2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu

2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu, 16 Nisan 2017'de gerçekleşen halk oylamasıdır. Seçmenler, mevcut Türkiye Anayasası'nın 18 maddesi üzerindeki değişikliklerini oyladı. Hükûmetteki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ve kurucularından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından desteklenen madde değişiklikleriyle ilgili tartışmalar uzun süre devam ettikten sonra muhalefetteki Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) desteğiyle birlikte meclisten geçerek halk oylaması kararı alındı. Değişiklik paketi, yürürlükteki parlamenter sistemin kaldırılarak yerine başkanlık sisteminin getirilmesini, başbakanlık makamının ortadan kaldırılmasını, meclisteki vekil sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) yapısında değişiklikler yapılmasını içermektedir.

2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
Türkiye, parlamenter sistemi kaldırıp başkanlık sistemini benimseyerek partili cumhurbaşkanına yürütme yetkisi vermeli mi? Başbakanlığa son vererek cumhurbaşkanı ile onun atayacağı cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlardan oluşan bir hükûmet sistemi benimsemeli mi? Hem cumhurbaşkanına hem meclise seçimleri yenileme yetkisi verip ikisinin seçimlerinin birlikte yapılmasını kabul etmeli mi? Seçilme yaşını 25'ten 18'e düşürmeli ve milletvekili sayısını 550'den 600'e yükseltmeli mi? Mahkemelerin tarafsızlığına anayasada yer vermeli ve HSYK'nın yapısını değiştirmeli mi?
Yer	Türkiye ve yurt dışı temsilcilikleri
Tarih	16 Nisan 2017 (7 yıl önce) (2017-04-16)
Sonuçlar Oylar % Evet 25.157.463 %&0000000000000051.41000051,41 Hayır 23.779.141 %&0000000000000048.59000048,59 Geçerli oylar 48.936.604 %&0000000000000098.27000098,27 Geçersiz ve boş oylar 862.251 %&0000000000000001.7300001,73 Toplam oy 49.798.855 %100.00 Kayıtlı seçmen/katılım 58.291.898 %&0000000000000085.43000085,43
İl bazında sonuçlar   Evet —   Hayır
Resmi Sonuçlar

Türkiye anayasa değişikliği referandumu  16 Nisan 2017 Pazar
Anketler
Kampanyalar
EVET	HAYIR
Renkler, oy pusulasına göre ayarlanmıştır
Galeri: Fotoğraf, Ses, Video

Anayasa değişikliği teklifi ilk olarak AK Parti tarafından 2011 genel seçimlerinin hemen peşine duyuruldu ancak meclisteki tüm partilerden oluşan anayasa komisyonunun fikir birliğine ulaşamaması üzerine geri çekildi. 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan'ın cumhurbaşkanı koltuğuna oturmasıyla birlikte başkanlık sistemine geçiş tartışmaları hız kazanarak daha çok gündeme geldi ve hem Haziran 2015 genel seçimlerinde hem de Kasım 2015 genel seçimlerinde AK Parti'nin en önemli seçim politikalarından biri oldu. Mayıs 2016'da başbakanlığı ortadan kaldıracak anayasal değişiklik konusunda Erdoğan'la anlaşmazlıklar yaşayan Ahmet Davutoğlu görevden istifa ederek yerine en önemli gündeminin anayasa değişikliği olduğunu söyleyen Binali Yıldırım geldi. Geçmişte birçok kez başkanlık sistemine karşı olduğunu dile getiren MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, Ekim 2016'da değişiklik teklifini meclise getirmesi için hükûmete çağrı yaptı ve süreçte iş birliği içinde olabileceklerini duyurdu. Bir aylık görüşmelerin ardından Aralık'ta teklif üzerinde anlaşmaya varan AK Parti ve MHP, böylece önerinin referanduma sunulması için gerekli olan meclis onayı sürecini başlattı.

20 Ocak 2017'de beşte üç oy sayısı 330'u aşarak 339 oy toplayan anayasa değişikliği teklifi meclisten geçerek referandum kararı verildi. Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), oylamalar sırasında gizli oy kullanılması gerekirken açık oy kullanılması gibi çeşitli usulsüzlükler yaşandığını belirtti.

Arka plan

Başkanlık sistemi, 2005'te Adalet Bakanı Cemil Çiçek tarafından önerildi ve Başbakan Erdoğan tarafından desteklendi. Bu süre zarfından sonra başkanlık sistemine geçiş Adalet ve Kalkınma Partisi liderleri tarafından "yeni anayasa" ile birlikte birçok kez açık bir şekilde dile getirildi. Ekim 2016'da partinin Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı, Nisan 2017'nin değişiklik için referandum tarihi olacağını açıkladı. Kasım 2016'da AK Parti, getirmeyi istediği sistemin adının başkanlık sistemi değil cumhurbaşkanlığı sistemi adıyla anılacağını duyurdu. Bunun üzerine değişiklik teklifinin destekçisi olan (hükûmete yakın medya), kullanmakta olduğu başkanlık sistemi adını terk ederek cumhurbaşkanlığı sistemi adını kullanmaya başladı.

Anayasa değişikliği

İlk teklifler

10 Aralık 2016'da AK Parti ile MHP, 21 maddelik anayasa değişikliği önerisi üzerinde görüşmek için bir araya geldi ve referanduma gidilmesi için gerekli olan meclis onayı sürecine geçmek için milletvekillerinden imza toplamaya başladı. Komisyon görüşmelerinden sonra iptal edilen üç maddeyi de içeren tüm değişiklik teklifiyle ilgili detaylar aşağıda listelenmiştir:

