Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago (Gürcüce: სამცხე-საათაბაგო; okunuşu: “samtsh’e-saatabago"), Samtshe Prensliği (სამცხის სამთავრო; okunuşu: "samtsh'is samtavro") olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli (Yukarı Kartli) bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.
სამცხე-საათაბაგო Samtshe Atabeyliği | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1266-1625 | |||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||
| Başkent | Ahaltsihe | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Gürcüce | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Gürcistan Türkiye Ermenistan | ||||||||||
Prensliğin adının kaynağı
Samtshe Prensliği olarak da bilinen Samtshe-Saatabago hükümdarlarına "atabagi", yönettikleri topraklara da "saatabago" (atabaginin yönettiği topraklar) deniliyordu. Fahrettin Kırzıoğlu'na göre bu hükümdarların kökeni, Kıpçaklar ile ilişkili iken yaygın görüşe göre ise Gürcü kralların ve prenslerin, etraftaki güçlü devletlerde bulunan "atabagi" gibi unvanları benimsemesiyle bağlantılıdır. Alman araştırmacılar Wolfgang Feurstein ve Tucha Berdsena, Kırzıoğlu'nun metodolojisini şu şekilde tanımlamaktadır:
| “ | Kırzıoğlu ilk etapta tarihi halkların isimlerini sıralayarak okura saldırıyor. Daha sonra eski bir Türk kavmiyle bir tür fonetik benzerlik ya da yakınlık kuruyor. Bu sözde tarih bulgusunu bir tutam 'İslam'la tatlandırıyor ve kendisini yetkin bir Türklük araştırmacısı olarak sunuyor. Muhtemelen daha önce Türkiye'de tek bir kişi tarihi bu kadar büyük ölçüde tahrif etmemiştir. | ” |
Nitekim Gürcü hükümdarları Bizans’ın etkisi altındayken çeşitli unvanları alıp devlet teşkilatında kullanıyor ya da bu unvanı Bizans imparatoru doğrudan Gürcü krallara veriyordu. Bunun en çok bilinen örneği Kuropalatis’tir. 6. yüzyıldan başlayarak 16 Gürcü kralı "Kurapalati" (კურაპალატი) unvanı almıştır. Selçukluların Gürcülere komşu olmasından sonra Gürcü sarayında "spasalari" (სპასალარი), "atabagi" (ათაბაგი) gibi Selçuklu devlet teşkilatına özgü unvanlar kullanılmaya başladı. "Atabeg" ya da "atabey"den gelen atabagi, Selçuklularda olduğu gibi tahtın vârisini yetiştirmekle görevli kişiye verilen unvandı. Bu unvan ilk kez Kraliçe Tamar zamanında 1193'te İvane Mhargrdzeli’ye verilmişti. 1334 yılında Kral V. Giorgi Samtshe prensi Sargis Cakeli’ye (II. Sargis) "atabagi" unvanı verdi. Gürcistan Krallığı’nın parçalanmasından sonra Samtshe prensliği “atabagi”yi hükümdarlık unvanı haline getirdi ve Samtshe Prensliği’nin (Samtshis Samtavro) adı da Samtshe-Saatabago oldu.
Kuruluşu
Gürcistan Krallığı’nın parçalanma sürecinden krallıktan kopan ilk bölgelerden biri Samtshe’ydi. Sarayda birileri, Cakeli Hanedanından Samtshe "spasalari" Sargis Cakeli’nin krallıktan ayrılmak için çalıştığı konusunda Ulu Davit olarak da bilinen Gürcistan kralı VII. Davit ikna etti. Kral VII. Davit 1266 yılında Sargis Cakeli’yi Tiflis’te sarayına çağırdı ve burada onu tutuklattı. Bunun üzerine Sargis Cakeli’nin adamları Moğol hanına gidip yardım talep etti. İran’daki İlhanlı hükümdarı Abaka Han Sargis Cakeli’nin serbest bırakılmasını ve İran’a gönderilmesini istedi. Sargis Cakeli İran’a gidince sahip olduğu toprakların Gürcistan Krallığı’ndan ayırmasını istedi. Bu sırada Gürcistan Krallığı zaten doğu ve batı olmak üzere ikiye bölünmüştü. Samtshe’nin de ayrılmasıyla Gürcistan Krallığı üç parçaya bölünmüş oldu. Samtshe Doğu Gürcistan’dan farklı olarak doğrudan İlhanlılara bağlandı. Samtshe Prensliği bu şekilde kurulmuş oldu.
Sargis Cakeli (I. Sargis) prensliği 1279 yılına kadar yönetti. Sonra prensliğin başına oğlu I. Beka (1285-1306) geçti. 13. yüzyılın ikinci yarısında, prensliğin kurulmasıyla birlikte Gürcistan’ın güney bölgelerine Türk boylarının saldırıları başlamıştı. Beka Cakeli de babası gibi Türk boylarına karşı mücadele etti ve 12 bin kişilik ordusuyla, Basiani (Pasinler) ve Tao’yu işgal eden Azad Musa komutasındaki 30 bin kişilik Türk ordusunu Vaşlovani’de yenilgiye uğrattı.
Birleşik Gürcistan Krallığı egemenliği
Doğu Gürcistan’a hakim krallığın başına 1318’de V. Giorgi (1318-1346) geçti. Kral Giorgi İlhanlılara karşı yumuşak bir siyaset izledi ve ülke içindeki değişiklikleri de onların rızasıyla gerçekleştirmeye başladı. Ebu Said’in (1316-1335) küçük yaşta tahta çıkması üzerine İlhanlı devletini fiilen yöneten Çoban Noyan’la da iyi ilişkiler kurdu. Giorgi’nin İlhanlı devletine daha yüksek vergi ve İlhanlı ordusuna daha fazla asker yollaması taahhüdü üzerine Ebu Said de Gürcü kralının ülkeyi tek çatı altında birleştirmesine izin verdi. V. Giorgi ülkeyi birleştirme işini asker kullanarak değil, iyi ilişkiler kurarak gerçekleştirdi. Önce İmereti Krallığı’nı, ardından da II . Sargis Cakeli’nin (1308-1334) 1334 yılında vefat etmesinin ardından Samtshe prensliğini kendisine bağladı. II. Sargis’in varisi Kvarkvare Cakeli’yi bizzat kendisi prens ilan edip yönetimde bir tür özerklik tanıdı.
Timurlenk’in 1386-1403 arasında Gürcistan’a sekiz ayrı yıkıcı saldırısından ve 1402 yılında Tao’daki Tortum Kalesi’ni ele geçirmesinden sonra, birleşik Gürcü Krallığı içinde yer alan prenslikler bağımsız hareket etmeye başladı. 1412 yılında Gürcistan kraliyet tahtına çıkan I. Aleksandre (1412-442), Samtshe-Saatabago dahil bütün prensliklere boyun eğdirip krallığın birliğini yeniden sağladı. Bu arada Samtshe Atabeyliği yöneticileri, Mesheti kilisesinin Kartli (Mtsheta) patrikliğinden ayrılması için de harekete geçtiler. Atskuri piskoposu artık ayinlerde Kartli patriğini değil Antakya patriğini anıyordu. Birleşik Gürcü Krallığı’nda siyasal boşlukların baş göstermesi üzerine Samtshe atabeyi II . Kvarkvare Cakeli'nin (1451-1498) prensliği ve kiliseyi bir kez daha ayırma denemesi de başarılı olamadı ve Samtshe-Saatabago'nun birleşik Gürcü Krallığı'na bağlılığı devam etti. Bu arada Osmanlıların 1453’te İstanbul’u almasının ardından Vatikan Osmanlılara karşı Gürcistan’daki güçleri bir araya getirmeyi başardıysa da bu birlik uzun ömürlü olamadı. Üstelik papa öncülüğünde Osmanlılara karşı kurulan ittifakta Akkoyunlu devleti de yer alıyordu.
Samtshe’nin Gürcistan Krallığı'ndan ayrılması
Osmanlıların genişlemesine karşı sağlanan ittifak uzun ömürlü olmadı ve 1462'de II. Kvarkvare Cakeli Gürcü Krallığı’na karşı ayaklandı. Bu ayaklanmayı VIII. Giorgi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın yardımıyla bastırdı, ama kral daha sonra Samtshe prensine tutsak düştü. Bunu fırsat bilen İmereti prensi Bagrat (VI. Bagrat) Tiflis’te kendini kral ilan etti. Bu iç karşılıklar sırasında Uzun Hasan 1473’te Gürcistan’a saldırıp ülkeyi talan etti. Uzun Hasan istediği haracı alamayınca bu kez Samtshe Atabeyliği’ne saldırıp Atskuri Kilisesi’ndeki ikonayı ele geçirdi. Uzun Hasan’a önceki seferde ödeme yapmayan Gürcüler Atskuri Kilisesi’ndeki ikonayı büyük miktarda para ödeyerek geri aldılar. Sonunda Gürcü kralı VI. Bagrat ve II. Kvarkvare Cakeli Uzun Hasan’a nakit para dışında yıllık haraç ödemeyi de kabul etmek zorunda kaldılar. Akkoyunluların Gürcü topraklarına saldırıları Uzun Hasan’ın varisleri döneminde de sürdü.
Dışarıdan gelen arkası kesilmeyen saldırılara karşın Gürcistan topraklarını yöneten hükümdarlar 1490 yılında aralarında anlaşıp ülkeyi krallık ve prensliklere böldüler. Yeni sınırlara göre Samtshe Atabeyliği Borcomi vadisinden Çoruh vadisine kadar uzanıyor ve Kola, Artaani (Eruşeti ile birlikte), Cavaheti, Samtshe, Tori (Kura havzası), Speri, Tao, Klarceti, Şavşeti, Basiani ile Çrdili bölgelerini kapsıyordu.
Samtshe topraklarını ele geçirme savaşları
Samtshe Atabeyliği’ni bağımsız hale getiren II. Kvarkvare’den sonra, önce oğlu I. Kaihosro (1498-1500), ardından da diğer oğlu Mzeçabuki (1500-1515) prensliğin başına geçtiler. Mzeçabuki Osmanlılara bağlılığını bildirdi. Onların desteğini alarak Guria Prensliği’ne saldırdı ve Lazistan ile Acara’yı Samtshe topraklarına kattı. Bu dönemde Gürcistan güneyden Safevilerin saldırılarına maruz kaldı. Şah İsmail önce Samtshe Atabeyliği topraklarını yağmaladı. Daha sonra ise, Akkoyunlulara ödedikleri haraçtan kurtarma sözü verdiği Gürcü hükümdarların desteğini alarak Akkoyunlu Devleti’ne saldırdı (1501-1502). Ne var ki Şah İsmail verdiği sözü tutmadı ve Samtshe prensi dahil Gürcü hükümdarlara baskısını sürdürmeye devam etti. Safevilerin giderek egemenlik alanını genişletmesi onları Osmanlılarla karşı karşıya getirdi. Safevi-Osmanlı rekabeti Samtshe Atabeyliği’ni daha önemli bir hale getirdi. Samtshe atabeyi Mzeçabuki’nin Osmanlılara, Safevilere ve diğer Gürcü krallıklarına karşı izlediği bağımsız politika uzun vadede işe yaramadı ve Samtshe Saatabago 16. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin vasalı haline geldi.
Bununla birlikte Samtshe yönetimi bir süre daha İran yanlısı atabegler ile Osmanlı yanlısı atabegler arasında el değiştirdi. Osmanlıların Erzurum ve Van gibi kentleri ele geçirmesinden sonra İmereti kralı III. Bagrat (1510-1565) ve müttefiki Kartli kralı I. Luarsab (1527-1556) stratejik öneme sahip olan Samtshe’nin Osmanlıların eline geçmemesi için birlikte hareket etmeye karar verdiler. İmereti kralı 1535 yılında Samtshe Atabeyliği’ne girdi ve Ahalkalaki yakınlarındanki Murcaheti Savaşı'nda topraklarının önemli bir kısmını ele geçirdi. Kendisine destek veren Guria prensine Lazistan ile Acara’yı iade etti. Cavaheti de Kartli Krallığı’nın bir parçasına dönüştü. Bu gelişmenin ardından Osmanlılar harekete geçti ve 1536 yılında Tao’nun bir kısmını ele geçirip bu topraklarda dört sancak kurdular. Osmanlılar Erzurum Beylerbeyi Musa Paşa’nın komutasında büyük bir orduyla İmereti Krallığı’nın elindeki Oltu Kalesi’ne dayandılar. III. Bagrat, hileyle Musa Paşa’nın ordusunu ikiye bölüp Osmanlıları ağır bir yenilgiye uğrattı. 1543'teki bu savaşta Musa Paşa savaş meydanında öldü. Osmanlılar ardından intikam almak üzere yeni bir ordu gönderdiler ve Kartli kralı Luarsab’ın yardımına rağmen III. Bagrat’ı 1545’te Basiani’de Sohoista köyünde yendiler.
Osmanlıların Samtshe'yi ele geçirmesi
II. Kaihosro (1545-1573) döneminde, Sohoista’daki savaştan sonra Osmanlılar Samtshe Atabeyliği’nin başlıca kalelerinde kendi garnizonlarını kurdular. Bu fiili durum üzerine II. Kaihosro İran yanlısı bir tutum takındı. Bunun üzerine Kanuni Sultan Süleyman 1549’da ikinci veziri Ahmed Paşa komutasında büyük bir Osmanlı ordusunu Samtshe üzerine gönderdi. 1553 yılında Osmanlı-İran savaşında Samtshe toprakları ikiye bölündü. Büyük bölümüne İran hakim olurken, Osmanlılar Tao, Artaani ve Klarceti’yi ele geçirdiler. Çaneti ve Acara ise Guria prensliğinin hakimiyeti altındaydı. Ancak Osmanlılar kısa süre sonra Çaneti'yi ele geçirdiler, ancak birkaç sefere rağmen Acara'yı kontrol altına alamadılar. 1555 tarihli Amasya Antlaşması’yla da Osmanlı Devleti ile İran Gürcü kralların ve prenslerin yönetimindeki toprakları paylaştılar.
Bu anlaşmanın ardından Samtshe Atabeyliği iç karışıklıklara sürüklendi. İktidar kavgaları başladı ve 1576 yılında, IV. Kvarkvare (1574-1581) döneminde, prensliği yöneten Cakeli sülalesi ile Şalikaşvili sülalesi arasında iç savaş patlak verdi. Bu tarihlerde İran’da da iç karışıklıklar baş gösterdi. Bunu fırsat bilen III. Murad İran’a savaş açtı. Nisan 1578’da Lala Mustafa Paşa komutasında büyük bir orduyu sefere yolladı. İran yanlısı IV. Kvarkvare’ye (1573-1581) karşı, daha sonra yönetici olan kardeşi Manuçar (sonra II. Manuçar; 1581-1607) Osmanlılarla işbirliği yolunu seçti. Osmanlılar, kendilerine karşı savaşan askerler karşısında başarılı oldular ve Samtshe-Saatabago topraklarındaki en önemli savunma üsleri olan Mgeltsihe, Kacistsihe, Velistsihe ve Tetrtsihe kalelerini peş peşe ele geçirdiler. Bu arada İran kuvvetleri de Çıldır Gölü’ne ulaşmıştı. Ne var ki 9 Ağustos 1578 tarihinde buradaki savaşta İranlılar Osmanlılar karşısında yenilgiye uğradı. Samtshe-Saatabago topraklarını tamamen ele geçiren Osmanlı ordusu, Kartli’yi de istila edip 24 Ağustos günü Tiflis’i ele geçirdi. Ardından Şirvan’a giren Lala Mustafa Paşa’ya savaş boyunca Manuçar da eşlik ediyordu. Lala Mustafa Paşa İstanbul’a dönüşünde IV. Kvarkvare ile Manuçar’ı da yanında götürdü. II. Manuçar Cakeli Hristiyanlığı reddedip Müslümanlığı kabul etti. Mustafa Paşa adıyla yeni kurulmuş olan eyaletin de başına getirildi. Ancak daha sonra Osmanlılara karşı mücadeleye girişmesi, Manuçar’ın bu adımı sadece taktiksel bir hamle olarak da görülebilir.
Çıldır Eyaleti ve Osmanlara karşı mücadele
II. Manuçar İstanbul’da İslam dinine geçip Mustafa Paşa adıyla Çıldır beylerbeyi atanırken, Samtshe-Saatabago’nun resmi hükümdarı olan IV. Kvarkvare İslam dinine geçmeyi reddetti ve bundan dolayı kendisine sadece Oltu sancağı verildi. Samtshe-Saatabago topraklarını ilhak edilmesinden sonra da Kartli kralı I. Simon (1556-1600) Osmanlılara karşı savaşmayı sürdürdü. Osmanlı padişahı III. Murad, I. Simon’a karşı başarısızlığı yüzünden önce Lala Mustafa Paşa’yı, ardından da Sinan Paşa’yı görevlerinden aldı ve 1582’de Diyarbakır Beylerbeyi serdarlığa getirdi. Ancak Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu da Şida Kartli’de Muhrani ovasında I. Simon’un ordusuna yenildi. Osmanlılar bu yenilgiyi II. Manuçar’ın I. Simon’la işbirliği yapmasına bağlayıp onu öldürmeye karar verdiler. İstanbul’daki toplantıda kendisine karşı düzenlenen suikasttan kurtulan Manuçar, geri döndükten sonra yeniden Hristiyanlığa geçti ve Osmanlılara başkaldırdı. Ahaltsihe başta olmak üzere pek çok yeri Osmanlılardan alarak Samtshe Atabeyliği’ni yeniden kurdu. Bunun üzerine Osmanlı padişahı Çıldır beylerbeyliğine Yusuf Paşa’yı atadı.
II. Manuçar 1583’te I. Simon’un kızıyla evlendi. Müttefikler, kısa süreliğine de olsa Gori, Lore, Dmanisi, Samşvilde ve Tiflis’i Osmanlılardan geri aldılar. 1587’de III. Murad’ın görevlendirdiği Ferhad Paşa Ahaltsihe ve Mesheti bölgesinin diğer önemli şehirlerini yeniden ele geçirdi. II. Manuçar Kartli’ye sığınmak zorunda kaldı. Ardından İran şahı Hüdabende’nin ordusuna katılarak Osmanlılara karşı savaştı. 1607’de İranlılar Gürcülerin yardımıyla Çıldır Eyaleti’nin merkezi olan Ahaltsihe’yi ele geçirdiler ve Osmanlı komutanı ’yı esir aldılar. Aynı yıl II. Manuçar ölünce, Şah I. Abbas III. Manuçar’ı (1607–1625) Samtshe-Saatabago’nun başına getirdi. Osmanlılar ile İranlılar arasındaki savaş 1612’de I. Abbas’ın zaferiyle sonuçlansa da iki devlet arasında varılan anlaşmayla yeniden 1555 tarihli Amasya Antlaşması’nın öngördüğü sınırlara dönüldü.
Osmanlılara karşı direnmeyi sürdüren III. Manuçar, 1625’te İstanbul’a gidip IV. Murad’dan kendisini bağışlamasını diledi. Padişah III. Manuçar’ın Hristiyan kalarak Çıldır beylerbeyi olmasını onayladı. Ne var ki geri dönen III. Manuçar amcası III. Beka Cakeli tarafından zehirlenerek öldürüldü. IV. Murad III. Beka Cakeli’yi bu hizmetinden dolayı ödüllendirdi ve onu Çıldır beylerbeyliğine getirdi. Bu olayın ardından Samtshe-Saatabago toprakları 1625’te kesin olarak Osmanlı Devleti’ne katılmış oldu.
Gürcistan vilayeti
Osmanlı Devleti, 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarını Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdı. 1595 tarihli ve "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan" adlı tahrir defterine göre Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği bu topraklar liva denilen sekiz idari bölgeye bölünmüştü. Bu livalar Ahasihe / Ahısha (اخسخه ; Gürcüce: Ahaltsihe), Hertvis (خرتوس ; Gürcüce: Hertvisi), Ahalkalak (اخلكلك ; Gürcüce: Ahalkalaki), Çıldır (چلدر ; Gürcüce: Çrdili), Poshov (پوسخو ; Gürcüce: Potshovi), Bedre (بدره ; Gürcüce: Petre), Penek (پنك ; Gürcüce: Panaki) ve Ardahan-i Büzürg (اردهان بزرك ; Gürcüce: Didi Artaani) adını taşıyordu. Samtshe-Saatabago toprakları daha sonra Çıldır Eyaleti'nin içinde yer aldı.
Samtshe-Saatabago yöneticileri
| Hükümdarlık yılları | Adı | |
|---|---|---|
| 1268-1285 | I. Sargis | |
| 1285-1306 | I. Beka | |
| 1306-1334 | II. Sargis | |
| 1334-1361 | I. Kvarkvare | |
| 1361-1391 | II. Beka | |
| 1372 - 1389 | Şalva | |
| 1389 - 1395 | I. Ağbuğa | |
| 1391-1444 | II. İvane | |
| 1444-1451 | II. Ağbuğa | |
| 1451-1498 | II. Kvarkvare | |
| 1498-1500 | I. Kaihosro | |
| 1500-1515 | Mzeçabuk | |
| 1515-1518 | I. Manuçar | |
| 1518-1535 | III. Kvarkvare | |
| 1545-1573 | II. Kaihosro | |
| 1573-1581 | IV. Kvarkvare | |
| 1581-1607 | II. Manuçar | |
| 1607-1625 | III. Manuçar | |
| 1625 yılında Osmanlılar Samtshe-Saatabago’yu nihai olarak ele geçirdi ve imparatorluğun eyaletlerinden biri haline getirdi. Çıldır Eyaleti taşıyan bu yönetimi birimini 1795 yılına kadar Müslümanlığı kabul etmiş olan Cakeli sülalesinden paşalar yönetiyordu. | ||
| 1625-1635 | Sefer Paşa (III. Beka) | |
| 1635-1647 | I. Yusuf Paşa | |
| 1647-1659 | Rüstem Paşa | |
| 1659-1680 | Aslan Paşa | |
| 1680-1690 | II. Yusuf Paşa | |
| 1690-1701 | Salim Paşa | |
| 1701-1741 | İsak Paşa | |
| 1741-1747 | III. Yusuf Paşa | |
| 1747-1758 | Ahmed Paşa | |
| 1758-1759 ve 1761-1767 | Hasan Paşa | |
| 1759-1761 | İbrahim Paşa | |
| 1767-1795 | Süleyman Paşa | |
| Samtshe-Saatabago topraklarının bir kısmı 1828 yılında Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. | ||
Kaynakça
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 137-138, .
- ^ "Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 34". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2020.
- ^ "Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu, Ahıska-Ardahan-Artvin ve Oltu'da Hristiyan Atabekler Hükûmeti-I (1268-1578)" (PDF). 8 Eylül 2019. 6 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2019.
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 137, .
- ^ Benninghaus, Rüdiger (2007). "Turk and Hemshinli: Manipulating Ethnic Origin and Identity". Simonian, Hovann H. (Ed.). The Hemshin. Routledge. s. 359.
At first Kırzıoğlu assaults the reader with a flow of names of historical peoples; he then searches for some kind of phonetic correspondence or similarity with an old Turkish tribe, flavours this alleged historical outpouring with a pinch of ‘Islam’, and presents himself as a competent researcher of Turkishness. Probably never before has a single person in Turkey falsified history so massively!
- ^ Kartlis Tskhovreba - A History of Georgia, Tbilisi, 2014, s. 107 ve diğer sayfalar, .
- ^ Kartlis Tskhovreba - A History of Georgia, Tbilisi, 2014, s. 203, .
- ^ "Giorgi Ançabadze, Gürcistan Tarihi (Gürcüce), Tiflis, 2005, s. 13" (PDF). 8 Eylül 2019.[]
- ^ Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, p. 438, n. 1. Georgetown University Press.
- ^ İ. Cavahişvili, N. Berdzenişvili, S. Canaşia; Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar, Tiflis, 1943, s. 220.
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 139-140, .
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 145-150, .
- ^ İ. Cavahişvili, N. Berdzenişvili, S. Canaşia; Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar, Tiflis, 1943, s. 259.
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 152-159, .
- ^ İ. Cavahişvili, N. Berdzenişvili, S. Canaşia; Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar, Tiflis, 1943, s. 283.
- ^ İ. Cavahişvili, N. Berdzenişvili, S. Canaşia; Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar, Tiflis, 1943, s. 285.
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 165-175, .
- ^ İ. Cavahişvili, N. Berdzenişvili, S. Canaşia; Gürcistan Tarihi - Eski Çağlardan XIX. Yüzyılın Başlarına Kadar, Tiflis, 1943, s. 286.
- ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 177-183, .
- ^ Sergi Cikia, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca; Gürcüce giriş yazısıyla), Tiflis, 1947, 1. cilt, s. XIX-XX.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Samtshe Atabeyligi ya da Samtshe Saatabago Gurcuce სამცხე საათაბაგო okunusu samtsh e saatabago Samtshe Prensligi სამცხის სამთავრო okunusu samtsh is samtavro olarak da bilinir Gurcistan in Zemo Kartli Yukari Kartli bolgesinde hukum surmus Orta Cag Gurcu prensligidir 1268 de kurulan prenslik 1334 yilindan itibaren atabagi unvani tasiyan Gurcu hukumdarlar tarafindan yonetilmistir En genis sinirlara sahip oldugu donemde sinirlari Tasiskari den Erzurum a kadar uzanan Samtshe Saatabago Cavaheti nin bir kismi ile Eruseti Kola Artaani Acara Tao Klarceti ve Savseti bolgelerinden olusuyordu Osmanlilarin eline gectikten sonra Cildir Eyaleti ne donusturulen bolge 1574 ve 1595 tarihli Osmanli kayitlarinda Gurcistan Vilayeti olarak adlandirilmistir სამცხე საათაბაგო Samtshe Atabeyligi1266 1625Bayrak ArmaBaskentAhaltsiheYaygin dil ler Gurcuce 1260 1285I Sargis ilk 1607 1625III Manucar son Tarihce Kurulusu1266 Mogol Imparatorlugu vasali1266 1334 Gurcistan Kralligi ile yeniden birlesmesi1334 1535 Amasya Antlasmasi1555 Dagilisi1625Onculler ArdillarGurcistan Kralligi Cildir EyaletiGunumuzdeki durumu Gurcistan Turkiye ErmenistanBirlesik Gurcu Kralligi parcalandiktan sonra Samtshe Atabeyligi eski Mesheti topraklari uzerinde kuruldu ve Mesheti bolgesi de Samtshe olarak anilmaya basladi Prensligin adinin kaynagiSamtshe Prensligi olarak da bilinen Samtshe Saatabago hukumdarlarina atabagi yonettikleri topraklara da saatabago atabaginin yonettigi topraklar deniliyordu Fahrettin Kirzioglu na gore bu hukumdarlarin kokeni Kipcaklar ile iliskili iken yaygin goruse gore ise Gurcu krallarin ve prenslerin etraftaki guclu devletlerde bulunan atabagi gibi unvanlari benimsemesiyle baglantilidir Alman arastirmacilar Wolfgang Feurstein ve Tucha Berdsena Kirzioglu nun metodolojisini su sekilde tanimlamaktadir Kirzioglu ilk etapta tarihi halklarin isimlerini siralayarak okura saldiriyor Daha sonra eski bir Turk kavmiyle bir tur fonetik benzerlik ya da yakinlik kuruyor Bu sozde tarih bulgusunu bir tutam Islam la tatlandiriyor ve kendisini yetkin bir Turkluk arastirmacisi olarak sunuyor Muhtemelen daha once Turkiye de tek bir kisi tarihi bu kadar buyuk olcude tahrif etmemistir Nitekim Gurcu hukumdarlari Bizans in etkisi altindayken cesitli unvanlari alip devlet teskilatinda kullaniyor ya da bu unvani Bizans imparatoru dogrudan Gurcu krallara veriyordu Bunun en cok bilinen ornegi Kuropalatis tir 6 yuzyildan baslayarak 16 Gurcu krali Kurapalati კურაპალატი unvani almistir Selcuklularin Gurculere komsu olmasindan sonra Gurcu sarayinda spasalari სპასალარი atabagi ათაბაგი gibi Selcuklu devlet teskilatina ozgu unvanlar kullanilmaya basladi Atabeg ya da atabey den gelen atabagi Selcuklularda oldugu gibi tahtin varisini yetistirmekle gorevli kisiye verilen unvandi Bu unvan ilk kez Kralice Tamar zamaninda 1193 te Ivane Mhargrdzeli ye verilmisti 1334 yilinda Kral V Giorgi Samtshe prensi Sargis Cakeli ye II Sargis atabagi unvani verdi Gurcistan Kralligi nin parcalanmasindan sonra Samtshe prensligi atabagi yi hukumdarlik unvani haline getirdi ve Samtshe Prensligi nin Samtshis Samtavro adi da Samtshe Saatabago oldu KurulusuGurcistan Kralligi nin parcalanma surecinden kralliktan kopan ilk bolgelerden biri Samtshe ydi Sarayda birileri Cakeli Hanedanindan Samtshe spasalari Sargis Cakeli nin kralliktan ayrilmak icin calistigi konusunda Ulu Davit olarak da bilinen Gurcistan krali VII Davit ikna etti Kral VII Davit 1266 yilinda Sargis Cakeli yi Tiflis te sarayina cagirdi ve burada onu tutuklatti Bunun uzerine Sargis Cakeli nin adamlari Mogol hanina gidip yardim talep etti Iran daki Ilhanli hukumdari Abaka Han Sargis Cakeli nin serbest birakilmasini ve Iran a gonderilmesini istedi Sargis Cakeli Iran a gidince sahip oldugu topraklarin Gurcistan Kralligi ndan ayirmasini istedi Bu sirada Gurcistan Kralligi zaten dogu ve bati olmak uzere ikiye bolunmustu Samtshe nin de ayrilmasiyla Gurcistan Kralligi uc parcaya bolunmus oldu Samtshe Dogu Gurcistan dan farkli olarak dogrudan Ilhanlilara baglandi Samtshe Prensligi bu sekilde kurulmus oldu Sargis Cakeli I Sargis prensligi 1279 yilina kadar yonetti Sonra prensligin basina oglu I Beka 1285 1306 gecti 13 yuzyilin ikinci yarisinda prensligin kurulmasiyla birlikte Gurcistan in guney bolgelerine Turk boylarinin saldirilari baslamisti Beka Cakeli de babasi gibi Turk boylarina karsi mucadele etti ve 12 bin kisilik ordusuyla Basiani Pasinler ve Tao yu isgal eden Azad Musa komutasindaki 30 bin kisilik Turk ordusunu Vaslovani de yenilgiye ugratti Birlesik Gurcistan Kralligi egemenligiDogu Gurcistan a hakim kralligin basina 1318 de V Giorgi 1318 1346 gecti Kral Giorgi Ilhanlilara karsi yumusak bir siyaset izledi ve ulke icindeki degisiklikleri de onlarin rizasiyla gerceklestirmeye basladi Ebu Said in 1316 1335 kucuk yasta tahta cikmasi uzerine Ilhanli devletini fiilen yoneten Coban Noyan la da iyi iliskiler kurdu Giorgi nin Ilhanli devletine daha yuksek vergi ve Ilhanli ordusuna daha fazla asker yollamasi taahhudu uzerine Ebu Said de Gurcu kralinin ulkeyi tek cati altinda birlestirmesine izin verdi V Giorgi ulkeyi birlestirme isini asker kullanarak degil iyi iliskiler kurarak gerceklestirdi Once Imereti Kralligi ni ardindan da II Sargis Cakeli nin 1308 1334 1334 yilinda vefat etmesinin ardindan Samtshe prensligini kendisine bagladi II Sargis in varisi Kvarkvare Cakeli yi bizzat kendisi prens ilan edip yonetimde bir tur ozerklik tanidi Timurlenk in 1386 1403 arasinda Gurcistan a sekiz ayri yikici saldirisindan ve 1402 yilinda Tao daki Tortum Kalesi ni ele gecirmesinden sonra birlesik Gurcu Kralligi icinde yer alan prenslikler bagimsiz hareket etmeye basladi 1412 yilinda Gurcistan kraliyet tahtina cikan I Aleksandre 1412 442 Samtshe Saatabago dahil butun prensliklere boyun egdirip kralligin birligini yeniden sagladi Bu arada Samtshe Atabeyligi yoneticileri Mesheti kilisesinin Kartli Mtsheta patrikliginden ayrilmasi icin de harekete gectiler Atskuri piskoposu artik ayinlerde Kartli patrigini degil Antakya patrigini aniyordu Birlesik Gurcu Kralligi nda siyasal bosluklarin bas gostermesi uzerine Samtshe atabeyi II Kvarkvare Cakeli nin 1451 1498 prensligi ve kiliseyi bir kez daha ayirma denemesi de basarili olamadi ve Samtshe Saatabago nun birlesik Gurcu Kralligi na bagliligi devam etti Bu arada Osmanlilarin 1453 te Istanbul u almasinin ardindan Vatikan Osmanlilara karsi Gurcistan daki gucleri bir araya getirmeyi basardiysa da bu birlik uzun omurlu olamadi Ustelik papa onculugunde Osmanlilara karsi kurulan ittifakta Akkoyunlu devleti de yer aliyordu Atskuri Kilisesi nin havadan gorunumuSamtshe nin Gurcistan Kralligi ndan ayrilmasiOsmanlilarin genislemesine karsi saglanan ittifak uzun omurlu olmadi ve 1462 de II Kvarkvare Cakeli Gurcu Kralligi na karsi ayaklandi Bu ayaklanmayi VIII Giorgi Akkoyunlu hukumdari Uzun Hasan in yardimiyla bastirdi ama kral daha sonra Samtshe prensine tutsak dustu Bunu firsat bilen Imereti prensi Bagrat VI Bagrat Tiflis te kendini kral ilan etti Bu ic karsiliklar sirasinda Uzun Hasan 1473 te Gurcistan a saldirip ulkeyi talan etti Uzun Hasan istedigi haraci alamayinca bu kez Samtshe Atabeyligi ne saldirip Atskuri Kilisesi ndeki ikonayi ele gecirdi Uzun Hasan a onceki seferde odeme yapmayan Gurculer Atskuri Kilisesi ndeki ikonayi buyuk miktarda para odeyerek geri aldilar Sonunda Gurcu krali VI Bagrat ve II Kvarkvare Cakeli Uzun Hasan a nakit para disinda yillik harac odemeyi de kabul etmek zorunda kaldilar Akkoyunlularin Gurcu topraklarina saldirilari Uzun Hasan in varisleri doneminde de surdu Disaridan gelen arkasi kesilmeyen saldirilara karsin Gurcistan topraklarini yoneten hukumdarlar 1490 yilinda aralarinda anlasip ulkeyi krallik ve prensliklere bolduler Yeni sinirlara gore Samtshe Atabeyligi Borcomi vadisinden Coruh vadisine kadar uzaniyor ve Kola Artaani Eruseti ile birlikte Cavaheti Samtshe Tori Kura havzasi Speri Tao Klarceti Savseti Basiani ile Crdili bolgelerini kapsiyordu Samtshe topraklarini ele gecirme savaslariSamtshe Atabeyligi ni bagimsiz hale getiren II Kvarkvare den sonra once oglu I Kaihosro 1498 1500 ardindan da diger oglu Mzecabuki 1500 1515 prensligin basina gectiler Mzecabuki Osmanlilara bagliligini bildirdi Onlarin destegini alarak Guria Prensligi ne saldirdi ve Lazistan ile Acara yi Samtshe topraklarina katti Bu donemde Gurcistan guneyden Safevilerin saldirilarina maruz kaldi Sah Ismail once Samtshe Atabeyligi topraklarini yagmaladi Daha sonra ise Akkoyunlulara odedikleri haractan kurtarma sozu verdigi Gurcu hukumdarlarin destegini alarak Akkoyunlu Devleti ne saldirdi 1501 1502 Ne var ki Sah Ismail verdigi sozu tutmadi ve Samtshe prensi dahil Gurcu hukumdarlara baskisini surdurmeye devam etti Safevilerin giderek egemenlik alanini genisletmesi onlari Osmanlilarla karsi karsiya getirdi Safevi Osmanli rekabeti Samtshe Atabeyligi ni daha onemli bir hale getirdi Samtshe atabeyi Mzecabuki nin Osmanlilara Safevilere ve diger Gurcu kralliklarina karsi izledigi bagimsiz politika uzun vadede ise yaramadi ve Samtshe Saatabago 16 yuzyilin baslarinda Osmanli Devleti nin vasali haline geldi Bununla birlikte Samtshe yonetimi bir sure daha Iran yanlisi atabegler ile Osmanli yanlisi atabegler arasinda el degistirdi Osmanlilarin Erzurum ve Van gibi kentleri ele gecirmesinden sonra Imereti krali III Bagrat 1510 1565 ve muttefiki Kartli krali I Luarsab 1527 1556 stratejik oneme sahip olan Samtshe nin Osmanlilarin eline gecmemesi icin birlikte hareket etmeye karar verdiler Imereti krali 1535 yilinda Samtshe Atabeyligi ne girdi ve Ahalkalaki yakinlarindanki Murcaheti Savasi nda topraklarinin onemli bir kismini ele gecirdi Kendisine destek veren Guria prensine Lazistan ile Acara yi iade etti Cavaheti de Kartli Kralligi nin bir parcasina donustu Bu gelismenin ardindan Osmanlilar harekete gecti ve 1536 yilinda Tao nun bir kismini ele gecirip bu topraklarda dort sancak kurdular Osmanlilar Erzurum Beylerbeyi Musa Pasa nin komutasinda buyuk bir orduyla Imereti Kralligi nin elindeki Oltu Kalesi ne dayandilar III Bagrat hileyle Musa Pasa nin ordusunu ikiye bolup Osmanlilari agir bir yenilgiye ugratti 1543 teki bu savasta Musa Pasa savas meydaninda oldu Osmanlilar ardindan intikam almak uzere yeni bir ordu gonderdiler ve Kartli krali Luarsab in yardimina ragmen III Bagrat i 1545 te Basiani de Sohoista koyunde yendiler Samtshe Saatabago nun en onemli kalelerinden biri olan Kacistsihe Osmanlilarin Samtshe yi ele gecirmesiII Kaihosro 1545 1573 doneminde Sohoista daki savastan sonra Osmanlilar Samtshe Atabeyligi nin baslica kalelerinde kendi garnizonlarini kurdular Bu fiili durum uzerine II Kaihosro Iran yanlisi bir tutum takindi Bunun uzerine Kanuni Sultan Suleyman 1549 da ikinci veziri Ahmed Pasa komutasinda buyuk bir Osmanli ordusunu Samtshe uzerine gonderdi 1553 yilinda Osmanli Iran savasinda Samtshe topraklari ikiye bolundu Buyuk bolumune Iran hakim olurken Osmanlilar Tao Artaani ve Klarceti yi ele gecirdiler Caneti ve Acara ise Guria prensliginin hakimiyeti altindaydi Ancak Osmanlilar kisa sure sonra Caneti yi ele gecirdiler ancak birkac sefere ragmen Acara yi kontrol altina alamadilar 1555 tarihli Amasya Antlasmasi yla da Osmanli Devleti ile Iran Gurcu krallarin ve prenslerin yonetimindeki topraklari paylastilar Bu anlasmanin ardindan Samtshe Atabeyligi ic karisikliklara suruklendi Iktidar kavgalari basladi ve 1576 yilinda IV Kvarkvare 1574 1581 doneminde prensligi yoneten Cakeli sulalesi ile Salikasvili sulalesi arasinda ic savas patlak verdi Bu tarihlerde Iran da da ic karisikliklar bas gosterdi Bunu firsat bilen III Murad Iran a savas acti Nisan 1578 da Lala Mustafa Pasa komutasinda buyuk bir orduyu sefere yolladi Iran yanlisi IV Kvarkvare ye 1573 1581 karsi daha sonra yonetici olan kardesi Manucar sonra II Manucar 1581 1607 Osmanlilarla isbirligi yolunu secti Osmanlilar kendilerine karsi savasan askerler karsisinda basarili oldular ve Samtshe Saatabago topraklarindaki en onemli savunma usleri olan Mgeltsihe Kacistsihe Velistsihe ve Tetrtsihe kalelerini pes pese ele gecirdiler Bu arada Iran kuvvetleri de Cildir Golu ne ulasmisti Ne var ki 9 Agustos 1578 tarihinde buradaki savasta Iranlilar Osmanlilar karsisinda yenilgiye ugradi Samtshe Saatabago topraklarini tamamen ele geciren Osmanli ordusu Kartli yi de istila edip 24 Agustos gunu Tiflis i ele gecirdi Ardindan Sirvan a giren Lala Mustafa Pasa ya savas boyunca Manucar da eslik ediyordu Lala Mustafa Pasa Istanbul a donusunde IV Kvarkvare ile Manucar i da yaninda goturdu II Manucar Cakeli Hristiyanligi reddedip Muslumanligi kabul etti Mustafa Pasa adiyla yeni kurulmus olan eyaletin de basina getirildi Ancak daha sonra Osmanlilara karsi mucadeleye girismesi Manucar in bu adimi sadece taktiksel bir hamle olarak da gorulebilir Cildir Eyaleti ve Osmanlara karsi mucadeleII Manucar Istanbul da Islam dinine gecip Mustafa Pasa adiyla Cildir beylerbeyi atanirken Samtshe Saatabago nun resmi hukumdari olan IV Kvarkvare Islam dinine gecmeyi reddetti ve bundan dolayi kendisine sadece Oltu sancagi verildi Samtshe Saatabago topraklarini ilhak edilmesinden sonra da Kartli krali I Simon 1556 1600 Osmanlilara karsi savasmayi surdurdu Osmanli padisahi III Murad I Simon a karsi basarisizligi yuzunden once Lala Mustafa Pasa yi ardindan da Sinan Pasa yi gorevlerinden aldi ve 1582 de Diyarbakir Beylerbeyi serdarliga getirdi Ancak Mehmed Pasa komutasindaki Osmanli ordusu da Sida Kartli de Muhrani ovasinda I Simon un ordusuna yenildi Osmanlilar bu yenilgiyi II Manucar in I Simon la isbirligi yapmasina baglayip onu oldurmeye karar verdiler Istanbul daki toplantida kendisine karsi duzenlenen suikasttan kurtulan Manucar geri dondukten sonra yeniden Hristiyanliga gecti ve Osmanlilara baskaldirdi Ahaltsihe basta olmak uzere pek cok yeri Osmanlilardan alarak Samtshe Atabeyligi ni yeniden kurdu Bunun uzerine Osmanli padisahi Cildir beylerbeyligine Yusuf Pasa yi atadi II Manucar 1583 te I Simon un kiziyla evlendi Muttefikler kisa sureligine de olsa Gori Lore Dmanisi Samsvilde ve Tiflis i Osmanlilardan geri aldilar 1587 de III Murad in gorevlendirdigi Ferhad Pasa Ahaltsihe ve Mesheti bolgesinin diger onemli sehirlerini yeniden ele gecirdi II Manucar Kartli ye siginmak zorunda kaldi Ardindan Iran sahi Hudabende nin ordusuna katilarak Osmanlilara karsi savasti 1607 de Iranlilar Gurculerin yardimiyla Cildir Eyaleti nin merkezi olan Ahaltsihe yi ele gecirdiler ve Osmanli komutani yi esir aldilar Ayni yil II Manucar olunce Sah I Abbas III Manucar i 1607 1625 Samtshe Saatabago nun basina getirdi Osmanlilar ile Iranlilar arasindaki savas 1612 de I Abbas in zaferiyle sonuclansa da iki devlet arasinda varilan anlasmayla yeniden 1555 tarihli Amasya Antlasmasi nin ongordugu sinirlara donuldu Osmanlilara karsi direnmeyi surduren III Manucar 1625 te Istanbul a gidip IV Murad dan kendisini bagislamasini diledi Padisah III Manucar in Hristiyan kalarak Cildir beylerbeyi olmasini onayladi Ne var ki geri donen III Manucar amcasi III Beka Cakeli tarafindan zehirlenerek olduruldu IV Murad III Beka Cakeli yi bu hizmetinden dolayi odullendirdi ve onu Cildir beylerbeyligine getirdi Bu olayin ardindan Samtshe Saatabago topraklari 1625 te kesin olarak Osmanli Devleti ne katilmis oldu Gurcistan vilayetiOsmanli Devleti 16 yuzyilin ikinci yarisinda ele gecirdigi Samtshe Saatabago topraklarini Gurcistan Vilayeti olarak adlandirdi 1595 tarihli ve Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan adli tahrir defterine gore Osmanlilarin Gurculerden ele gecirdigi bu topraklar liva denilen sekiz idari bolgeye bolunmustu Bu livalar Ahasihe Ahisha اخسخه Gurcuce Ahaltsihe Hertvis خرتوس Gurcuce Hertvisi Ahalkalak اخلكلك Gurcuce Ahalkalaki Cildir چلدر Gurcuce Crdili Poshov پوسخو Gurcuce Potshovi Bedre بدره Gurcuce Petre Penek پنك Gurcuce Panaki ve Ardahan i Buzurg اردهان بزرك Gurcuce Didi Artaani adini tasiyordu Samtshe Saatabago topraklari daha sonra Cildir Eyaleti nin icinde yer aldi Samtshe Saatabago yoneticileriHukumdarlik yillari Adi1268 1285 I Sargis1285 1306 I Beka1306 1334 II Sargis1334 1361 I Kvarkvare1361 1391 II Beka1372 1389 Salva1389 1395 I Agbuga1391 1444 II Ivane1444 1451 II Agbuga1451 1498 II Kvarkvare1498 1500 I Kaihosro1500 1515 Mzecabuk1515 1518 I Manucar1518 1535 III Kvarkvare1545 1573 II Kaihosro1573 1581 IV Kvarkvare1581 1607 II Manucar1607 1625 III Manucar1625 yilinda Osmanlilar Samtshe Saatabago yu nihai olarak ele gecirdi ve imparatorlugun eyaletlerinden biri haline getirdi Cildir Eyaleti tasiyan bu yonetimi birimini 1795 yilina kadar Muslumanligi kabul etmis olan Cakeli sulalesinden pasalar yonetiyordu 1625 1635 Sefer Pasa III Beka 1635 1647 I Yusuf Pasa1647 1659 Rustem Pasa1659 1680 Aslan Pasa1680 1690 II Yusuf Pasa1690 1701 Salim Pasa1701 1741 Isak Pasa1741 1747 III Yusuf Pasa1747 1758 Ahmed Pasa1758 1759 ve 1761 1767 Hasan Pasa1759 1761 Ibrahim Pasa1767 1795 Suleyman PasaSamtshe Saatabago topraklarinin bir kismi 1828 yilinda Rusya Imparatorlugu nun eline gecti Kaynakca Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 137 138 ISBN 9789941963629 Klarceti კლარჯეთი Mamia Pagava Meri Tsintsadze Maia Baramidze Malhaz Coharadze Tina Siosvili Sota Mamuladze Ramaz Halvasi Nugzar Mgeladze Zaza Sasikadze Cemal Karalidze Batum 2016 s 34 9 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Kasim 2020 Prof Dr M Fahrettin Kirzioglu Ahiska Ardahan Artvin ve Oltu da Hristiyan Atabekler Hukumeti I 1268 1578 PDF 8 Eylul 2019 6 Mart 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 8 Eylul 2019 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 137 ISBN 9789941963629 Benninghaus Rudiger 2007 Turk and Hemshinli Manipulating Ethnic Origin and Identity Simonian Hovann H Ed The Hemshin Routledge s 359 At first Kirzioglu assaults the reader with a flow of names of historical peoples he then searches for some kind of phonetic correspondence or similarity with an old Turkish tribe flavours this alleged historical outpouring with a pinch of Islam and presents himself as a competent researcher of Turkishness Probably never before has a single person in Turkey falsified history so massively Kartlis Tskhovreba A History of Georgia Tbilisi 2014 s 107 ve diger sayfalar ISBN 9789941445521 Kartlis Tskhovreba A History of Georgia Tbilisi 2014 s 203 ISBN 9789941445521 Giorgi Ancabadze Gurcistan Tarihi Gurcuce Tiflis 2005 s 13 PDF 8 Eylul 2019 olu kirik baglanti Toumanoff Cyril 1967 Studies in Christian Caucasian History p 438 n 1 Georgetown University Press I Cavahisvili N Berdzenisvili S Canasia Gurcistan Tarihi Eski Caglardan XIX Yuzyilin Baslarina Kadar Tiflis 1943 s 220 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 139 140 ISBN 9789941963629 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 145 150 ISBN 9789941963629 I Cavahisvili N Berdzenisvili S Canasia Gurcistan Tarihi Eski Caglardan XIX Yuzyilin Baslarina Kadar Tiflis 1943 s 259 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 152 159 ISBN 9789941963629 I Cavahisvili N Berdzenisvili S Canasia Gurcistan Tarihi Eski Caglardan XIX Yuzyilin Baslarina Kadar Tiflis 1943 s 283 I Cavahisvili N Berdzenisvili S Canasia Gurcistan Tarihi Eski Caglardan XIX Yuzyilin Baslarina Kadar Tiflis 1943 s 285 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 165 175 ISBN 9789941963629 I Cavahisvili N Berdzenisvili S Canasia Gurcistan Tarihi Eski Caglardan XIX Yuzyilin Baslarina Kadar Tiflis 1943 s 286 Tao Klarceti Tarih ve Kultur Arastirmalari Editoler Buba Kudava ve Goca Saitidze Turkceye cevirenler Hasan Celik ve Kevser Ruhi Tiflis 2018 s 177 183 ISBN 9789941963629 Sergi Cikia Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica Gurcuce giris yazisiyla Tiflis 1947 1 cilt s XIX XX