Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin mevcut adı . (Ağustos 2023) |
Gürcistan Kıpçakları ya da Gürcistan'daki Kıpçaklar,Kıpçaklar, Orta Asya'dan Batı Avrupa'ya uzanan geniş bir bölgede yaşayan eski bir Türk göçer halkıdır. Gürcistan da dahil olmak üzere bölgedeki birçok ulusun tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Gürcistan kralları 12. ve 13. yüzyıllarda Kafkasya'daki güçlerinin zirvesindeyken binlerce Kıpçak paralı asker topladılar ve hizmetlerini komşu Müslüman devletlere karşı başarıyla kullandılar. Bu kavim, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Gürcü ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. 1048 yılındaki Pasinler Muharebesinde Bizans İmparatorluğu tarafında Selçuklulara karşı savaşan Gürcü Krallığının ordusunda Kıpçaklar da bulunmaktaydı.
11-20. yüzyıllardaki Gürcü yazılı eserlerinde rastlanan ve farklı zamanlarda Eski ve Yeni Gürcü diline geçen Türkçe özel bulunmaktadır.
Orta Çağ Gürcistanı'nı anlatan Kartlis Tshovreba (ქართლის ცხოვრება «Kartli yaşamı») adlı vakayinamenin son zeylinde (ekinde) şöyle yazar:
| “ | Peçenekler Alanların yakınında yaşardı... Ayrıca Cikler (ჯიქ) vardı. Yıllar sonra Peçenekler ve Cikler Türkler (Uzlar) tarafından yerlerinden edilince Peçenekler batıya doğru gittiler, Ciklerse Abhazya sınırına yerleştiler. | ” |
Arka plan
10. yüzyıl başında Kuzey Çin’de (Mançurya ve Doğu Moğolistan'da) Moğol dillerini konuşan halklarca (Moğol ve Tatar) Hitay (Kitan) Devletinin kurulması sonucu doğudan bugünkü Kazakistan'ın kuzeydoğusuna Türk halklarının göç akınları karşısında Türk dillerini konuşan Kimek (Yimek) ve Kıpçak boy birliği olan Kimek Hanlığını zayıflatmış ve birlik parçalanmıştır. Kimek-Kıpçak boylarının güneye doğru yayılmaları 10. yüzyılın sonu ve 11. yüzyılın başında gerçekleşmiş, hatta Sırderya’nın aşağı kısmına kadar yayılmışlardır. 11. yüzyılda Kıpçaklar artık Don Nehri’ne kadar uzanan geniş bir bölgede yaşamaktaydılar ve buralara Kıpçakların yerleşmesinden sonra bölgenin adı «Kıpçak Bozkırı» ya da «Deşt-i Kıpçak» olmuştur. İlk kez Orhun-Yenisey Yazıtlarından 759 yılına ait Yazıtında geçen Kıpçak ~ Kıfçak kelimesi Kimek-Kıpçak birliğinin parçalanmasından sonra Doğu ve Batı Kıpçakları olarak kullanılmaya devam etmiştir. 11. yüzyılın ortalarında Toksaba sülâlesinin (boyunun) idaresi altında Kumanların esas kısmı ve Kıpçak boylarının önemli bir bölümü şimdiki Kazakistan topraklarından Güney Rusya’ya ve Karadeniz yakınlarındaki bozkırlara göç etmeye başlamış ve bunun sonucunda da Kıpçakların İdil (Volga) nehrinin doğusunda kalan Doğu Kıpçakları (ya da Doğu Deşt-i Kıpçak Kıpçakları) ile batısında kalan Batı Kıpçakları (ya da Batı Deşt-i Kıpçak Kıpçakları) olmak üzere iki etno-bölgesel ulusu ortaya çıkmıştır.
Tarihte adı geçen bu Kıpçakların Orta Türkçe dönemine ait Kıpçak Türkçesi (Eski Kıpçakça) yazı dili olarak üç ayrı kolda gelişim göstermiştir: Altın Orda Kıpçakçası (ya da Bozkır Kıpçakçası 13-16. yy), Memlûk Kıpçakçası (14-16. yy), Ermeni Kıpçakçası (16-17. yy). Yeni Kıpçakça denen ve Kıpçak birliğinden köken alan Türk halklarının daha sonra oluşmaya başlayan dilleri günümüzde Kıpçak dilleri adıyla bir grup oluşturur.
Doğu Kıpçakları
Doğu Kıpçak boyları bir zamanlar hakimiyetleri altında bulundukları Kimek boyları ve Yenisey Kırgızları (Eski Kırgızlar) ile birleşerek Kırgız (eskiden Ruslarca Kara Kırgız) adı altında Altay, Yedisu ve Tanrı Dağlarında hayatlarına devam etmiştir. Batı Altay veya Doğu Kazakistan denen yerlerde yaşayanları tarihî literatürde Doğu Kıpçakları olarak adlandırılırlar. Büyük çoğunluğunun Kimeklerle karışıp Kırgızlaşan Kıpçaklar olduğu sanılan Doğu Kıpçaklarının bir kısmı daha sonraki dönemlerde özellikle Güney Altay ve Yedisu bölgesinde kalanlar bugünkü Kazak (eskiden Ruslarca Kazak-Kırgız ya da Kırgız-Kaysak) halkının oluşmasında büyük rol oynamışlardır. 18. yüzyılda Ruslar ve Kalmuklar Kırgızlaşan Kıpçakları Kırgız olarak bildikleri için Kazaklara Kırgız demişlerdir.
Batı Kıpçakları
Batıya giden Kıpçaklar ise asırlar içinde büyük maceralar yaşamıştır.Avrasya'nın geniş bozkırlarını fethedip Kumanlarla birlikte 11. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar doğudan batıya yönelerek Karadeniz ve Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlarda göçebe yaşayan Kıpçak konfederasyonundan Türk halklarının toprakları 13. yüzyıl başlarında Moğol istilaları sırasında Moğollar tarafından ele geçirilmiştir.
Kafkasya Kıpçakları
Kafkasya Kıpçakları (ya da Kafkasya Tatarları), Batı Kıpçaklarından köken alan Türk halklarının Kafkasya'daki temsilcileridir ve günümüzde Nogaylar, Karaçaylar, Balkarlar, Kumuklar ve Urumlar gibi halklara ayrılırlar.
Daha önce 10. yüzyılda görülen Bun Türkleri hariç, 11. yy sonu ve 12. yy başlarında Gürcistan'a yetmiş yıl arayla iki ayrı zamanda büyük sayıda Kıpçak göçü görülür. Bunlar birbiriyle karıştırılmaması için Gürcü kaynaklarında Eski kıpçaklar (1118 tarihinde ilk gelenler) ve Yeni Kıpçaklar (1185 tarihinde son gelenler) biçiminde geçerler. Moğollar 1220-1223 ve 1235-1330 yıllarında Kafkasya ve Gürcistan'ı istila etmiştir.
Paralı askerliğe yatkın olan Kıpçakların cesareti ve savaşçı ruhu Macar, Bulgar, Rus ve Gürcü ordularında yaygın biçimde söz edildiği gibi Rus, Macar, Bulgar, Sırp, Gürcü ve Yunan tahtlarına da Kıpçak kökenli yöneticiler oturmuşlardır.
Bun Türkleri
Bun Türkleri (Gürcüce: ბუნ-თურქები bun-turkebi): Eski Gürcü kroniği 'da (მოქცევაჲ ქართლისაჲ) yer alan 10. yy sonlarına ait Šaṭberd kodeksinde Kura Nehri boyunca (sarḳine-kalaki სარკინე-ქალაქი), Kaspi (ḳasṗi კასპი), Urbnisi (urbnisi ურბნისი) ve (oʒraqe ოძრაჴე) adlı dört köy ve kasabada ikamet eden Bun Türklerinden azılı kabilelerin görüldüğü kaydedilmiştir: Daha sonraki kronik olan Kartlis Tshovreba'da Bun Türkleri ile Kıpçaklar birlikte sıralanmıştır: ბუნთურქად და ყივჩაყად (bunturkad da q̇ivčaq̇ad)
| Eski Gürcüce | Transkripsiyon (ilk kelimesi ve son cümlesi hariç) | İngilizce çevirisi |
| პირველ ოდეს ალექსანდრე მეფემან ნათესავნი იგი ლოთის შვილთანი წარიქცინა და შეჴადნა იგინი კედარსა მას ქუეყანასა, იხილნა ნათესავნი სასტიკნი ბუნ-თურქნი, მსხდომარენი მდინარესა ზედა მტკუარსა მიხუევით, ოთხ ქალაქად, და დაბნები მათი: სარკინე-ქალაქი, კასპი, ურბნისი და ოძრაჴე, და ციხენი მათნი: ციხჱ დიდი სარკინისაჲ, უფლის-ციხჱ კასპისა, ურბნისსა და ოძრაჴისაჲ. | odes aleksandre mepeman natesavni igi lotis šviltani c̣arikcina da šeqadna igini ḳedarsa mas kueq̇anasa, ixilna natesavni sasṭiḳni bun-turkni, msxdomareni mdinaresa zeda mṭḳuarsa mixuevit, otx kalakad, da dabnebi mati: sarḳine-kalaki, ḳasṗi, urbnisi da oʒraqe. (MK.S 320,2–65) | “After Alexander the King (had) conquered the descendants of the children of Lot and dispelled them into the land Ḳedar (?), he saw the fierce tribes (of) the Bun-Turks who resided along the river Kur, in four cities, and their villages (were) Sarḳine-City, Ḳasṗi, Urbnisi and Oʒraqe.” |
Fransız doğubilimci Brosset’ye göre Bun-Türkleri Turanlı bir kavimdir. Gürcü dilci N.Y. Marr’a göre Bun-Türk’ü yerli Türk anlamına gelmektedir. Bazı âlimler, Bun-Türkleri Hun Türkleri olarak da gösterirler. Bütün bu görüş ve iddiaların odak noktasındaki Bun (ბუნ) ile Hun (ჰუნ) denkliği ya da dönüşümü Jost Gippert tarafından irdelenmiştir.
Eski Kıpçaklar 1118
Eski Kıpçaklar: Karadeniz-Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlardan inen Kuman-Kıpçak Türkleri ile Gürcüler arasındaki ilk karşılaşma 11. yüzyılda olmuş ve genelde bu ilk ilişkiler sakin geçmiştir. Kuzeyden gelen bu yeni Türk unsurlar, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.Kiev Knezliği bünyesindeki Doğu Slavları tarafından defalarca yenilgiye uğratıldıktan sonra, 1095-1106 tarihleri arasında Kıpçakların bir kısmı 'ın (Şaragan შარაღან) oğlu Atrak (Atraka ათრაქა, Artuq) önderliğinde kavimlerinden ayrılmış ve 750 km doğuya göç edip Alanların (Osetlerin) yanına yerleşmişlerdir. Böylece, Kıpçaklarla güney komşuları Gürcüler arasında temas kaçınılmaz hale gelmiştir. 1106 yılında Bagrationi Hanedanından Gürcü kralı IV. David ilk karısından boşanıp Kıpçak lideri Atrak'ın kızı Guranduht (გურანდუხტი Guranduxṭi) ya da Guaranduht (გუარანდუხტი Guaranduxṭi) ile evlenmiştir. Daha sonra, hâlâ birleşik krallığının dışında bulunan Kvemo Kartli'deki Tiflis Emirliği'ni (თბილისის საამირო) kendisine katmak ve o sıralarda Gürcistan'ı egemenliği altına alan Selçuklulara karşı koymak için Kıpçak savaşçılarını ülkesine çağırmıştır. Dönemin (12. yüzyılın ilk yarısı) Ermeni yazarı Edessalı Mateos 1121 yılındaki Didgori Muharebesinde kral David'in yanında savaşa katılan 15.000 Kıpçak askerinin bulunduğunu kaydetmiştir. Dört asırdır Müslümanların yönetimindeki Tiflis 1122 yılında Kıpçaklar sayesinde Gürcü Krallığının eline geçmiştir. Kıpçakların tam olarak ne zaman geldikleri hiçbir yerde kayıtlı olmasa da, kabul edilen tarih 1118'dir. Modern Gürcü tarihçilerinden akademisyen İvane Cavahişvili (ივანე ჯავახიშვილი 1876 – 1940) Kıpçakların Gürcistan'a gelişlerinin, "yerleşmeleri, eğitimleri ve teşkilatlanmalarının" 1118'den 1120'ye kadar sürdüğünü ifade etmekte, Kıpçaklann yaz ve kışları Gürcistan topraklarında geçirdiklerini ileri sürmektedir. İlk gelenler Kartli'ye yerleştirilmişlerdir. Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba'da yazılan bilgiye göre, 40.000 Kıpçak ve 5000 kölemen/köle sipahi (monaspa) Gürcistan'a göç etmiştir. Gürcistan topraklarına ilk dalga olarak gelen bu Kıpçaklara, yetmiş yıl sonra gelen ikinci dalga Kıpçaklardan ayırmak için Gürcü kaynaklarında Eski Kıpçaklar denir.
Hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan konar-göçer Kıpçakların yaşam tarzına çok uygun olduğu için yeni gelenler sınır (uç) bölgelerine yerleştirilmiştir. İskân edilen Kıpçaklar genellikle Selçuklu Türkmenlerinin sınır bölgelerine yerleştirilmişlerdir. Gürcü krallığının sınırlarını korudukları gibi, sınır ötesi civar bölgeleri de yağmalıyor, ganimetlerin bol olması sayesinde ülkeye ve iktidara bir sorun çıkartmıyorlardı. David'in vakanüvisinin kayıtlarına göre, diğer ülkelerin elçileri sık sık hediyeler getirip barış huzur ve "ülkelerinin Kıpçaklar tarafından tahrip edilmemesini" talep ederlerdi". Gürcistan'a ilişkin araştırmaların çoğunda hakim olan görüş doğrultusunda, Kral David'in vakanüvisine göre, Kıpçakların Gürcü topraklarında yerleşmesi iyi bir şeydi, zira ülkenin siyasi ve askeri hayatında önemli rol oynuyorlardı. David'in vakanüvisi bir seferinde 15.000 savaşçıdan bahseder.
İngiloylar tarafından meskun olunan ve günümüzde Azerbaycan sınırları içinde kalan Saingilo bölgesinde Kıpçak adlı bir yer ve nehir adı bulunmaktadır.
Doğu Slav kronikleri ""'de bir pasajda ilişkili olarak Vladimir Monomah'ın ölümünün ardından (1125) bir elçi, Ör adındaki bir ozan, Otrok'un Don Nehri yakınında yaşamış kardeşi Sırçan tarafından ona geri dönmesini ısrar etmesi için yollandı. Ör'ün ısrarları ve şarkıları faydasızdı ta ki o biraz yawşan, memleketi steplerin çimenini getirene kadar. Bununla birlikte Otrok hüzünlenerek güvenlikten ve "yabancı topraklar"da kazandığı ününden vazgeçmeye karar verdi ve Kiev prenslerinin en ünlü rakibi Könçek'in babası olacağı steplere geri döndü ( 14. yüzyılda yaşamış Çağatay Han'ı Könçek ile karıştırılmamalıdır.)
Tamar'ın ilk kronikleri “Yeni Kıpçaklar” teriminden bahseder. Bazı tarihçiler “Yeni Kıpçaklar” ifadesinin yeni gelen Kıpçaklar demek olduğunu düşünürler. Bununla birlikte bazı tarihçiler “eski Kıpçaklar” terimini ortaya sürerler. Bu tarihçilere göre IV. Davit döneminde gelenler eski Kıpçaklar iken Tamar döneminde gelenler ise “yeni Kıpçaklar”dır. Bu görüş Kıpçakların sürekli Gürcistan'a geldiği ve yerleştiği şeklindeki yanlış bir sanı üzerine kuruludur. Bu yanlış algılayış Davit'in kroniklerindeki 50,000 sayısının yanlış yorumlanmasını takip eder. “Eski Kıpçaklar” ifadesi kroniklerde bulunmamaktadır, bu ifade akademik literatürde ortaya çıkmıştır. Bu iki ifade eşit değildir ve aralarında önemli bir fark bulunmaktadır. “Yeni Kıpçaklar” Gürcistan'da yaşamadılar ve orada bir süreliğine askerlik görevi için geldiler. P. Sikharulidze'nin önermesi --“yeni Kıpçaklar” ifadesi muhtemelen 19. yüzyılda Hristiyanlığı yeni kabul eden Gürcüler “yeni Kartveller” (Yeni Gürcüler) ifadesinde olduğu gibi Hristiyanlığı kabul eden Kıpçaklar demektir.-- ayrıca dikkate alınmalıdır. Hatırlanabilir ki İngilo “yeni gelen” ifadesi yine din değiştirenleri ifade eder ancak bu sefer İslamı kabul eden Gürcüleri ifade etmektedir.
Yeni Kıpçaklar 1185
Yeni Kıpçaklar (Gürcüce: ახალი ყივჩაღები ahali q'ivçağebi ya da ყივჩაყნი ახალნი q'ivçaq'ni ahalni): Rus yıllıklarının verdiği bilgilere göre, 1174'te Kıpçaklar (Кобяк) ve Kıpçak hanı Atrak'ın oğlu (Кончак) adlı başbuğların idaresinde (Переяслав ya da Preyeslav)’a hücum etmiş ve 1177’de Ruslara vasal olan Oğuz-Uzlardan (Торки) Berendilerin altı şehrini almış, Rostovtsev yakınlarında Doğu Slav (Rus) alaylarını mağlup edip pek çok esir almışlardır. Rus yıllığı, Konçak’ın yanında ateşli silah atan bir asker ile kendi kendine atılan otomatik okların bulunduğunu, bir okun elli askere karşılık geldiğini belirtiyor. Bu ateşli silahın mahiyeti tam olarak bilinmiyor.İgor Destanı Doğu Slavlarından knezi 'in 1185 yılında Kumanlara (Kuman-Kıpçaklar) karşı giriştiği başarısız seferini konu alır. 1186’dan itibaren Ruslar Kıpçakları püskürtmeye başlamış ve bundan dolayı Kıpçakların Kafkaslara ve Gürcistan’a ikinci büyük göçü gerçekleşmiştir. Kafkasya'da Kıpçaklar ile Gürcistan arasında doğrudan bir toprak teması yoktu ve her ikisinin arasında Alanlar (günümüzdeki Osetlerin atalarını oluşturan ana halklardan biri) bulunuyordu. Günümüzde Gürcistan (Güney Osetya) ile Rusya (Kuzey Osetya-Alanya) arasında Kazbek Dağının doğusunda bulunan ve Demirkapı olarak da bilinen Daryal Geçidi (ki daha çok Müslüman Kıpçakların kullandığı Dağıstan'daki Hazarların Kapısı denilen Derbend geçidinden ayırmak için daha çok Hristiyan Kıpçakların kullandığı Daryal geçidine Alanların Kapısı adı da verilir) Alanların kontrolündeydi ve bu geçit kullanılarak Kıpçakların ikinci dalgası Gürcistan topraklarına geçmiştir. Kıpçak Hanı Sevinç’in kardeşi Savalt, ittifak ve yerleşmek üzere çok kalabalık bir ordu ile gelmiş bulunuyordu.III. Giorgi dönemindeki kayıtlarda zaman zaman savaşlara çağrılan bir kavim olarak Kıpçaklardan bahsedilmektedir. Gürcü kronikleri yeni ve eski Kıpçaklar arasında ayrım yapar. Giorgi'nin kızı ve ardılı Tamar dönemindeki (1184-1207) Kartlis Tshovreba'nın vakanüvisi "yeni" Kıpçaklardan bahseder; "Yeni Kıpçaklar", muhtemelen Hristiyanlığı kabul eden Kıpçakları tanımlıyordu, zira F. Sikharulidze'ye göre Hristiyanlığı sonradan kabul eden Gürcülere de "yeni Gürcüler" denmekteydi. Hristiyanlaşıp (გაქრისტიანებული) Gürcüleşen Kıpçak memurlar «Kıpçaklığını kaybetmiş» (ნაყივჩაღარი naqivçağari ya da ნაყივჩაყარი naqivçaqari) Gürcü olarak telakki edilmiş ve bunlar aznavur denen Gürcü soylularının (აზნაურნი aznaurni ya da აზნაურები aznaurebi) kanlı isyanlarında kilit rol oynamışlardır. Bu Kıpçalıktan çıkıp Gürcüleşen Kıpçaklar arasında Gürcü ordusunun başkomutanı (amirspasalar) ve içişleri bakanı (mandaturtukhutsezi) (ყუბასარი Qubasari) ile öne çıkar. Tamar'ın vakanüvisi ayrıca Kıpçak hanı Sevinç'in kardeşi Savalt'ın Gürcistan'da askerlik yaptığından da bahseder. Gürcü ordusundaki Kıpçak paralı askerlerin ücretlerini karşılayan ve sakıpçako (საყივჩაყო saq'ivçaq'o საყივჩაღო saq'ivçağo ya da "saqipchake" Kıpçak yararına) adı verilen haracın III. Giorgi'nin hükümdarlığı döneminde toplanmaya başlandığı tahmin edilmektedir. Bu haracı toplayan resmî görevli anlamına gelen "mosaqipcahke" terimine VIII. Davit (1273-1311) tarafından yayınlanan 1297 tarihli bir belgede rastlanmaktadır. Yeni Kıpçaklardan bir kısmı kraliyet ordusuna katılmayı reddedip, Gence ve Aran gibi Azerbaycan şehirlerine inmiştir. Kıpçaklar, Moğolların Gürcistan seferi sırasında 1230’dan itibaren bölünmüş ve bir kısmı Moğol ordusuyla karışmıştır.
Mirası
Bazı tarihçiler, David'in vakanüvisinin "Kıpçaklann büyük çoğunluğu gün be gün Hristiyan oluyordu" biçimindeki ifadelerini fazla büyüterek, Kıpçakların Gürcüceyi kolaylıkla öğrendiğini ve hızla asimile olduğunu iddia etmektedir.
Gürcü yazılı eserlerinde (11-20. yüzyıllar) ve çeşitli tahrir defterlerinde (statistikuri aghtserilobani) geçen Türkçe özel isimler Marine Janashia'ya göre Gürcüce’ye Oğuz grubuna giren Anadolu Türkçesi, Azeri Türkçesi ve Kıpçak grubuna giren Kafkas Türk dillerinden (Karaçay-Balkar ve Kumuk) intikal etmiştir. Gürcülerin Hazarlar, Peçenekler, Kıpçaklar ve Moğollarla irtibatlı oldukları tarihten bilinmektedir. Kafkasya’da sakin bulunan Türk kabilelerine ait özel isimler de, ekseriyetle, Svan dilinde ve Gürcistan’ın dağlık bölgelerindeki lehçelerinde göze çarpmaktadır. Yazılı kaynakların yokluğu sebebiyle, Karaçay-Balkar ve Kumuklara ait olan bu özel isimlerin hangi yüzyılda Gürcistan’ın dağlık bölgelerindeki lehçelere nüfûz ettiğini tayin etmek ise artık gayr-ı mümkün görünmektedir. Karaçay-Balkar ve Kumuk dillerinin henüz oluşmadığı dönemlerde, Eski Gürcistan’da yayılmış olan Türkçe özel isimler arasında ასლანი “Aslani” («aslan») ile buna dayalı ასლანაძე “Aslanaჳe”, ასლანიშვილი “Aslanišvili”, ასლანიკაშვილი “Aslanik‘ašvili” gibi aile adları diğer Türk adlarıyla birlikte görülür.
Gürcistan'a yerleşen bu Kıpçakların Ahıska Türklerinin atalarından biri olduğu da ileri sürülmektedir.
Akdes Nimet Kurat'a göre, Gürcistan’a giden Kumanlardan büyük bir kısmı dönmemiş, orada kalmış ve türlü ovalarda yerleştirilmişlerdir. Doğu Anadolu’da ve Çıldır gölü çevresindeki Kıpçaklar işte bunların halefleridir. Böylece bu Kıpçaklar hem bugünkü Ahıska Türklerinin hem de Artvin, Ardahan, Oltu, Tortum, Narman halkının etnik oluşumunda pay sahibi olmuşlardır.
Oğuz ve Kıpçak Türklerinin kaynaşıp harmanlandığı bir coğrafya görünümü veren Ahıska bölgesi ağzı, Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan Artvin ilinin Ardanuç, Artvin Merkez, Yusufeli, Şavşat ilçeleri, Ardahan ilinin Posof ve Çıldır ilçeleri ile büyük ölçüde paralel, Erzurum’un Çoruh ırmağı ve kollarındaki yerleşim birimleri ile pek çok özellik bakımından ortak, bazı hususlarda ise Doğu Karadeniz ağızları ile de ortaklaşan yönlere sahiptir.
Anadolu ağızlarının oluşumunda Oğuz dışı Türk boylarının da etkisi görülmektedir. Karadeniz sahil şeridinde özellikle İzmit, Bartın, Tirebolu ve Artvin'de yoğun olmak üzere, Anadolu'nun her tarafından serpinti hâlinde Kıpçak Türkçesi özelliklerine (ñ > y, g > v, s > h, f > p, ş > s, a > å, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu vs.) rastlanmaktadır.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ (Gürcüce ყივჩაყები საქართველოში q'ivçaq'ebi sakartveloşi «Gürcistan'daki Kıpçaklar», ყივჩაყთა გადმოსახლება საქართველოში q'ivçaq'eta gadmosaxleba sakartveloşi «Kıpçakların Gürcistan'a Göçü», ყივჩაყები q'ivçaq'ebi / ყივჩაღები q'ivçağebi / ყიფჩაღები q'ipçağebi ya da ყივჩაყნი q'ivçaq'ni / ყივჩაღნი q'ivçağni «Kıpçaklar»)
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Prof Dr. გიული ალასანია (Tiflis Devlet Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi), Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C.II, Ankara 2002, sayfa: 793-797 → internet versiyonu Gürcistan Dostluk Derneği 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Gümüş, Nebi (2006). İlk Anadolu Selçuklu-Gürcü karşılaşması: Pasinler Savaşı ve sonuçları 16 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI (2006), sayı: 3.
- ^ a b Marine Janashia (yazan). Gürcü dilindeki Türkçe kökenli özel isimler 13 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Turkuli Tsarmomavlobis Antroponimebi Kartulshi). Çevirenler: Ali Ertuğrul ve Alexander Chulukhadze. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 2 (2010) 115-129
- ^ a b c d e f g Kıldıoğlu, Mehmet (2006). IX-XVI. asırlarda Yenisey-İrtiş bölgesinde Kırgız-Kıpçak ilişkileri 26 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 30, sayfa: 133-166, Erzurum 2006
- ^ Kumekov, Bolat E. (1993). XII-XIII. asrın başında Batı Deşt-i Kıpçak'taki Kıpçak boy birliklerinin etnonimleri hakkında 13 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Türkçe’ye çevirenler: Mehmet Kıldıroğlu ve Çıngız Samuddinov. Aslı: Кумеков Болат Е. Об этнонимии кыпчакской конфедерации Западного Дешт-и Кыпчака ХІІ-начала ХІІІ века // Известия, СОН, 1 (187), НАН РК, Алматы, 1993, с.58-70
- ^ Özyetkin, Ayşe Melek (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı” 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., (Konferans) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing/CHINA (23 January 2006)
- ^ “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи” 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005
- ^ Vásáry, István, Cumans and Tatars: Oriental military in the pre-Ottoman Balkans, 1185-1365, (Cambridge University Press, 2005), 6; "..two Turkic confederacies, the Kipchaks and the Cumans, had merged by the twelfth century.".
- ^ "Google Books". 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Mart 2013.
- ^ a b c d e Boswell, A. Bruce (1927). The Kipchak Turks. The Slavonic Review, Vol. 6, No. 16 (Jun., 1927), pp. 68-85
- ^ Brosset, M. F., Gürcistan Tarihi (Çeviren: Hrand D. Andreasyan, Notlar ve Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2003. (sayfa: 388)
- ^ a b Kırzıoğlu, M. Fahrettin (2008), “Ahıska-Ardahan-Artvin ve Oltu’da Hıristiyan Atabekler Hükümeti-I (1268-1578)” 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Bizim Ahıska, Yıl: 4, Sayı: 10, Bahar 2008.
- ^ a b c d e f g h Ayan, Ergin (2009). Selçuklu-Kıpçak İlişkileri 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2009-II)
- ^ გიული ალასანია (Giuli Alasania). ქართული წერილობითი წყაროების ბუნ-თურქები (საკითხის ისტორიოგრაფია), ქწ, IX, თბ., 2000, გვ. 19-29 (რეზიუმე ინგლისურ ენაზე). (Gürcüce)
- ^ a b c d e Gippert, Jost (2007). The “Bun-Turks” in Ancient Georgia 14 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. TITUS
- ^ მოქცევაჲ ქ ართლისაჲ, შატბერდისეული ვერსია 24 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., [თავი ა~] (Eski Gürcüce)
- ^ Sargın, Hakan (2006). Ahıska Türkleri ile ilgili politikaların stratejik boyutu 20 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. TC. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, danışman: Nesrin S. Karagür, İstanbul
- ^ დღეს დიდგორობაა[](Gürcüce)
- ^ შოთა მესხია (Şota Meshia) – ძლევაჲ საკვირველი 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. თბილისი, გამომცემლობა „მეცნიერება“, 1972 წ. (Gürcüce)
- ^ Bedirhan, Yaşar (2006). Ortaçağda Kafkasya'da Selçuklularla-Gürcüler arasında siyâsi hâkimiyet mücadelesi[]. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2000/6, 159-184
- ^ The Georgian Chronicles about the Cuman - Kipchak resettlement in Georgia at the TITUS Project 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Gürcüce)
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Khazanovisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Gerard Chaliand (2003), Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube, p. 52. , .
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;CHEIAisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ (PDF). 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.
- ^ (PDF). 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ როლანდ თოფჩიშვილი, ეთნოისტორიული ეტიუდები 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., წიგნი I, ენა და კულტურა, თბილისი 2005 [Topchishvili Roland A. Ethnohistorical etudes, book I, Tbilisi, 2005]. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ივ. ჯავახიშვილის სახ. ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი, საქართველოს განათლების სამინისტროს თბილისის ილია ჭავჭავაძის სახ. ენისა და კულტურის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (Gürcüce) (...ნაყივჩაღარი, ნასომხარი, ნაოსარი, ნალეკარი, ნათურქალი, ნასპარსალი, ნარუსალი ... naqivchaghari, nasomkhari, naosari, nalekari, naturkali, nasparsali, narusali)
- ^ Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165 (Rusça)
- ^ Tombuloğlu, Tuba (2003). Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısı'nın oluşumunda Türklerin rolü 23 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü (Genel Türk Tarihi) Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, danışman: Saadettin Gömeç, Ankara.
- ^ Kurat, Akdes Nimet (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972, sayfa: 84.
- ^ Özel, Haşim (2007). “Ahıska Türkleri Yakın Tarihi”, 'Eğitişim Dergisi, E-Eğitim Bilim ve Sanat Dergisi, Kasım 2007, sayı: 17, sayfa: 3-4.
- ^ Efendioğlu, Süleyman (2009). Ağrı ili ağızları 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 Spring 2009, sayfa: 808-840
- ^ Demiray, Erdinç (2012). Anavatanlarından sekiz ülkeye dağıtılmış bir halk: Ahıska Türkleri 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer 2012, p. 877-885, Ankara
- ^ Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara, sayfa: 181
Bibliyografya
- Anchabadze, G.Z. (1980), The Qipchaks in Georgia. — “Problems of Modern Study of Turks”. Alma-Ata (Rusça)
- Chkhataraishvili, K. (1986), The Kipchak Resettlement in Georgia 1118, in: Gürcistan Sovyet Ansiklopedisi (Encyclopaedia Georgiana), Tiflis (Gürcüce)
- Golden, PB (1984), Cumanica I: the Quipchaqs in Georgia, Archivum Eurasiae Mediiaevi 4: 45-87
- Kırzıoğlu, MF. (1976), . Atatürk Üniversitesi, Erzurum; ikinci baskı: 1992, TTK, Ankara
- Rapp, SH (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, Peeters Bvba
- Suny, RG (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, Indiana University Press,
- Wink, Andre (2001), Nomads in the Sedentary World, Routledge (UK)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin mevcut adi tartismalidir Lutfen tartisma sayfasindaki ilgili baslik lar a bakiniz Agustos 2023 Gurcistan Kipcaklari ya da Gurcistan daki Kipcaklar Kipcaklar Orta Asya dan Bati Avrupa ya uzanan genis bir bolgede yasayan eski bir Turk gocer halkidir Gurcistan da dahil olmak uzere bolgedeki bircok ulusun tarihinde onemli bir rol oynamislardir Gurcistan krallari 12 ve 13 yuzyillarda Kafkasya daki guclerinin zirvesindeyken binlerce Kipcak parali asker topladilar ve hizmetlerini komsu Musluman devletlere karsi basariyla kullandilar Bu kavim Gurcu kaynaklarinda cogunlukla Kipcak olarak gecmekle birlikte nadiren Koman adiyla da anilmaktadir Gurcistan daki KipcaklarIV David donemi bitiminde 1124 yilindaki Kafkasya Kipcaklar Gurcu Kralligi Selcuklu HanedaniOnemli nufusa sahip bolgelerDillerKipcakca GurcuceDinSamanizm ve Gurcu Ortodoks Hristiyanligi Gurcu ordusunda parali asker olarak gorev yapmislardir 1048 yilindaki Pasinler Muharebesinde Bizans Imparatorlugu tarafinda Selcuklulara karsi savasan Gurcu Kralliginin ordusunda Kipcaklar da bulunmaktaydi 11 20 yuzyillardaki Gurcu yazili eserlerinde rastlanan ve farkli zamanlarda Eski ve Yeni Gurcu diline gecen Turkce ozel bulunmaktadir Orta Cag Gurcistani ni anlatan Kartlis Tshovreba ქართლის ცხოვრება Kartli yasami adli vakayinamenin son zeylinde ekinde soyle yazar Pecenekler Alanlarin yakininda yasardi Ayrica Cikler ჯიქ vardi Yillar sonra Pecenekler ve Cikler Turkler Uzlar tarafindan yerlerinden edilince Pecenekler batiya dogru gittiler Ciklerse Abhazya sinirina yerlestiler Arka plan10 yuzyil basinda Kuzey Cin de Mancurya ve Dogu Mogolistan da Mogol dillerini konusan halklarca Mogol ve Tatar Hitay Kitan Devletinin kurulmasi sonucu dogudan bugunku Kazakistan in kuzeydogusuna Turk halklarinin goc akinlari karsisinda Turk dillerini konusan Kimek Yimek ve Kipcak boy birligi olan Kimek Hanligini zayiflatmis ve birlik parcalanmistir Kimek Kipcak boylarinin guneye dogru yayilmalari 10 yuzyilin sonu ve 11 yuzyilin basinda gerceklesmis hatta Sirderya nin asagi kismina kadar yayilmislardir 11 yuzyilda Kipcaklar artik Don Nehri ne kadar uzanan genis bir bolgede yasamaktaydilar ve buralara Kipcaklarin yerlesmesinden sonra bolgenin adi Kipcak Bozkiri ya da Dest i Kipcak olmustur Ilk kez Orhun Yenisey Yazitlarindan 759 yilina ait Yazitinda gecen Kipcak Kifcak kelimesi Kimek Kipcak birliginin parcalanmasindan sonra Dogu ve Bati Kipcaklari olarak kullanilmaya devam etmistir 11 yuzyilin ortalarinda Toksaba sulalesinin boyunun idaresi altinda Kumanlarin esas kismi ve Kipcak boylarinin onemli bir bolumu simdiki Kazakistan topraklarindan Guney Rusya ya ve Karadeniz yakinlarindaki bozkirlara goc etmeye baslamis ve bunun sonucunda da Kipcaklarin Idil Volga nehrinin dogusunda kalan Dogu Kipcaklari ya da Dogu Dest i Kipcak Kipcaklari ile batisinda kalan Bati Kipcaklari ya da Bati Dest i Kipcak Kipcaklari olmak uzere iki etno bolgesel ulusu ortaya cikmistir Tarihte adi gecen bu Kipcaklarin Orta Turkce donemine ait Kipcak Turkcesi Eski Kipcakca yazi dili olarak uc ayri kolda gelisim gostermistir Altin Orda Kipcakcasi ya da Bozkir Kipcakcasi 13 16 yy Memluk Kipcakcasi 14 16 yy Ermeni Kipcakcasi 16 17 yy Yeni Kipcakca denen ve Kipcak birliginden koken alan Turk halklarinin daha sonra olusmaya baslayan dilleri gunumuzde Kipcak dilleri adiyla bir grup olusturur Dogu Kipcaklari Dogu Kipcak boylari bir zamanlar hakimiyetleri altinda bulunduklari Kimek boylari ve Yenisey Kirgizlari Eski Kirgizlar ile birleserek Kirgiz eskiden Ruslarca Kara Kirgiz adi altinda Altay Yedisu ve Tanri Daglarinda hayatlarina devam etmistir Bati Altay veya Dogu Kazakistan denen yerlerde yasayanlari tarihi literaturde Dogu Kipcaklari olarak adlandirilirlar Buyuk cogunlugunun Kimeklerle karisip Kirgizlasan Kipcaklar oldugu sanilan Dogu Kipcaklarinin bir kismi daha sonraki donemlerde ozellikle Guney Altay ve Yedisu bolgesinde kalanlar bugunku Kazak eskiden Ruslarca Kazak Kirgiz ya da Kirgiz Kaysak halkinin olusmasinda buyuk rol oynamislardir 18 yuzyilda Ruslar ve Kalmuklar Kirgizlasan Kipcaklari Kirgiz olarak bildikleri icin Kazaklara Kirgiz demislerdir Bati Kipcaklari Batiya giden Kipcaklar ise asirlar icinde buyuk maceralar yasamistir Avrasya nin genis bozkirlarini fethedip Kumanlarla birlikte 11 yuzyildan 12 yuzyila kadar dogudan batiya yonelerek Karadeniz ve Kafkasya nin kuzeyindeki bozkirlarda gocebe yasayan Kipcak konfederasyonundan Turk halklarinin topraklari 13 yuzyil baslarinda Mogol istilalari sirasinda Mogollar tarafindan ele gecirilmistir Kafkasya KipcaklariKafkasya Kipcaklari ya da Kafkasya Tatarlari Bati Kipcaklarindan koken alan Turk halklarinin Kafkasya daki temsilcileridir ve gunumuzde Nogaylar Karacaylar Balkarlar Kumuklar ve Urumlar gibi halklara ayrilirlar Daha once 10 yuzyilda gorulen Bun Turkleri haric 11 yy sonu ve 12 yy baslarinda Gurcistan a yetmis yil arayla iki ayri zamanda buyuk sayida Kipcak gocu gorulur Bunlar birbiriyle karistirilmamasi icin Gurcu kaynaklarinda Eski kipcaklar 1118 tarihinde ilk gelenler ve Yeni Kipcaklar 1185 tarihinde son gelenler biciminde gecerler Mogollar 1220 1223 ve 1235 1330 yillarinda Kafkasya ve Gurcistan i istila etmistir Parali askerlige yatkin olan Kipcaklarin cesareti ve savasci ruhu Macar Bulgar Rus ve Gurcu ordularinda yaygin bicimde soz edildigi gibi Rus Macar Bulgar Sirp Gurcu ve Yunan tahtlarina da Kipcak kokenli yoneticiler oturmuslardir Bun Turkleri Bun Turkleri Gurcuce ბუნ თურქები bun turkebi Eski Gurcu kronigi da მოქცევაჲ ქართლისაჲ yer alan 10 yy sonlarina ait Saṭberd kodeksinde Kura Nehri boyunca sarḳine kalaki სარკინე ქალაქი Kaspi ḳasṗi კასპი Urbnisi urbnisi ურბნისი ve oʒraqe ოძრაჴე adli dort koy ve kasabada ikamet eden Bun Turklerinden azili kabilelerin goruldugu kaydedilmistir Daha sonraki kronik olan Kartlis Tshovreba da Bun Turkleri ile Kipcaklar birlikte siralanmistir ბუნთურქად და ყივჩაყად bunturkad da q ivcaq ad Eski Gurcuce Transkripsiyon ilk kelimesi ve son cumlesi haric Ingilizce cevirisiპირველ ოდეს ალექსანდრე მეფემან ნათესავნი იგი ლოთის შვილთანი წარიქცინა და შეჴადნა იგინი კედარსა მას ქუეყანასა იხილნა ნათესავნი სასტიკნი ბუნ თურქნი მსხდომარენი მდინარესა ზედა მტკუარსა მიხუევით ოთხ ქალაქად და დაბნები მათი სარკინე ქალაქი კასპი ურბნისი და ოძრაჴე და ციხენი მათნი ციხჱ დიდი სარკინისაჲ უფლის ციხჱ კასპისა ურბნისსა და ოძრაჴისაჲ odes aleksandre mepeman natesavni igi lotis sviltani c arikcina da seqadna igini ḳedarsa mas kueq anasa ixilna natesavni sasṭiḳni bun turkni msxdomareni mdinaresa zeda mṭḳuarsa mixuevit otx kalakad da dabnebi mati sarḳine kalaki ḳasṗi urbnisi da oʒraqe MK S 320 2 65 After Alexander the King had conquered the descendants of the children of Lot and dispelled them into the land Ḳedar he saw the fierce tribes of the Bun Turks who resided along the river Kur in four cities and their villages were Sarḳine City Ḳasṗi Urbnisi and Oʒraqe Fransiz dogubilimci Brosset ye gore Bun Turkleri Turanli bir kavimdir Gurcu dilci N Y Marr a gore Bun Turk u yerli Turk anlamina gelmektedir Bazi alimler Bun Turkleri Hun Turkleri olarak da gosterirler Butun bu gorus ve iddialarin odak noktasindaki Bun ბუნ ile Hun ჰუნ denkligi ya da donusumu Jost Gippert tarafindan irdelenmistir Eski Kipcaklar 1118 1121 yilinda Selcuklulara karsi Didgori Muharebesini kazanan Gurcistan Kralligi nin ordusunda 15 bin Kipcak askeri de bulunmaktaydi Gurculer bugun bile bu zaferi her yil eylul ayinda Didgoroba დიდგორობა adi verilen gunde kutlamaktadirlar Eski Kipcaklar Karadeniz Kafkasya nin kuzeyindeki bozkirlardan inen Kuman Kipcak Turkleri ile Gurculer arasindaki ilk karsilasma 11 yuzyilda olmus ve genelde bu ilk iliskiler sakin gecmistir Kuzeyden gelen bu yeni Turk unsurlar Gurcu kaynaklarinda cogunlukla Kipcak olarak gecmekle birlikte nadiren Koman adiyla da anilmaktadir Kiev Knezligi bunyesindeki Dogu Slavlari tarafindan defalarca yenilgiye ugratildiktan sonra 1095 1106 tarihleri arasinda Kipcaklarin bir kismi in Saragan შარაღან oglu Atrak Atraka ათრაქა Artuq onderliginde kavimlerinden ayrilmis ve 750 km doguya goc edip Alanlarin Osetlerin yanina yerlesmislerdir Boylece Kipcaklarla guney komsulari Gurculer arasinda temas kacinilmaz hale gelmistir 1106 yilinda Bagrationi Hanedanindan Gurcu krali IV David ilk karisindan bosanip Kipcak lideri Atrak in kizi Guranduht გურანდუხტი Guranduxṭi ya da Guaranduht გუარანდუხტი Guaranduxṭi ile evlenmistir Daha sonra hala birlesik kralliginin disinda bulunan Kvemo Kartli deki Tiflis Emirligi ni თბილისის საამირო kendisine katmak ve o siralarda Gurcistan i egemenligi altina alan Selcuklulara karsi koymak icin Kipcak savascilarini ulkesine cagirmistir Donemin 12 yuzyilin ilk yarisi Ermeni yazari Edessali Mateos 1121 yilindaki Didgori Muharebesinde kral David in yaninda savasa katilan 15 000 Kipcak askerinin bulundugunu kaydetmistir Dort asirdir Muslumanlarin yonetimindeki Tiflis 1122 yilinda Kipcaklar sayesinde Gurcu Kralliginin eline gecmistir Kipcaklarin tam olarak ne zaman geldikleri hicbir yerde kayitli olmasa da kabul edilen tarih 1118 dir Modern Gurcu tarihcilerinden akademisyen Ivane Cavahisvili ივანე ჯავახიშვილი 1876 1940 Kipcaklarin Gurcistan a gelislerinin yerlesmeleri egitimleri ve teskilatlanmalarinin 1118 den 1120 ye kadar surdugunu ifade etmekte Kipcaklann yaz ve kislari Gurcistan topraklarinda gecirdiklerini ileri surmektedir Ilk gelenler Kartli ye yerlestirilmislerdir Gurcu vakayinamesi Kartlis Tshovreba da yazilan bilgiye gore 40 000 Kipcak ve 5000 kolemen kole sipahi monaspa Gurcistan a goc etmistir Gurcistan topraklarina ilk dalga olarak gelen bu Kipcaklara yetmis yil sonra gelen ikinci dalga Kipcaklardan ayirmak icin Gurcu kaynaklarinda Eski Kipcaklar denir Hayvan yetistiriciligi ile ugrasan konar gocer Kipcaklarin yasam tarzina cok uygun oldugu icin yeni gelenler sinir uc bolgelerine yerlestirilmistir Iskan edilen Kipcaklar genellikle Selcuklu Turkmenlerinin sinir bolgelerine yerlestirilmislerdir Gurcu kralliginin sinirlarini koruduklari gibi sinir otesi civar bolgeleri de yagmaliyor ganimetlerin bol olmasi sayesinde ulkeye ve iktidara bir sorun cikartmiyorlardi David in vakanuvisinin kayitlarina gore diger ulkelerin elcileri sik sik hediyeler getirip baris huzur ve ulkelerinin Kipcaklar tarafindan tahrip edilmemesini talep ederlerdi Gurcistan a iliskin arastirmalarin cogunda hakim olan gorus dogrultusunda Kral David in vakanuvisine gore Kipcaklarin Gurcu topraklarinda yerlesmesi iyi bir seydi zira ulkenin siyasi ve askeri hayatinda onemli rol oynuyorlardi David in vakanuvisi bir seferinde 15 000 savascidan bahseder Ingiloylar tarafindan meskun olunan ve gunumuzde Azerbaycan sinirlari icinde kalan Saingilo bolgesinde Kipcak adli bir yer ve nehir adi bulunmaktadir Dogu Slav kronikleri de bir pasajda iliskili olarak Vladimir Monomah in olumunun ardindan 1125 bir elci Or adindaki bir ozan Otrok un Don Nehri yakininda yasamis kardesi Sircan tarafindan ona geri donmesini israr etmesi icin yollandi Or un israrlari ve sarkilari faydasizdi ta ki o biraz yawsan memleketi steplerin cimenini getirene kadar Bununla birlikte Otrok huzunlenerek guvenlikten ve yabanci topraklar da kazandigi ununden vazgecmeye karar verdi ve Kiev prenslerinin en unlu rakibi Koncek in babasi olacagi steplere geri dondu 14 yuzyilda yasamis Cagatay Han i Koncek ile karistirilmamalidir Tamar in ilk kronikleri Yeni Kipcaklar teriminden bahseder Bazi tarihciler Yeni Kipcaklar ifadesinin yeni gelen Kipcaklar demek oldugunu dusunurler Bununla birlikte bazi tarihciler eski Kipcaklar terimini ortaya surerler Bu tarihcilere gore IV Davit doneminde gelenler eski Kipcaklar iken Tamar doneminde gelenler ise yeni Kipcaklar dir Bu gorus Kipcaklarin surekli Gurcistan a geldigi ve yerlestigi seklindeki yanlis bir sani uzerine kuruludur Bu yanlis algilayis Davit in kroniklerindeki 50 000 sayisinin yanlis yorumlanmasini takip eder Eski Kipcaklar ifadesi kroniklerde bulunmamaktadir bu ifade akademik literaturde ortaya cikmistir Bu iki ifade esit degildir ve aralarinda onemli bir fark bulunmaktadir Yeni Kipcaklar Gurcistan da yasamadilar ve orada bir sureligine askerlik gorevi icin geldiler P Sikharulidze nin onermesi yeni Kipcaklar ifadesi muhtemelen 19 yuzyilda Hristiyanligi yeni kabul eden Gurculer yeni Kartveller Yeni Gurculer ifadesinde oldugu gibi Hristiyanligi kabul eden Kipcaklar demektir ayrica dikkate alinmalidir Hatirlanabilir ki Ingilo yeni gelen ifadesi yine din degistirenleri ifade eder ancak bu sefer Islami kabul eden Gurculeri ifade etmektedir Yeni Kipcaklar 1185 Gecit vermeyen Kafkas Daglarinda Kipcaklarin Gurcu topraklarina gecerken kullandiklari ana guzergah olan Daryal Gecidi o zamanlar Alanlarin topraginda idi gunumuzde ise onlarin ardillari olan Osetlerin topragindadir 190612 yuzyilda Kuman Kipcaklarin Polovtsy topraklari Karadeniz ve Kafkaslarin kuzeyinde Dogu Slavlarinin Russia guneyinde yer alir Yeni Kipcaklar Gurcuce ახალი ყივჩაღები ahali q ivcagebi ya da ყივჩაყნი ახალნი q ivcaq ni ahalni Rus yilliklarinin verdigi bilgilere gore 1174 te Kipcaklar Kobyak ve Kipcak hani Atrak in oglu Konchak adli basbuglarin idaresinde Pereyaslav ya da Preyeslav a hucum etmis ve 1177 de Ruslara vasal olan Oguz Uzlardan Torki Berendilerin alti sehrini almis Rostovtsev yakinlarinda Dogu Slav Rus alaylarini maglup edip pek cok esir almislardir Rus yilligi Koncak in yaninda atesli silah atan bir asker ile kendi kendine atilan otomatik oklarin bulundugunu bir okun elli askere karsilik geldigini belirtiyor Bu atesli silahin mahiyeti tam olarak bilinmiyor Igor Destani Dogu Slavlarindan knezi in 1185 yilinda Kumanlara Kuman Kipcaklar karsi giristigi basarisiz seferini konu alir 1186 dan itibaren Ruslar Kipcaklari puskurtmeye baslamis ve bundan dolayi Kipcaklarin Kafkaslara ve Gurcistan a ikinci buyuk gocu gerceklesmistir Kafkasya da Kipcaklar ile Gurcistan arasinda dogrudan bir toprak temasi yoktu ve her ikisinin arasinda Alanlar gunumuzdeki Osetlerin atalarini olusturan ana halklardan biri bulunuyordu Gunumuzde Gurcistan Guney Osetya ile Rusya Kuzey Osetya Alanya arasinda Kazbek Daginin dogusunda bulunan ve Demirkapi olarak da bilinen Daryal Gecidi ki daha cok Musluman Kipcaklarin kullandigi Dagistan daki Hazarlarin Kapisi denilen Derbend gecidinden ayirmak icin daha cok Hristiyan Kipcaklarin kullandigi Daryal gecidine Alanlarin Kapisi adi da verilir Alanlarin kontrolundeydi ve bu gecit kullanilarak Kipcaklarin ikinci dalgasi Gurcistan topraklarina gecmistir Kipcak Hani Sevinc in kardesi Savalt ittifak ve yerlesmek uzere cok kalabalik bir ordu ile gelmis bulunuyordu III Giorgi donemindeki kayitlarda zaman zaman savaslara cagrilan bir kavim olarak Kipcaklardan bahsedilmektedir Gurcu kronikleri yeni ve eski Kipcaklar arasinda ayrim yapar Giorgi nin kizi ve ardili Tamar donemindeki 1184 1207 Kartlis Tshovreba nin vakanuvisi yeni Kipcaklardan bahseder Yeni Kipcaklar muhtemelen Hristiyanligi kabul eden Kipcaklari tanimliyordu zira F Sikharulidze ye gore Hristiyanligi sonradan kabul eden Gurculere de yeni Gurculer denmekteydi Hristiyanlasip გაქრისტიანებული Gurculesen Kipcak memurlar Kipcakligini kaybetmis ნაყივჩაღარი naqivcagari ya da ნაყივჩაყარი naqivcaqari Gurcu olarak telakki edilmis ve bunlar aznavur denen Gurcu soylularinin აზნაურნი aznaurni ya da აზნაურები aznaurebi kanli isyanlarinda kilit rol oynamislardir Bu Kipcaliktan cikip Gurculesen Kipcaklar arasinda Gurcu ordusunun baskomutani amirspasalar ve icisleri bakani mandaturtukhutsezi ყუბასარი Qubasari ile one cikar Tamar in vakanuvisi ayrica Kipcak hani Sevinc in kardesi Savalt in Gurcistan da askerlik yaptigindan da bahseder Gurcu ordusundaki Kipcak parali askerlerin ucretlerini karsilayan ve sakipcako საყივჩაყო saq ivcaq o საყივჩაღო saq ivcago ya da saqipchake Kipcak yararina adi verilen haracin III Giorgi nin hukumdarligi doneminde toplanmaya baslandigi tahmin edilmektedir Bu haraci toplayan resmi gorevli anlamina gelen mosaqipcahke terimine VIII Davit 1273 1311 tarafindan yayinlanan 1297 tarihli bir belgede rastlanmaktadir Yeni Kipcaklardan bir kismi kraliyet ordusuna katilmayi reddedip Gence ve Aran gibi Azerbaycan sehirlerine inmistir Kipcaklar Mogollarin Gurcistan seferi sirasinda 1230 dan itibaren bolunmus ve bir kismi Mogol ordusuyla karismistir MirasiBazi tarihciler David in vakanuvisinin Kipcaklann buyuk cogunlugu gun be gun Hristiyan oluyordu bicimindeki ifadelerini fazla buyuterek Kipcaklarin Gurcuceyi kolaylikla ogrendigini ve hizla asimile oldugunu iddia etmektedir Gurcu yazili eserlerinde 11 20 yuzyillar ve cesitli tahrir defterlerinde statistikuri aghtserilobani gecen Turkce ozel isimler Marine Janashia ya gore Gurcuce ye Oguz grubuna giren Anadolu Turkcesi Azeri Turkcesi ve Kipcak grubuna giren Kafkas Turk dillerinden Karacay Balkar ve Kumuk intikal etmistir Gurculerin Hazarlar Pecenekler Kipcaklar ve Mogollarla irtibatli olduklari tarihten bilinmektedir Kafkasya da sakin bulunan Turk kabilelerine ait ozel isimler de ekseriyetle Svan dilinde ve Gurcistan in daglik bolgelerindeki lehcelerinde goze carpmaktadir Yazili kaynaklarin yoklugu sebebiyle Karacay Balkar ve Kumuklara ait olan bu ozel isimlerin hangi yuzyilda Gurcistan in daglik bolgelerindeki lehcelere nufuz ettigini tayin etmek ise artik gayr i mumkun gorunmektedir Karacay Balkar ve Kumuk dillerinin henuz olusmadigi donemlerde Eski Gurcistan da yayilmis olan Turkce ozel isimler arasinda ასლანი Aslani aslan ile buna dayali ასლანაძე Aslanaჳe ასლანიშვილი Aslanisvili ასლანიკაშვილი Aslanik asvili gibi aile adlari diger Turk adlariyla birlikte gorulur Gurcistan a yerlesen bu Kipcaklarin Ahiska Turklerinin atalarindan biri oldugu da ileri surulmektedir Akdes Nimet Kurat a gore Gurcistan a giden Kumanlardan buyuk bir kismi donmemis orada kalmis ve turlu ovalarda yerlestirilmislerdir Dogu Anadolu da ve Cildir golu cevresindeki Kipcaklar iste bunlarin halefleridir Boylece bu Kipcaklar hem bugunku Ahiska Turklerinin hem de Artvin Ardahan Oltu Tortum Narman halkinin etnik olusumunda pay sahibi olmuslardir Oguz ve Kipcak Turklerinin kaynasip harmanlandigi bir cografya gorunumu veren Ahiska bolgesi agzi Turkiye nin kuzeydogusunda yer alan Artvin ilinin Ardanuc Artvin Merkez Yusufeli Savsat ilceleri Ardahan ilinin Posof ve Cildir ilceleri ile buyuk olcude paralel Erzurum un Coruh irmagi ve kollarindaki yerlesim birimleri ile pek cok ozellik bakimindan ortak bazi hususlarda ise Dogu Karadeniz agizlari ile de ortaklasan yonlere sahiptir Anadolu agizlarinin olusumunda Oguz disi Turk boylarinin da etkisi gorulmektedir Karadeniz sahil seridinde ozellikle Izmit Bartin Tirebolu ve Artvin de yogun olmak uzere Anadolu nun her tarafindan serpinti halinde Kipcak Turkcesi ozelliklerine n gt y g gt v s gt h f gt p s gt s a gt a unlu unsuz uyumsuzlugu vs rastlanmaktadir Ayrica bakinizAhiska Turkleri Turkiye TurkmenleriNotlar Gurcuce ყივჩაყები საქართველოში q ivcaq ebi sakartvelosi Gurcistan daki Kipcaklar ყივჩაყთა გადმოსახლება საქართველოში q ivcaq eta gadmosaxleba sakartvelosi Kipcaklarin Gurcistan a Gocu ყივჩაყები q ivcaq ebi ყივჩაღები q ivcagebi ყიფჩაღები q ipcagebi ya da ყივჩაყნი q ivcaq ni ყივჩაღნი q ivcagni Kipcaklar Kaynakca a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Prof Dr გიული ალასანია Tiflis Devlet Universitesi Sarkiyat Fakultesi Turkler Ansiklopedisi Yeni Turkiye Yayinlari C II Ankara 2002 sayfa 793 797 internet versiyonu Gurcistan Dostluk Dernegi 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gumus Nebi 2006 Ilk Anadolu Selcuklu Gurcu karsilasmasi Pasinler Savasi ve sonuclari 16 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi VI 2006 sayi 3 a b Marine Janashia yazan Gurcu dilindeki Turkce kokenli ozel isimler 13 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkuli Tsarmomavlobis Antroponimebi Kartulshi Cevirenler Ali Ertugrul ve Alexander Chulukhadze Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Turkoloji Dergisi 17 2 2010 115 129 a b c d e f g Kildioglu Mehmet 2006 IX XVI asirlarda Yenisey Irtis bolgesinde Kirgiz Kipcak iliskileri 26 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde A U Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi sayi 30 sayfa 133 166 Erzurum 2006 Kumekov Bolat E 1993 XII XIII asrin basinda Bati Dest i Kipcak taki Kipcak boy birliklerinin etnonimleri hakkinda 13 Aralik 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce ye cevirenler Mehmet Kildiroglu ve Cingiz Samuddinov Asli Kumekov Bolat E Ob etnonimii kypchakskoj konfederacii Zapadnogo Desht i Kypchaka HII nachala HIII veka Izvestiya SON 1 187 NAN RK Almaty 1993 s 58 70 Ozyetkin Ayse Melek 2006 Tarihten Bugune Turk Dili Alani 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Konferans Chinese Academy of Social Science Sino Foreign Relationship Department of Institute of History Beijing CHINA 23 January 2006 Alfavitnyj spisok narodov obitayushih v Rossijskoj Imperii 21 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Demoskop Weekly 187 188 24 yanvarya 6 fevralya 2005 Vasary Istvan Cumans and Tatars Oriental military in the pre Ottoman Balkans 1185 1365 Cambridge University Press 2005 6 two Turkic confederacies the Kipchaks and the Cumans had merged by the twelfth century Google Books 2 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Mart 2013 a b c d e Boswell A Bruce 1927 The Kipchak Turks The Slavonic Review Vol 6 No 16 Jun 1927 pp 68 85 Brosset M F Gurcistan Tarihi Ceviren Hrand D Andreasyan Notlar ve Yayina Hazirlayan Erdogan Mercil Turk Tarih Kurumu Yay Ankara 2003 sayfa 388 a b Kirzioglu M Fahrettin 2008 Ahiska Ardahan Artvin ve Oltu da Hiristiyan Atabekler Hukumeti I 1268 1578 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bizim Ahiska Yil 4 Sayi 10 Bahar 2008 a b c d e f g h Ayan Ergin 2009 Selcuklu Kipcak Iliskileri 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde SAU Fen Edebiyat Dergisi 2009 II გიული ალასანია Giuli Alasania ქართული წერილობითი წყაროების ბუნ თურქები საკითხის ისტორიოგრაფია ქწ IX თბ 2000 გვ 19 29 რეზიუმე ინგლისურ ენაზე Gurcuce a b c d e Gippert Jost 2007 The Bun Turks in Ancient Georgia 14 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde TITUS მოქცევაჲ ქ ართლისაჲ შატბერდისეული ვერსია 24 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde თავი ა Eski Gurcuce Sargin Hakan 2006 Ahiska Turkleri ile ilgili politikalarin stratejik boyutu 20 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde TC Marmara Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Turk Tarihi Ana Bilim Dali Genel Turk Tarihi Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi danisman Nesrin S Karagur Istanbul დღეს დიდგორობაა olu kirik baglanti Gurcuce შოთა მესხია Sota Meshia ძლევაჲ საკვირველი 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde თბილისი გამომცემლობა მეცნიერება 1972 წ Gurcuce Bedirhan Yasar 2006 Ortacagda Kafkasya da Selcuklularla Gurculer arasinda siyasi hakimiyet mucadelesi olu kirik baglanti Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 2000 6 159 184 The Georgian Chronicles about the Cuman Kipchak resettlement in Georgia at the TITUS Project 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gurcuce Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Khazanov isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Gerard Chaliand 2003 Nomadic Empires From Mongolia to the Danube p 52 0 7658 0062 4 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi CHEIA isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme PDF 25 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2020 PDF 18 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi როლანდ თოფჩიშვილი ეთნოისტორიული ეტიუდები 26 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde წიგნი I ენა და კულტურა თბილისი 2005 Topchishvili Roland A Ethnohistorical etudes book I Tbilisi 2005 საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ივ ჯავახიშვილის სახ ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი საქართველოს განათლების სამინისტროს თბილისის ილია ჭავჭავაძის სახ ენისა და კულტურის სახელმწიფო უნივერსიტეტი Gurcuce ნაყივჩაღარი ნასომხარი ნაოსარი ნალეკარი ნათურქალი ნასპარსალი ნარუსალი naqivchaghari nasomkhari naosari nalekari naturkali nasparsali narusali Yunusov Arif The Akhiska Meskhetian Turks Twice Deported People Central Asia and Caucasus Lulea Sweden 1999 1 2 p 162 165 Rusca Tombuloglu Tuba 2003 Kafkasya nin etnik ve kulturel yapisi nin olusumunda Turklerin rolu 23 Eylul 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Bolumu Genel Turk Tarihi Ana Bilim Dali Yuksek Lisans tezi danisman Saadettin Gomec Ankara Kurat Akdes Nimet 1972 IV XVIII Yuzyillarda Karadeniz Kuzeyindeki Turk Kavimleri ve Devletleri Ankara 1972 sayfa 84 Ozel Hasim 2007 Ahiska Turkleri Yakin Tarihi Egitisim Dergisi E Egitim Bilim ve Sanat Dergisi Kasim 2007 sayi 17 sayfa 3 4 Efendioglu Suleyman 2009 Agri ili agizlari 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkish Studies International Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4 3 Spring 2009 sayfa 808 840 Demiray Erdinc 2012 Anavatanlarindan sekiz ulkeye dagitilmis bir halk Ahiska Turkleri 21 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkish Studies International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7 3 Summer 2012 p 877 885 Ankara Karahan Leyla 1996 Anadolu Agizlarinin Siniflandirilmasi Turk Dil Kurumu yayinlari 630 Ankara sayfa 181BibliyografyaAnchabadze G Z 1980 The Qipchaks in Georgia Problems of Modern Study of Turks Alma Ata Rusca Chkhataraishvili K 1986 The Kipchak Resettlement in Georgia 1118 in Gurcistan Sovyet Ansiklopedisi Encyclopaedia Georgiana Tiflis Gurcuce Golden PB 1984 Cumanica I the Quipchaqs in Georgia Archivum Eurasiae Mediiaevi 4 45 87 Kirzioglu MF 1976 Ataturk Universitesi Erzurum ikinci baski 1992 TTK Ankara Rapp SH 2003 Studies In Medieval Georgian Historiography Early Texts And Eurasian Contexts Peeters Bvba ISBN 90 429 1318 5 Suny RG 1994 The Making of the Georgian Nation 2nd edition Indiana University Press ISBN 0 253 20915 3 Wink Andre 2001 Nomads in the Sedentary World Routledge UK ISBN 0 7007 1370 0