Önerilen değişikliğin açıklaması
Teklif no.	Madde	Değişiklik
1	Madde 9	Bağımsız olduğu zaten belirtilen mahkemeler için ayrıca "tarafsız" ibaresi eklendi.
2	Madde 75	Türkiye Büyük Millet Meclisindeki koltuk sayısı 550'den 600'e yükseltildi.
3	Madde 76	Milletvekili seçilme yaşı 25'ten 18'e indirildi ve maddedeki "yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar" kısmı kaldırıldı. Yerine "askerlikle ilişiği olanlar" ibaresi konularak bu durumdaki kişilerin milletvekili olamayacağı belirtildi.
4	Madde 77	Meclis seçimleri için süre dört yıldan beş yıla çıkarıldı. Milletvekili ve cumhurbaşkanı seçimlerinin beş yılda bir aynı gün yapılması kararlaştırıldı.
(Komisyon tarafından çıkarıldı)	Madde 78	Bir partinin seçim listesinde yer alan tüm kişilere "yedek milletvekili" statüsü verilerek meclisteki bir milletvekili ölürse ya da üyeliği iptal edilirse bir yedek milletvekilinin o kişinin yerine geçeceği öngörüldü. Ayrıca seçimlere katılan her partinin en az iki olmak üzere aday sayısının %5'inden daha çok yedek milletvekili adayı göstermesi kararına yer verildi. Bağımsız adaylardan ise bir yedek milletvekili adayı göstermesi istendi. Savaş durumunda milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılamazsa mecliste seçimleri bir yıl erteleme ve mevcut durumun değişmemesi hâlinde ertelemeyi tekrarlama hakkı verildi.
5	Madde 87	Meclisin, bakanları ve hükûmeti denetleme yetkisi ile Bakanlar Kuruluna belirli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma hakkı verme yetkisi kaldırıldı.
5	Madde 89	Cumhurbaşkanının veto ettiği kanunun meclis üye tam sayısının salt çoğunluğuyla (301) kabul edilebileceğine karar verildi.
6	Madde 98	Meclis, Bakanlar Kurulunu ve cumhurbaşkanı yardımcılarını meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru aracılığıyla denetleme yetkisine sahip oldu. Cumhurbaşkanı yardımcılarının yazılı soru cevaplama süresinin 15 gün olduğu belirtildi.
7	Madde 101	Cumhurbaşkanı aday olacak kişiler son yapılan seçimlerde tek başına veya başka bir partiyle birlikte en az %5 oy almış partiler tarafından veya 100 bin seçmen tarafından aday gösterilebileceği belirtildi. Seçilen cumhurbaşkanının bundan sonra seçildiği partiyle ilişiğini kesmek zorunda olmadığı kararlaştırıldı.
8	Madde 104	Cumhurbaşkanı hem devletin hem de hükûmetin başı ilan edilerek başbakanlık kaldırıldı. Yardımcılarını ve bakanları atayıp görevlerine son verme yetkisine sahip oldu. Kendisine anayasa değişiklikliği yapan kanunları gerekli görürse halkoyuna sunma ve yürütmeyle ilgili konularda "cumhurbaşkanlığı kararnamesi" çıkarma yetkisi verildi. Ayrıca cumhurbaşkanının dört yıllık üniversite mezunu olması şartı değiştirilerek "yükseköğrenim yapmış" olması şartı getirildi.
9	Madde 105	Cumhurbaşkanının bir suçtan dolayı sorgulanabilmesi için meclisteki milletvekili tam sayısının beşte üçünün oyunun gerektiği şartı getirildi. Ayrıca cumhurbaşkanının Yüce Divan'a gitmesi için tam sayının üçte ikisinin sağlanması kararlaştırıldı.
10	Madde 106	Cumhurbaşkanına kendisine bir veya birden fazla yardımcı atama yetkisi verildi. Makamın boşalması hâlinde 45 gün içinde yeni seçim için süre verildi. Cumhurbaşkanı yardımcısının yeni cumhurbaşkanı seçilesiye kadar cumhurbaşkanlığına vekalet edeceği belirtildi. Genel seçime bir yıl veya daha az süre kalmışsa milletvekili seçiminin de cumhurbaşkanı seçimiyle yenilenebileceği, genel seçime bir yıldan fazla süre kalmışsa seçilen cumhurbaşkanının milletvekili seçimlerine kadar görev yapabileceği ve kalan bu sürenin cumhurbaşkanlığının görev süresi açısından iki dönemden biri sayılmayacağı ifadelerine yer verildi. Cumhurbaşkanı yardımcıları veya bakanlar için işledikleri iddia edilen bir suça dair meclis soruşturmasının milletvekili tam sayısının beşte üçünün oyu ile mümkün olması ve aynı kişilerin Yüce Divan'a gönderilmesi için tam sayının üçte ikisinin oyunun gerektiği kararlaştırıldı.
11	Madde 116	Cumhurbaşkanının kendisine ve meclisin üye tam sayısının beşte üçüne seçimleri yenileme hakkı verildi. Her iki tarafın da görev ve yetkilerinin, yeni cumhurbaşkanının ve meclisin göreve başlamasına kadar devam etmesine karar verildi. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclisin seçimleri yenilemesine karar vermesi halinde cumhurbaşkanının bir defa daha aday olabileceği belirtildi.
12	Madde 119	Cumhurbaşkanına olağanüstü hâl ilan etme yetkisi ve meclise bunu onaylama, süresini uzatma veya kaldırma yetkisi verildi. TBMM'nin savaş haricinde olağanüstü hâli dört aya kadar uzatabileceği belirtildi ancak üst üste olağanüstü hâl ilan edebilme yetkisi kısıtlanmadı. Ayrıca cumhurbaşkanının olağanüstü hâl sürecininde yayımladığı kararnamelerin de meclis tarafından görüşülüp karara bağlanacağı belirtildi.
(Komisyon tarafından çıkarıldı)	Madde 123	Cumhurbaşkanı, üst düzey kamu görevlileri atamalarına ilişkin usul ve esasları belirleme hakkına sahip oldu.
(Komisyon tarafından çıkarıldı)	Madde 126	Cumhurbaşkanı, merkezi idare kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarının kuruluş, görev, yetki ve sorumluklarını düzenleme hakkını elde etti.
13	Madde 125	Cumhurbaşkanın bütün işlemlerine yargı yolunun açık olduğuna yer verildi.
13	Madde 142	Savaş durumu olmadığı sürece disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkeme kurulmasına son verildi.
13	Madde 146	Askeri mahkemeler kaldırıldığı için, Anayasa Mahkemesi'ndeki 17 olan üye sayısı 15 olarak değiştirildi. Bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ibaresinin kaldırılmasına karar verildi. Anayasa Mahkemesi'nde cumhurbaşkanının seçtiği üye sayısı 14'ten 12'ye düşerken, meclisin halihazırda bulunan üç üye atamasında değişiklik yapılmamasına karar verildi.
14	Madde 159	Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı "Hâkimler ve Savcılar Kurulu" olarak değiştirildi, üye sayısı 22'den 13'e, daire sayısı üçten ikiye düşürüldü. Kurulun dört üyesinin cumhurbaşkanı tarafından, yedi üyesinin meclis tarafından atanmasına karar verildi. Adalet Bakanı ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı'nın kuruldaki üyeliği değişmedi.
15	Madde 161	Cumhurbaşkanının bütçe kanun teklifini malî yılbaşından en az yetmişbeş gün önce meclise sunması gerektiği ve milletvekillerinin bütçe için gider artırıcı veya gelir azaltıcı öneride bulunamayacağı kararlaştırıldı. Bütçenin süresinde yürürlüğe girememesi hâlinde geçici bütçe kanunu çıkarılacağı, eğer geçici bütçe kanunu da çıkarılamazsa yeni bütçe kabul edilene kadar bir önceki yılın bütçesinin yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacağı ifadelerine yer verildi.
16	Çeşitli maddeler	Özellikle hükûmetin yetkilerinin cumhurbaşkanına geçmesini içeren değişiklikler olmak üzere anayasanın bazı maddelerinde yukarıda sıralanmış maddelere uyum sağlamak için değişiklikler yapıldı.
16	Madde 123	Kamu tüzelkişilikleri düzenleme yetkisinde belirtilen ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak ifadesinin kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle olarak değiştirilmesine karar verildi.
17	Geçici Madde 21	Bir sonraki cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçimlerin 3 Kasım 2019'da gerçekleşeceği belirtildi. Buna rağmen meclisin erken seçim kararı alması durumunda her iki seçimin de aynı gün yapılacağı ifadesi de eklendi. Bu kanunun onayını takip eden otuz gün içinde Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyelerinin seçilmesine ve kanun yürürlüğe girer girmez askerî mahkemelerin kaldırılmasına karar verildi.
18	Çeşitli maddeler	2, 4 ve 7 numaralı değişiklerin yeni seçimlerin ardından yürürlüğe girmesine ve geçici madde hariç diğer değişikliklerin yeni seçilen cumhurbaşkanı yemin ettikten sonra yürürlüğe girmesine karar verildi. Cumhurbaşkanının tarafsız statüsünün ise referandum onayı alır almaz sona ereceği bildirildi.

Meclis Anayasa Komisyonu

AK Parti, anayasa değişikliği teklifini Meclis Başkanı İsmail Kahraman'a sunuyor, Aralık 2016.

Meclis Anayasa Komisyonu önerilen değişiklikleri inceliyor, Aralık 2016.

AK Parti'nin 316 milletvekili tarafından imzalandıktan sonra 21 maddelik anayasa değişiklik teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına gönderildi ve daha sonra Meclis Anayasa Komisyonunda görüşmelere başlandı. AK Parti milletvekili Mustafa Şentop'un başında olduğu komisyonun çalışmaları, planlanan tarihten bir ay önce, Aralık 2016'da, başladı. 25 üyesi bulunan Meclis Anayasa Komisyonundaki dağılım, partilerin meclisteki koltuk sayısı baz alınarak ortaya çıkmıştı ve 15 üye AK Parti'den, beş üye CHP'den, üç üye HDP'den ve iki üye MHP'dendi. Komisyonda çoğunluğa değişiklik teklifini öneren AK Parti sahip olduğu için basındaki eleştirmenler değişiklik paketinin görüşmelerinden hemen hemen hiç sürpriz beklemiyordu. Görüşmeler sırasında yüksek olan gerginlik yüzünden zaman zaman milletvekilleri arasında fiziksel kavgalar yaşandı.

Meclis Anayasa Komisyonu, önerilen tüm değişiklikleri meclis onayına sunmadan önce değiştirme veya reddetme yetkisine sahipti. Komisyon bazı önerilerde küçük değişiklikler yaptı, örneğin ilk taslakta 12 olarak geçen Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üye sayısını 13 olarak değiştirdi. Önerilen 21 maddeden üç maddenin tekliften çıkarılmasına karar vererek önerilen madde sayısını 18'e düşürdü. Mecliste herhangi bir nedenle sandalyesi boşalan milletvekilinin yerine başka bir milletvekilinin geçmesini öngören "yedek milletvekilliği" statüsünü içeren beşinci öneri, komisyonun çalışma usulüne ilişkin tartışmalar eşliğinde değişiklik teklifinden çıkarıldı. AK Parti milletvekilleri, mecliste koltuk edinmeye çalışan kişiler tarafından tehdit edileceklerini ve can güvenliklerinin tehlikeye gireceğini belirtince değişiklik tekliften çıktı. Beşinci maddeye ek olarak cumhurbaşkanına üst düzey kamu görevlileri atamalarına ilişkin usul ve esasları belirleme hakkına veren 14. madde ile cumhurbaşkanına merkezi idare kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarının kuruluş, görev, yetki ve sorumluklarını düzenleme hakkını veren 15. madde de reddedildi.

30 Aralık'ta komisyon çalışmalarını tamamladı ve sonuç olarak 21 değişiklikten üçü tekliften çıkarıldı.

Meclis Anayasa Komisyonu sonuçları
Değişiklik	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21
Sonuç	Y	Y	Y	Y	N	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y	N	N	Y	Y	Y	Y	Y	Y

Meclis oylaması

Milletvekilleri anayasa değişikliği teklifini oyluyor, Ocak 2017.

Meclis Anayasa Komisyonundaki görüşmelerin tamamlanmasının ardından 18 maddelik değişik teklifi oylamaları için meclis oylaması süreci başladı. Teklifin referanduma sunulması için beşte üç oy çokluğu olan 330 oyu, doğrudan uygulamaya geçmesi için üçte iki oy çokluğu olan 367 oyu alması gerekmekteydi. AK Parti yetkilileri, oylamalar öncesinde 367 barajı geçilse dahi halk oylaması yapılmaksızın değişikliklerin uygulanmayacağını bildirmişti.

