Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Trinitrotoluen (TNT) veya daha özel olarak 2,4,6-trinitrotoluen, C6H2(NO2)3CH3 formülüne sahip bir kimyasal bileşiktir. Bu sarı katı bazen kimyasal sentezde bir reaktif olarak kullanılsa da, daha çok uygun kullanım özelliklerine sahip bir patlayıcı madde olarak bilinmektedir. TNT'nin patlayıcı verimi, bombaların standart karşılaştırmalı kuralı ve patlayıcıların yıkıcılığı olarak kabul edilir. Kimyada, TNT yük transfer tuzları üretmek için kullanılır.
| |||
 | |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
2,4,6-Trinitrotoluen | |||
Diğer adlar 2,4,6-Trinitrometilbenzen 2,4,6-Trinitrotoluol 2-Metil-1,3,5-trinitrobenzen TNT, Tolit, Trilit, Trinitrotoluol, Trinol, Tritol, Tritolol, Triton, Trotol, Trotil | |||
| Tanımlayıcılar | |||
| |||
3D model (JSmol) |
| ||
| Kısaltmalar | TNT | ||
| ChEMBL |
| ||
| ChemSpider |
| ||
| DrugBank |
| ||
| ECHA InfoCard | 100.003.900 | ||
| EC Numarası |
| ||
| KEGG |
| ||
PubChem CID |
| ||
| RTECS numarası |
| ||
| UNII |
| ||
| UN numarası | – Kuru veya < %30 suyla ıslatılmış – Trinitrobenzen, hekzanitrostilben ile karışımlar | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA) |
| ||
| |||
| |||
| Özellikler | |||
| Kimyasal formül | C7H5N3O6 | ||
| Molekül kütlesi | 227,13 g mol−1 | ||
| Görünüm | Soluk sarı katı. Gevşek "iğneler", eriyik dökümden önce pul veya priller halinde. Bir kovana dökümü yapıldıktan katı bir blok. | ||
| Yoğunluk | 1.654 g/cm3 | ||
| Erime noktası | 80.35 °C | ||
| Kaynama noktası | 240 °C (bozunur) | ||
| Çözünürlük (su içinde) | 0.13 g/L (20 °C) | ||
| Çözünürlük (eter, aseton, benzen, piridin içinde) | çözünür | ||
| Buhar basıncı | 0.0002 mmHg (20°C) | ||
| Patlayıcı verileri | |||
| Duyarsız | |||
| 353 N’a duyarsız | |||
| Patlama hızı | 6900 m/s | ||
| REFaktörü | 1.00 | ||
| Tehlikeler | |||
| GHS etiketleme sistemi: | |||
| Piktogramlar |     | ||
| İşaret sözcüğü | TEHLİKE | ||
| Tehlike ifadeleri | H201, H301, H311, H331, H373, H411 | ||
| Önlem ifadeleri | P210, P273, P309+P311, P370+P380, P373, P501 | ||
| NFPA 704 (yangın karosu) | | ||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 ((medyan doz)) | 795 mg/kg (sıçan, oral) 660 (fare, oral) | ||
LDLo ((yayınlanan en düşük)) | 500 mg/kg (tavşan, oral) 1850 mg/kg (kedi, oral) | ||
| NIOSH ABD maruz kalma limitleri: | |||
| PEL (izin verilen) | TWA 1.5 mg/m3 [deri] | ||
| REL (tavsiye edilen) | TWA 0.5 mg/m3 [deri] | ||
| IDLH (anında tehlike) | 500 mg/m3 | ||
| Güvenlik bilgi formu (SDS) | ICSC 0967 | ||
| Benzeyen bileşikler | |||
Benzeyen bileşikler | Pikrik asit 2,4-Dinitrotoluen | ||
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa). | |||
Tarihi
TNT, ilk kez 1863 yılında Alman kimyager Joseph Wilbrand tarafından sentezlendi. Uzun yıllar boyunca patlayıcı özelliği keşfedilmeyen TNT, boyar madde olarak kullanıldı. TNT’nin patlayıcı özelliğinin keşfiyle birlikte önce 1902 yılında Almanlar, 1907'de de İngilizler tarafından kullanıldı. Bileşik, günümüzde yaygın şekilde kullanılır.
Sentezi
TNT, üç adımda sentezlenir. İlk adımda toluen, sülfürik ve nitrik asit karışımı bir çözeltide nitrolanarak MNT (mononitrotoluen) sentezlenir. Bu çözeltideki nitrik asit nitrolama için gerekli nitro grubunu sağlarken, sülfürik asit katalizör görevi görür. MNT tekrar nitrolanıp dinitrotoluene (DNT) dönüştürüldükten sonra üçüncü bir nitrolama ile TNT elde edilir.
Fiziksel ve kimyasal özellikleri
Trinitrotoluen 80,6 °C'de erir ve donduğunda iğne gibi renksiz kristaller meydana getirir. Alkol, aseton, benzin ve toluende çözünürken suda çözünmez. Suda çözünmeme ve suyu soğurmama özellikleri, nemli ortamlarda kullanımını kolaylaştırır. TNT, diğer güçlü patlayıcılar ile kıyaslandığında, görece kararlı bir bileşiktir.
TNT’nin patlama tepkimesi şöyledir;
- 2 C7H5N3O6 → 3 N2 + 5 H2O + 7 CO + 7 C
Tepkime ısıveren olmasına karşın aktivasyon enerjisi yüksektir.
Kullanım alanları
TNT, yaygın olarak bomba, mayın, torpido ve madenlerde patlayıcı madde olarak kullanılır. Top şekline getirildiğinde, patlama sırasındaki sıkışmaya karşı koyar. Şoka dayanıklılığı patlayıcının fiziksel hâliyle ilgilidir. Bu nedenden dolayı buharla eritilen ve sıvı olarak bomba biçiminde dökülen TNT, kristal TNT'ye nazaran şoka karşı daha az duyarlıdır.
Canlılar üzerine etkileri
TNT'nin tozu cildin, tırnakların, saçın ve mukozanın sararmasına, deriye değmesi ise kaşıntılı egzamaya sebep olur. Nefesle veya yutma ile vücuda girmesi mide rahatsızlıklarına, zehirlenmeye, bazı kimselerdeyse böbrek ve idrar yolları hastalıklarına, hatta komaya sebep olur. Birinci dünya Savaşı’nda TNT ile iç içe çalışan kadın cephane işçilerinin deri renklerinin sarardığı görülmüştür. Bu işçilere, derilerinin renginden dolayı “canary girls” (kanarya kızları) denir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0641". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).
- ^ 2,4,6-Trinitrotoluene 23 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. inchem.org
- ^ a b "2,4,6-Trinitrotoluene". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Trinitrotoluen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Dynamite and TNT30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . at (University of Nottingham)
- free software website sonicbomb.com containing a video bank and additionally pages for discussion of nuclear device testing[] Video showing detonation [Published on 2005-12-20] :
- youtube.com video9 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . showing the shockwave and typical black smoke cloud from detonation of 160 kilograms of pure TNT
- CDC – NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards13 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Trinitrotoluen TNT veya daha ozel olarak 2 4 6 trinitrotoluen C6H2 NO2 3CH3 formulune sahip bir kimyasal bilesiktir Bu sari kati bazen kimyasal sentezde bir reaktif olarak kullanilsa da daha cok uygun kullanim ozelliklerine sahip bir patlayici madde olarak bilinmektedir TNT nin patlayici verimi bombalarin standart karsilastirmali kurali ve patlayicilarin yikiciligi olarak kabul edilir Kimyada TNT yuk transfer tuzlari uretmek icin kullanilir Trinitrotoluen AdlandirmalarIUPAC adi2 4 6 TrinitrotoluenDiger adlar2 4 6 Trinitrometilbenzen 2 4 6 Trinitrotoluol 2 Metil 1 3 5 trinitrobenzen TNT Tolit Trilit Trinitrotoluol Trinol Tritol Tritolol Triton Trotol TrotilTanimlayicilarCAS numarasi 118 96 7 3D model JSmol Etkilesimli goruntuKisaltmalar TNTChEMBL ChEMBL1236345 ChemSpider 8073 DrugBank DB01676 ECHA InfoCard 100 003 900EC Numarasi 204 289 6KEGG C16391 PubChem CID 8376RTECS numarasi XU0175000UNII H43RF5TRM5 UN numarasi Kuru veya lt 30 suyla islatilmis Trinitrobenzen hekzanitrostilben ile karisimlarCompTox Bilgi Panosu EPA DTXSID7024372InChI InChI 1S C7H5N3O6 c1 4 6 9 13 14 2 5 8 11 12 3 7 4 10 15 16 h2 3H 1H3 Key SPSSULHKWOKEEL UHFFFAOYSA N InChI 1 C7H5N3O6 c1 4 6 9 13 14 2 5 8 11 12 3 7 4 10 15 16 h2 3H 1H3InChI 1 C7H5N3O6 c1 4 2 3 5 8 11 12 7 10 15 16 6 4 9 13 14 h2 3H 1H3Key FPKOPBFLPLFWAD UHFFFAOYARSMILES Cc1c cc cc1 N O O N O O N O O OzelliklerKimyasal formul C7H5N3O6Molekul kutlesi 227 13 g mol 1Gorunum Soluk sari kati Gevsek igneler eriyik dokumden once pul veya priller halinde Bir kovana dokumu yapildiktan kati bir blok Yogunluk 1 654 g cm3Erime noktasi 80 35 CKaynama noktasi 240 C bozunur Cozunurluk su icinde 0 13 g L 20 C Cozunurluk eter aseton benzen piridin icinde cozunurBuhar basinci 0 0002 mmHg 20 C Patlayici verileriDuyarsiz353 N a duyarsizPatlama hizi 6900 m sREFaktoru 1 00TehlikelerGHS etiketleme sistemi PiktogramlarIsaret sozcugu TEHLIKETehlike ifadeleri H201 H301 H311 H331 H373 H411Onlem ifadeleri P210 P273 P309 P311 P370 P380 P373 P501NFPA 704 yangin karosu 244Oldurucu doz veya konsantrasyon LD LC LD50 medyan doz 795 mg kg sican oral 660 fare oral LDLo yayinlanan en dusuk 500 mg kg tavsan oral 1850 mg kg kedi oral NIOSH ABD maruz kalma limitleri PEL izin verilen TWA 1 5 mg m3 deri REL tavsiye edilen TWA 0 5 mg m3 deri IDLH aninda tehlike 500 mg m3Guvenlik bilgi formu SDS ICSC 0967Benzeyen bilesiklerBenzeyen bilesikler Pikrik asit 2 4 DinitrotoluenAksi belirtilmedigi surece madde verileri Standart sicaklik ve basinc kosullarinda belirtilir 25 C 77 F 100 kPa Bilgi kutusu kaynaklariTarihiTNT ilk kez 1863 yilinda Alman kimyager Joseph Wilbrand tarafindan sentezlendi Uzun yillar boyunca patlayici ozelligi kesfedilmeyen TNT boyar madde olarak kullanildi TNT nin patlayici ozelliginin kesfiyle birlikte once 1902 yilinda Almanlar 1907 de de Ingilizler tarafindan kullanildi Bilesik gunumuzde yaygin sekilde kullanilir SenteziTNT uc adimda sentezlenir Ilk adimda toluen sulfurik ve nitrik asit karisimi bir cozeltide nitrolanarak MNT mononitrotoluen sentezlenir Bu cozeltideki nitrik asit nitrolama icin gerekli nitro grubunu saglarken sulfurik asit katalizor gorevi gorur MNT tekrar nitrolanip dinitrotoluene DNT donusturuldukten sonra ucuncu bir nitrolama ile TNT elde edilir Fiziksel ve kimyasal ozellikleriTrinitrotoluen 80 6 C de erir ve dondugunda igne gibi renksiz kristaller meydana getirir Alkol aseton benzin ve toluende cozunurken suda cozunmez Suda cozunmeme ve suyu sogurmama ozellikleri nemli ortamlarda kullanimini kolaylastirir TNT diger guclu patlayicilar ile kiyaslandiginda gorece kararli bir bilesiktir TNT nin patlama tepkimesi soyledir 2 C7H5N3O6 3 N2 5 H2O 7 CO 7 C Tepkime isiveren olmasina karsin aktivasyon enerjisi yuksektir Kullanim alanlariTNT yaygin olarak bomba mayin torpido ve madenlerde patlayici madde olarak kullanilir Top sekline getirildiginde patlama sirasindaki sikismaya karsi koyar Soka dayanikliligi patlayicinin fiziksel haliyle ilgilidir Bu nedenden dolayi buharla eritilen ve sivi olarak bomba biciminde dokulen TNT kristal TNT ye nazaran soka karsi daha az duyarlidir Canlilar uzerine etkileriTNT nin tozu cildin tirnaklarin sacin ve mukozanin sararmasina deriye degmesi ise kasintili egzamaya sebep olur Nefesle veya yutma ile vucuda girmesi mide rahatsizliklarina zehirlenmeye bazi kimselerdeyse bobrek ve idrar yollari hastaliklarina hatta komaya sebep olur Birinci dunya Savasi nda TNT ile ic ice calisan kadin cephane iscilerinin deri renklerinin sarardigi gorulmustur Bu iscilere derilerinin renginden dolayi canary girls kanarya kizlari denir Ayrica bakinizDinamit Patlayicilarin patlama hizlarinin listesi RE faktoru TNT esdegeri Webster testiKaynakca a b c d NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards 0641 National Institute for Occupational Safety and Health NIOSH 2 4 6 Trinitrotoluene 23 Subat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde inchem org a b 2 4 6 Trinitrotoluene Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations IDLH Ulusal Is Sagligi ve Guvenligi Enstitusu NIOSH Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Arsivlenmis kopya 10 Mart 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mayis 2008 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Trinitrotoluen ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Dynamite and TNT30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde at University of Nottingham free software website sonicbomb com containing a video bank and additionally pages for discussion of nuclear device testing olu kirik baglanti Video showing detonation Published on 2005 12 20 youtube com video9 Kasim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde showing the shockwave and typical black smoke cloud from detonation of 160 kilograms of pure TNT CDC NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards13 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde