Büyük Mısır Seferi Osmanlıca بويوك ميسير صفري romanize Büyük Miṣr Seferi Mısır Seferi veya 1516

Büyük Mısır Seferi (Osmanlıca: بويوك ميسير صفري, romanize: Büyük Miṣr Seferi), Mısır Seferi veya 1516–1517 Osmanlı–Memlûk Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Memlûk Sultanlığı arasında Ağustos 1516 ile Ocak 1517 tarihleri arasında Orta Doğu'da gerçekleşmiş bir dizi savaştır. Sefer sırasında meydana gelen Mercidâbık, Gazze, Ridâniye ve son olarak Kahire muharebelerinde bozguna uğrayan Memlûk Devleti, akabinde Osmanlılar tarafından tamamen ilhak edildi ve Suriye, Filistin, Hicaz ve Mısır toprakları ele geçirildi.

Büyük Mısır Seferi

Osmanlı İmparatorluğu'nun Yakın Doğu'daki savaşları

Büyük Mısır Seferi sırasında Yavuz Sultan Selim'in ordu güzergâhını gösteren bir harita.

Tarih	Ağustos 1516 - 22 Ocak 1517
Bölge	Orta Doğu (Suriye, Levant, Filistin, Mısır, Hicaz)
Sonuç	Kesin Osmanlı zaferi Memlûk Devleti yıkıldı. Osmanlılar, İslam dünyasındaki hâkimiyetini pekiştirdi. Muhammed'in Kutsal Emanetler olarak kabul edilen eşyaları İstanbul'a getirildi. Osmanlı'nın ticaret yollarındaki hâkimiyeti arttı. Osmanlı, Kızıldeniz vasıtasıyla Hint Okyanusu'na ulaştı. Osmanlılar, Afrika kıtasındaki ilk toprağını kazandı.
Coğrafi Değişiklikler	Suriye, Filistin, Lübnan, Ürdün, Hicaz ve Mısır bölgeleri Osmanlı Devleti hâkimiyetine girdi.

Taraflar

Osmanlı İmparatorluğu

Arap aşiretleri
Şehzade Kâsım destekçileri

Destekleyenler:

Fransa Krallığı

Hospitalier Şövalyeleri

Venedik Cumhuriyeti

Komutanlar ve liderler

Yavuz Sultan Selim

Hadım Sinan Paşa (ölü)

Mustafa Paşa

Mehmed Paşa

Hayır Bey

Canberdi Gazâlî

Ferhat Bey

Ayas Ağa

Cafer Bey

İsabeyoğlu

Çerkez Yunus (ölü)

Ferruhşad Bey

Bali Bey

Saadet Giray

Şahsüvar Ali Bey

(ölü)

Kansu Gavri (ölü)

II. Tomanbay (ölü)

Sibay (ölü)

Gazalbay

Alanbay (ölü)

Kurtbay

Enesbay (ölü)

Şadibay

Sümbülbay

Osmanbay

Sudunbay (ölü)

Acembay

Seyitbay

Gavirbay

Rezakbay

Aslanbay (ölü)

Budakbay

Akbay (ölü)

Ürkmezbay (ölü)

Bahşibay (ölü)

Tarabay (ölü)

Tohtabay (ölü)

Eşrefbay (ölü)

Yaşbay (ölü)

Kasımbay (ölü)

Ahmetbay

Bakarbay

Alibay

Ömerbay

Çatışan birlikler

Rumeli ordusu

Anadolu ordusu

Diyarbakır kuvvetleri

Karaman kuvvetleri

Amasya kuvvetleri

Türkmen süvariler

Tatar süvariler

Memlûk ordusu

Suriye ordusu

Halep kuvvetleri

Arap aşiretler

Güçler

Toplam 80.000 civarı

Ağustos 1516: 60.000-70.000
Aralık 1516: 30.000-50.000
Ocak 1517: 20.000

Toplam 100.000 civarı

Ağustos 1516: 70.000-80.000
Aralık 1516: Belirsiz
Ocak 1517: 20.000-30.000

Osmanlı tarafındaki asker azalmasının sebebi, Mısır'a girmeden önce yapılan geniş çaplı terhislerdir.

Osmanlı ordusuna savaşın başından sonuna kadar Yavuz Sultan Selim başkumandanlık etti. Memlûk ordusuna ise Mercidâbık Muharebesi'ne kadar Kansu Gavri, onun bu savaşta ölümü üzerine II. Tomanbay komuta etti. Tomanbay, Osmanlılar Mısır'ı ele geçirdikten sonra kaçtı ve sonrasında yakalanıp Nisan 1517'de Kahire'de idam edildi. Sefer sonunda, 267 yıl hüküm süren Mısır merkezli Memlûk Sultanlığı yıkıldı ve Osmanlı İmparatorluğu, Orta Doğu'nun Müslüman merkezlerine hükmetmeye ve kutsal Mekke ve Medine şehirlerini koruma altına almaya başladı. I. Selim'in bu seferi, İslamî uygulamaların imparatorluk yönetimi üzerindeki etkisini artırdı ve Arapça konuşan bu bölge ile Anadolu ve Balkanlar'daki Osmanlı bölgeleri arasında etkileşimi kolaylaştırdı.

Erken dönem

Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim ile Safevî hükümdarı Şah İsmail arasındaki musibet, 23 Ağustos 1514 günü Çaldıran Ovası’ndaki muharebe ile etkisini göstermişti. Mutlak bir zafer elde eden I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu, 6 Eylül’de Safevîler’in başkenti Tebriz’e girdi. Disiplinden kopan ordu ile kışı Tebriz’de geçiremeyeceğini düşünen padişah, kışı geçirmek ve ardından da ikinci kez Azerbaycan üzerine yürümek için 24 Kasım’da Amasya’ya döndü.

Amasya'da geçen kış

Çaldıran Muharebesi'ni tasvir eden bir minyatür (Selimnâme)

29 Kasım’da, henüz I. Selim Amasya'da iken, Şah İsmail’den bir elçi heyeti geldi. Gelen elçi heyeti barış talep etmekte ve Şah İsmail’in Çaldıran Muharebesi'nde esir düşen hanımını geri istemekteydi.Şah İsmail’in bu diplomatik girişimlerini hile olarak yorumlayan Sultan I. Selim, elçileri alıkoyarak hapsettirdi ve Safevî sorununun ancak şiddet ile çözüleceğini düşünerek sefer hazırlıklarına devam etti. Bu sırada Fırat’ın kuzeyindeki Anadolu topraklarının fethi için uğraşıldı. 19 Mayıs 1515’te Erzincan mevkiindeki Kemah zaptedildi ve I. Selim, birçok sebepten ötürü ikinci harekâtını erteleme kararı aldı.

Dulkadiroğulları sorunu

1480'de Osmanlılar sayesinde Dulkadir Beyliği’nin başına geçen ve aynı zamanda Yavuz Sultan Selim’in de anne tarafından dedesi olanAlaüddevle Bozkurt Bey, Osmanlı-Safevî-Memlûk gibi üç büyük devletin arasında ayakta kalabilmek için denge politikası gütmekteydi. Her ne kadar Osmanlı kaynaklarında Safevî yanlılığı ile suçlansa da, coğrafi konumu ve diğer iki ülkenin yayılmacı politikasına karşı son zamanlarda Memlûkler ile yakınlaşıyordu. I. Selim, İran Seferi için davet ettiği dedesinin sefere katılmayıp bir de üstüne Memlûkler ve Safevîler ile iş tuttuğuna dair haberler alınca, Amasya dönüşü Sinan Paşa komutasındaki bir orduyu Elbistan’a yolladı.

Haziran 1515 tarihinde gerçekleşen Turnadağ Muharebesi’nde Alaüddevle Bozkurt Bey öldü ve yerine, I. Selim’in yanında birçok muharebeye çıkan Şehsüvaroğlu Ali Bey getirildi. Bu sonuçla birlikte Memlûkler ile Osmanlılar arasındaki tampon bölge görevi gören ve Anadolu’daki son Türk beyliği olan Dulkadiroğulları Beyliği, Osmanlı İmparatorluğu’nca ilhak edildi.

Azerbaycan'a ikinci sefer hazırlıkları

Doğu (Safevî) Cephesi

Fırat - Dicle Seferi ayrıntılarını gösteren harita.