Meclis, önerilen değişikliklerin oylamasını iki turda tamamladı. İlk tur değişikliklerin yeterli desteği alıp almayacağının bir göstergesi olarak kabul edildi ve tüm partiler değişikliklerle ilgili olarak genel kurulda söz alarak fikirlerini sundu. İkinci turda ise partiler değişiklikle ilgili açıklamalar yapmadı. Turlardan ikincisinin sonucu değişiklik teklifinin referanduma gidip gitmeyeceği ya da doğrudan uygulamaya konulacağı konusunda belirleyici oldu. Baraj konusunda aynı sayılar korunmakla birlikte ikinci turdan 330'un altında onay çıkması hâlinde değişiklik teklifi meclisten geçmemiş olacaktı.

Toplam koltuk sayısı 550 olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde 537 milletvekili oylamaya katıldı. Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) 11 milletvekili henüz kanıtlanmamış terörizm suçlamalarından dolayı tutuklu olduğu için oylamalarda yer alamadı, tutuklu milletvekilleri anayasa görüşmelerinin iç tüzüğe aykırı olduğunu bildirerek durdurulmasını isterken geriye kalan 48 HDP'li milletvekili ise oylamaları boykot etti. Meclis Başkanı İsmail Kahraman ise hastaneye kaldırıldığı için oy kullanamadı, yerine geçici başkanlık eden Ahmet Aydın ise meclis başkanlarının oylamaları katılmaması kuralı nedeniyle oy veremedi.

Toplamda 537 milletvekili oylamaya katılabilecekti ve bunlardan 315'i AK Parti'den, 133'ü CHP'den, 48'i HDP'den ve 39'u MHP'dendi; bunlara ek olarak iki bağımsız vekil bulunmaktaydı. MHP milletvekillerinden 6 kişi değişiklik teklifine karşı olduklarını belirterek 'Hayır' diyeceklerini açık bir şekilde duyurunca 'Evet' oyunun fire olmaksızın 348 olması tahmin edildi. CHP'nin 133 milletvekili ile iki bağımsız vekil Aylin Nazlıaka ve Ümit Özdağ da oylamada 'Hayır' diyeceğini açıkladı. HDP ise oylamayı boykot etti.

Partilere göre oyların teorik olarak dağılımı
Parti			Genel başkan(lar)	Parti oyu	Toplam milletvekili	Oy kullanmaya uygun	Evet	Hayır	Grafiksel gösterim
	AK Parti	Adalet ve Kalkınma Partisi	Binali Yıldırım	Y Evet	317	315	315	0
	CHP	Cumhuriyet Halk Partisi	Kemal Kılıçdaroğlu	N Hayır	133	133	0	133
	HDP	Halkların Demokratik Partisi	Selahattin Demirtaş / Figen Yüksekdağ	N Hayır	59	48	Boykot
	MHP	Milliyetçi Hareket Partisi	Devlet Bahçeli	Y Evet	39	39	33	6
		Bağımsızlar		N Hayır (ikisi de)	2	2	0	2	Milletvekilleri partilerine göre renklendirilmiştir. Siyah renk, oy vermeye uygun olmayan vekilleri göstermektedir.
Toplam					550	537	348	135	Y Referandum

Meclis oylaması 9 Ocak'ta başladı ve oylamanın ilk turu 15 Ocak'ta tamamlandı. Değişikliğe karşı olan milletvekilleri, ara verilmeksizin aynı gün içinde birden çok maddenin oylandığına dikkat çekerek acelecilik olarak nitelendirdikleri bu durumu eleştirdi. Oylamalara usulsüzlük tartışmaları gölge düşürdü; CHP milletvekilleri, AK Parti yönetiminin hangi oyu kullanacağı belirsiz olan kendi milletvekillerini 'Evet' oyuna zorlamak için yasalar tarafından izin verilmediği hâlde açık oy kullanımını şart koştuğunu ifade ederek oylama sırasında açık oy kullanan AK Parti milletvekillerinin fotoğraf ve videolarını çekti. AK Parti milletvekilleri, kendilerini açık oy kullanırken görüntüleyen kişilere tepki gösterdi ve bu yüzden hükûmet ile muhalefet vekilleri arasında zaten yaşanan sözlü tartışmalar zaman zaman fiziki kavgaya dönüştü. CHP'li vekil Fatma Kaplan Hürriyet, AK Parti Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş ile Başbakan Binali Yıldırım'ı açık oy kullanırken görüntülediği için AK Parti milletvekilleri tarafından darp edildi. Bazı milletvekilleri fiziki kavgalar sonucunda hastaneye kaldırılırken tartışmalar sırasında meclis kürsüsünde yer alan €15.000 değerindeki bir mikrofon kayboldu. Oylamanın ikinci turu ise 20 Ocak'ta tamamlandı ve teklifin tüm maddeleri meclisten geçti. Onaylanan değişikliği yürürlüğü koymak için yapılan nihai oylama referandum sınırı olan 330'u geçerek 339 oyla kabul edildi ancak doğrudan yürürlüğe girmesi için gerek olan 367 barajının altında kaldı.

Teklif	Konu	Birinci tur				İkinci tur				Sonuç
		Katılan milletvekili	Evet	Hayır	Diğer	Katılan milletvekili	Evet	Hayır	Diğer
	Oylamaya başlama teklifi	480	338	134	3	486	345	140	1	Y
1	Mahkemelerin tarafsızlığı	484	347	132	5	485	342	139	4	Y
2	Milletvekili sayısının artırılması	480	343	133	3	486	342	137	6	Y
3	Milletvekili seçilme yaşı	485	341	139	5	486	342	138	6	Y
4	Beş yılda bir aynı gün seçim	486	343	139	4	486	342	140	4	Y
5	Meclisin yetki ve sorumluluğu	354	343	7	4	485	342	138	5	Y
6	Meclisin denetim yetkileri	483	343	137	3	484	340	136	8	Y
7	Cumhurbaşkanının seçimi	482	340	136	6	483	339	138	6	Y
8	Cumhurbaşkanının görevleri	481	340	135	6	483	341	137	5	Y
9	Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu	485	343	137	5	481	340	136	5	Y
10	Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar	483	343	135	5	481	342	135	4	Y
11	Seçimlerin yenilenmesi	483	341	134	8	484	342	138	4	Y
12	Olağanüstü hâl	482	344	133	5	484	343	136	5	Y
13	Askerî mahkemelerin kapatılması	482	343	133	6	487	342	139	6	Y
14	HSYK	483	341	133	9	486	342	141	3	Y
15	Bütçe düzenlemeleri	483	341	134	8	486	342	141	3	Y
16	Diğer maddelerdeki değişiklikler	482	341	134	7	485	341	139	5	Y
17	Yeni sisteme geçiş için geçici madde	484	342	135	7	488	343	142	3	Y
18	Partili cumhurbaşkanı & değişikliklerin yürürlük tarihi	481	344	131	6	488	339	142	7	Y
Teklifin tamamının oylanması (referandum için 330, doğrudan uygulanması için 367 oy)

Kampanya

Haziran'ın düzenlediği bir mitingde değişiklik teklifine karşı açılan "Başkanlığa Hayır" dövizleri.

2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kampanya çalışmaları için çalışmalar, teklif meclis onayından geçtikten hemen sonra başladı. Ancak devam eden olağanüstü hâl koşullarında referandum yapılıp yapılamayacağına dair tartışmalar ortaya çıktı; olağanüstü hâlin referandumdan önce kaldırılacağı hükûmet tarafından dile getirilse de bu gerçekleşmedi. Ayrıca önceki yıl peş peşe gerçekleşen ve yüzlerce kişinin ölümüne sebep olan bombalı saldırılar yüzünden mitinglerde güvenliğin sağlanmasına yönelik kaygılar dile getirildi.

Kampanyalar kapsamında teklifin destekçisi ve AK Parti'nin kurucularından Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın kırk şehirde 'evet' oyu toplamak için miting yapacağı ve mitinglerin ana mesajının, CHP'nin argümanına tepki olarak gelişen "Rejim değil sistemin değişiyor." olacağı açıklandı. Erdoğan'ın yanı sıra AK Parti Genel Başkanı ve Başbakan Yıldırım'ın da anayasaya değişikliğini onaylamaya seçmenleri ikna etmek için mitingler düzenleyeceği belirtildi. Mitinglerde Yıldırım, "PKK, FETÖ ve HDP 'hayır' dediği için 'evet' diyeceklerini" ifade etti. Değişiklik teklifinin bir diğer destekçisi MHP'nin Genel Başkanı Bahçeli'nin ise açıkhava mitingleri düzenlemek yerine salon toplantısı düzenleyeceği öğrenildi. MHP milletvekili İsmail Ok, partisinin yönetiminin kendi tabanını 'evet' oyu vermeye ikna edemeyeceğini bildiği için miting yapmayacağını iddia etti. Parti yönetiminin aksine partiden ihraç edilen MHP'li muhalifler, referanduma kadar olan süreçte değişiklik teklifinin onaylanmaması yönünde kampanya yürütmek için "Türk Milliyetçileri 'Hayır' Diyor" adıyla yeni bir platform oluşturdu.

'Hayır' oyu için mitingler yapacak olan ana muhalefet partisi CHP, mitingler boyunca parti bayrağı yerine yalnızca Türk bayrağı kullanılacağını açıkladı. Genel Başkan Kılıçdaroğlu, "propaganda koşullarının eşit olması gerektiğine" dikkat çekerek 'hayır' diyeceklere sansür uygulanacağını öne sürdü. Ayrıca "Referandumda AKP devletiyle mücadele edeceğiz; valisi, paşası, emniyet müdürü, tapu müdürüyle hep beraber neden bu referandumda 'evet' oyu verilmesini savunan bir devlet çıkacak karşımıza." sözlerini söyledi.BBC Türkçe'den Türey Köse, referandum kampanyası sırasında CHP'nin "MHP tabanına ulaşmak ve bu tabandaki kaygıları 'hayır'a çevirmek için HDP ile birlikte görünmekten kaçınacağını" aktardı. Eş genel başkanları tutuklu olan ve 'hayır' destekçisi olan HDP'nin sözcüsü Bilgen ise "etkin ve güçlü bir muhalefetle" propaganda yapacaklarını duyurdu.

Ocak 2017'den itibaren referandumda 'hayır' oyu için çalışma yürüten kişilere yönelik saldırı, tehdit ve gözaltılar kayıtlara geçti. Maltepe'de referandumda 'hayır' için afiş asan bir kişi silahlı saldırıya uğrarkenAntalya'da ve Kadıköy'de ise 'hayır' oyu için propaganda yapan bazı kişiler polis tarafından gözaltına alındı.Facebook'ta elinde tuttukları silahlarla kendi fotoğraflarını paylaşarak "başkanlık sistemine 'hayır' diyenleri" beklediğine dair tehditte bulunan iki kişi de gözaltına alınarak haklarında Türkiye Anayasasına göre "halkı kin ve düşmanlığa tahrik" suçundan işlem yapıldı.TKP'nin 'hayır' propagandası için dağıttığı bildiriler "cumhurbaşkanına hakaret" suçlamasıyla toplatıldı.

CHP Konya Milletvekili Mustafa Hüsnü Bozkurt Halk TV televizyon kanalında Halk Arenası adlı programa katıldı. Konuşmasının sonlarında izleyicileri ayağa kalkmaya davet ederek, "16 Nisan'da %60,65 Hayır çıkacak. Ama evet çıksa bile kimse heveslenmesin, yine Samsun'dan çıkarız ve sizi de yedi sülalenizi de İzmir'den denize dökeriz. Ortalığı yıkarız ama yine de devleti yönetmenize izin vermeyiz" diyerek tehdit edici ifadeler kullandı.

Nisan 2017'den itibaren referandumda 'evet' oyu için çalışma yürüten kişilere yönelik uzun namlulu silahlarla saldırılar, fiziki saldırılar ve tehdit edici ifadeler kayıtlara geçti. AK Parti Muradiye İlçe Başkanı İbrahim Vanlı'nın içerisinde bulunduğu iki araçlı konvoya terör örgütü PKK tarafından uzun namlulu silahlarla saldırı gerçekleştirildi. Saldırıda bir güvenlik görevlisi hayatını kaybetti bir kişi de yaralandı. Beşiktaş'ta AK Parti tarafından anayasa değişikliği halk oylaması çalışmaları kapsamında kurulan çadıra saldırı yapıldı. Tarsus'ta Ak Parti Mersin milletvekili Hacı Özkan, AK Parti Tarsus İlçe Başkanı İbrahim Gül ve parti üyelerine bir grubun taşlı saldırıda bulunması sonucu 5 kişi hafif yaralandı. İzmir'de evet mitingine gidenlere bir kişi tarafından sözlü ve fiziki saldırıda bulunuldu. Saldırı sonrası saldırgan polis ekiplerince gözaltına alındı. Antalya Muratpaşa ilçesinde 16 Nisan'daki halk oylaması için evet standı açan Ak Parti gençlik kolları üyesi 2'si kadın üç kişiye yönelik saldırı olduğu iddia edildi. Olay sonrası iki tarafın şikayetçi olması üzerine kişiler Antalya Emniyet Müdürlüğü'ne sevk edildi.

Eleştiriler

CHP vekili Şenal Sarıhan, değişiklik teklifine karşı yapılan ve polis müdahalesiyle karşılaşan protestolar sırasında basın açıklaması yapıyor.

CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel, partisinin değişiklik teklifine karşı olduğunu duyuruyor.

MHP vekilleri Özcan Yeniçeri, Ümit Özdağ ve Yusuf Halaçoğlu anayasa değişiklik teklifine karşı olduklarını duyuruyor.

Değişiklik teklifi, özellikle güçler ayrılığı ilkesinin, hükûmetin denetlenebilirliğinin ve meclisin sorgulanabilirliğinin ortadan kaldırıldığı gerekçeleriyle muhalefet partilerinden ve sivil toplum örgütlerinin sert tepkilerine maruz kaldı. Kemal Gözler ve İbrahim Kaboğlu gibi anayasa profesörleri, değişikliklerin meclisi neredeyse tamamen güçsüz kılarak yasama, yürütme ve yargı güçlerini cumhurbaşkanının eline vereceğini belirtti. 4 Aralık 2016'da Atatürkçü Düşünce Derneği, Birleşik Kamu İş Konfederasyonu ve Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) tarafından anayasa değişikliğine karşı Ankara'da düzenlenecek olan miting Ankara Valiliği tarafından yasaklandı; bunun üzerine adı geçen oluşumlar tarafından yapılan yürüyüşte başkanlık sisteminin laik ve demokratik hukuk devleti değerlerini tehdit ettiği belirtilerek değişiklik teklifinin iptali çağrısı yapıldı.

İlk başta değişiklik teklifi, AK Parti'nin anayasa planlarını uzun zamandır eleştiren ana muhalefetteki CHP'den karışık geri dönüşler aldı. Teklif kamuoyuna duyurulduktan ve 10 Aralık'ta meclise teslim edildikten sonra Başbakan Binali Yıldırım, teklifteki beş maddenin CHP'nin tarafından onaylandığını bildirdi. Buna karşılık CHP'den olumsuz değerlendirmeler geldi; Parti Sözcüsü Selin Sayek Böke, değişikliklerin esasında bir "padişahlık teklifi" olduğunu savundu. CHP Grup Başkanvekili Levent Gök, değişikliklerin ülkedeki "140 yıllık parlamenter sisteme ve demokrasiye ağır bir darbe indirileceğini" belirtti. Partinin diğer bir Grup Başkanvekili Özgür Özel ise bakanların meclis tarafından sorgulanmasını imkânsızlaştırdığına ve meclisi güçsüz bir hâle getirdiğine dikkat çektiği teklifin bir "rejim değişikliği" olduğunu söyledi. CHP milletvekili Selina Doğan, popülizmin bir sonucu olarak gördüğü değişiklik teklifinin "hem Avrupa'nın hem de diğer medeni dünyanın değerleriyle örtüşmediğini" ve bu yüzden Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik sürecini bitirebileceğini dile getirdi. Yine CHP'den bir diğer vekil Cemal Okan Yüksel ise teklifteki altı maddenin "Suriye lideri Esad'ın anayasasından bire bir alındığını" ve yerli bir anayasa değişikliği olmadığını öne sürdü.

Başta Devlet Bahçeli olmak üzere MHP'nin parti yönetimi anayasa değişiklik teklifini açıkça desteklese de, hem anayasa değişikliğinin kendisi hem de partinin teklif için AK Parti ile görüşmeler yapması partinin tabanı olan ülkücülerin ezici çoğunluğu tarafından olumsuz bir şekilde karşılandı. AK Parti'ye sıkıntı yaşadığı tartışmalı durumlarda bugüne kadar destek veren ve bu sebeple hem diğer partilerden hem de kendi içinden AK Parti'nin "arka bahçesi", "can simidi" ve "yedek lastiği" olduğu yönündeki eleştirilere maruz kalan MHP'nin anayasa değişikliği teklifine de destek vermesi partiyi ikiye böldü. 24 Ekim'de MHP'nin 39 milletvekilinden beşi bir açıklama yaparak partilerinin duruşunun aksine anayasa değişikliğine karşı olduklarını ilan etti. Genel başkanlık için Bahçeli'nin rakibi olan ve teklife karşı çıktığını açıklayan Ümit Özdağ, Kasım'da partiden ihraç edildi. Anket kuruluşu Gezici, Aralık'ta yaptığı bir ankete göre MHP seçmeninin üçte ikisinin değişiklik teklifine karşı olduğunu ve diğer partiler arasında en çok kararsız seçmen kitlesini oluşturduğunu öne sürdü. 27 Aralık'ta MHP milletvekili Kadir Koçdemir de teklife karşı olduğunu açıkça duyurdu.

Değişiklik teklifi yayımlandıktan sonra HDP sözcüsü Ayhan Bilgen, içeriğin anti-demokratik olduğunu ve yargı bağımsızlığı ilkesine ters düştüğünü belirterek eleştirilerini sundu. Teklifin mevcut anayasa ihlallerini hukuki bir zemine oturtmaya çalıştığını iddia eden Bilgen, bu teklifle birlikte kanun ve hukuk sınırları olmaksızın "kararname" ülkenin yönetileceğini ve bunun yargı tarafından da denetlenemeyeceğini söyledi. Ancak 18 Aralık'ta HDP milletvekili Kadri Yıldırım'ın Türkiye Kürtlerine "üniter yapı içerisinde bir statü" verilmesi ve Kürtçe anadilde eğitim hakkının tanınması durumlarında değişiklik teklifini reddetmek için bir gerekçe olmadığına dair açıklaması tekrar basına yansıdı. Bunun üzerine HDP'nin AK Parti tarafından yapılan değişiklikleri destekleyebileceği yönündeki spekülasyonlar oluştu; Sözcü'den Can Ataklı, MHP desteğinin AK Parti için daha önemli olduğu ve bu yüzden AK Parti'nin MHP tarafından desteklenmeyecek olan HDP iş birliğine teşebbüs etmeyeceğini yazdı. 21 Aralık'ta CHP ve HDP'nin değişiklik teklifinin mevcut anayasaya aykırı olduğuna dair meclise verdiği önergeler reddedildi.

Siyasi partilerin kararları

Son genel seçime katılan partiler
Seçim	Parti			Genel başkan(lar)	Siyasi pozisyon	Kay.
Y Evet		AK Parti	Adalet ve Kalkınma Partisi	Binali Yıldırım	Sağ
		MHP	Milliyetçi Hareket Partisi (parti yönetimi)	Devlet Bahçeli	Aşırı sağ
		BBP	Büyük Birlik Partisi (parti yönetimi)	Mustafa Destici	Aşırı sağ
N Hayır		CHP	Cumhuriyet Halk Partisi	Kemal Kılıçdaroğlu	Merkez sol
		MHP	Milliyetçi Hareket Partisi (parti içi muhalefet)	Devlet Bahçeli	Aşırı sağ
		HDP	Halkların Demokratik Partisi	Selahattin Demirtaş / Figen Yüksekdağ	Sol
		Saadet	Saadet Partisi	Temel Karamollaoğlu	Aşırı sağ
		BBP	Büyük Birlik Partisi (parti içi muhalefet)	Mustafa Destici	Aşırı sağ
		VATAN	Vatan Partisi	Doğu Perinçek	Aşırı sol
		HAK-PAR	Hak ve Özgürlükler Partisi	Refik Karakoç	Merkez sol
		HKP	Halkın Kurtuluş Partisi	Nurullah Ankut	Aşırı sol
		DP	Demokrat Parti	Gültekin Uysal	Merkez sağ
		KP	Komünist Parti		Aşırı sol
		DSP	Demokratik Sol Parti	Önder Aksakal	Merkez sol
		LDP	Liberal Demokrat Parti	Gültekin Tırpancı	Merkez
		Millet	Millet Partisi	Aykut Edibali	Sağ
		DYP	Doğru Yol Partisi	Çetin Özaçıkgöz	Merkez sağ
Tarafsız		BTP	Bağımsız Türkiye Partisi	Haydar Baş	Sağ

Diğer partiler
Seçim	Parti			Genel başkan(lar)	Siyasi pozisyon veya görüş	Kay.
Y Evet		HÜDA PAR	Hür Dava Partisi	Zekeriya Yapıcıoğlu	Aşırı sağ
		Yeni Dünya	Yeni Dünya Partisi		Merkez sağ
CY Koşullu evet		Osmanlı	Osmanlı Partisi	İbrahim Ünye	Aşırı sağ
N Hayır		Yeşil Sol	Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi	/ Naci Sönmez	Sol
		HEPAR	Hak ve Eşitlik Partisi	Yücel Savaş	Üçüncü görüş
		ÖDP	Özgürlük ve Dayanışma Partisi	Kolektif liderlik	Sol
		EMEP	Emek Partisi	Selma Gürkan	Sol
		ANAP	Anavatan Partisi	İbrahim Çelebi	Merkez sağ
		SEP	Sosyalist Emekçiler Partisi	Güneş Gümüş	Sol
		DBP	Demokratik Bölgeler Partisi	Emine Ayna	Sol
		DİP	Devrimci İşçi Partisi		Aşırı sol
		EHP	Emekçi Hareket Partisi		Aşırı sol
		ESP	Ezilenlerin Sosyalist Partisi	Çiçek Otlu	Aşırı sol
		SYKP	Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi	/	Aşırı sol
		TKP	Türkiye Komünist Partisi		Aşırı sol
		TSİP	Türkiye Sosyalist İşçi Partisi		Aşırı sol
		DSİP	Devrimci Sosyalist İşçi Partisi	Meltem Oral / Şenol Karakaş	Aşırı sol
		YP	Yurt Partisi	Sadettin Tantan	Merkez sağ
		AYP		Serap Gülhan	Merkez sol
		İKP	İşçi Kardeşliği Partisi	Mehmet Şadi Ozansü	Aşırı sol
		TİKP	Türkiye İşçi Köylü Partisi	İsmail Durna	Aşırı sol
		Dev-Parti	Devrimci Halk Partisi	Celal Özcan	Aşırı sol
		AP	Adalet Partisi	Vecdet Öz	Merkez sağ
		TBP	Türkiye Birlik Partisi	Hüseyin Ekici	Merkez sol
		EYP	Evrensel Yol Partisi	Metin Güler	Sol
		Büyük	Büyük Türkiye Partisi	Tevfik Diker	Sağ
		DGP	Demokratik Genç Parti	Erkin Çözeli	Merkez
		Ulusal Parti	Ulusal Parti	Gökçe Fırat Çulhaoğlu	Sol
		TURAN	Büyük Turan Hareketi Partisi	Varol Esen	Aşırı sağ
		MTP	Milliyetçi Türkiye Partisi	Ahmet Yılmaz Büyükekmekci	Sağ
		ÖSP	Özgürlük ve Sosyalizm Partisi	Sinan Çiftyürek	Aşırı sol
		HHP	Hak ve Huzur Partisi	Gürsel Yıldız	Merkez
		HTKP	Halkın Türkiye Komünist Partisi	Emre Yağan	Aşırı sol
		CİHAP	Cihan Partisi	Kürşad Emre Öğretmek	Merkez
		Anayol		Zafer Maden	Sağ
		TÜHAP	Türkiye Halk Partisi	Mehmet Çetin	Merkez
		MMP		Ahmet Kaya	Sol
		ASP		Cavit Kayıkcı	Sağ
		İDP	İşçi Demokrasisi Partisi	Oktay Çelik	Aşırı sol
		TKH	Türkiye Komünist Hareketi	Erkan Pınarbaşı	Aşırı sol
		Devrimci	Birleşik Devrimci Parti	Ufuk Göllü	Sol
		KP	Kadın Partisi	Benal Yazgan	Sol
		TİVEP		Rıfat Derya Sercan	Sol
		1920 TKP	Toplumcu Kurtuluş Partisi	Şener Ataş	Aşırı sol
Tarafsız		Hak Parti	Hak ve Hakikat Partisi	Dursun Güneş & Serkan Aslan	Aşırı sağ
Boykot		PAK	Kürdistan Özgürlük Partisi	Mustafa Özçelik	Sol
		PSK	Türkiye Kürdistan Sosyalist Partisi	Mesut Tek	Sol

Anketler

Sonuçlar

Evet oylarının illere göre oranı

Hayır oyları illere göre oranları

İllere göre sonuçlar

Şehir	Kayıtlı Seçmenler	Oylayan insan sayısı	Geçerli oylar	Geçersiz oylar	Evet	Evet (%)	Hayır	Hayır (%)	Katılım oranı (%)
Adana	1.511.884	1.302.341	1.281.208	21.133	536.265	41,85	745.021	58,15	86,14
Adıyaman	391.115	336.098	329.957	6.141	230.434	69,83	99.567	30,17	85,93
Afyonkarahisar	501.742	446.104	435.854	10.250	281.377	64,58	154.317	35,42	88,91
Ağrı	293.340	208.469	202.528	5.941	87.145	43,06	115.224	56,94	71,07
Aksaray	261.232	220.403	215.746	4.657	162.795	75,57	52.623	24,43	84,37
Amasya	242.873	219.528	215.727	3.801	121.217	56,29	94.136	43,71	90,39
Ankara	3.860.847	3.467.364	3.415.697	51.667	1.669.047	48,87	1.746.320	51,13	89,81
Antalya	1.639.364	1.429.278	1.403.836	25.442	574.644	40,94	828.862	59,06	87,18
Ardahan	67.650	54.178	52.984	1.194	23.460	44,36	29.420	55,64	80,09
Artvin	128.132	108.868	106.478	2.390	49.982	46,95	56.483	53,05	84,97
Aydın	795.526	699.772	686.887	12.885	245.431	35,74	441.276	64,26	87,96
Balıkesir	919.852	824.390	810.339	14.051	368.817	45,53	441.157	54,47	89,62
Bartın	144.930	124.867	120.904	3.963	67.739	56,03	53.160	43,97	86,16
Batman	329.509	273.462	264.515	8.947	96.424	36,48	167.917	63,52	82,99
Bayburt	57.071	46.772	46.060	712	37.620	81,67	8.446	18,33	81,95
Bilecik	151.865	137.448	134.821	2.627	65.897	48,89	68.895	51,11	90,51
Bingöl	175.142	137.171	132.260	4.911	95.959	72,67	36.087	27,33	78,32
Bitlis	194.243	152.573	148.022	4.551	87.871	59,36	60.163	40,64	78,55
Bolu	221.967	197.371	193.847	3.524	120.733	62,29	73.101	37,71	88,92
Burdur	194.288	173.499	169.001	4.498	87.393	51,73	81.556	48,27	89,3
Bursa	2.109.773	1.885.058	1.856.692	28.366	987.667	53,21	868.610	46,79	89,35
Çanakkale	398.024	359.839	353.965	5.874	139.995	39,55	213.940	60,45	90,41
Çankırı	130.649	110.757	108.740	2.017	79.872	73,46	28.856	26,54	84,77
Çorum	387.151	346.172	340.208	5.964	219.394	64,5	120.814	35,5	89,42
Denizli	736.208	664.554	651.182	13.372	289.876	44,53	361.109	55,47	90,27
Diyarbakır	992.819	801.500	776.822	24.678	251.995	32,42	524.827	67,58	80,73
Düzce	262.542	236.676	232.598	4.078	163.955	70,55	68.427	29,45	90,15
Edirne	308.502	272.510	267.420	5.090	78.877	29,50	188.469	70,50	88,33
Elazığ	406.636	342.529	335.394	7.135	240.773	71,82	94.449	28,18	84,23
Erzincan	154.333	135.686	133.719	1.967	80.908	60,50	52.816	39,50	87,92
Erzurum	484.753	410.871	403.596	7.275	300.545	74,50	102.869	25,50	84,76
Eskişehir	636.858	567.634	558.617	9.017	236.807	42,43	321.273	57,57	89,13
Gaziantep	1.180.938	982.983	967.090	15.893	603.894	62,44	363.198	37,56	83,24
Giresun	327.882	271.898	266.896	5.002	164.575	61,69	102.219	38,31	82,93
Gümüşhane	101.312	74.105	72.651	1.454	54.601	75,16	18.050	24,84	73,15
Hakkâri	162.006	131.017	126.793	4.224	40.940	32,35	85.630	67,65	80,87
Hatay	1.018.200	892.478	879.383	13.095	401.057	45,64	477.724	54,36	87,65
Iğdır	117.904	90.461	88.553	1.908	30.844	34,86	57.629	65,14	76,72
Isparta	310.003	271.693	265.726	5.967	148.868	56,04	116.775	43,96	87,64
İstanbul	10.529.030	9.340.205	9.207.590	132.615	4.479.747	48,65	4.727.761	51,35	88,71
İzmir	3.179.748	2.832.920	2.790.403	42.517	870.860	31,22	1.918.700	68,78	89,09
Kahramanmaraş	719.927	629.154	619.744	9.410	458.093	73,95	161.386	26,05	87,39
Karabük	173.150	150.064	146.615	3.449	89.042	60,73	57.574	39,27	86,67
Karaman	171.482	151.676	147.675	4.001	94.247	63,85	53.370	36,15	88,45
Kars	181.880	141.812	139.109	2.703	70.893	50,99	68.131	49,01	77,97
Kastamonu	278.876	232.890	227.608	5.282	147.567	64,84	80.013	35,16	83,51
Kayseri	932.483	834.477	822.636	11.841	557.172	67,75	265.203	32,25	89,49
Kilis	81.705	70.583	69.373	1.210	44.513	64,13	24.895	35,87	86,39
Kırıkkale	197.697	169.078	166.262	2.816	103.614	62,44	62.335	37,56	85,52
Kırklareli	270.019	242.929	239.126	3.803	68.553	28,67	170.568	71,33	89,97
Kırşehir	163.309	138.471	135.883	2.588	72.362	53,30	63.389	46,70	84,79
Kocaeli	1.301.355	1.166.946	1.147.261	19.685	650.174	56,69	496.716	43,31	89,67
Konya	1.475.597	1.298.525	1.274.212	24.313	928.516	72,88	345.598	27,12	88
Kütahya	421.028	379.510	371.589	7.921	261.242	70,29	110.410	29,71	90,14
Malatya	543.742	471.869	465.177	6.692	323.631	69,57	141.537	30,43	86,78
Manisa	1.031.668	933.101	914.008	19.093	417.267	45,67	496.458	54,33	90,45
Mardin	455.288	374.330	365.386	8.944	149.558	40,96	215.581	59,04	82,22
Mersin	1.247.662	1.096.490	1.077.359	19.131	387.627	35,99	689.508	64,01	87,88
Muğla	691.124	611.470	601.091	10.379	184.520	30,73	415.901	69,27	88,47
Muş	225.416	177.955	172.684	5.271	87.314	50,56	85.370	49,44	78,95
Nevşehir	207.762	182.270	179.211	3.059	117.548	65,59	61.663	34,41	87,73
Niğde	236.211	201.836	201.836	4.268	118.150	59,82	79.344	40,18	85,45
Ordu	549.249	454.428	444.872	9.556	275.344	61,90	169.481	38,10	82,74
Osmaniye	350.988	299.183	293.778	5.405	169.652	57,81	123.811	42,19	85,24
Rize	245.097	208.495	205.186	3.309	155.030	75,56	50.157	24,44	85,07
Sakarya	690.429	616.766	606.975	9.791	412.849	68,08	193.588	31,92	89,33
Samsun	941.614	812.278	798.235	14.043	507.267	63,56	290.837	36,44	86,26
Şanlıurfa	1.029.644	861.730	845.908	15.822	599.092	70,82	246.812	29,18	83,69
Siirt	176.845	147.212	142.486	4.726	68.242	47,93	74.143	52,07	83,24
Sinop	155.463	130.162	126.975	3.187	73.488	57,90	53.437	42,10	83,73
Şırnak	255.760	214.666	207.089	7.577	58.828	28,41	148.213	71,59	83,93
Sivas	433.325	374.007	368.134	5.873	262.506	71,30	105.683	28,70	86,31
Tekirdağ	710.364	632.095	622.595	9.500	242.627	38,98	379.809	61,02	88,98
Tokat	417.661	365.070	359.023	6.047	226.999	63,27	131.772	36,73	87,41
Trabzon	568.504	484.270	475.989	8.281	316.298	66,47	159.573	33,53	85,18
Tunceli	60.801	50.912	50.337	575	9.844	19,58	40.429	80,42	83,74
Uşak	262.877	237.260	232.316	4.944	109.270	47,04	123.017	52,96	90,26
Van	619.947	468.593	453.159	15.434	193.584	42,72	259.575	57,28	75,59
Yalova	172.160	147.039	144.637	2.402	71,59	49,73	72.708	50,27	85,41
Yozgat	295.051	246.192	242.249	3.943	179.543	74,24	62.291	25,76	83,44
Zonguldak	447.774	387.640	377.314	10.326	186.077	49,33	191.099	50,67	86,57
Ülke çapında sonuçlar	58.366.647	49.799.163	48.934.116	865.047	25.157.025	51,41	23.777.091	48,59	85,32

Yurt dışı sonuçları

Ülke	Kayıtlı seçmenler	Oy kullanan insan sayısı	Geçerli oylar	Geçersiz oylar	Evet	Evet (%)	Hayır	Hayır (%)	Katılım oranı (%)
Arnavutluk					153	%41,80	213	%58,20
Cezayir					356	%43,00	472	%57,00
Avustralya					5.960	%41,82	8.290	%58,18
Avusturya					38.215	%73,23	13.972	%26,77
Azerbaycan					1.024	%38,31	1.649	%61,69
Bahreyn					69	%13,56	440	%86,44
Belçika					54.083	%74,98	18.044	%25,02
Bosna-Hersek					750	%61,83	463	%38,17
Bulgaristan					365	%28,65	909	%71,35
Kanada					3.247	%27,92	8.384	%72,08
Çin					213	%23,77	683	%76,23
Çekya					73	%12,54	509	%87,46
Danimarka					6.604	%60,63	4.288	%39,37
Mısır					259	%59,00	180	%41,00
Finlandiya					558	%28,45	1.403	%71,55
Fransa					91.266	%64,85	49.475	%35,15
Gürcistan					285	%40,66	416	%59,34
Almanya					412.149	%63,07	241.353	%36,93
Yunanistan					176	%22,62	602	%77,38
Macaristan					232	%25,75	669	%74,25
İran					121	%45,32	146	%54,68
Irak					119	%34,59	225	%65,41
İrlanda					173	%19,93	695	%80,07
İsrail					284	%43,43	370	%56,57
İtalya					2.135	%37,94	3.492	%62,06
Japonya					416	%36,11	736	%63,89
Ürdün					349	%75,87	111	%24,13
Kazakistan					636	%41,41	900	%58,59
Kosova					404	%57,14	303	%42,86
Kuveyt					191	%23,38	626	%76,62
Kırgızistan					499	%57,36	371	%42,64
Lübnan					1.058	%93,88	69	%6,12
Lüksemburg					5.987	%62,86	3.538	%37,14
Makedonya					618	%57,97	448	%42,03
Hollanda					82.672	%70,94	33.871	%29,06
Yeni Zelanda					32	%17,68	149	%82,32
KKTC					19.225	%45,18	23.324	%54,82
Norveç					2.193	%57,20	1.641	%42,80
Umman					138	%24,04	436	%75,96
Polonya					302	%25,61	877	%74,39
Katar					241	%18,89	1.035	%81,11
Romanya					824	%44,64	1.022	%55,36
Rusya					833	%26,02	2.368	%73,98
Suudi Arabistan					4.475	%55,06	3.653	%44,94
Singapur					284	%44,31	357	%55,69
Güney Afrika					126	%36,84	216	%63,16
İspanya					172	%13,32	1.119	%86,68
Sudan					240	%65,93	124	%34,07
İsveç					4.367	%47,09	4.902	%52,91
İsviçre					19.181	%38,08	31.193	%61,92
Tayland					27	%12,92	182	%87,02
Türkmenistan					510	%43,74	656	%56,26
Ukrayna					341	%35.74	613	%64,26
BAE					395	%13,31	2.572	%86,69
Birleşik Krallık					7.177	%20,26	28.247	%79,79
ABD					5.296	%16,20	27.397	%83,80
Özbekistan					169	%53,65	146	%46,35
Gümrük sonucu					52.961	%54,17	44.816	%45,83
Yurtdışı sonucu					831.208	%59,09	575.365	%40,91

