Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Kolesterol | |
|---|---|
 | |
| Kimyasal Adı | 10,13-dimethyl-17- (6-methylheptan-2-yl)- 2,3,4,7,8,9,11,12,14,15,16,17- dodecahydro-1H- cyclopenta[a]phenanthren-3-ol |
| Kimyasal formül | C27H46O |
| Molekül ağırlığı | 386,65 g/mol |
| CAS numarası | 57-88-5 |
| Ergime noktası | 146-147 °C |
| SMILES | C[C@H]3C4[C@](CC[C@@H]4 [C@H](C)CCCC(C)C)([H])[C@]2 ([H])CC=C1C[C@@H](O)CC[C@]1 (C)[C@@]2([H])C3 |
Kolesterol, hayvanların vücut dokularındaki hücre zarlarında bulunan ve kan plazmasında taşınan bir sterol, yani bir steroid ve alkol birleşimidir. Daha düşük miktarlarda bitkilerde de bulunur. İlk defa 1754'te safra taşlarında kolesterol bulunduğu için bu maddenin ismi Yunanca chole- (safra) ve steros (katı) sözcükleri ile kimyadaki -ol ekinden türetilmiştir.
Kolesterol, özellikle hayvansal gıdalarda bulunur ama vücuttaki kolesterolun ancak ufak bir kısmı gıda kaynaklıdır; çoğu vücut tarafından sentezlenir. Vücudun her hücresinde bulunmakla beraber, onun sentezlendiği veya hücre zarlarının daha çok olduğu organ ve dokularda, örneğin karaciğer, omurilik ve beyinde, ayrıca ateromlarda, kolesterolun yoğunluğu daha yüksektir. Kolesterol kanda normalden fazla bulunması halinde damarlarda birikerek damar sertleşmesine (ateroskleroz) yol açar. Bazen de safra pigmentleri ile birleşerek safra taşlarının oluşumunda rol oynar.
Kolesterol pek çok biyokimyasal reaksiyonda yer almasına rağmen özellikle lipoproteinlerin kolesterolü taşıma biçimleri ve kandaki kolesterol düzeyleriyle kalp hastalıkları arasındaki bağlantıdan dolayı bilinir. Vücut, kolesterolü kullanarak hormonlar (kortizol, üreme hormonları), D vitamini ve yağları sindiren safra asitlerini üretir. Bu işlemler için kanda çok az miktarda kolesterol bulunması yeterlidir.
Eğer kanda fazla miktarda kolesterol varsa kan damarlarında birikir ve sertleşmeye ve daralmaya (ateroskleroz veya arteriyoskleroz) yol açar. Aterosklerozda damar duvarında biriken tek madde kolesterol değildir; akyuvarlar, kan pıhtısı, kalsiyum gibi maddeler de birikir. Ateroskleroza halk arasında damar sertliği, damar kireçlenmesi de denir. Yüksek kan kolesterolünün zararlarından bahsedilirken söz konusu olan "kötü kolesterol", yani düşük yoğunluklu lipoprotein (İngilizce low density lipoproteins LDL) tarafından taşınan kolesterol düzeyidir. Yüksek yoğunluklu lipoprotein (İngilizce high density lipoproteins HDL) tarafından taşınan kolesterole "iyi kolesterol" denir.
Fizyolojisi
İşlevi
Kolesterol hücre zarlarının (membranlarının) inşası ve bakımı için gereklidir. Kolesterol içeren membranlar daha geniş sıcaklık aralığında akışkanlıklarını korurlar. Kolesterol, yağların sindirimine yarayan safranın sentezlenmesinde kullanılır. Ayrıca aralarında yağda çözünen vitaminlerin (A,D, E ve K vitaminleri gibi) metabolizmasında rolü önemlidir. Aldosteron, testosteron, östrojen ve projesteron gibi steroid hormonlarının ve kortizolun sentezlerinde yer alır. Başka araştırmalar kolesterolün sinir hücreleri arasındaki sinapslarda ve bağışıklık sistemi hücrelerinin işlevlerinde rol oynadığını gösterir. Hücre membranının yapısına etkisi sonucunda hücre sinyal iletimine ve membranlardaki iyon ve proton geçirgenliğine de etki eder.
Özellikleri
Kolesterol suda çok az çözündüğünden kanın sulu kısmında taşınamaz. Kolesterolün kanda taşınması, suda çözünebilen ve kolesterol ve diğer yağ türevlerini taşıyabilen lipoproteinler aracılığıyla olur. Bu lipoproteinlerin yüzeyinde yer alan proteinler, kolesterolün hangi hücrelerden alınıp hangi hücrelere taşınacağını belirler.
Sentezi ve hücre içine alımı
Vücuttaki kolesterolün çoğu vücut tarafından sentezlenir. Günlük üretimin %20-25'i karaciğerde gerçekleşir, ayrıca, ince bağırsak, adrenal bezleri ve üreme organlarındaki sentezlenme miktarı diğer dokulara kıyasla daha yüksektir. Yaklaşık 70 kg ağırlığındaki bir kişinin vücudunda toplam 35 g kolesterol vardır. Günlük dahili üretim miktarı 1 g, besin yoluyla alınan miktar ise 200–300 mg'dır. Bağırsaklara (safra ve besin yoluyla) giren 1.200-1.300 mg'ın yarısı kana geçer.
Kolesterol çoğu hücre ve dokuda HMG-KoA Redüktaz enziminin başlattığı mevalonat yolu adlı reaksiyon zinciri ile sentezlenir (sağdaki şekle bakınız). Konrad Bloch ve Feodor Lynen 1964 Nobel Tıp ve Fizyoloji ödülünü, kolesterol ve yağ asidi metabolizmasının mekanizması ve denetimi ile ilgili çalışmalarıyla kazandılar.
Vücut içinde taşınması
Şilomikronlar kolesterol ve trigliseritleri ince bağırsaktan karaciğere taşır. Bu kolesterolün bir kısmı besin yoluyla edinilmiştir, bir kısmı ise vücudun sentezleyip karaciğerden salgıladığı safradan kaynaklanır. Şilomikronlar taşıdıkları lipitlerin bir kısmını vücuttaki dokulara bırakıp sonra karaciğer tarafından alınırlar. Şilomikronların kalmadığı yemek arası zamanlarda ise kolesterolün başlıca kaynağı karaciğerdir. Karaciğerde üretilen kolesterol ve diğer lipitlerin vücuttaki diğer dokulara ulaştırılması için çok düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (VLDL) içinde kana salgılanır. VLDL'de bulunan trigliserit ve kolesterol hücrelere aktarıldıkça VLDL'in yapısı ve yoğunluğu değişir, önce IDL, sonra da LDL'ye dönüşür. Bu sürecin sonunda arta kalan kolesterolü içeren LDL karaciğer tarafından geri alınır. Kandaki LDL miktarının yüksek olması bu lipoproteinlerin arter damarlarının çeperlerinde birikmesine yol açar, bu da aterosklerozun ilk aşamasıdır. Yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL) ise vücut hücrelerinde sentezlenen kolesterolü vücuttan atılması için karaciğere taşır. (ayrıntılar için lipoprotein maddesine bakınız).
Hücre içinde kolesterol düzeyinin denetimi
Kolesterol biyosentezi, mevcut kolesterol seviyesine bağlıdır, ancak bunu sağlayan homeostatik mekanizma henüz bilinmemektedir. Besin yoluyla gelen girdideki bir artış, dahili üretimin azalmasına yol açar, besinden gelen miktarın azalması da karşıt sonucu doğurur. En önemli düzenleme mekanizması, hücre içinde endoplazmik retikulumdaki kolesterol miktarının SREBP1 ve 2 (İngilizce Sterol Regulatory Element Binding Protein, sterol düzenleme elemanına bağlanan protein 1 ve 2) tarafından algılanması ile gerçekleşir. Kolesterol bulunduğu zaman SREBP1 2 proteine bağlanır: SCAP (SREBP-cleavage activating Protein) ve Insig 1. Kolesterol seviyesi azaldığı zaman Insig1, SREBP-SCAP kompleksinden ayrışır, bu kompleks Golgi aygıtına geçer ve orada S1P ve S2P (İngilizce Site 1 Protease ve Site 2 Protease) tarafından kesilir (bu iki proteaz kolesterol seviyesi düştüğü zaman SCAP tarafından aktive olurlar). Kısalıp bir transkripsiyon faktörüne dönüşen SREBP hücre çekirdeğine girer ve orada bir takım genlerin önünde yer alan SRE'ye (Sterol Regulatory Element) bağlanarak bu genlerın transkripsiyonunu artırır. Bu genler arasında HMG-CoA redüktaz ve LDL reseptörü genleri vardır. HMG-CoA redüktaz hücre içi kolesterol üretiminin artmasına neden olur, LDL reseptörü ise kanda dolaşan LDL'in hücrelere bağlanıp taşımakta olduğu kolesterolü hücrelere vermesini sağlar.
Kanda aşırı miktarda kolesterol olması halinde bu kolesterol damarların çeperlerini oluşturan hücrelerde birikir. Bu birikmeyle başlayan ateroskleroz sonucunda damar tıkanabilir ve tıkanan damarın bulunduğu organa bağlı olarak, kalp krizi veya inme meydana gelebilir.
Yukarıda özetlenen mekanizmanın büyük bölümü Michael Brown ve Joseph L. Goldstein tarafından açığa çıkartıldı. Bu çalışmalarından dolayı Brown ve Goldstein 1985 Nobel Tıp ve Fizyoloji ödülünü kazandılar.
Vücuttan atımı
Kolesterol karaciğerden safra aracılığıyla atılır ve bir kısmı ince bağırsak tarafından geri alınır. Safra kesesi içinde, konsantrasyonunun yüksek olması nedeniyle kristalleşebilir ve bu durumda safra taşı oluşumuna yol açabilir (ancak daha ender olarak (lesitin) veya bilirübinden oluşmuş safra taşları da görülebilir).
Kolesterol birikmeleri
Kolesterol ve esterleri hücre membranları ile yağda eriyebilen hormonların sentezinin temel ögesidir. Üretimi, kullanımı ve yıkımı sıkı bir denetin altında olsa da hücrelerde birikebilmektedir. Birikme türlerinin başlıcaları şunlardır:
- Ateroskleroz: bu olgudaki intrasellüler birikmeler arter/arteriol duvarlarındaki düz kas hücrelerinde ve makrofajlarda görülür.
- Hücre-dışı (ekstrasellüler) birikmeler: hücre yıkımının yoğun olduğu patolojilerde (dejenerasyon, nekroz, vd) rastlanır.
- Ksantoma (xanthoma): kalıtsal ya da edinsel hiperlipidemilerde saptanan oluşumlardır. Sitoplazmalarında lipid yığılmaları bulunan makrofaj kümelerinden oluşurlar.
- Kolesterolozis (cholesterolosis): safra kesesinin lamina propria’sında kolesterol fagosite etmiş makrofaj kümeleri saptanır.
- (C tipi): kolesterol katabolizmasında etkili bir enzimin mutasyonu nedeniyle ortaya çıkan lizozomal depo hastalığıdır.
Aterosklerozdaki rolü
Oksitlenmiş kolesterol içeren küçük boyutlu LDL taneciklerinin yüksek düzeyde olduğu hallerde bu LDL damar çeperlerinde aterom denen birikmelere yol açar, bu duruma ateroskleroz denir. Ateromlar hangi organın damarında birikirse o organa ait hastalıklar ortaya çıkar. Örneğin, kalbi besleyen atardamarlarda (koroner arterler) aterom koroner arter hastalığı'na, böbrek damarlarında yüksek tansiyona ve böbrek yetmezliğine, beyin damarlarında ise inmeye yol açabilir.
HDL tanecikleri, özellikle büyük boyutlu HDL, ateromalardaki kolesterolü karaciğere geri taşıyabilir. Bu yüzden yüksek HDL ile aterosklerozun yavaşlaması hatta gerilemesi ile ilişkilidir. Aralarında LDL, IDL ve VLDL bulunan diğer lipoprotein türleri ateroskleroza yol açar. Bu lipoproteinlerde bulunan kolesterol miktarı ile aterosklerozun ilerlemesi ilişkili bulunmuştur. Bu yüzden toplam kolesterol seviyesine değil bu kolesterolün ne kadarının hangi tür lipoproteinlerde bulunduğuna bakılmalıdır.
Amerikan Kardiyoloji Derneği (American Heart Association) kolesterol düzeyleri hakkında aşağıdaki kılavuzu hazırlamıştır:
| Düzey mg/dL | Düzey mmol/L | Yorum |
| <200 | <5,2 | Düşük kalp hastalığı riski için arzulanan düzey |
| 200-239 | 5,2-6,2 | Sınırda yüksek risk |
| >240 | >6,2 | Yüksek risk |
Ancak günümüzdeki laboratuvar testleri LDL ve HDL kolesterolünü ayrı ayrı belirleyebildiği için, bu basit kılavuz artık biraz demode kalmıştır. Arzulanan LDL düzeyi 100 mg/dL'dir (2,6 Mol/L), yakın zamanlarda elde edilen yeni bulguların ışığında yüksek riskli kişilerde hedef <70 mg/dL düşünülebilir. Toplam kolesterolün HDL kolesterola oranının 5:1 olması daha da sağlıklı sayılabilir.
LDL ölçüm teknikleri aslında LDL'yi doğrudan ölçmez; ekonomik nedenlerden dolayı LDL değeri şu formüle göre hesaplanır:
- hesaplanan LDL değeri = toplam kolesterol - toplam-HDL - trigliserit değerinin %20'si
Kolesterol düzeyinin kontrol altında tutulması
Kolesterolü azaltmak için kişilerin hayat tarzlarında değişiklik yapmaları gerekir. Amerikan Millî Kolesterol Eğitim Programı'nın bu konuda yaptığı öneriler şöyledir:
Diyet
Kalp hastası olmayan bir kişide yüksek kolesterol bulunduğu zaman doktorlar hastayı genelde Amerikan Kardiyoloji Derneği'nin önerdiği "Birinci Adım" diyetine başlatır. Bu programda hasta günlük kalori gereksiniminin % 8-10'unu doymuş yağlardan, %30'dan azını yağlardan almalı, besin yoluyla günde 300 mg'dan fazla kolesterol almamalı ve sağlıklı bir kiloda kalmasına yetecek kaloriden fazlasını almamalıdır. Eğer bu diyet programı kolesterol düzeylerinin inmesini sağlamazsa doktorlar "İkinci Adım" rejimi uygular; doymuş yağ miktarı toplam kalorinin %7'sinin altına, kolesterol da 200 mg'ın altına indirilir. "İkinci Adım" diyeti kalp hastalarına da uygulanır. Kolesterol düşürücü diyete başladıktan birkaç hafta sonra kolesterol seviyelerinin düşmesi gerekir. Diyet yoluyla zaman içinde toplam kolesterol rakamları 10–50 mg/dL kadar düşebilir.
| Gıda | Kolesterol miktarı (mg/100 g) | Gıda | Kolesterol miktarı (mg/100 g) |
|---|---|---|---|
| sığır beyni | 3010 | dana özdeni | 250 |
| yumurta sarısı | 1234 | kaymak | 164 |
| koyun veya kuzu böbreği | 337 | tavuk (göğüs) | 58 |
| domuz böbreği | 319 | beyaz peynir | 89 |
| domuz ciğeri | 301 | dana eti | 82 |
| dana ciğeri | 334 | mezgit | 67 |
| sığır ciğeri | 275 | sığır eti | 62 |
| tereyağ | 215 | balık | 45-75 |
Kilo kaybı
Yüksek kilolu kişilerin kilolarını azaltmaları, özellikle düşük HDL, yüksek trigliserit veya büyük bel çevresi (kadınlarda 85 cm, erkeklerde 100 cm) gibi yüksek risk faktörleri bulunduruyorlarsa, önemlidir.
Egzersiz
Düzenli fiziksel faaliyet (her gün veya çoğu gün, 30 dakika) HDL'yi yükseltir, LDL'yi azaltır. Egzersiz özellikle yukarıda belirtilen yüksek risk faktörlerini taşıyanlar için önemlidir.
İlaç tedavisi
Diyet, egzersiz ve kilo kaybının fayda etmediği durumlarda kolesterol düzeylerinin kontrolü için lipit düşürücü ilaç tedavisine baş vurulur. Statin grubundan ilaçlar, safra asidi ayırıcıları, nikotinik asit, fibratlar ve kolesterolün bağırsaklardan emilmesini engelleyen ilaçlar kolesterol kontrolünde kullanılır. Statin grubu ilaçlar özellikle çok etkilidir. Diğer ilaçlar da bazen statinlerle beraber, bazen tek başlarına etkili olur.
Doğal ürünler
Balıklarda bulunan omega-3 yağ asitleri yağları da kolesterol kontrolünde kullanılır. keten tohumunun içerdiği doymamış yağ asitleri de kolesterol kontrolünde kullanılır
Bitkilerde kolesterol
Bazı kaynaklar (ve hatta ders kitapları) bitkilerde kolesterol bulunmadığını iddia etse de, bu doğru değildir. Bu yanılgının kaynağı bitkilerde kolesterolün çok daha az miktarda olmasıdır (kolesterolün toplam lipit miktarına oranı, hayvanlarda 5 g/kg, bitkilerde ise 0.05 g/kg'dır). Bitkilerde kolesterolden çok fitosterol adlı steroller bulunur ama bitkiler hem kolesterolü hem diğer sterolleri hücre membranlarının inşası için kullanırlar. Hayvan bağırsaklarında bitki sterolleri emildikten sonra kolesterol hariç diğerlerinin çoğu bağırsağa geri atılır.
Kaynakça
- İngilizce Wikipedia'da Kolesterol maddesinin 21.06.2006 tarihli sürümü
- Fransızca Wikipedia'da Kolesterol maddesinin 21.06.2006 tarihli sürümü
- Third Report of the Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III)4 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Amerikan Sağlık Uzmanlarınca hazırlanmış, yüksek kolesterol tedavisi için kılavuz (İngilizce)
- ^ Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019
- ^ Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015
- ^ "Nutrition data: beef brain, raw". 4 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: veal thymus, raw". 2 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: egg yolk". 3 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: heavy cream". 28 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: lamb kidney, raw". 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: chicken breast, raw". 19 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: pork kidney, raw". 28 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: feta cheese". 28 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: pork liver, raw". 26 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: ground veal, raw". 2 Haziran 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: beef liver, raw". 6 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: whiting, raw". 25 Şubat 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: beef liver, raw". 11 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: ground beef, raw". 2 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: butter". 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
- ^ "Nutrition data: fish". Erişim tarihi: 19 Mart 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
KolesterolKimyasal Adi 10 13 dimethyl 17 6 methylheptan 2 yl 2 3 4 7 8 9 11 12 14 15 16 17 dodecahydro 1H cyclopenta a phenanthren 3 olKimyasal formul C27H46OMolekul agirligi 386 65 g molCAS numarasi 57 88 5Ergime noktasi 146 147 CSMILES C C H 3C4 C CC C H 4 C H C CCCC C C H C 2 H CC C1C C H O CC C 1 C C 2 H C3Kaynakca ve sorumluluk reddi Kolesterol hayvanlarin vucut dokularindaki hucre zarlarinda bulunan ve kan plazmasinda tasinan bir sterol yani bir steroid ve alkol birlesimidir Daha dusuk miktarlarda bitkilerde de bulunur Ilk defa 1754 te safra taslarinda kolesterol bulundugu icin bu maddenin ismi Yunanca chole safra ve steros kati sozcukleri ile kimyadaki ol ekinden turetilmistir Kolesterol ozellikle hayvansal gidalarda bulunur ama vucuttaki kolesterolun ancak ufak bir kismi gida kaynaklidir cogu vucut tarafindan sentezlenir Vucudun her hucresinde bulunmakla beraber onun sentezlendigi veya hucre zarlarinin daha cok oldugu organ ve dokularda ornegin karaciger omurilik ve beyinde ayrica ateromlarda kolesterolun yogunlugu daha yuksektir Kolesterol kanda normalden fazla bulunmasi halinde damarlarda birikerek damar sertlesmesine ateroskleroz yol acar Bazen de safra pigmentleri ile birleserek safra taslarinin olusumunda rol oynar Kolesterol pek cok biyokimyasal reaksiyonda yer almasina ragmen ozellikle lipoproteinlerin kolesterolu tasima bicimleri ve kandaki kolesterol duzeyleriyle kalp hastaliklari arasindaki baglantidan dolayi bilinir Vucut kolesterolu kullanarak hormonlar kortizol ureme hormonlari D vitamini ve yaglari sindiren safra asitlerini uretir Bu islemler icin kanda cok az miktarda kolesterol bulunmasi yeterlidir Eger kanda fazla miktarda kolesterol varsa kan damarlarinda birikir ve sertlesmeye ve daralmaya ateroskleroz veya arteriyoskleroz yol acar Aterosklerozda damar duvarinda biriken tek madde kolesterol degildir akyuvarlar kan pihtisi kalsiyum gibi maddeler de birikir Ateroskleroza halk arasinda damar sertligi damar kireclenmesi de denir Yuksek kan kolesterolunun zararlarindan bahsedilirken soz konusu olan kotu kolesterol yani dusuk yogunluklu lipoprotein Ingilizce low density lipoproteins LDL tarafindan tasinan kolesterol duzeyidir Yuksek yogunluklu lipoprotein Ingilizce high density lipoproteins HDL tarafindan tasinan kolesterole iyi kolesterol denir FizyolojisiIslevi Kolesterol D vitamini ve cesitli steroid hormonlarinin onculudur Ayrica safra asitleri de kolesterolden sentezlenir Kolesterol hucre zarlarinin membranlarinin insasi ve bakimi icin gereklidir Kolesterol iceren membranlar daha genis sicaklik araliginda akiskanliklarini korurlar Kolesterol yaglarin sindirimine yarayan safranin sentezlenmesinde kullanilir Ayrica aralarinda yagda cozunen vitaminlerin A D E ve K vitaminleri gibi metabolizmasinda rolu onemlidir Aldosteron testosteron ostrojen ve projesteron gibi steroid hormonlarinin ve kortizolun sentezlerinde yer alir Baska arastirmalar kolesterolun sinir hucreleri arasindaki sinapslarda ve bagisiklik sistemi hucrelerinin islevlerinde rol oynadigini gosterir Hucre membraninin yapisina etkisi sonucunda hucre sinyal iletimine ve membranlardaki iyon ve proton gecirgenligine de etki eder Ozellikleri Kolesterol suda cok az cozundugunden kanin sulu kisminda tasinamaz Kolesterolun kanda tasinmasi suda cozunebilen ve kolesterol ve diger yag turevlerini tasiyabilen lipoproteinler araciligiyla olur Bu lipoproteinlerin yuzeyinde yer alan proteinler kolesterolun hangi hucrelerden alinip hangi hucrelere tasinacagini belirler Sentezi ve hucre icine alimi Vucuttaki kolesterolun cogu vucut tarafindan sentezlenir Gunluk uretimin 20 25 i karacigerde gerceklesir ayrica ince bagirsak adrenal bezleri ve ureme organlarindaki sentezlenme miktari diger dokulara kiyasla daha yuksektir Yaklasik 70 kg agirligindaki bir kisinin vucudunda toplam 35 g kolesterol vardir Gunluk dahili uretim miktari 1 g besin yoluyla alinan miktar ise 200 300 mg dir Bagirsaklara safra ve besin yoluyla giren 1 200 1 300 mg in yarisi kana gecer Kolesterol cogu hucre ve dokuda HMG KoA Reduktaz enziminin baslattigi mevalonat yolu adli reaksiyon zinciri ile sentezlenir sagdaki sekle bakiniz Konrad Bloch ve Feodor Lynen 1964 Nobel Tip ve Fizyoloji odulunu kolesterol ve yag asidi metabolizmasinin mekanizmasi ve denetimi ile ilgili calismalariyla kazandilar Vucut icinde tasinmasi Silomikronlar kolesterol ve trigliseritleri ince bagirsaktan karacigere tasir Bu kolesterolun bir kismi besin yoluyla edinilmistir bir kismi ise vucudun sentezleyip karacigerden salgiladigi safradan kaynaklanir Silomikronlar tasidiklari lipitlerin bir kismini vucuttaki dokulara birakip sonra karaciger tarafindan alinirlar Silomikronlarin kalmadigi yemek arasi zamanlarda ise kolesterolun baslica kaynagi karacigerdir Karacigerde uretilen kolesterol ve diger lipitlerin vucuttaki diger dokulara ulastirilmasi icin cok dusuk yogunluklu lipoproteinlerin VLDL icinde kana salgilanir VLDL de bulunan trigliserit ve kolesterol hucrelere aktarildikca VLDL in yapisi ve yogunlugu degisir once IDL sonra da LDL ye donusur Bu surecin sonunda arta kalan kolesterolu iceren LDL karaciger tarafindan geri alinir Kandaki LDL miktarinin yuksek olmasi bu lipoproteinlerin arter damarlarinin ceperlerinde birikmesine yol acar bu da aterosklerozun ilk asamasidir Yuksek yogunluklu lipoproteinler HDL ise vucut hucrelerinde sentezlenen kolesterolu vucuttan atilmasi icin karacigere tasir ayrintilar icin lipoprotein maddesine bakiniz Kolesterolun vucutta tasinmasi Kalin siyah oklar kolesterol ve diger lipitleri tasiyan lipoproteinlerin olusumlarini donusumlerini ve kan dolasimindan cikislarini gosteriyor Kirmizi ince oklar kolesterol veya kolesterol turevlerinin kolesteril esterler ve safra asitleri hareketlerini gosteriyor K kolesterol KE kolesteril ester LPL lipoprotein lipaz LCAT lesitin kolesterol asiltransferaz CETP kolesteril ester transfer proteini Hucre icinde kolesterol duzeyinin denetimi Kolesterol biyosentezi mevcut kolesterol seviyesine baglidir ancak bunu saglayan homeostatik mekanizma henuz bilinmemektedir Besin yoluyla gelen girdideki bir artis dahili uretimin azalmasina yol acar besinden gelen miktarin azalmasi da karsit sonucu dogurur En onemli duzenleme mekanizmasi hucre icinde endoplazmik retikulumdaki kolesterol miktarinin SREBP1 ve 2 Ingilizce Sterol Regulatory Element Binding Protein sterol duzenleme elemanina baglanan protein 1 ve 2 tarafindan algilanmasi ile gerceklesir Kolesterol bulundugu zaman SREBP1 2 proteine baglanir SCAP SREBP cleavage activating Protein ve Insig 1 Kolesterol seviyesi azaldigi zaman Insig1 SREBP SCAP kompleksinden ayrisir bu kompleks Golgi aygitina gecer ve orada S1P ve S2P Ingilizce Site 1 Protease ve Site 2 Protease tarafindan kesilir bu iki proteaz kolesterol seviyesi dustugu zaman SCAP tarafindan aktive olurlar Kisalip bir transkripsiyon faktorune donusen SREBP hucre cekirdegine girer ve orada bir takim genlerin onunde yer alan SRE ye Sterol Regulatory Element baglanarak bu genlerin transkripsiyonunu artirir Bu genler arasinda HMG CoA reduktaz ve LDL reseptoru genleri vardir HMG CoA reduktaz hucre ici kolesterol uretiminin artmasina neden olur LDL reseptoru ise kanda dolasan LDL in hucrelere baglanip tasimakta oldugu kolesterolu hucrelere vermesini saglar Kanda asiri miktarda kolesterol olmasi halinde bu kolesterol damarlarin ceperlerini olusturan hucrelerde birikir Bu birikmeyle baslayan ateroskleroz sonucunda damar tikanabilir ve tikanan damarin bulundugu organa bagli olarak kalp krizi veya inme meydana gelebilir Yukarida ozetlenen mekanizmanin buyuk bolumu Michael Brown ve Joseph L Goldstein tarafindan aciga cikartildi Bu calismalarindan dolayi Brown ve Goldstein 1985 Nobel Tip ve Fizyoloji odulunu kazandilar Vucuttan atimi Kolesterol karacigerden safra araciligiyla atilir ve bir kismi ince bagirsak tarafindan geri alinir Safra kesesi icinde konsantrasyonunun yuksek olmasi nedeniyle kristallesebilir ve bu durumda safra tasi olusumuna yol acabilir ancak daha ender olarak lesitin veya bilirubinden olusmus safra taslari da gorulebilir Kolesterol birikmeleri Kolesterol ve esterleri hucre membranlari ile yagda eriyebilen hormonlarin sentezinin temel ogesidir Uretimi kullanimi ve yikimi siki bir denetin altinda olsa da hucrelerde birikebilmektedir Birikme turlerinin baslicalari sunlardir Ateroskleroz bu olgudaki intraselluler birikmeler arter arteriol duvarlarindaki duz kas hucrelerinde ve makrofajlarda gorulur Hucre disi ekstraselluler birikmeler hucre yikiminin yogun oldugu patolojilerde dejenerasyon nekroz vd rastlanir Ksantoma xanthoma kalitsal ya da edinsel hiperlipidemilerde saptanan olusumlardir Sitoplazmalarinda lipid yigilmalari bulunan makrofaj kumelerinden olusurlar Kolesterolozis cholesterolosis safra kesesinin lamina propria sinda kolesterol fagosite etmis makrofaj kumeleri saptanir C tipi kolesterol katabolizmasinda etkili bir enzimin mutasyonu nedeniyle ortaya cikan lizozomal depo hastaligidir Aterosklerozdaki roluOksitlenmis kolesterol iceren kucuk boyutlu LDL taneciklerinin yuksek duzeyde oldugu hallerde bu LDL damar ceperlerinde aterom denen birikmelere yol acar bu duruma ateroskleroz denir Ateromlar hangi organin damarinda birikirse o organa ait hastaliklar ortaya cikar Ornegin kalbi besleyen atardamarlarda koroner arterler aterom koroner arter hastaligi na bobrek damarlarinda yuksek tansiyona ve bobrek yetmezligine beyin damarlarinda ise inmeye yol acabilir HDL tanecikleri ozellikle buyuk boyutlu HDL ateromalardaki kolesterolu karacigere geri tasiyabilir Bu yuzden yuksek HDL ile aterosklerozun yavaslamasi hatta gerilemesi ile iliskilidir Aralarinda LDL IDL ve VLDL bulunan diger lipoprotein turleri ateroskleroza yol acar Bu lipoproteinlerde bulunan kolesterol miktari ile aterosklerozun ilerlemesi iliskili bulunmustur Bu yuzden toplam kolesterol seviyesine degil bu kolesterolun ne kadarinin hangi tur lipoproteinlerde bulunduguna bakilmalidir Amerikan Kardiyoloji Dernegi American Heart Association kolesterol duzeyleri hakkinda asagidaki kilavuzu hazirlamistir Duzey mg dL Duzey mmol L Yorum lt 200 lt 5 2 Dusuk kalp hastaligi riski icin arzulanan duzey200 239 5 2 6 2 Sinirda yuksek risk gt 240 gt 6 2 Yuksek risk Ancak gunumuzdeki laboratuvar testleri LDL ve HDL kolesterolunu ayri ayri belirleyebildigi icin bu basit kilavuz artik biraz demode kalmistir Arzulanan LDL duzeyi 100 mg dL dir 2 6 Mol L yakin zamanlarda elde edilen yeni bulgularin isiginda yuksek riskli kisilerde hedef lt 70 mg dL dusunulebilir Toplam kolesterolun HDL kolesterola oraninin 5 1 olmasi daha da saglikli sayilabilir LDL olcum teknikleri aslinda LDL yi dogrudan olcmez ekonomik nedenlerden dolayi LDL degeri su formule gore hesaplanir hesaplanan LDL degeri toplam kolesterol toplam HDL trigliserit degerinin 20 si dd Kolesterol duzeyinin kontrol altinda tutulmasiKolesterolu azaltmak icin kisilerin hayat tarzlarinda degisiklik yapmalari gerekir Amerikan Milli Kolesterol Egitim Programi nin bu konuda yaptigi oneriler soyledir Diyet Kalp hastasi olmayan bir kiside yuksek kolesterol bulundugu zaman doktorlar hastayi genelde Amerikan Kardiyoloji Dernegi nin onerdigi Birinci Adim diyetine baslatir Bu programda hasta gunluk kalori gereksiniminin 8 10 unu doymus yaglardan 30 dan azini yaglardan almali besin yoluyla gunde 300 mg dan fazla kolesterol almamali ve saglikli bir kiloda kalmasina yetecek kaloriden fazlasini almamalidir Eger bu diyet programi kolesterol duzeylerinin inmesini saglamazsa doktorlar Ikinci Adim rejimi uygular doymus yag miktari toplam kalorinin 7 sinin altina kolesterol da 200 mg in altina indirilir Ikinci Adim diyeti kalp hastalarina da uygulanir Kolesterol dusurucu diyete basladiktan birkac hafta sonra kolesterol seviyelerinin dusmesi gerekir Diyet yoluyla zaman icinde toplam kolesterol rakamlari 10 50 mg dL kadar dusebilir Besinlerde Kolesterol Miktarlari Gida Kolesterol miktari mg 100 g Gida Kolesterol miktari mg 100 g sigir beyni 3010 dana ozdeni 250yumurta sarisi 1234 kaymak 164koyun veya kuzu bobregi 337 tavuk gogus 58domuz bobregi 319 beyaz peynir 89domuz cigeri 301 dana eti 82dana cigeri 334 mezgit 67sigir cigeri 275 sigir eti 62tereyag 215 balik 45 75Kilo kaybi Yuksek kilolu kisilerin kilolarini azaltmalari ozellikle dusuk HDL yuksek trigliserit veya buyuk bel cevresi kadinlarda 85 cm erkeklerde 100 cm gibi yuksek risk faktorleri bulunduruyorlarsa onemlidir Egzersiz Duzenli fiziksel faaliyet her gun veya cogu gun 30 dakika HDL yi yukseltir LDL yi azaltir Egzersiz ozellikle yukarida belirtilen yuksek risk faktorlerini tasiyanlar icin onemlidir Ilac tedavisi Diyet egzersiz ve kilo kaybinin fayda etmedigi durumlarda kolesterol duzeylerinin kontrolu icin lipit dusurucu ilac tedavisine bas vurulur Statin grubundan ilaclar safra asidi ayiricilari nikotinik asit fibratlar ve kolesterolun bagirsaklardan emilmesini engelleyen ilaclar kolesterol kontrolunde kullanilir Statin grubu ilaclar ozellikle cok etkilidir Diger ilaclar da bazen statinlerle beraber bazen tek baslarina etkili olur Dogal urunler Baliklarda bulunan omega 3 yag asitleri yaglari da kolesterol kontrolunde kullanilir keten tohumunun icerdigi doymamis yag asitleri de kolesterol kontrolunde kullanilirBitkilerde kolesterolBazi kaynaklar ve hatta ders kitaplari bitkilerde kolesterol bulunmadigini iddia etse de bu dogru degildir Bu yanilginin kaynagi bitkilerde kolesterolun cok daha az miktarda olmasidir kolesterolun toplam lipit miktarina orani hayvanlarda 5 g kg bitkilerde ise 0 05 g kg dir Bitkilerde kolesterolden cok fitosterol adli steroller bulunur ama bitkiler hem kolesterolu hem diger sterolleri hucre membranlarinin insasi icin kullanirlar Hayvan bagirsaklarinda bitki sterolleri emildikten sonra kolesterol haric digerlerinin cogu bagirsaga geri atilir KaynakcaIngilizce Wikipedia da Kolesterol maddesinin 21 06 2006 tarihli surumu Fransizca Wikipedia da Kolesterol maddesinin 21 06 2006 tarihli surumu Third Report of the Expert Panel on Detection Evaluation and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults Adult Treatment Panel III 4 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Amerikan Saglik Uzmanlarinca hazirlanmis yuksek kolesterol tedavisi icin kilavuz Ingilizce Goljan EF Rapid Review Pathology 5th edt Elsevier Philadelphia 2019 Kumar V Abbas AK Aster JC Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease 9th edt Elsevier Saunders Philadelphia 2015 Nutrition data beef brain raw 4 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data veal thymus raw 2 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data egg yolk 3 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data heavy cream 28 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data lamb kidney raw 20 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data chicken breast raw 19 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data pork kidney raw 28 Mayis 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data feta cheese 28 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data pork liver raw 26 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data ground veal raw 2 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data beef liver raw 6 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data whiting raw 25 Subat 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data beef liver raw 11 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data ground beef raw 2 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data butter 30 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2009 Nutrition data fish Erisim tarihi 19 Mart 2009