I. Selim henüz İstanbul’a dönmeden önce, Bıyıklı Mehmed Paşa’yı cephe komutanı olarak Bayburt’ta bırakmıştı. Sultan I. Selim’in Anadolu’ya dönmesini fırsat bilen Şah İsmail, önce başkenti Tebriz’i kurtardı, sonra da Nur Ali Halife’ye kuvvetleriyle Erzincan dolaylarına taarruzunu emretti. Casusları sayesinde bundan haberdar olan Bıyıklı Mehmed Paşa, süratle kuvvetlerini toparladı ve Tunceli’de Safevî ordusunu karşıladı. 1515 yılının Haziran ayında gerçekleşen Ovacık Muharebesi’nde Safevî ordusu bozguna uğradı ve Nur Ali Halife savaş meydanında öldü. Aynı zamanda Ustaclu Karahan komutasındaki bir Safevî ordusu, isyan eden Diyarbakır’ı kuşattıysa da Bıyıklı Mehmed Paşa’nın Eylül 1515’te bölgeye varması sonucu Mardin’e çekildi. Bir yıl boyunca çok şiddetli çarpışmalar gerçekleşti ve sonrasında iki ordu, 1516'nın Mayıs ayında Mardin'in Koçhisar bölgesinde karşılaştı. Burada gerçekleşen Koçhisar Muharebesi oldukça şiddetli geçti. Önemli kurmaylarını savaş meydanında bırakan Safevî ordusu, akşam üzeri ağır kayıplar vererek dağıldı.

Koçhisar’daki kanlı muharebeden sonra Mardin kuşatıldıysa da, Sultan Selim'in gönderdiği emir üzerine Bıyıklı Mehmed Paşa kuşatmada az sayıda asker bırakarak, başlamak üzere olan Büyük Mısır Seferi'ne katıldı. Halep ele geçirildikten sonra da cepheye geri dönen Bıyıklı Mehmed Paşa, Mardin başta olmak üzere Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Irak’ı ele geçirdi.

Hazırlıklar ve Osmanlı-Memlûk ilişkileri

I. Selim, divanda Memlûk seferini tartışıyor. (Selimnâme)

Fatih Sultan Mehmed döneminden (1451-1481) beri Osmanlılar ile Memlûkler arasında siyasi sorunlar baş göstermekteydi. Sultan II. Bayezid döneminde (1481-1512) bu sorunlar sıcak çatışmaya bile varmış ve Adana civarında Osmanlı-Memlûk Savaşı yaşanmıştır. Bu savaşta her iki devlet de bir sonuç alamasa da aralarındaki husumet bitmemiş; Dulkadiroğulları’nın ilhakı ve Sultan Selim’in Doğu ile güttüğü sert dış politikası, aradaki gerilimi tırmandırmıştır.

11 Temmuz’da İstanbul’a ulaşan padişah Selim, askeri hukukla ilgili düzenlemeler ve çıkan bir İstanbul yangını ile uğraştıktan sonra tekrar siyaset ile ilgilenmeye başladı.Divan toplandı, Avrupalı elçiler kabul edildi ve Nur Ali Halife’nin kesik başı İstanbul’a ulaştı. Birinci sefer sırasında yaşanan olaylar ve ikinci sefer, tartışmalara yol açmaktaydı ve bu yüzden padişah Selim, bir süreliğine dinlenmek için Edirne’ye geçti.

16. yüzyıl başlarından kalma, Osmanlıların Mısır Seferi'nde kullandıkları 9 namlulu toplar.

11 Kasım'da Safevî hükümdarı Şah İsmail, Memlûk hükümdarı Kansu Gavri ve Halep Emiri Hayır Bey’den gelen mektuplar Edirne’de Sultan Selim'e okundu ve Şah'ın elçileri hapsedildi. Bu sıralarda Safevî cephesinden kötü bir haber geldi. Osmanlı birliklerinin Kerh civarında bozulduğunu öğrenen padişah Selim, sadrazamları Hadım Sinan Paşa ve Pîrî Mehmed Paşa'yı azlederek Yedikule’ye kapattırdı; Karaman Beylerbeyi Hüsrev Paşa’yı da cepheye göndererek sefer hazırlıklarına başladı. 15 Mart 1516 tarihinde de sefer kararı resmen ilan edildi.

Sefere çıkış

Doğu cephesi komutanı Bıyıklı Mehmed Paşa’ya yardım etmek içinSadrazam Sinan Paşa komutasındaki 40.000 kişilik bir Osmanlı kuvveti, 28 Nisan’da İstanbul’dan ayrıldı. 5 Haziran’da da Selim, Üsküdar’a geçti.

I. Harekât: Suriye

Mercidâbık Muharebesi

24 Ağustos 1516 tarihinde I. Selim komutasındaki Osmanlı Devleti ordusu ile Kansu Gavri komutasındaki Memlûk Devleti ordusu arasında gerçekleşen Mercidâbık Muharebesi, Osmanlı ordusunun mutlak zaferiyle sonuçlandı. Suriye'nin Halep şehrinin kuzeyinde gerçekleşen muharebe sonucunda Memlûk Sultanı Kansu Gavri savaş meydanında öldü, Memlûk kuvvetleri bozuldu ve Antep'ten Sina Yarımadası'na kadarki tüm Memlûk toprakları Osmanlı Devleti egemenliğine açıldı.

Gazze Muharebesi

Sadrazam Hadım Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu ile Canberdi Gazâlî komutasındaki Memlûk ordusu arasında 1516 sonlarında, Filistin'in Gazze şehri yakınlarında gerçekleşen Gazze Muharebesi, Osmanlı ordusunun zaferiyle sonuçlandı ve böylece Filistin toprakları da Osmanlıların eline geçti.

II. Harekât: Mısır

Ridâniye Muharebesi

Kahire Muharebesi

Genel tablo

1516-1517 Osmanlı-Memlûk Savaşı sırasında gerçekleşen muharebeler


Savaş	Yer (Bölge)	Tarih	Osmanlı komutanı	Memlûk komutanı	Sonuç
Mercidâbık Muharebesi	Halep / Suriye	24 Ağustos 1516	I. Selim	Kansu Gavri (ölü)	Osmanlı Devleti zaferi
Gazze Muharebesi	Gazze / Filistin	21 Aralık 1516	Hadım Sinan Paşa	Canberdi Gazâlî	Osmanlı Devleti zaferi
Ridâniye Muharebesi	Kahire / Mısır	22 Ocak 1517	I. Selim	II. Tomanbay	Osmanlı Devleti zaferi
Kahire Muharebesi	Kahire / Mısır	27-30 Ocak 1517	I. Selim	II. Tomanbay (ölü)	Osmanlı Devleti zaferi

İlgili görseller

Doğu Cephesi komutanı Bıyıklı Mehmed Paşa (Tâcü’t-Tevârîh)
I. Selim, vezirleri Yunus ve Sinan Paşa ile Mısır seferini tartışıyor. (Tâcü’t-Tevârîh)
Mercidâbık Muharebesi (Tâcü’t-Tevârîh)
Mercidabık Muharebesi (Selimnâme)
Sultan Kansu Gavri’nin kesik başı I. Selim'e sunuluyor (Hünernâme)
Yunus Paşa, Hayır Bey'i padişaha takdim ediyor. (Tâcü’t-Tevârîh)
Osmanlı süvarilerinin Bedeviler ile çarpışması (Selimnâme)
Ridâniye Muharebesi (Selimnâme)
I. Selim Mısır'da
Padişah, Nil yolu ile İskenderiye’ye gidiyor. (Tâcü’t-Tevârîh)

Ayrıca bakınız

Kaynak

Eserler

Emecen, Feridun (2016). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı yayınları. ss. 152-334. ISBN .
T.C. Gnkur. ATASE (1990). TSK tarihi cilt III kısım II Yavuz Sultan Selim ve Mısır Seferi eki. Ankara: Genelkurmay basımevi. ss. 49-149.
Danişmend, İsmail Hami (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi II. İstanbul: Doğu kütüphanesi. ss. 24-49. ISBN .
Hoca Sadeddin Efendi (1584). Tâcü’t-Tevârîh IV. ss. 273-339. ISBN .
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi IV. Ankara: TTK yayınları. ss. 266-283. ISBN .
Elhossary, Amar (2015). Memlük kaynaklarına göre Yavuz ve Kanuni dönemlerinde Mısır ve Şam'da çıkan isyanlar. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi)
Haydar Çelebi, Ruzname, (16’ncı yüzyıl)
Emecen, Feridun (2009). "Selim I". TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından .
Emecen, Feridun (2008). . TDV İslam Ansiklopedisi. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Emecen, Feridun (2004). . TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Zinkeisen, Johan Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi II. ISBN .
Hammer, Joseph. Büyük Osmanlı Tarihi IV. ss. 195-258. ISBN .
Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu II. ISBN .

Dipnotlar

^ Amar Elhossary, a.g.m, s.42
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.281
^ Jeremy Blac, a.g.e, s.106
^ İsmail Hami Danişmend, a.g.e, s.14
^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s. 258
^ Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.152-165”
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.159
^ Şükr-i Bitlisi, Selimname, s.20
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.160
^ Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.165-168”
^ Ayrıca bakınız: "Johann Wilhelm Zinkeisen, a.g.e, s.411"
^ Ayrıca bakınız: "Joseph von Hammer, a.g.e, ss.158-159"
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.165
^ Örnek: Hoca Sadeddin, Tacü’t-Tevarih cilt II, s.293
^ ^a ^b Feridun Emecen, a.g.e, s.168
^ Feridun Emecen, a.g.e, ss.166-167
^ Mehdi İlhan, Diyarbakır Fatihi ve Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa, s.138
^ Mehmet Ali Ünal, XVI. Yüzyılda Pertek ve Sağman Sancakbeyleri, s.240
^ Nejat Göyünç, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, ss.25-32
^ Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, ss.260-271
^ Joseph von Hammer, a.g.e, ss.177-184
^ İsmail Hami Danişmend, a.g.e, ss.23-24
^ Nejat Göyünç, a.g.e, ss.32-34
^ Memlük-Osmanlı münasebetleri için ayrıca bakınız: “Uzunçarşılı, a.g.e, ss.266-269”
^ Danişmend, a.g.e, s. 19-21
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.178
^ Yaşanan sorunlar için bakınız: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.179-184”
^ Alaüddevle’nin kesik başı bir zafername ile gönderilmişti onun cevabı geldi: “İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s.261”
^ Ayrıca bakınız: “Joseph von Hammer, a.g.e, s.160”
^ Feridun Emecen, a.g.e, s.186
^ Uzunçarşılı, a.g.e, s.266
^ Haydar Çelebi, a.g.e, ss.471-473
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
^ Haydar Çelebi, a.g.e, s.475
^ Üsküdar’dan Malatya’ya kadar olan süreci iyi anlatan kısım için bakınız: “Danişmend, a.g.e, ss.24-27”
^ Ayrıca olay şahidinin notları için bakınız: “Haydar Çelebi, a.g.e, ss.95-98”
^ Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.87
^ Danişmend, a.g.e, s.24
^ Askeri harekatlar ekseriyetle, en iyi ve kapsamlı anlatan kaynak için bakınız: “Gnkur. ATASE, a.g.e, ss.86-113”

[1] Amar Elhossary, a.g.m, s.42

[2] Feridun Emecen, a.g.e, s.281

[3] Jeremy Blac, a.g.e, s.106

[4] İsmail Hami Danişmend, a.g.e, s.14

[5] İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s. 258

[6] Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.152-165”

[7] Feridun Emecen, a.g.e, s.159

[8] Şükr-i Bitlisi, Selimname, s.20

[9] Feridun Emecen, a.g.e, s.160

[10] Konuyu en iyi anlatan kaynak: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.165-168”

[11] Ayrıca bakınız: "Johann Wilhelm Zinkeisen, a.g.e, s.411"

[12] Ayrıca bakınız: "Joseph von Hammer, a.g.e, ss.158-159"

[:0-13] Feridun Emecen, a.g.e, s.165

[14] Örnek: Hoca Sadeddin, Tacü’t-Tevarih cilt II, s.293

[:1-15] Feridun Emecen, a.g.e, s.168

[16] Feridun Emecen, a.g.e, ss.166-167

[17] Mehdi İlhan, Diyarbakır Fatihi ve Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa, s.138

[18] Mehmet Ali Ünal, XVI. Yüzyılda Pertek ve Sağman Sancakbeyleri, s.240

[19] Nejat Göyünç, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, ss.25-32

[20] Hoca Sadeddin Efendi, a.g.e, ss.260-271

[21] Joseph von Hammer, a.g.e, ss.177-184

[22] İsmail Hami Danişmend, a.g.e, ss.23-24

[23] Nejat Göyünç, a.g.e, ss.32-34

[24] Memlük-Osmanlı münasebetleri için ayrıca bakınız: “Uzunçarşılı, a.g.e, ss.266-269”

[25] Danişmend, a.g.e, s. 19-21

[26] Feridun Emecen, a.g.e, s.178

[27] Yaşanan sorunlar için bakınız: “Feridun Emecen, a.g.e, ss.179-184”

[28] Alaüddevle’nin kesik başı bir zafername ile gönderilmişti onun cevabı geldi: “İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e, s.261”

[29] Ayrıca bakınız: “Joseph von Hammer, a.g.e, s.160”

[30] Feridun Emecen, a.g.e, s.186

[31] Uzunçarşılı, a.g.e, s.266

[32] Haydar Çelebi, a.g.e, ss.471-473

[33] "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.

[34] Haydar Çelebi, a.g.e, s.475

[35] Üsküdar’dan Malatya’ya kadar olan süreci iyi anlatan kısım için bakınız: “Danişmend, a.g.e, ss.24-27”

[36] Ayrıca olay şahidinin notları için bakınız: “Haydar Çelebi, a.g.e, ss.95-98”

[37] Genelkurmay Başkanlığı, a.g.e, s.87

[:2-38] Danişmend, a.g.e, s.24

[39] Askeri harekatlar ekseriyetle, en iyi ve kapsamlı anlatan kaynak için bakınız: “Gnkur. ATASE, a.g.e, ss.86-113”