriyordu Ihracatin onunun acik olmasiyla beraber hizla sanayilesme yasaniyordu O donemde 34Milyon kisi civarindan nufusu olan bir Ortadogu ulkesi icin oldukca iyi bir basariydi Ancak yabanci sermayenin gelmesi solculari Turistlerin gelmesi ise dincileri rahatsiz ediyordu Iran a gelen turistler o donemde halen zamanimizdaki gibi umuma acik iletisim teknolojisinin saglanamadigi topluma kendileriyle beraber yenidunyanin kulturunu getiriyor gencleri dinci ve mollalarin emirlerinden uzaklastiriyordu Iran in ne denli turistik bir ulkeye donusmek uzere oldugu gunumuzde halen ununu koruyan donemin unlu cizgi filmi Pembe Panter filmlerindeki bir bolumde Iran sahillerine yaptigi gezide anlasilabilir Ayrica sanayilesme ve zenginlesme gencleri universitelere ve okullara yonlendiriyor toplumu iyice medreselerden uzaklastiriyordu bu durum Dinci kesimi iyice rahatsiz ediyor gencler ve bir nesil oncesi arasindaki kulturel aciktan yararlanarak insanlari saha karsi kiskirtiyorlardi Solcu dusuncenin halkca tutulma kazandigi o donemde gencler hizla sol fikrini benimsiyor ve gencler de solcu gruba katilarak saha karsi nefret besliyorlardi Muhammed Hatemi Malezya da donemin Rusya devlet baskani Vladimir Putin ile Ekim 2003 Humeyni den sonra erki ve ekonomiye elinde bulunduran zengin zumre yurt disina kacmis yabanci yatirimcilar ulkeyi terk ettirilmistir Kucuk isletmeler ve Carsi Bazari denilen grup yonetime hakim olmustur Bankalar 1 0 devletlestirilmistir Bu durumdan memnun olan kucuk ve buyuk esnaf ayrica diger taraftan da solcu ekip kisa surede husrana ugramislardir Zoraki 4 Kasim 1979 tarihinde ABD buyukelciligini basan Islamci komunist grup diplomatik dokunulmazligi bulunan Amerikali diplomatlari rehin tutarak dunya capinda ciddi bir krize neden olarak kurulan yeni rejimin guvenilmezligine gostererek ambargolarin konmasina ve daha sonra Iran Irak savasi baslamasiyla beraber ticaretin iyice kisitlanmasina ve birdenbire Ortadogu nun en zengin ulkelerinden biri olan ve ayrica Ortadogu nun en ozgur ve en yasanilir ulkesi olan Iran i borc bataginda suruklenen gereksizce 8 yil surecek yiprandirici bir savasin ortasinda bulmuslardir Savasin bitiminde ise bu memnuniyetsizlik icinden cikilmaz bir surecin baslangicina girmis gunumuze kadar uzanmaktadir Ozellikle Mahmut Ahmedinejadin cumhurbaskani olmasiyla beraber 1979 da Ayetullah Humeyni nin bizzat emriyle kurulan ve devrimi karsidevrime koruma amacini guden Devrim Muhafizlari ordusu kendini ulkenin yegane gucu olarak perde arkasinda da olsa ilan etmis ve yari devlet mafyasina donuserek iyice ulkeye hakim olmustur Bu olay ulke genelinde onceden askeri hapishane olarak kurulan Devrim Muhafizlari hapishanelerinin sivil halka acilarak muhaliflerin iskence edildigi yere donusturulmesine kadar gitmistir Devrim muhafizlari bu surec icerisinde muazzam bir yari askeri mafyaya donuserek kendilerinden olmayanlara ekonomik boyutta is sansi tanimamakta ve ulkenin ekonomik kalbini yapilanmasinin ortasinda tutmaktadir Tum sansurlere ragmen cesitli skandalla neden olan bu surecte Mahmut Ahmedinejad hukumeti devlet ihalelerini dini gerekceleri bahane gostererek tek elden Devrim Muhafizlarina bagli sirketlere devretmis ve nadiren acilan davalar da dini lider Hameney tarafindan geri cekilmis ortbas edilmistir Ayni zamanda petrol zengini olarak taninan ve dunyanin Rusyadan sonra en buyuk ikinci dogalgaz rezervlerine sahip olan Iran 1979 oncesi rejiminde yasadigi zengin yasamin aksine vatandaslarina tam bir saglik sigortasi ve emeklilik dahil sunamamaktadir Ulke genelinde issizlik resmi kanallardan 12 olarak aciklanmis olsa da bu rakam Mahmut Ahmedinejad hukumeti tarafindan ucret karsiligi haftalik bir saat calisan kisiye Calisan olarak taninarak saglanmistir ve gercek rakamin 25in uzerinde oldugu soylenmektedir Ayrica Mahmut Ahmedinejad ikinci kez kendini cumhurbaskani ilan ettikten sonra Kadinlari en azinda devlet daireleri ve fabrikalarindan cikarmaya yonelik baslattigi cabada cesitli senaryolar ile kadinlarin devlet memurlugundan cikarilmasina yonelik calisma baslatilmistir Dini ve kulturel gerekceleri bahane gostererek kadinlarin evde oturarak cocuklarin yetismesi icin calismasi gerektigini soyleyen Ahmedinejad ulkeyi simdiye kadar gorulmemis bir ekonomik siyasal ve kulturel bataga surukledigi konusulmaktadir Islam devrimi sonucu devleti ve hukumeti her ikisini birden elinde tutan rejim Petrol gelirlerinden elde edilen dovizin onemli bir kismini Hamas gibi orgutlere devrimi ihrac etme amaciyla aktarmaktadir ve bunu da medyadan gizleme geregi dahil duymamaktadir Iran Afganistan dan Avrupa ve Amerika ya giden uyusturucunun 3 guzergahindan birinin baslangic rotasidir Devrimden once ozellikle Gizli servis SAVAK in kapali perdeler arkasinda yaptigi anlasmalar geregi uyusturucu parselleri Iran da acilmama sartiyla Iran i transit geciyor ozellikle Turkiye uzerinden Avrupaya geciyordu Devrim ile beraber guzergah buyuk sorunlar ile karsilasti zira guc dengeleri iyice sarsilmis yeni hukumet bu ise pek sicak bakmiyordu Ancak Liberallerin tasfiyesiyle beraber para kokusuna mest olmus mollalar hizlica rotayi tekrar kurmus hatta Avrupa ve Turk Mafyasi uyusturucuyu artik daha ucuza ve daha kolay temin ediyordu Uyusturucu isinde iyice pisen kokten dinci grup daha sonraki yillarda yani savas sonrasi halki uyutup muhalif gencleri gucsuz birakma amaciyla ayni uyusturucuyu yurt icinde buyuk miktarda ve cok ucuza genclerin ulasabilecegi sekilde el altindan satmaya baslamislardir Gunumuzde Iran uyusturucu piyasasinda uyusturucu komsu Turkiye den onlarca kat ucuza temin edilebilmektedir Bu durumun neticesinde Birlesmis Milletler raporunda gencler arsinda uyusturucu kullaniminin yayginligi acisindan Iran in dunyada ilk sirada yer aldigini rapor etmislerdir Muhalefetin ender olarak yaptigi konusmalar ve cikardigi gazetelere manset olan bu konuda yer alan cumlelerde Ayetullah Humeyni nin devrim sirasinda sahin kardesi yi uyusturucu kacakciligiyla suclamasina istinaden o zamanlar ulkedeki az miktardaki uyusturucu kullanimi icin suclanacak biri bulunuyordu ancak gunumuzde bu rekorlar icin suclanacak hicbir makam bulunmamaktadir deseler de Mahmut Ahmedinejad klasik olarak onun icin de batiyi ve uydu televizyonlarini suclamistir Tum olaylar goz onunde bulunduruldugunda sadece Merkez Bankasi verilerine bakilarak devrimin ekonomik boyutu soyle degerlendirilebilir 1976 da yani devrimden 3 yil once kisi basina dusen milli gelir 8847100 Iran parasi tum enflasyon ve devaluasyonlara ragmen 1997 de kisi basina dusen milli gelir ise 2497790 Bu rakam 2005 e gelindiginde 5878110 e cikmistir Ahmedinejad donemi geldikten sonra saglikli kayitlar tutulmamis veya bu rakamlar yayinlanmamistir Yapilan elestirilerin 2009 da maksimuma ulasmasiyla beraber Ahmedinejad hukumetinin tayin ettigi Merkez Bankasi muduru elestirilerin yapildigi kaynaklari kurutma amaciyla hicbir aciklama getirmeden gecmis kayitlari dahil web sitesinden kaldirtmistir Devrimi takiben devletlestirilen kurumlarin bircogu Ahmedinejad doneminde hizla ozellestirilmistir Ozellestirmelerin bircogunun Devrim Muhafizlarina bagli sirketlere veya komutanlarinin sahibi oldugu sirketlere verilmesi uzerine devlet mafyasi iddialari guclenmis bircok skandala neden olmustur ancak Ahmedinejad ve dini lider durumu ortbas etmeye calismis ve kimi zaman da acik acik dini gerekceleri bahane ederek Islam in gelecegi icin sirketlerin devrim muhafizlarina bagli olmasinda yarar var demistir Gunumuzde iddialara gore Iran piyasasi 3 grup tarafindan yonetilmektedir 1 Mahmut Ahmedinejad ve devrim muhafizlari en buyuk maddi rant ekibi olarak 2 Hakkinda uluslararasi Interpol arama karari bulunan eski cumhurbaskani Hashimi Rafsancani cocuklari ve ekibi 3 Musluman olmus bir Musevi nin oglu olan devrim doneminde Bazarilerin baskani olan Transfer Haci lakapli ve ekibi Iddialara gore bunlar devlet ozel bankalardan buyuk krediler cekmis ve geri odememistir Politik BoyutuIranli muhalefet lideri Musevi Mir Huseyin Musevi 18 06 2009 protestolarinda Musevi Devrimin ilk yillarinda basbakanlik gorevinde bulunmus devrimde etkin rolu oldugu bilinen bir siyasetcidir 20yillik suskunlugun ardindan ilk kez cumhurbaskanligi secimlerine adayligini koymasinin ardindan 22 05 2009 da Televizyona cikip Ahmedinejadin ekonomi siyasetlerini elestirmesiyle ve Ahmedinejad in 10 un altinda ilan ettigi enflasyonun gercek rakaminin 25in uzerinde oldugunu ilan etmesiyle hayran kitlelerini kendi cevresine toplamis devaminda gelen konusmalari ve kaldirma vaadiyle secmenlerin