Tepkiler

Ulusal

Resmi olmayan sonuçların açıklanmasının ardından, Yüksek Seçim Kurulu'nun mühürsüz oyların geçerli sayılmasına yönelik kararını protesto etmek için Türkiye'nin birçok şehrinde gösteriler düzenlendi. Başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere Muğla, Aydın, Mersin, Kocaeli, Adana, Çanakkale ve Konya illerinde toplanan eylemciler referandumun iptali talebinde bulundu ve YSK'nın kararı protesto edildi.

Uluslararası

•  Almanya – Şansölye Angela Merkel ve Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel yaptıkları ortak açıklamada, Alman hükûmetinin Türkiye toplumu içinde ortaya çıkan derin bölünme nedeniyle, Türk hükûmetinin ülkenin tüm siyasi ve sosyal kesimleriyle saygıya dayalı bir diyaloğa geçmesini beklediğini belirtti. Federal hükûmetin resmi olmayan sonuçları dikkate aldığını ve Türk halkının anayasa hakkındaki kararına saygı duyulduğunu kaydetti.
•  ABD – Başkan Donald Trump Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı telefonla arayarak referandum sonucundan dolayı tebrik etti.
•  Azerbaycan – Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Erdoğan'ı ilk tebrik eden yabancı siyasetçi oldu. Halk oylamasının "Evet" zaferiyle sonuçlanmasından dolayı, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı telefonla arayarak tebrik etti ve anayasa değişikliğinin hayırlı olmasını diledi.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Başkanlık sistemi
• 2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
• 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
• 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu 'Evet' kampanyası
• 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu 'Hayır' kampanyası

Kaynakça

1. ^ "Referandum 16 Nisan'da 2017 başkanlık sistemi referandum zamanı!". Yeni Şafak. 10 Şubat 2017. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Şubat 2017. 
2. ^ "Gündem başkanlık tartışması". NTV.com.tr. 3 Ocak 2005. 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
3. ^ . BirGün. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016. 
4. ^ Yalçın, Zübeyde (16 Kasım 2016). . Sabah. 9 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
5. ^ AK Parti'nin "başkanlık sistemi" adı yerine "cumhurbaşkanlığı sistemi" adını kullanmaya başlamasına dair kaynaklar:
   • "Başkanlık sistemi nasıl olacak?". Sabah. 28 Ekim 2016. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
   • "Cumhurbaşkanlığı Sistemi madde madde bilgilendirilecek". Sabah. 23 Aralık 2016. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
   • "Sistem tam başkanlık, ismi cumhurbaşkanlığı". Cumhuriyet. 19 Ekim 2016. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mart 2017. 
6. ^ . Diken. 10 Aralık 2016. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
7. ^ . Evrensel. 10 Ocak 2017. 24 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
8. ^ "Yeni anayasa teklifi Meclis Başkanlığı'nda". Aydınlık. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
9. ^ Yazıcıoğlu, Yıldız (26 Aralık 2016). "TBMM Anayasa Komisyonu'nda Gerilimli Görüşme". Amerika'nın Sesi. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
10. ^ "Anayasa Komisyonu'nda tansiyon yükseldi". Sözcü. 24 Aralık 2016. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
11. ^ "Cumhurbaşkanının kararname yetkisi anayasa teklifinden çıkarıldı". Sputnik. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
12. ^ "Yedek milletvekilliği iptal". NTV. AA. 27 Aralık 2016. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
13. ^ Karabağlı, Hülya (27 Aralık 2016). "'Yedek milletvekilliği' iptal oldu". T24. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
14. ^ . BirGün. 28 Aralık 2016. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
15. ^ "Anayasa değişiklik teklifi Komisyon'dan geçti". 30 Aralık 2016. 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
16. ^ "Başbakan Yıldırım: Başkanlık teklifimizi Meclis'e getireceğiz". Akşam. 13 Ekim 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
17. ^ "Anayasa Değişikliğinde Süreç Nasıl İşleyecek". Vatan. 3 Aralık 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
18. ^ "Tutuklu HDP vekillerinden itiraz: Anayasa görüşmeleri iç tüzüğe aykırı, durdurun". Diken. 7 Ocak 2017. 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
19. ^ "TBMM Başkanı İsmail Kahraman, yeniden yoğun bakımda". Akşam. 9 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
20. ^ Köse, Türey (10 Ocak 2017). "Anayasa görüşmeleri nasıl başladı, hangi mesajlar verildi?". Ankara: BBC Türkçe. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
21. ^ "MHP'li Yusuf Halaçoğlu'ndan 'istifa' açıklaması". Hürriyet. AA. 20 Ocak 2017. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
22. ^ Kaya, Başak. "Deniz Baykal'dan TBMM'de tarihi konuşma". Sözcü. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
23. ^ "Tuncay Özkan: Beni AKP'li zanneden bir milletvekili açık oy vermemi istedi". BirGün. 11 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
24. ^ "AK Partili Deligöz: 'Ulan alın açık oy kullanıyorum, ne yapacaksınız?' dedim". Sputnik. 10 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
25. ^ "Sağlık Bakanı açık oy kullandı uyarılara sert tepki gösterdi". Sözcü. 10 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
26. ^ "Fatma Kaplan Hürriyet bu görüntüleri çektiği için darbedildi". Evrensel. 12 Ocak 2017. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
27. ^ "Meclis kürsüsündeki 15 bin Euro'luk mikrofon kayıp". 13 Ocak 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
28. ^ "Anayasa değişikliği teklifi 339 oyla Meclis'ten geçti". BBC Türkçe. 21 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
29. ^ ^{a b c} Köse, Türey (21 Ocak 2017). "Siyaset 'OHAL koşullarında' referandum kampanyasına hazırlanıyor". Ankara: BBC Türkçe. 23 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ocak 2017. 
30. ^ Çelikkan, Erdinç (30 Ocak 2017). "Erdoğan 40 ilde 'evet' mitingi yapacak". Hürriyet. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
31. ^ "Başbakan Yıldırım duyurdu: AKP'nin referandum kampanyası 7 Şubat'ta başlıyor". Diken. 21 Ocak 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
32. ^ Altan, Mesut (6 Şubat 2017). "PKK-FETÖ hayır dediği için evet". Sabah. 8 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Şubat 2017. 
33. ^ Erboz, Fatih (29 Ocak 2017). "Bahçeli, 'Evet' için miting yapmayacak". Yeniçağ. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
34. ^ "Türk Milliyetçileri 'Hayır' Diyor". Yeniçağ. 29 Ocak 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
35. ^ "CHP anayasa değişikliğine 'hayır' için mitinglere başlıyor". Posta. 23 Ocak 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
36. ^ "HDP: Referanduma karşı etkin bir muhalefetle 'Hayır' diyeceğiz". BirGün. 15 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
37. ^ "Maltepe'de 'Hayır' çalışmasına silahlı saldırı". Evrensel. 27 Ocak 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
38. ^ "'Hayır' afişi asan üniversitelilere önce gözaltı, sonra para cezası!". soL. 3 Şubat 2017. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
39. ^ "Polisin Kadıköy'de 'HAYIR' bildirisi dağıtanlara silah çektiği an". Cumhuriyet. 4 Şubat 2017. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Şubat 2017. 
40. ^ Solmaz, Tezcan (3 Şubat 2017). "Referandum için 'silahlı tehditte' bulunan 2 şüpheli adliyede". Hürriyet. Düzce. DHA. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
41. ^ "Demokrasi şöleni: TKP'nin 'Hayır' bildirisine 'Erdoğan'a hakaret' iddiasıyla toplatma". Diken. 28 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
43. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
44. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
45. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
46. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
48. ^ Gözler, Kemal (25 Aralık 2016). "Prof. Kemal Gözler: Elveda kuvvetler ayrılığı, elveda anayasa". T24. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
49. ^ Köse, Hilal (26 Aralık 2016). "Prof. Dr. Kaboğlu: Padişahın bile partisi yoktu". Cumhuriyet. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
50. ^ "Başkanlık sistemine karşı binler Anıtkabir'e akın etti". Sözcü. Ankara. 5 Aralık 2016. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
51. ^ "Yıldırım'dan teklifin TBMM'ye sunulması sonrası ilk açıklama: 21 maddenin 18'i esas madde". Karar. 10 Aralık 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
52. ^ "CHP'li Böke: Meclis'e sunulan padişahlık teklifidir". Sputnik. 11 Aralık 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2016. 
53. ^ Keskin, Nursima (10 Aralık 2016). "CHP'den anayasa teklifine ilişkin ilk açıklama". Hürriyet. Ankara. DHA. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2016. 
54. ^ "CHP'li Özgür Özel'den başkanlık karşıtı 'kefenli hodri meydan' konuşması". Cumhuriyet. 22 Aralık 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2016. 
55. ^ "Selina Doğan: Bu teklif yasalaşırsa AB süreci resmen biter". Agos. 28 Aralık 2016. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2016. 
56. ^ "CHP'li Yüksel: Esad'ın anayasasının aynısı getiriliyor". BirGün. 7 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2017. 
57. ^ "Yeni Anayasa teklifi Ülkücüleri ayağa kaldırdı". Yeniçağ. 10 Aralık 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
58. ^ "Meral Akşener: MHP'yi, AKP'nin ve sarayın arka bahçesi yaptırmayacağız!". Yeni Asya. 15 Mayıs 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
59. ^ "CHP'li Gök: MHP, AKP'ye can simidi olmuş". Milliyet. 8 Mart 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
60. ^ "CHP'nin 'Saray'ın yedek lastiği' sözlerine MHP'den yanıt: PKK'nın don lastiği". Diken. 14 Ekim 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
61. ^ "MHP'li 5 milletvekili 'başkanlık' teklifine 'hayır' diyecek". NTV.com.tr. 24 Ekim 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
62. ^ "MHP'den ihraç edilen Ümit Özdağ konuştu". Habertürk. 16 Kasım 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
63. ^ "Yeni Anayasa anketinden çok konuşulacak sonuçlar". Sözcü. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
64. ^ "MHP'li vekil Koçdemir'den yeni anayasa çıkışı". Sözcü. 27 Aralık 2016. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
65. ^ "HDP'den yeni anayasa teklifi açıklaması". Habertürk. 10 Aralık 2016. 17 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
66. ^ "HDP'li Yıldırım'dan başkanlık sistemi için iki şart". Cumhuriyet. 18 Aralık 2016. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
67. ^ Ataklı, Can (20 Aralık 2016). . Sözcü. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
68. ^ "CHP ve HDP'nin 'değişiklik teklifi Anayasa'ya aykırı' önergeleri kabul edilmedi". Sputnik. 21 Aralık 2016. 17 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
69. ^ "Numan Kurtulmuş: Ortak bir referandum kampanyası söz konusu değil". NTV.com.tr. AA. 24 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
70. ^ ^{a b c d e f g h i} . Yarın Haber. 25 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
71. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
72. ^ "CHP anayasa değişikliğine 'hayır' için mitinglere başlıyor". Habertürk. AA. 23 Ocak 2017. 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
73. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2017. 
74. ^ "HDP: Referanduma karşı etkin bir muhalefetle 'Hayır' diyeceğiz". BirGün. 15 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
75. ^ "Saadet Partisi'nden referandum kararı". Hürriyet. 25 Ocak 2017. 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
76. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2017. 
77. ^ "Vatan Partisi'nin 'Cumhurbaşkanlığı sistemine hayır' bildirisinin dağıtımı engellendi". Ulusal Kanal. 18 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
78. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Şubat 2017. 
79. ^ ^{a b c} "3 parti referandum kararını verdi". Oda TV. 19 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
80. ^ "Başkanlık anayasasına karşı nasıl mücadele edilir?". Komünist Parti. 9 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
81. ^ . Demokratik Sol Parti. 16 Ocak 2017. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
82. ^ Aydın, Yaşar (20 Ocak 2017). "Erdoğan'ın sağ korkusu". BirGün. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
83. ^ "Merkez sağ hayır diyecek". Aydınlık. 5 Şubat 2017. 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2017. 
84. ^ . Yeni Mesaj. Ankara. 3 Şubat 2017. 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2017. 
85. ^ "HÜDA PAR 'Yetmez ama evet' dedi". Al Jazeera Türk. 15 Şubat 2017. 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Şubat 2017. 
86. ^ "Yeni Dünya Partisi'nden Başkanlık Sistemine destek". Hür24. 9 Ocak 2017. 12 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2017. 
87. ^ "Osmanlı Parti İktidar Kongresini Yaptı". 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2017. 
88. ^ @YesillerSol (26 Ocak 2017). "Oyumuz Hayır Olsun" (X gönderisi). Erişim tarihi: 28 Ocak 2017 – X vasıtasıyla. 
89. ^ "EMEP başkanlık dayatmasını protesto etti". Evrensel. 14 Ocak 2017. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
90. ^ . Sosyalist Emekçiler Partisi Girişimi. 31 Aralık 2016. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017. 
91. ^ "Demokrasi şöleni: TKP'nin 'Hayır' bildirisine 'Erdoğan'a hakaret' iddiasıyla toplatma". Diken. 28 Ocak 2017. 30 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
92. ^ "BİZ HAYIR'A HAZIRIZ YA SİZ?". tsip1974.com. 23 Ocak 2017. 12 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2017. 
93. ^ @DSIP_ (31 Ocak 2017). "#HAYIR! Başkanlık değil demokrasi" (X gönderisi) – X vasıtasıyla. 
94. ^ "TÜRKİYE CUMHURİYET'İNİN BÖLÜNMEZ... - Ayyildiz Partisi Genel Merkezi". Facebook. 25 Ocak 2017. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
95. ^ . 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
96. ^ "Bir parti daha "hayır" dedi". 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
97. ^ "Bir sol parti daha karar verdi". 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
98. ^ "Adalet Partisi referandum oyunu açıkladı". Ulusal Kanal. 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
99. ^ "TC ANAYASASINA GÖRE YENİ YASANIN ANAYASA MAHKEMESİNDEN GEÇMEMESİ GEREKİYOR". Türkiye Birlik Partisi. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
100. ^ "EVRENSEL YOL PARTİSİ GENEL MERKEZİMİZDE HEP BİRLİKTE #HAYIR DEDİK". Evrensel Yol Partisi. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
101. ^ "Aziz seçmenler". Büyük Türkiye Partisi. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
102. ^ "Demokratik Genç Parti Added A New Photo. - Demokratik Genç Parti". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
103. ^ "YÜCE TÜRK SOYU... Elbette #HAYIR.!!!... - TURAN Hareketi Partisi". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
104. ^ "Milliyetçi Türkiye Partisi shared Ahmet... - Milliyetçi Türkiye Partisi". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
105. ^ "ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê) shared... - ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê)". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
106. ^ . Hak ve Huzur Partisi. 11 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
107. ^ . htkp.org.tr. 25 Aralık 2016. 14 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
108. ^ "Cihan Partisi - Cihan Partisi shared Kürşad Emre..." Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
109. ^ "Security Check Required". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
110. ^ "Türkiye Halk Partisi on Twitter: "Hayır da hayır vardır, hayırlarınız hayır olsun! "". Twitter. 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
111. ^ "KADINLARIMIZI CANLA, BAŞLA GÖREVE DAVET EDİYORUZ..." 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
112. ^ . 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
113. ^ . 11 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
114. ^ . tkh.org.tr. 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
115. ^ . 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
116. ^ "Kadin Partisi on Twitter: "Beyaz Bir Gelecek İçin Oyunuz #HAYIR Olsun Sayın Milletvekili, Mecliste yapılacak Anayasa oylaması öncesinde,... "". Twitter. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
117. ^ "TEK ADAM ANAYASASINA HAYIR !... - Türkiye Işsizler Ve Emekçiler Partisi". Facebook. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2017. 
118. ^ . tkp.org. 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2017. 
119. ^ "Referandum Açıklaması". 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022. 
120. ^ ^{a b} "Üç partiden referandumu boykot kararı". 4 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2017. 
121. ^ "Referandum protestolarında gözaltılar". BBC Türkçe. 18 Nisan 2017. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2017. 
122. ^ "Dünya liderlerinden referandum değerlendirmeleri". NTV.com.tr. 17 Nisan 2017. 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2017. 
123. ^ Toroğlu, Mehmet (17 Nisan 2017). "Trump'tan Erdoğan'a Tebrik Telefonu". Amerika'nın Sesi. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2017. 
124. ^ "Erdoğan'ı tebrik eden ilk lider Aliyev oldu!". Haberturk.com. 17 Nisan 2017. 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Nisan 2017. 

Dış bağlantılar

• Yüksek Seçim Kurulu resmî sitesi23 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
• Canlı Referandum Sonuçları9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .