Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.
| Odontoceti | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
| İçerdiği gruplar | |||||||||||
| Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar | |||||||||||
Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan yunuslar etobur canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep balığı ile beslenirler. Omurgalı hayvanların içine girer. Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır üyeleri yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere koyar.
Adlandırma
En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus" denildiğinde akla ilk gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi 'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçede "şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçede "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphis'tir.
Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır:
- Feresa attenuata - Cüce katil balina
- Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balina
- Globicephala melas - Uzun yüzgeçli pilot balina
- Orcinus orca - Katil balina
- Peponocephala electra - Elektra balinası
- Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina
Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Çin nehir yunusudur.
Yine dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan Phocoenidae familyası ve bazı türleri, yunuslardan farklı olsalar da bazen "yunus" adı ile ilişkilendirilir. Örneğin İngilizcede, bu familyanın türleri için "domuz balığı" anlamına gelen bir kökten genel porpoise kelimesi kullanılır[1] ve bu kelime, özellikle gemiciler ve balıkçılar tarafından herhangi bir küçük yunusu adlandırmak için kullanılmıştır[2]. Türkçede Phocoenidae familyası için "domuz balinaları"[3][4], "nehir yunusları"[3], "liman yunusları"[5] ve "liman yunusugiller"[6] gibi adlara rastlanabilir. Bu familyanın tipik türü olan Phocoena phocaena için ise "domuz balinası"[7], "mutur"[3][8][9][10], "gerçek yunus"[9], "azak yunusu"[11] ve yalnızca "yunus"[3][5][8] adlarının kullanıldığı görülebilir.
Sınıflama
Yukarıda verilmiş olan bilgiler ışığında, "yunus" ortak adı ile anılan canlıların sınıflama listesi aşağıda sunulmuştur; yalnızca ilgili familya (yunusgiller - Delphinidae) ile üst familya (nehir yunusları - Platanistoidea) ayrıntılı verilmiştir.
- Takım : Cetacea - Balinalar
- Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar
- Familya : Delphinidae - Yunusgiller
- Cins : Cephalorhynchus
- Tür : Cephalorhynchus commersonii - Alaca yunus
- Tür : Cephalorhynchus eutropia - Şili yunusu
- Tür : Cephalorhynchus heavisidii - Benguela yunusu
- Tür : Cephalorhynchus hectori - Beyaz başlı yunus
- Cins : Delphinus
- Tür : Delphinus capensis - Uzun burunlu bayağı yunus
- Tür : Delphinus delphis - Kısa burunlu bayağı yunus, tırtak
- Cins : Grampus
- Tür : Grampus griseus - Boz yunus
- Cins : Lagenodelphis
- Tür : Lagenodelphis hosei - Sarawak yunusu
- Cins : Lagenorhynchus
- Tür : Lagenorhynchus acutus - Atlantik beyaz yanlı yunusu
- Tür : Lagenorhynchus albirostris - Beyaz burunlu yunus
- Tür : Lagenorhynchus australis - Siyah çeneli yunus
- Tür : Lagenorhynchus cruciger - Kum saati yunusu
- Tür : Lagenorhynchus obliquidens - Pasifik beyaz yanlı yunusu
- Tür : Lagenorhynchus obscurus - Gölgeli yunus
- Cins : Lissodelphis
- Tür : Lissodelphis borealis
- Tür : Lissodelphis peronii
- Cins :
- Tür : Orcaella brevirostris - Irrawaddy yunusu
- Tür : - Avustralya küçük yüzgeçli yunusu
- Cins : Sotalia
- Tür : Sotalia fluviatilis - Haliç yunusu
- Cins : Sousa
- Tür : Sousa chinensis - Pasifik kambur yunusu
- Tür : Sousa plumbea - Hint kambur yunusu
- Tür : Sousa teuszii - Atlantik kambur yunusu
- Cins : Stenella
- Tür : Stenella attenuata - Pantropik benekli yunusu
- Tür : Stenella clymene - Atlantik dönücü yunusu
- Tür : Stenella coeruleoalba - Çizgili yunus
- Tür : Stenella frontalis - Atlantik benekli yunusu
- Tür : Stenella longirostris - Dönücü yunus
- Cins : Steno
- Tür : Steno bredanensis - Pürüzlü dişli yunus
- Cins :
- Tür : - Hint-Pasifik şişe burunlu yunusu
- Tür : - Şişe burunlu yunus, afalina
- Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları
- Familya : Iniidae
- Cins : Inia
- Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu
- Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis
- Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis
- Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana
- Familya : Lipotidae
- Cins : Lipotes
- Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu
- Familya : Platanistidae
- Cins : Platanista
- Tür : Platanista gangetica - Ganj ve İndus nehir yunusu
- Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu
- Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu
- Familya : Pontoporiidae
- Cins : Pontoporia
- Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu
Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil çeşitli cinslerin olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, başta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri için geçerli olan bu durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda önemli değişiklikler olabilir.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Yunus (hayvan) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
Genel
- İngilizce Wikipedia. Dolphin maddesi. 21 Aralık 2006 sürümü.
- 2006 IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Maddede sayılan türlerle ilgili sayfalar.
Diğer
- ^ Bartelby.com. The American Heritage® Dictionary of the English Language: Fourth Edition, 2000. (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ İngilizce Wikipedia. Porpoise maddesi. 20 Aralık 2006 sürümü.
- ^ Bilim ve Teknik Web Sitesi. "Türkiye Tür Listeleri" bölümü. (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ Sürdürülebilir Ekosistem Topluluğu. SES E-Bülteni. ; PDF belgenin HTML sürümü (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ Bilim ve Teknik Web Sitesi. "Canlılar Dünyası" bölümü. (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı. ; MS Office Word belgesi (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ Yaban Hayatı Kurtarma ve Rehabilitasyon Derneği. "Kanunlar" bölümü. (Erişim:21 Aralık 2006).
- ^ Yaban Hayatı Kurtarma ve Rehabilitasyon Derneği. "Yaban Hayatımız" bölümü. (Erişim:21 Aralık 2006).
- ^ T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Su Ürünleri Hizmetleri Daire Başkanlığı. (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
- ^ ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. "Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları" bölümü. (Erişim: 21 Aralık 2006).
- ^ Ege Üniversitesi Fen Fakültesi sitesi. Doç. Dr. Atakan Sukatar'ın Web Sayfası. Globicephala melaena sayfası 30 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Erişim tarihi: 21 Aralık 2006).
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yunus balinalar Cetacea takiminin disli balinalar Odontoceti alt takimi icindeki yunusgiller Delphinidae familyasinda siniflanan turlerin buyuk cogunlugu ile nehir yunuslari Platanistoidea ust familyasinda siniflananlarin tumu icin kullanilan ortak addir OdontocetiBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CetaceaAlt takim OdontocetiIcerdigi gruplarDelphinidae Inioidea PlatanistoideaKladistik acidan icerdigi fakat geleneksel olarak icermedigi taksonlarMonodontidae Phocoenidae Basta kita sahanliklarinin gorece sig denizleri olmak uzere tum Dunya denizlerinde ve bazi nehirlerde bulunan yunuslar etobur canlilardir ve genellikle balik ve murekkep baligi ile beslenirler Omurgali hayvanlarin icine girer Yunusgiller Delphinidae familyasi balinalar Cetacea takimi icindeki en kalabalik familyadir uyeleri yaklasik 10 milyon yil once Miyosen devrinde ortaya cikmistir Yunuslarin hayvanlar aleminin en zeki canlilarindan oldugu kabul edilir ve arkadas canlisi genel gorunumleri ile oyuncu tavirlari onlari insanlarin gozunde populer bir yere koyar AdlandirmaEn sik rastlanan yunus turu olan ve yunus denildiginde akla ilk gelen canli 1970 li yillarda Turkiye de de yayinlanan ABD televizyon dizisi in ozellikle populerlestirdigi ve Turkcede sise burunlu yunus ya da afalina olarak anilan Tursiops truncatus turudur Ancak yunusgiller Delphinidae familyasinin tipik turu Tursiops truncatus degil Turkcede tirtak adi ile anilan ve bayagi yunus Delphinus cinsi icinde siniflanan Delphinus delphis tir Yunusgiller Delphinidae familyasi icindeki gorece buyuk alti tur bu familya icinde siniflandiklari icin aslinda yunus olsalar da daha cok balina adi ile anilir Bu canlilar sunlardir Feresa attenuata Cuce katil balina Globicephala macrorhynchus Kisa yuzgecli pilot balina Globicephala melas Uzun yuzgecli pilot balina Orcinus orca Katil balina Peponocephala electra Elektra balinasi Pseudorca crassidens Yalanci katil balina Disli balinalar Odontoceti alt takimi icinde bulunan ve acik olarak yunus adi ile anilan diger turler nehir yunuslari Platanistoidea ust familyasi icindeki dort familyada birer tur olarak siniflanan Amazon nehir yunusu Ganj ve Indus nehir yunusu La Plata yunusu ve Cin nehir yunusudur Yine disli balinalar Odontoceti alt takimi icinde bulunan Phocoenidae familyasi ve bazi turleri yunuslardan farkli olsalar da bazen yunus adi ile iliskilendirilir Ornegin Ingilizcede bu familyanin turleri icin domuz baligi anlamina gelen bir kokten genel porpoise kelimesi kullanilir 1 ve bu kelime ozellikle gemiciler ve balikcilar tarafindan herhangi bir kucuk yunusu adlandirmak icin kullanilmistir 2 Turkcede Phocoenidae familyasi icin domuz balinalari 3 4 nehir yunuslari 3 liman yunuslari 5 ve liman yunusugiller 6 gibi adlara rastlanabilir Bu familyanin tipik turu olan Phocoena phocaena icin ise domuz balinasi 7 mutur 3 8 9 10 gercek yunus 9 azak yunusu 11 ve yalnizca yunus 3 5 8 adlarinin kullanildigi gorulebilir SiniflamaPasifik Okyanusu nda suru halinde gezen yunuslarYunusun anatomik yapisi Yukarida verilmis olan bilgiler isiginda yunus ortak adi ile anilan canlilarin siniflama listesi asagida sunulmustur yalnizca ilgili familya yunusgiller Delphinidae ile ust familya nehir yunuslari Platanistoidea ayrintili verilmistir Takim Cetacea BalinalarAlt takim Odontoceti Disli balinalarFamilya Delphinidae YunusgillerCins CephalorhynchusTur Cephalorhynchus commersonii Alaca yunus Tur Cephalorhynchus eutropia Sili yunusu Tur Cephalorhynchus heavisidii Benguela yunusu Tur Cephalorhynchus hectori Beyaz basli yunusCins DelphinusTur Delphinus capensis Uzun burunlu bayagi yunus Tur Delphinus delphis Kisa burunlu bayagi yunus tirtakCins GrampusTur Grampus griseus Boz yunusCins LagenodelphisTur Lagenodelphis hosei Sarawak yunusuCins LagenorhynchusTur Lagenorhynchus acutus Atlantik beyaz yanli yunusu Tur Lagenorhynchus albirostris Beyaz burunlu yunus Tur Lagenorhynchus australis Siyah ceneli yunus Tur Lagenorhynchus cruciger Kum saati yunusu Tur Lagenorhynchus obliquidens Pasifik beyaz yanli yunusu Tur Lagenorhynchus obscurus Golgeli yunusCins LissodelphisTur Lissodelphis borealis Tur Lissodelphis peroniiCins Tur Orcaella brevirostris Irrawaddy yunusu Tur Avustralya kucuk yuzgecli yunusuCins SotaliaTur Sotalia fluviatilis Halic yunusuCins SousaTur Sousa chinensis Pasifik kambur yunusu Tur Sousa plumbea Hint kambur yunusu Tur Sousa teuszii Atlantik kambur yunusuCins StenellaTur Stenella attenuata Pantropik benekli yunusu Tur Stenella clymene Atlantik donucu yunusu Tur Stenella coeruleoalba Cizgili yunus Tur Stenella frontalis Atlantik benekli yunusu Tur Stenella longirostris Donucu yunusCins StenoTur Steno bredanensis Puruzlu disli yunusCins Tur Hint Pasifik sise burunlu yunusu Tur Sise burunlu yunus afalina dd dd Ust familya Platanistoidea Nehir yunuslariFamilya IniidaeCins IniaTur Inia geoffrensis Amazon nehir yunusuAlt tur Inia geoffrensis boliviensis Alt tur Inia geoffrensis geoffrensis Alt tur Inia geoffrensis humboldtiana dd dd Familya LipotidaeCins LipotesTur Lipotes vexillifer Yangtze nehir yunusu dd Familya PlatanistidaeCins PlatanistaTur Platanista gangetica Ganj ve Indus nehir yunusuAlt tur Platanista gangetica gangetica Ganj nehir yunusu Alt tur Platanista gangetica minor Indus nehir yunusu dd dd Familya PontoporiidaeCins PontoporiaTur Pontoporia blainvillei La Plata yunusu dd dd dd dd Yakin tarihli molekuler cozumlemeler henuz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil cesitli cinslerin olmadigini gostermistir Dolayisiyla basta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri icin gecerli olan bu durum nedeniyle yunusgiller familyasinin siniflamasinda ileriki yillarda onemli degisiklikler olabilir Ayrica bakinizNehir yunuslari YunusgillerDis baglantilarWikimedia Commons ta Yunus hayvan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir KaynakcaGenel Ingilizce Wikipedia Dolphin maddesi 21 Aralik 2006 surumu 2006 IUCN Tehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Maddede sayilan turlerle ilgili sayfalar Diger Bartelby com The American Heritage Dictionary of the English Language Fourth Edition 2000 Erisim tarihi 21 Aralik 2006 Ingilizce Wikipedia Porpoise maddesi 20 Aralik 2006 surumu Bilim ve Teknik Web Sitesi Turkiye Tur Listeleri bolumu Erisim tarihi 21 Aralik 2006 Surdurulebilir Ekosistem Toplulugu SES E Bulteni PDF belgenin HTML surumu Erisim tarihi 21 Aralik 2006 Bilim ve Teknik Web Sitesi Canlilar Dunyasi bolumu Erisim tarihi 21 Aralik 2006 T C Basbakanlik Dis Ticaret Mustesarligi MS Office Word belgesi Erisim tarihi 21 Aralik 2006 Yaban Hayati Kurtarma ve Rehabilitasyon Dernegi Kanunlar bolumu Erisim 21 Aralik 2006 Yaban Hayati Kurtarma ve Rehabilitasyon Dernegi Yaban Hayatimiz bolumu Erisim 21 Aralik 2006 T C Tarim ve Koyisleri Bakanligi Koruma ve Kontrol Genel Mudurlugu Su Urunleri Hizmetleri Daire Baskanligi Erisim tarihi 21 Aralik 2006 ODTU Deniz Bilimleri Enstitusu Deniz Biyolojisi ve Balikcilik Biyolojisi Ilgi Alanindaki Bazi Terimler ve Tanimlari bolumu Erisim 21 Aralik 2006 Ege Universitesi Fen Fakultesi sitesi Doc Dr Atakan Sukatar in Web Sayfasi Globicephala melaena sayfasi 30 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 21 Aralik 2006