ilgisini cekmis ve degisim ruzgarinin esmesine neden olmustur Secimlerin ardindan Mahmut Ahmedinejadin 2 kez cumhurbaskani secildigini asla kabul etmemis ve Musevi nin yanlilari 2009 2010 da genis capli protestolar duzenlemisler ancak tamami hukumet tarafinda kanli bastirilmistir Ornegin cikan goruntulerden birinde protestolarin birinde Devrim Muhafizlarina ait bir kamyonet protestoculardan birini ezerek oldurmektedir Iran Irak Savasi Saddam a bagli Irak ordusu 22 Eylul 1980 de buyuk gruplar halinde Hurremsehre saldiriya gecmesiyle iki ulke arasinda savas basladi Savasin nedenleri icin ortak bir fikir birligi bulunmamaktadir ancak Iran ve ozellikle Saddam dan sonraki Irak arasinda yillardan beri sinir krizi yasanmaktaydi Saddam yillardan beri buyuk Petrol rezervlerine sahip Huzistan eyaletine goz dikmisti ve Arap kokenli Huzistan halkini bahane ederek Huzistani Irak topraklarina katmaya calisiyordu Devrimden once kucuk capli sinir catismalari yasanmis birkac kez iki ulkenin hava kuvvetleri birbirine ates acmis birkac ucak dusmustu ancak devrim oncesi Iran ordusunun gucune istinaden Saddam devamli geri cekilmeye mecbur kamisti Saddam ayrica Pers Korfezindeki Iran hakimiyetine de son vermek istiyor Irak guclerinin korfezi ele gecirmesini istiyordu Devrimin zaferini takiben tecrubeli generallerin kursuna dizilmesi ve hava kuvvetleri pilotlarinin tutuklanmasi ve kimi zaman idamiyla beraber Iran ordusu gucsuz kalmis ulkedeki siyasi ve guvenlik kargasasi da Saddam a saldiri zamaninin alarmini vermisti Rehine krizinin yasanmasiyla beraber uluslararasi siyaset de Iran aleyhine cephe tutmus oylesine bir zamanda Iran a saldirmak dunya tarafindan fazla bir tepkiye yol acmayacakti ancak Saddam saldiriyi takip eden 1 yilda ummadigi bir direnis ile karsilasmis art arda bircok Arap ulkesinin de aracilik ettigi orn Suudi Arabistan barisin saglanacagi durumda Iran a odenmesi gereken tazminatin 70 Milyar olarak Arabistan tarafindan karsilanmasini teklif etmisti baris antlasmalariyla Iran a Baris teklifinde bulunmustu her seferinde ise Ayetullah Humeyni nin muhalefetiyle karsilasmis baris saglanamamisti Humeyni ye gore savas Kerbelanin Iran topraklarina katilacagi gune kadar surmesi gerekiyordu Saddam rejiminin 1988 de yeni fuze sistemlerine sahip olmasi ve fuzelerle Tahran i hedef almasiyla beraber Humeyni ateskes antlasmasini imzalamaya mecbur kalmis savas resmen berabere bitse de antlasmanin imzalanma kosullarini dikkate alindiginda Iran maglup sayilmaktadir Savas surecinde resmi rakamlara gore 500 000 kisi civarinda insan hayatini kaybetmis ancak gercek rakamlarin 1 milyon kisi civarinda oldugu dusunulmektedir Savasin bir sonucu olarak Iran ordusu geri donusumsuz bir hasra ugramis kuculmus ve Devrim Muhafizlarinin onunde kucuk bir guc haline donusmus Devrim Muhafizlari ise savas bahanesiyle silahlanmis ve devaminda ordunun 3 kati yillik butceye sahip olmustur Maddi anlamda ise Iki ulkede savas suresince 1 Trilyon hasar meydana geldigi aciklanmis 2003 te Irak in isgalinin ardindan birlesmis milletler tarafindan cikarilan tasarida Irak in Iran a 200 milyar tazminat odemesi gerektigini icermektedir Bu devrimle ABD Orta Dogu daki muttefikini kaybetmistir Devrim sonrasi Iran Fransa ya dolayisi ile Avrupa ya yakin bir anlayisa donusmus ABD den uzaklastigi sanilmis ancak devrimden sadece bir yil sonra bu anlayisin temelli yanlis oldugu kesinlik kazanmistir Devrimden once politik ve askeri anlamda Ortadogu nun en guclu ulkesi Devrim oncesi sah tarafindan satin alinan 202 adet F 14 Tom cat ler ile dunyanin en guclu hava kuvvetleri arasinda 5 sirada yer alan hava kuvveti durumuna gelen ve ayni zamanda Ortadogu nun en eski devleti ve dunyanin en eski devletlerinden biri olan Iran uluslararasi arenada giderek guc kaybetmis ve teroru destekleyen ulkeler arasinda yer almistir Teror devletine donusecegi ABD buyukelciligi baskini ve 444 gunluk rehine krizi doneminden belli olan Islam cumhuriyeti teror olaylarini vatandaslarindan da esirgemeyip cesitli donemlerde muhaliflerini gostermelik mahkemeler yerine yetistirdigi teroristlerce oldurmustur 2009 Cumhurbaskanligi secimlerinde secimlere hile karistirildigi gerekcesiyle cikan olaylarda rejim yetistirdigi kokten dinci ajanlar ve milislerini cesitli olaylarda kullanmis ve ayaklanmis halki sokaklarda oldurmustur Soz konusu ajanlar polis arabasiyla protestoculari ezerek oldurmekten dahi cekinmemislerdir bu konu cesitli haber ajanslarinda halkin cep telefonlariyla cekmis oldugu filmler vasitasiyla haber konusu olmus ve dunya capinda yanki uyandirmistir Ancak Islam cumhuriyeti polisi konuyu tamamiyla yalanlamis ve tekrar olayin yabanci ajanlar tarafindan yapilmis oldugunu one surmustur Ahmedinejad Cumhurbaskani olmadan once Tahran belediye meclisi ve milletvekili olmaya da yeltenmis secimleri kaybetmistir ancak o donemlere ait hile iddialariyla da karsilasmis durum ortbas edilmistir Pehlevi rejiminin son yillarinda ozellikle ABD nin destegi ile SSCB ve Arap dunyasi ozellikle Irak a karsi silahlanan Iran son donemde satin aldigi 202 adet F 14 Tomcatler ile dunyanin en guclu 5 hava kuvvetine sahip olmus ve elindeki guc ile SSCBnin cok yuksek irtifalarda Iran uzerinde ucurdugu bir adet insansiz casus ucagini dusurmeyi basarmisti Olayin ardindan SSCB bir daha Iran uzerinde ucak ucurmayacagini aciklamak zorunda kalmisti Ancak SSCB tarafindan destek goren solcular mollalar gibi silahlanmaya harcanan paraya verdikleri tepkiye bu olaydan sonra siddet vermeye baslamislardi Humeyni ye gore silahlanmaya harcanan para yoksul halka nakit aylik olarak verilebilirdi ayrica ayni paradan elektrik ve su bedava yapilabilirdi Bu vaatler anlatildigi gibi yoksul halkin ilgisini cekiyor Humeyninin cevresinde kitlelerin toplanmasina neden oluyordu Ancak verilen bedava elektrik ve su vaadi sadece Humeyni nin Iran a donusundeki ilk gun mezarliginda yaptigi konusmada bir daha dile getirildi ve bir daha acilmamak uzere dosyasi kapatildi Devrim sonrasi Sah rejimine satilmis olan inanilmaz gucteki askeri malzeme basta ABD olmak uzere bati ulkelerini ayrica komsu ulkeleri de korkutuyordu Devrimin zaferini takiben gecici hukumet baskani olan Mehdi Bazargana ABD tarafindan sunulan teklifte F 14 Tomcatler ve AIM 54 Phoenix fuzeleri basta olmak uzere bircok guclu ve pahali silah ABD ye iade edilecek ve ABD Iran a odedigi parayi iade edecekti Orduya ihtiyaci olmadigini soyleyen ve Ortadogu nun en guclu ordusuna sahip olmayi istemeyen bir rejim icin iyi bir firsat olarak degerlendirilen plana verilen olumlu yanita ragmen iki taraf uzerinde fiyat uzerindeki anlasmazlik nedeniyle asla bu degis tokus gerceklestirilemedi ancak ABD teslim etmesi gereken son F 14 Tomcati Iran a teslim etmedi Aslinda degis tokusun gerceklesmemesi Iran icin cok buyuk bir sansin habercisiydi zira butcesinin 85ini silahlanmaya ayIran Irak gelecek sene karisik ve savunmasiz kalan Iran a saldiracak ve bu silahlar saldiri karsisinda saskin kalan ulkeyi kurtarmakta cok onemli bir rolu ustleneceklerdi Mahmut Ahmedinejad Rusya cumhurbaskani Dmitry Medvedev ile gorusurken Ahmedinejad konusmalarinda kullandigi daima elestirilere hedef olmustur Ornegin bir konusmasinda muhaliflerine hitaben soyle demistir Aydin tipine burunurler halbuki bir oglak kadar bile dunyadan anlayacaklari yoktur Bircok kisi sokaklara dokulen milyonlarca Iran halkinin yani sira Ahmedinejad in 2 kez Cumhur Baskani secilmesini Devrim Muhafizlari nin bir darbesi olarak nitelendirmis dunyada cesitli ulkelerin devlet baskanlari onu kutlanamamistir Ayrica secimlerdeki rakipleri ve halkin buyuk cogunlugu asla sonuclari kabul etmemistir Islam devrimi sonucu olarak is basina gelen ilk hukumet liberal Islami bir hukumet olsa da mollalarin cesitli oyunlariyla saf disi birakilan liberal kesimden kalan son yasalar ise Mahmut Ahmedinejad hukumeti tarafindan yok edilmis ulke diplomatlari tasfiyeye edilmeye baslanmistir Dini lidere bagli olamayan kimse kamu personeli olarak calisamayacak sloganiyla harekete gecen Ahmedinejad tarafindan tasfiye edilmeden once yurt disindaki bircok diplomat elciliklerden kacmis ve siginma talebinde bulunmustur Haber ajanslarina verdikleri demeclerle yanki uyandiran Iran diplomatlarin kacisini hicbir zaman Ahmedinejad hukumeti kabul etmemistir Dunya capinda 2009 Kasim ayninda yapilan nukleer pazarlik olayi Iran in son diplomatik cabasinin yikimi olarak kabul edilen olayda diplomatlarin yaptigi anlasma dini lider tarafindan protestosuyla sonuclanmis ulke genis capli bir ambargoya suruklenmistir Devrim surecinin sonucunda 1979 dan sonra ilkenin politik gecmisine bakildiginda ulke bir Ortadogu ulkesi olarak zirveden dususe gecmis terore verdigi destekle uluslararasi arenada aciz bir ulke halkinin gozunde dusman olarak benimsenen neredeyse politikaci olarak tepede bulunanlarin tamami Devrim muhafizlarina mensup askerlerden olusan karanlik gecmislere sahip kimi zaman devletin tepesinde yer alan kisilerin isimlerinin dahil sahte oldugu orn Humeyni nin gercek soyadi Mustafi Hashimi Rafsancani ninki ise Behbahani oldugu ortaya cikmistir kisilerce yonetilen bir devlet durumuna gelmistir Mahmud Ahmedinejadin ise devrim muhafizlarina mensup bir asker olarak Iran Irak savasinda cepheye gidip gitmedigi istihbarat teskilatina mensup olup olmadigi yurt disi operasyonlarda tetikci olarak gorev alip almadigi halen mechul olsa da bir kismi kendi tarafindan digerleri ise istihbarat orgutleri ve muhalifler tarafindan iddia edilmektedir Su anda Ahmedinejad in 21 bakanindan 16 sinin Devrim Muhafizi askeri olduklari iddia edilse de 5 inin durumu kesindir Savunma bakani olarak atanan Arjantin de Musevilerin derneginde 85 kisinin olumune neden olan bombalama olayindan zanli olarak incelemeye alinip mahkemede suclu bulunmus Interpol tarafindan kirmizi bultenle arama karari bulunan eski devrim muhafizlari yurt disi operasyon birimi olan komutani Bu olayda Vahidi ile beraber 2 kez cumhurbaskanligi yapmis dunyanin en zenginleri arasinda cesitli iddialar olsa da ilk 50 de bulunan donemin Dis isleri bakani Istihbarat bakani Devrim muhafizlari komutani Iran Arjantin buyukelciligi gorevlileri ve ve bir de Hamas operasyon komutani ye arama emri cikartildi ancak politik baskilarla beraber Cumhurbaskani Hashimi Rafsanjani ve dis isleri bakani Velayati nin arama emri kaldirilmistir Ancak yillar sonra Kasim 2009 da konuyla ilgilenen Arjantin yargiclarindan Carlos M Islam cumhuriyetiyle is birligi yaparak soz konusu kisilerin olayla baglantilarini kanitlayan belgelerin gizlenmesinde ve olayin aydinlanmasini engellenmesinde rolu oldugu iddiasiyla yargilanmistir Iran Interpol ulkesi olmasina ragmen gunumuze kadar diger 5 kisi tutuklanamamistir SonucAhmedinejad in Cumhurbaskani olmasini protesto eden protestocular Haziran 2009 Protestolar 2010 da da surmus ancak Ahmedinejad bu olaylarin tamamini yabancilarin bazi insanlari kandirmasiyla olustugunu ve bunlarin tamaminin kandirilmis kucuk insanlar oldugunu beyan etmis asla istifa etmeyecegini bildirmistir Protestolar daima zor kullanarak bastirilmaya calisilmis protestolarda hemen daima eli bos olan militanlari telefonlariyla da olsa protestoculari goruntulemeye calismis devaminda kim olduklarinin belirlenip tutuklanacaklari ile tehditte bulunmustur Polis ise atesli silah kullanmadiginda soklu coplar veya guc kullanarak olaylari bastirmaya calismistir Tum protestolar birden fazla olu ile sonuclanmis kimi zulumler polis tarafindan kullanilan plastik sacmali pompali tufeklerin yakin mesafeden protestocunun kafasina ateslenmesiyle olusmus ancak olumlerin cogu inki bkz Nida Aga Sultan in olumu gibi gayriresmi silahli olan militanlari tarafindan olmustur Protestolari takip eden gunlerde bircok tutsaktan bir daha haber alinamamis kimi zaman hapishanelerde olen tutsaklarin cenazesi sessizce defnedilmis aylar sonra ailelerine bir sekilde haber sizmistir Islam Devrimi sonucu anlatildigi gibi Iran da yasam kosullari iyice zorlasmis ve giderek diktatorlugun siddeti artan hukumetin halka baskisi artmaktadir Bu baskinin sonucu 2009 da bir halk isyanina donusmus ancak bu isyan da kanli bir sekilde bastirilmaya calisilmistir Devrimden once monarsik bir hukumete sahip olsa da halkin temel gecimini saglayan hukumetin yerini devrime destek veren egitimsiz halki arttirmaya cabalayan bir hukumet almistir Devrimin ilk yillarinda Humeyni tarafindan dogum kontrol yontemlerinin haram ilan edilmesiyle baslayan nufus arttirma politikasi tarafindan yenilenmis 2010 da Ahmedinejadin aciklamasina gore her yeni cocuga 10 000 000 Riyal 1 500 TL para odenecegi bildirilmis surgundeki muhalifler tarafindan sert bir sekilde elestirilmistir Devrim oncesi 34 000 000 nufusa sahip olan bir ulke olarak Iran da saglik hizmetleri devlet bunyesinde gerceklesip saglik hizmeti icin hicbir sekilde sigorta primi dahil alinmaz iken gunumuzden ulkede sigorta primini odeyen vergi mukelleflerine dahil tam bir saglik hizmeti verilememektedir Ayrica devrimden once piyasada gencler ve ozellikle universite mezunu gencler icin bol is bulunur iken gunumuzde Ahmedinejad hukumetinin haftada bir saat ucret karsiligi calisan kisiyi calisan hesaplamasiyla dahil issizlik orani 25i asmaktadir yonlendirilen elestirilere yanit olarak soyle demistir herkes bizim 25lik issizlik oranimizi goruyor ama hic kimse kalan 75i Islam cumhuriyeti calistiriyor demiyor Ayrica fabrikalarin kapanmasi veya maas vermemesini takiben olusan protestolar ozellikle onun doneminde kanli bastirilmis ve aylarca bircok fabrika maas odememistir Devrimi takiben yasanan ABD buyukelciligini basip rehine olayinin yasanmasiyla beraber Amerika tarafindan Ambargo uygulanan Islam Cumhuriyetine uygulanan ambargo yasalari devaminda gelen muhaliflerin ve Shapour Bakhtiyar gibi eski devlet buyuklerinin Iran disinda teror edilmesi Arjantin Museviler merkezi bombalama olayi Avusturya da bizzat Ahmedinejad tarafindan yapildigi iddia edilen Kurt liderlerinin teroru ve ozellikle olayi ile beraber Ambargo Avrupa ya sicramis Ahmedinejadin nukleer politikalariyla beraber Birlesmis Milletler tarafindan art arda siki ambargo planlari uygulanmistir Bu ambargolar her ne kadar hukumet tarafindan onemsiz tasvir edilse de suphesiz ki ulkede genis ticari kayiplara neden olmustur Ayrica bu ambargolar ve ozellikle nin yoksullastirip sahiplenme politikasi olarak bilinen aksiyonlariyla fabrikalar art arda kapanmis petrol disi ulke ihracati 2009 da 1978 in 3te birini dahil gorememistir Ozgurluk yonunden degerlendirildiginde Islam devrimi Medyanin ozgurlesecegi sloganiyla zafere ulasmis ancak Agustos 1979 dan gunumuze kadar yuzlerce gazete kapatilmis hicbir ozel TV Radio yayinina izin verilmemistir adi verilen Devrim Muhafizlari nin sivil kolu kuruldugu gunden beri Islam cumhuriyetinin gayriresmi baski kolunu olusturmus muhalifleri bastirmakta basrolu oynamistir Ornegin 1998 de ilk kez sesini yukselten ogrencileri kaldiklari yurtta baskina ugramis baskin 3 gencin olumuyle sonuclanmistir Baska bir ornek dunyanin tepkisini ceken 2009 da Ahmedinejadin secimi kazandigini ilan etmesi uzerine cikan protestocular da tarafindan kanli bastirilmaya calisilmistir Olaylar halkin tepkisini cekmis ve Karargahi onunde toplanmislardir yasal olarak bagli olsalar da sivil kol olduklarindan baris zamaninda silah bulundurma yetkisi olamayan bir kurum olmasina ragmen karargahin catisina cikan milisler halka direkt kursun yagdirmaya baslamislar ve bircok kisinin olumune neden olmuslardir komutani Ayetullah Talib Shapour Bakhtiyar in 1979 da verdigi bir roportajda muhabirin neden karakola giren devrimcilere ates acildi sorusuna verdigi eger devrimciler askeri bir alani basarlarsa asker silahini korumak zorundadir cevaba istinaden orasi askeri bir alandir silahini korumak zorundadir demistir Halbuki silah bulundurma yetkisi yok ayrica protestolar karargahinin onunde sessiz bir sekilde suruyordu bu olay dunya capinda genis bir tepkiye neden olmustur Tabi besij bununla yetinmedi ozellikle 2009dan itibaren uyguladigi baskiya hiz veren milisler ozellikle Ahmedinejada tepkisini ilan etmek icin careyi her aksam catidan Allah u Ekber demekte bulan halkin Allahu ekberin duyuldugu evleri basip tum evi dagitmislardir Olayin yansimasi Birlesmis milletler insan haklari konseyi ve dunya af orgutune kadar gitmis komutani sivil bir kurulus olup herhangi bir uniformaya sahip olmadigini unutarak soyle aciklama getirmistir onlar yabanci guclere bagli kimseler ve adini bozmak icin uniformasi giyerek bu isleri yapiyorlar olaylar bunlarla sinirli kalmamis sozlerinin devami diger devlet buyuklerinden de gelmistir ve bircok tutsak TV de yabanci gucler ile irtibatta olduklarini itiraf etme zorunda birakilmis olay trajik komik bir hal almistir zira adaylarin bircogu bir biriyle uyusmayan ve sadece Islam cumhuriyeti yararina olan komik itiraflara imzalarini atmak zorunda kalmis devaminda kimi idama mahkum edilmistir Aslinda bu itiraflar yeni bir olay degildi Devrimin ilk yillarindan beri muhalifleri Televizyona cikarip bu itiraflar tarzinda cumleleri onlarin agzindan umuma yayinliyorlardi hapisten bir turlu kurtulup kacan muhalifler yurt disinda roportajlarinda bu itiraflari ailelerine dokunulmasin diye soylediklerini ve imzaladiklarini anlatmislardir 2003 te da icinde bulundugu bir ekip Mehdi Bazarganin kurucusu oldugu Iran halkinin ozerklik ve Ozgurlugu savunuculari topluluguna mensup olma sucuyla tutuklanmis ve TV de buna benzer itiraflarda bulunmuslardi Bu olay ile ilgili yazilan Hacinin ziyafetinde kitabinda yurt disina kacan bu kisiler onlari itiraflari imzalamaya zorlayan iskencecilerin icinde gunumuzde radikal bir Islam cumhuriyeti dini lider Hamaney ve Ahmedinejad yanlisi olan ve devamli protestocularin yargilanip idama mahkum edilmesi gerektigini vurgulayan devlet gazetesi genel yayin yonetmeni de bulundugunu ifade etmislerdir Bu grupta hapisten kurtulanlarin cogu kisa sure sonra olmuslerdir Devrim ile beraber Iran a donen Humeyni nin yaninda oturan ve yabanci muhabirlerin sorularini Humeyni icin Farscaya ceviren Humeyni nin Paris teki danismani ve hakkinda KGB ajani olduguna dahil iddialar da bulunan secimleri Beni sadr e kaybettikten sonra iktidara ulasmaya calisan mollalar tarafindan inzivaya suruklenmis ve 1982 de Humeyni nin evini bombalamaya calistigi gerekcesiyle tutuklanmis devaminda televizyonda benzer sekilde itiraflarda bulunmus idama mahkum edilmisti Daha sonraki Kutpzadenin CBC muhabiri olan eski nisanlisi tarafindan yazilan Aynadaki Adam adli kitapta soyle yazmaktadir olaylar cigirindan cikmisti Sadiga artik bu ulkenin onun yeri olmadigini ve devrimin onlarin amacindan fazlaca saptigini soyledim ve Iran i terk etme teklifinde bulundum ancak sadik aynen soyle cevap verdi bu devrim Iran icin bir kabusu armagana getiri ve ben bu kabusun Iran getirilmesi icin buyuk bir rolu ustlendim o yuzden cezami cekmem gerekiyor ve Iran da kalip kaderimle yuzlesecegim ce daha sonra kendi anilarinda idamiyla ilgili soyle yazmaktadir Duydum ki haci Ahmet Humeyni nin oglu hapiste Kutbzadeye sen bunu kendi iyiligin icin soyle ben babami seni affetmesi icin ikna edecegim demis ve devamin kutbzade ona guvenerek bu itiraflari etmis ve kursuna dizilmisti Yine de olayin takibinde aldigim haberlere gore Humeyni nin evindeki kuyuya patlayici dokme olayi tamamen yalan olup gucunu elinden almak icin bir bahaneymis cunku hukumet kutbzadenin amacini Humeyni yi oldurup Shariatmadariyi yerine gecirmek oldugunu iddia etmisti Populer kulture etkileri2016 cikisli 1979 Revolution Black Friday adli video oyununda oyuncular Iran Islam Devrimi sirasinda Riza Sirazi adinda foto muhabirini canlandirmaktadir 2007 yapimli animasyon filmi Persepolis Islam Devrimi ndeki kucuk bir kizi anlatir 2012 yapimli Ben Affleck in yonettigi ve oynadigi aksiyon filmi Operasyon Argo Iran rehine krizi ni konu etmektedir Kaynakca Robin Wright The Last Great Revolution Turmoil and Transformation in Iran 2000 ABD Ceviri Seniz Turkomer Son Buyuk Devrim 2001 Dogan Yayincilik ISBN 975 6612 05 3 The Shah and the Ayatollah Iranian Mythology and Islamic Revolution ISBN 0 275 97858 3 Feridun Huveyda Devrim oncesi 13 yil basbakanlik gorevinde bulunmus devrim sonrasi idam edilen Emir Abbas Huveyda nin kardesi Khomeinism Essays on the Islamic Republic University of California Press 1993 ISBN 978 0 520 08503 9 YILMAZ KUBRA 6 Ekim 2020 Iran Devrimi ve Dis Politikada Nukleer Enerji Kuresel Siyaset 1 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2020 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Abrahamian Iran Between Two Revolutions 1982 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mayis 2010 Tortured Confessions Prisons and Public Recantations in Modern Iran University of California Press 1 edition 1999 ISBN 978 0 520 21866 6 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 6 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2010 25 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2010 6 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2010 a b c Ayetullah Halhali nin Anilari خاطرات آیت الله خلخالی Sadik Halhali 11 baski ISBN 9645918049 http www etemaad ir Released 86 04 07 228 htm olu kirik baglanti 5 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2010 http www bbc co uk persian Iran 2009 11 091103 si montazeri usembassy shtml 2 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2010 2 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 5 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 6 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 11 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 http www nytimes com 1998 02 08 weekinreview correspondence Iran explain it again please who says i can t wear a hat html sec amp spon amp pagewanted all Arsivlenmis kopya 23 Kasim 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 http www bbc co uk persian Iran 2010 05 100521 l07 Iran89 fridaypraying janati hejab shtml 11 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2010 5 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Arsivlenmis kopya 4 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2010 Hatta Ayetullah Halhali nin Anilari Farsca خاطرات آیت الله خلخالی kitabinda nasil sah ve cevresindekileri idama mahkum ettim adinda bir bolum var Ayetullah Huseyin Ali Munteziri nin Anilari Avrupa Iranli Yayincilar Dernegi basimi Arsivlenmis kopya 7 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 5 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 16 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2010 http edition cnn com WORLD 9704 10 germany Iran olu kirik baglanti http Iranhrdc org english pdfs Reports murder at mykonos report pdf olu kirik baglanti http www Iranian com Pesar 2004 July Nojeh index html olu kirik baglanti a b Arsivlenmis kopya 19 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 28 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mayis 2010 http www Iranpressnews com source 076756 htm olu kirik baglanti http www bbc co uk persian Iran story 2005 08 050802 sm moghadasi shtml 10 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2010 12 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 4 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mayis 2010 http www scidev net en news Irans scientific brain drain reaching critical m html olu kirik baglanti a b 13 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2010 http www Iranpressnews com olu kirik baglanti http www Iranpressnews com source 076431 htm olu kirik baglanti http www Iranpressnews com source 076427 htm olu kirik baglanti http www Irannewsnow com 2009 09 rafsanjani olu kirik baglanti The Unthinkable Revolution in Iran Kurzman 2004 Iran Devlet Yapilanmasinda Ic Dinamiklerin Etkisi olu kirik baglanti Behcet Canturk un anilari Soner Yalcin 7 baski 2000 ISBN 975 6709 11 1 Arsivlenmis kopya 27 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 a b Arsivlenmis kopya 29 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 13 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mayis 2010 Abrahamian History of Modern Iran 2008 Molavi Afsin 2005 The Soul of Iran Norton Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2010 Norman Kempster Iran ready to Come Back F 14 Fighters The Los Angeles Times 29 03 1979 http www bbc co uk persian Iran story 2007 11 071107 mf interpol shtml a b http www bbc co uk persian Iran 2009 10 091001 wmt menem charged shtml Arsivlenmis kopya 29 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 23 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 http www dwelle de dw article 0 5146428 00 html olu kirik baglanti Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2010 http www bbc co uk persian Iran story 2006 08 060827 mv workers sanandaj shtml Arsivlenmis kopya 5 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 Arsivlenmis kopya 28 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 http www bbc co uk persian Iran 2009 06 090614 si election worldreax shtml Arsivlenmis kopya 24 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2010 Jerome Carole The Man In The Mirror A True Inside Story Of Revolution Love And Treachery In Iran ISBN 978 1550130485 5 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2010 http www bbc co uk persian Iran 2009 07 090701 vd ir88 confessions shtml bw nb amp mp wm amp news 1 amp ms3 18 amp ms javascript true amp bbcws 2 Narcisse Evan 5 Nisan 2016 1979 Revolution Black Friday The Kotaku Review Ingilizce Kotaku 20 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mart 2019 Wikimedia Commons ta Iran Islam Devrimi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir