Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mayıs 2017) () |
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
19. yüzyıl felsefesi öncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulaştığı bir dönemdir. Aynı şekilde materyalizmin de yeni bir derinlik kazandığı ve öne çıktığı görülür. Fransız felsefesinde bir yanda , Pierre-Joseph Proudhon, gibi reformcu düşünürler; öte yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginleştiği görülür. Tarihçi ile sosyolog ve düşünür olan Emile Durkheim'ı da buraya eklemek gerekir.
19. yüzyılın genel olarak bir olduğu belirtilir, bunun anlamı hem tarih bilincinin gelişmesi hem de düşüncenin ve felsefenin tarih ile birlikte ele alınıp değerlendirilmesi eğiliminin kuramsal bir nitelik kazanmaya başlamasıdır. Böylece felsefenin içinde siyasal teoriler ve sosyoloji gibi bir disiplin çıkmıştır. 19. yüzyılın genel hatlarıyla Almanya'da idealist felsefenin, Fransa'da sosyalist düşüncenin, İngiltere'de iktisat teorisinin gelişip güçlendiği zamanlar olarak belirtilmesi yanlış olmaz. Felsefede romantik düşünce, idealizm, materyalizm, realizm, rasyonalizm, tarihselcilik, pozitivizm bu yüzyılda kendini gösterir.
19. yüzyıl tarihsel bakımdan öne çıktığı bir dönem olarak ortaya çıkmıştır. Sosyalist düşünce ve onun felsefi kökleri bu dönemde belirginlik kazanmış, öte yandan Liberalizm ve onun felsefi kökleri belirginleşmiştir. 18. yüzyıl aydınlanmacılığının felsefi konumlanışı devam ettirilmekle birlikte, aydınlanmacı felsefi kavramlara belirli bir ölçüde kuşkuyla bakan bir yönelim olarak şekillendiği söylenebilir. Fransız Devrimi'nin sonrasında ortaya çıkan hayal kırıklıklarının etkisi 19. yüzyıl felsefelerinde görülür.
19. yüzyıl felsefesinde bazı önemli kişiler
- Gotthold Ephraim Lessing
- Jeremy Bentham
- Friedrich Schiller
- Mary Wollstonecraft
- Jean-Jacques Rousseau
- Anne Louise Germaine Necker, Baronne de Staël-Holstein
- Bernard Bolzano
- Hegel
- Feuerbach
- Mihail Bakunin
- Marx
- Friedrich Engels
- Wilhelm von Humboldt
- Arthur Schopenhauer
- Herbert Spencer
- Proudhon
- Alexander Herzen
- John Stuart Mill
- August Comte
- Friedrich Wilhelm Nietzsche
- Dilthey
- Henri Bergson
- William James
- Emile Durkheim
- Spencer
- Friedrich Schelling
- Kierkegaard
- Peter Kropotkin
- Charles Darwin
- Sigmund Freud
- Fyodor Dostoyevski
- Thomas Hill Green
- Franz Brentano
- Ernst Mach
- Charles Sanders Peirce
- John Dewey
- Georg F.L.P. Cantor
- Francis Herbert Bradley
- Edmund Husserl
- Charlotte Perkins Gilman
- Lou Andreas Salomé
- Alfred North Whitehead
- George Santayana
- John Ellis McTaggart
Önemli akımlar
Romantizm
Romantik düşünce aydınlanmacı ideallerin ve onların dayanağı olan kuramsal konumların ilk eleştirisini ortaya koyan düşünce biçimidir. Büyük ölçüde Kant felsefesinden kaynaklanır.Doğa ve romantik düşüncenin temel önermeleridir.Romantizm farklı yerlerde farklı konumlarda ortaya çıkar. İngiltere'de daha çok bir estetik teorisi ve pratiği olarak, Fransa'da bir sosyal tepki ve yeni bir toplumsal sözleşme arayışı olarak, Almanya'da bir felsefe ve düşünce hareketi olarak yer bulur kendisine. İnsan kavrayış noktasında aydınlamacıktan temel olarak ayrılır. İnsan her zaman belirli bir gelenek, bir kültür ve bir yaşama biçimi içine doğar;doğarken elbette tüm doğal varlıklar gibi çıplaktır, sonradan giyinir ve bu giyinme ile insanlaşır. İnsanlaşma bu anlamda insanın kendi doğasına yabancılaşması, doğal bir varlık olmaktan uzaklaşıp yapaylaşmasıdır. Romantik düşüncede aydınlanmacılıktan yalnızca insanın kavranılışında değil, bağlamında da aydınlanmacılıktan temelli olarak ayrılır. Kurtuluş, belirli bir geleneğe ve kültüre ait olmak anlamında insanın doğallaşması değil, bu gelenek ve kültüre girmekle kaybettiği doğallığını kazanması, yani doğasına geri dönmesidir. Romantizm kuramsal soyutlamalara ve aklın aşkın bir konuma getirilmesine derin bir kuşkuyla yaklaşır. Rasyonel analiz yerini sezgisel ve duyusal olana bırakır. Bilim yerine estetiksel ve yaratıcı coşku öne çıkarılır.
Alman idealizmi
Klasik Alman felsefesi denilince akla gelen akım Alman idealizmidir ve bunun da ana temsilcileri Friedrich Schelling, Johann Gottlieb Fichte ve Hegel'dir. Alman idealizmi özellikle Kant felsefesinin etkisi altındadır, onun kavramlarını sürdürmüş ya da eleştirerek aşmaya çalışmışlardır. Alman idealizminde iki ana yönelim görülür ya da felsefe tarihi metinlerinde iki yönde sınıflandırıldığı görülür. Bunlar, ve yönelimleridir. Ayrı ayrı düşünürlerde olabildiği gibi iki eğilim aynı anda tek bir filozofta da olabilir.
Tarihselcilik
19. yüzyılın ortalarından itibaren gelişen düşünce akımıdır. Özellikle Almanya'da ayrı bir disiplin olarak gelişmesiyle ortaya çıktığı söylenebilir. Olayların değerlendirilmesinde tarihe ve tarihselliğe öncelik veren bir eğilimidir. Buna göre, insanın varlığı, anlamını ve açıklanışını tarihselliğinde bulur. Dilthey bu eğilimin temsilcilerindendir.
Materyalizm
19. yüzyılın güçlü Alman idealizmine karşılık gelişen bir başka eğilim de materyalizm olmuştur. Feuerbach materyalizmi temel tezleri bakımından şekillendirmiş, maddi yaşamın önceliği ve belirleyiciliği fikrini felsefi olarak temellendirmiştir. Feuerbacah'a göre; "Temel doğadır. Doğanın dışında hiçbir şey yoktur. Her şey gibi, düşünce de doğanın ürünüdür". (Gelecegin Felsefesi'nde) Felsefi materyalizm düzleminde düşünce-gerçeklik ilişkisini ilk materyalizm olarak değerlendirilen Feuerbach olmuştur. Dinin antropolojik yapısını ortaya koyarken de materyalist bir yol izler. Onun doğalcılık düşüncesinden etkilenen başka filozoflar da olmakla birlikte etkilediği en önemli isim Karl Marx olmuştur. Marks Feuerbach materyalizmini mekanik olmakla eleştirir, bununla birlikte temelde onun felsefi konumunu sürdürür. Marks'ın özellikle başlangıç yapıtlarında temel tezlerini Feuerbach'tan yola çıkarak oluşturduğunu söyleyebiliriz.Özellikle "Feuerbach Üzerine Tezler" adlı taslak notlarında Marks'ın Feuerbach'la ilişkisi açık olarak görülür. Marks burada hem idealizme karşı hem de Feuerbahcı materyalizme karşı, materyalizmin anlaşılmasının ilkelerinden biri olarak, özellikle de toplumsal alanda, insan pratiğini felsefi bir kategori olarak belirtiyor. Feuerbach materyalizminin Marks'tan ayrı olarak Gottfried Keller, Richard Wagner, Max Stirner, Friedrich Engels, Friedrich Nietzsche gibi isimleri etkilediği söylenebilir.
Pozitivizm
Pozitivizm 19. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan ve özellikle August Comte tarafından geliştirilmiş olan düşünce akımıdır. 19. yüzyılın öteki düşünce eğilimlerinde de pozitivist bir yön bulunması mümkün olmakla birlikte esas olarak bir akım haline Comte ile gelmiştir. Pozitivizm kesin bir bilimsellik iddiası ile her tür teolojiden ve metafizikten kendisini arındırmayı ve salt maddi gerçekliğin bilgisine ulaşmayı hedefler. Burada önemli yöntem sorunu olarak belirir ve pozitivizme göre önemli olan , yani yapılması gereken yegane yöntemsel tutum olgular arasındaki ilişkileri ve yasaları bulmak, bunları kesin ilkeler olarak ortaya koymaktır. Comte bu yönelimle Sosyoloji disiplinini temellendirmiştir. Pozitivizm sadece gözlemlenebilir olguların üzerine kurulu bilginin gerçek olduğunu, gözlemlerin ise her türlü öznel etkiden arınmış bir şekilde yapılması gerektiğini belirtir. Pozitif bilgiye bu şekilde ulaşılacaktır ve bu bilgi bilimseldir.
Yeni-Kantcılık
19. yüzyılın ortalarında Kant'a geri dönüş hareketi olarak şekillenen felsefi eğilime Yeni-Kantcılık adı verilir. 'ın "Kant'a dönelim" çağrısı bu eğilimin doğuşu olarak değerlendirilir.Üniversitede kürsüleri olan profesör filozoflar tarafından geliştirildiği için kürsü felsefesi ya da akademik felsefe olarak adlandırılır. Yeni Kantçılık doğa bilimleri anlayışına, pozitivizme, , , sosyal Darwinizme karşı gelişen felsefi tepkilerin sonucunda ortaya çıkmıştır. Bir tür "kültür bilimleri epistemolojisi"ni şekillendirdikleri görülür. Yeni Kantçılık temel olarak Kant'ın numen-fenomen ayrımını alır. Günümüzde hâlen devam etmekte olan bir felsefe eğilimidir, ancak etkili olduğu dönem ondokuzuncu yüzyıl sonlarıyla yirminci yüzyılın özellikle ilk yarısıdır.
Yeni-Hegelcilik
19. yüzyılın sonlarından itibaren gelişmeye başlayan, yönteme dayanan felsefe akımı. 20. yüzyılda daha belirginlik kazanmıştır. Bu geleneğin özellikle doğa bilimlerine karşı geliştirmeyi hedeflediği ve bu yönde kültür ve tarih felsefesinde açılımlar geliştirdiği söylenebilir. Başlıca temsilcileri , , Bradley, vb. dir. Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere ve ABD gibi ülkelerde etkili olduğu görülür.
Psikolojizm
Pragmatizm
19. yüzyıl sonlarında Amerika ve İngiltere'de ortaya çıkan felsefe eğilimi. Genel anlamda doğruluğun ölçüsünü, pratik eylemliliğin sonuçları itibarıyla başarılarından hareketle değerlendirir.Bilginin ölçüsü olarak pratiği temel alır. Dolayısıyla da eylem ve pratiği felsefi ilke olarak bilgi ve düşünce karşısında üstün görür. William James felsefi pragmatizmin kurucusudur.
Yaşam felsefesi
19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bir felsefe tutumu "yaşam felsefesi" olarak adlandırılır. Bu felsefi tutum, bir yanda romantizmin öte yandan pozitivizmin kuramsal konumlanışlarından, özellikle varlık ve varlığın bilgisi gibi konulara ilişkin yaklaşımlarından ayrılır. Dilthey, Kierkegaard ve Nietzsche bir bakıma yaşam felsefesi denilen eğilimin içinde değerlendirilirler.Bu felsefe eğilimi bireyi, tarihi ve yaşamı öne koyan bir felsefe konumu benimsediğinden dolayı, söz konusu filozoflar bu alanda değerlendirilebilir.
Bağımsız düşünürler
Wilhelm von Humboldt
Wilhelm von Humbolt (1767-1835) Alman devlet adamı, eğitmen ve düşünür. Humboldt, Almanya'da bilinen anlamda modern üniversitenin kurucularındandır. Humboldt'un eğitim ideali özgürlükçü bir anlayışa sahiptir ve öğretme/öğrenme özgürlüğünü öne sürer. Özgürlük, Humboldt'un düşüncesinde her türlü bilimle uğraşmanın ilk koşuludur.
Arthur Schopenhauer
Arthur Schopenhauer (1788 - 1860), Alman irrasyonalist düşünürlerindendir. Kant'tan etkilenmiş ve özellikle Nietzsche'yi etkilemiş bir düşünürdür, ancak Schopenhauer'i belli bir felsefe geleneği içinde sınıflandırmak olanaklı görünmemektedir.Kuşkucu, karamsar ve kinik felsefe geleneğine dahil edilebilir genel olarak. Felsefedeki akıl nosyonuna eleştirel yaklaşmış, irade kavramına dayanan bir felsefi yaklaşım geliştirmiştir.
Søren Kierkegaard
Kierkegaard, Danimarkalı filozoftur. 19. yüzyılın güçlü sistematik felsefe geleneğine karşı yüzyıl sonunda gelen en önemli itirazlardan birisi Kierkegaard'a aittir. Yaşam felsefecileri arasında sayılabileceği gibi, varoluşçu felsefe içinde de sayılır. Felsefe dışı terimleri felsefe alanına dahil etmiş; korku, kaygı, umut, umutsuzluk gibi terimleri kavramlaştırarak soyut felsefe geleneğinin dışında yeni bir yaklaşım biçimi geliştirmeye çalışmıştır. Bunlardan dolayı, onun felsefi tutumu genel olarak felsefe, psikoloji, teoloji ve edebiyat eleştirisinin kesişme noktaları üzerine kurulu bir düşünce alanının yaratımı olarak kabul edilmektedir. Hegel ve onun gibi sistematik felsefe geleneğine dahil olan filozoflar Kierkegaard'ın eleştiri konusudur. Ona göre, sistematik felsefe soyut nosyonlarla uğraşmakta, bu nedenle de bireyi ve gerçek yaşamı gözden kaçırmaktadır. Onun felsefesinde öne çıkan kavramlardan birisi de ironi kavramıdır.
Friedrich Nietzsche
Nietzsche 19. yüzyılın sonlarında "Tanrı öldü" sözleriyle ortaya çıkmış olan felsefe tarihinin ve Batı felsefesi'nin en ilginç ve kendine özgü filozoflarından biri olarak kabul edilir.Platon'dan beri süre gelen metafizik felsefe geleneğine ve yerleşik düşünce kategorilerine karşı ilk köklü itirazlar ve sorgulamalar Nietzsche tarafından yöneltilmiştir. Yeni fikirlerini yeni bir üslupla dile getirmiş, felsefi metinlerinde şiirsel bir dil kullanmıştır.İmge yoğunluğu ve dolaylı anlatımlarıyla felsefe tarihinin en zor anlaşılan, en çok yoruma açık olan isimlerinin başında gelir Nietzsche. Böyle Buyurdu Zerdüşt kitabında, kendisinin yüzyıl sonra anlaşılacağı kehanetinde bulunur, söyledikleri neredeyse doğru çıkar; postmodern düşünce bir anlamda Nietzsche'nin yeniden keşfedilmesi üzerine kuruludur. Nietsche, "değerlerin yeniden değerlendirilmesi"ni ister, akla kuşkuyla yaklaşımı sürdürür, varoluşu felsefe tarihinin bildik kavramları ötesinde yeniden ele alır, "iyinin ve kötünün ötesinde" yeni bir ahlak arayışını dillendirir, doğruluk kategorisine şüpheyle yaklaşır.
Anarşist felsefe
Anarşist felsefe, öncelikle siyasal alanda kendisini bir olarak ortaya koyar. Farklı anarşist filozoflarda farklı anarşizm felsefeleri söz konusu olmakla birlikte, temel kavramlar olarak özgürlük ve iktidar karşıtlığı, hiyerarşik düzenlemelerin reddiyesi gibi ortak paydalar bulunabilir. Anarşizm politik bir akım olarak 19. yüzyılın önemli akımlarındandır. Sosyalistlerin yanında, özgürlükçü düşüncenin temsilcileri olarak anarşist düşünürler büyük bir rol oynamıştır. Ama Proudhon, Stirner, Bakunin, Kropotkin, Tolstoy gibi anarşist teorisyenler aynı zamanda filozof olarak da farklı kollardan anarşist felsefenin gelişimini sağlamışlardır. Bilgi, akıl ve bilim konularında anarşist filozoflar genel bir eğilim olarak bu kavramları sürdürme eğilimi gösterirler (örneğin Kropotkin, doğa bilimleriyle anarşist düşünce arasındaki derin bağlantıyı göstermeye ya da kurmaya çalışır); bununla birlikte ve içindeki kırılmaların birçoğunda anarşist filozofların belirleyici bir rolü olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Felsefe Tarihi, Macit Gökberk, Remzi Kitabevi.
- Bilim Tarihi, Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi.
- Kierkegard, , çeviri: Işık Ergüden,Dost Kitabevi Yayınları
- Anarşizm/Bir Düşüncenin ve Hareketin Tarihi, , çeviri;, .
- Anarşizm, , çeviri: , İletişim Yayınları
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Mayis 2017 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir 19 yuzyil felsefesi oncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulastigi bir donemdir Ayni sekilde materyalizmin de yeni bir derinlik kazandigi ve one ciktigi gorulur Fransiz felsefesinde bir yanda Pierre Joseph Proudhon gibi reformcu dusunurler ote yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginlestigi gorulur Tarihci ile sosyolog ve dusunur olan Emile Durkheim i da buraya eklemek gerekir Orsted Dogadaki ruh 1854 19 yuzyilin genel olarak bir oldugu belirtilir bunun anlami hem tarih bilincinin gelismesi hem de dusuncenin ve felsefenin tarih ile birlikte ele alinip degerlendirilmesi egiliminin kuramsal bir nitelik kazanmaya baslamasidir Boylece felsefenin icinde siyasal teoriler ve sosyoloji gibi bir disiplin cikmistir 19 yuzyilin genel hatlariyla Almanya da idealist felsefenin Fransa da sosyalist dusuncenin Ingiltere de iktisat teorisinin gelisip guclendigi zamanlar olarak belirtilmesi yanlis olmaz Felsefede romantik dusunce idealizm materyalizm realizm rasyonalizm tarihselcilik pozitivizm bu yuzyilda kendini gosterir 19 yuzyil tarihsel bakimdan one ciktigi bir donem olarak ortaya cikmistir Sosyalist dusunce ve onun felsefi kokleri bu donemde belirginlik kazanmis ote yandan Liberalizm ve onun felsefi kokleri belirginlesmistir 18 yuzyil aydinlanmaciliginin felsefi konumlanisi devam ettirilmekle birlikte aydinlanmaci felsefi kavramlara belirli bir olcude kuskuyla bakan bir yonelim olarak sekillendigi soylenebilir Fransiz Devrimi nin sonrasinda ortaya cikan hayal kirikliklarinin etkisi 19 yuzyil felsefelerinde gorulur 19 yuzyil felsefesinde bazi onemli kisiler Gotthold Ephraim Lessing Jeremy Bentham Friedrich Schiller Mary Wollstonecraft Jean Jacques Rousseau Anne Louise Germaine Necker Baronne de Stael Holstein Bernard Bolzano Hegel Feuerbach Mihail Bakunin Marx Friedrich Engels Wilhelm von Humboldt Arthur Schopenhauer Herbert Spencer Proudhon Alexander Herzen John Stuart Mill August Comte Friedrich Wilhelm Nietzsche Dilthey Henri Bergson William James Emile Durkheim Spencer Friedrich Schelling Kierkegaard Peter Kropotkin Charles Darwin Sigmund Freud Fyodor Dostoyevski Thomas Hill Green Franz Brentano Ernst Mach Charles Sanders Peirce John Dewey Georg F L P Cantor Francis Herbert Bradley Edmund Husserl Charlotte Perkins Gilman Lou Andreas Salome Alfred North Whitehead George Santayana John Ellis McTaggartOnemli akimlar Idealizm Pozitivizm Materyalizm Yeni Kantcilik Yeni Hegelcilik Pragmatizm Yasam felsefesi Yorumsamacilik RasyonalizmRomantizmRomantik dusunce aydinlanmaci ideallerin ve onlarin dayanagi olan kuramsal konumlarin ilk elestirisini ortaya koyan dusunce bicimidir Buyuk olcude Kant felsefesinden kaynaklanir Doga ve romantik dusuncenin temel onermeleridir Romantizm farkli yerlerde farkli konumlarda ortaya cikar Ingiltere de daha cok bir estetik teorisi ve pratigi olarak Fransa da bir sosyal tepki ve yeni bir toplumsal sozlesme arayisi olarak Almanya da bir felsefe ve dusunce hareketi olarak yer bulur kendisine Insan kavrayis noktasinda aydinlamaciktan temel olarak ayrilir Insan her zaman belirli bir gelenek bir kultur ve bir yasama bicimi icine dogar dogarken elbette tum dogal varliklar gibi ciplaktir sonradan giyinir ve bu giyinme ile insanlasir Insanlasma bu anlamda insanin kendi dogasina yabancilasmasi dogal bir varlik olmaktan uzaklasip yapaylasmasidir Romantik dusuncede aydinlanmaciliktan yalnizca insanin kavranilisinda degil baglaminda da aydinlanmaciliktan temelli olarak ayrilir Kurtulus belirli bir gelenege ve kulture ait olmak anlaminda insanin dogallasmasi degil bu gelenek ve kulture girmekle kaybettigi dogalligini kazanmasi yani dogasina geri donmesidir Romantizm kuramsal soyutlamalara ve aklin askin bir konuma getirilmesine derin bir kuskuyla yaklasir Rasyonel analiz yerini sezgisel ve duyusal olana birakir Bilim yerine estetiksel ve yaratici cosku one cikarilir Alman idealizmiKlasik Alman felsefesi denilince akla gelen akim Alman idealizmidir ve bunun da ana temsilcileri Friedrich Schelling Johann Gottlieb Fichte ve Hegel dir Alman idealizmi ozellikle Kant felsefesinin etkisi altindadir onun kavramlarini surdurmus ya da elestirerek asmaya calismislardir Alman idealizminde iki ana yonelim gorulur ya da felsefe tarihi metinlerinde iki yonde siniflandirildigi gorulur Bunlar ve yonelimleridir Ayri ayri dusunurlerde olabildigi gibi iki egilim ayni anda tek bir filozofta da olabilir Tarihselcilik19 yuzyilin ortalarindan itibaren gelisen dusunce akimidir Ozellikle Almanya da ayri bir disiplin olarak gelismesiyle ortaya ciktigi soylenebilir Olaylarin degerlendirilmesinde tarihe ve tarihsellige oncelik veren bir egilimidir Buna gore insanin varligi anlamini ve aciklanisini tarihselliginde bulur Dilthey bu egilimin temsilcilerindendir Materyalizm19 yuzyilin guclu Alman idealizmine karsilik gelisen bir baska egilim de materyalizm olmustur Feuerbach materyalizmi temel tezleri bakimindan sekillendirmis maddi yasamin onceligi ve belirleyiciligi fikrini felsefi olarak temellendirmistir Feuerbacah a gore Temel dogadir Doganin disinda hicbir sey yoktur Her sey gibi dusunce de doganin urunudur Gelecegin Felsefesi nde Felsefi materyalizm duzleminde dusunce gerceklik iliskisini ilk materyalizm olarak degerlendirilen Feuerbach olmustur Dinin antropolojik yapisini ortaya koyarken de materyalist bir yol izler Onun dogalcilik dusuncesinden etkilenen baska filozoflar da olmakla birlikte etkiledigi en onemli isim Karl Marx olmustur Marks Feuerbach materyalizmini mekanik olmakla elestirir bununla birlikte temelde onun felsefi konumunu surdurur Marks in ozellikle baslangic yapitlarinda temel tezlerini Feuerbach tan yola cikarak olusturdugunu soyleyebiliriz Ozellikle Feuerbach Uzerine Tezler adli taslak notlarinda Marks in Feuerbach la iliskisi acik olarak gorulur Marks burada hem idealizme karsi hem de Feuerbahci materyalizme karsi materyalizmin anlasilmasinin ilkelerinden biri olarak ozellikle de toplumsal alanda insan pratigini felsefi bir kategori olarak belirtiyor Feuerbach materyalizminin Marks tan ayri olarak Gottfried Keller Richard Wagner Max Stirner Friedrich Engels Friedrich Nietzsche gibi isimleri etkiledigi soylenebilir PozitivizmPozitivizm 19 yuzyilin sonlarina dogru ortaya cikan ve ozellikle August Comte tarafindan gelistirilmis olan dusunce akimidir 19 yuzyilin oteki dusunce egilimlerinde de pozitivist bir yon bulunmasi mumkun olmakla birlikte esas olarak bir akim haline Comte ile gelmistir Pozitivizm kesin bir bilimsellik iddiasi ile her tur teolojiden ve metafizikten kendisini arindirmayi ve salt maddi gercekligin bilgisine ulasmayi hedefler Burada onemli yontem sorunu olarak belirir ve pozitivizme gore onemli olan yani yapilmasi gereken yegane yontemsel tutum olgular arasindaki iliskileri ve yasalari bulmak bunlari kesin ilkeler olarak ortaya koymaktir Comte bu yonelimle Sosyoloji disiplinini temellendirmistir Pozitivizm sadece gozlemlenebilir olgularin uzerine kurulu bilginin gercek oldugunu gozlemlerin ise her turlu oznel etkiden arinmis bir sekilde yapilmasi gerektigini belirtir Pozitif bilgiye bu sekilde ulasilacaktir ve bu bilgi bilimseldir Yeni Kantcilik19 yuzyilin ortalarinda Kant a geri donus hareketi olarak sekillenen felsefi egilime Yeni Kantcilik adi verilir in Kant a donelim cagrisi bu egilimin dogusu olarak degerlendirilir Universitede kursuleri olan profesor filozoflar tarafindan gelistirildigi icin kursu felsefesi ya da akademik felsefe olarak adlandirilir Yeni Kantcilik doga bilimleri anlayisina pozitivizme sosyal Darwinizme karsi gelisen felsefi tepkilerin sonucunda ortaya cikmistir Bir tur kultur bilimleri epistemolojisi ni sekillendirdikleri gorulur Yeni Kantcilik temel olarak Kant in numen fenomen ayrimini alir Gunumuzde halen devam etmekte olan bir felsefe egilimidir ancak etkili oldugu donem ondokuzuncu yuzyil sonlariyla yirminci yuzyilin ozellikle ilk yarisidir Yeni Hegelcilik19 yuzyilin sonlarindan itibaren gelismeye baslayan yonteme dayanan felsefe akimi 20 yuzyilda daha belirginlik kazanmistir Bu gelenegin ozellikle doga bilimlerine karsi gelistirmeyi hedefledigi ve bu yonde kultur ve tarih felsefesinde acilimlar gelistirdigi soylenebilir Baslica temsilcileri Bradley vb dir Almanya Italya Fransa Ingiltere ve ABD gibi ulkelerde etkili oldugu gorulur PsikolojizmPragmatizm19 yuzyil sonlarinda Amerika ve Ingiltere de ortaya cikan felsefe egilimi Genel anlamda dogrulugun olcusunu pratik eylemliligin sonuclari itibariyla basarilarindan hareketle degerlendirir Bilginin olcusu olarak pratigi temel alir Dolayisiyla da eylem ve pratigi felsefi ilke olarak bilgi ve dusunce karsisinda ustun gorur William James felsefi pragmatizmin kurucusudur Yasam felsefesi19 yuzyilin sonlarinda ortaya cikan bir felsefe tutumu yasam felsefesi olarak adlandirilir Bu felsefi tutum bir yanda romantizmin ote yandan pozitivizmin kuramsal konumlanislarindan ozellikle varlik ve varligin bilgisi gibi konulara iliskin yaklasimlarindan ayrilir Dilthey Kierkegaard ve Nietzsche bir bakima yasam felsefesi denilen egilimin icinde degerlendirilirler Bu felsefe egilimi bireyi tarihi ve yasami one koyan bir felsefe konumu benimsediginden dolayi soz konusu filozoflar bu alanda degerlendirilebilir Bagimsiz dusunurlerWilhelm von Humboldt Wilhelm von Humbolt 1767 1835 Alman devlet adami egitmen ve dusunur Humboldt Almanya da bilinen anlamda modern universitenin kurucularindandir Humboldt un egitim ideali ozgurlukcu bir anlayisa sahiptir ve ogretme ogrenme ozgurlugunu one surer Ozgurluk Humboldt un dusuncesinde her turlu bilimle ugrasmanin ilk kosuludur Arthur Schopenhauer Arthur Schopenhauer 1788 1860 Alman irrasyonalist dusunurlerindendir Kant tan etkilenmis ve ozellikle Nietzsche yi etkilemis bir dusunurdur ancak Schopenhauer i belli bir felsefe gelenegi icinde siniflandirmak olanakli gorunmemektedir Kuskucu karamsar ve kinik felsefe gelenegine dahil edilebilir genel olarak Felsefedeki akil nosyonuna elestirel yaklasmis irade kavramina dayanan bir felsefi yaklasim gelistirmistir Soren Kierkegaard Kierkegaard Danimarkali filozoftur 19 yuzyilin guclu sistematik felsefe gelenegine karsi yuzyil sonunda gelen en onemli itirazlardan birisi Kierkegaard a aittir Yasam felsefecileri arasinda sayilabilecegi gibi varoluscu felsefe icinde de sayilir Felsefe disi terimleri felsefe alanina dahil etmis korku kaygi umut umutsuzluk gibi terimleri kavramlastirarak soyut felsefe geleneginin disinda yeni bir yaklasim bicimi gelistirmeye calismistir Bunlardan dolayi onun felsefi tutumu genel olarak felsefe psikoloji teoloji ve edebiyat elestirisinin kesisme noktalari uzerine kurulu bir dusunce alaninin yaratimi olarak kabul edilmektedir Hegel ve onun gibi sistematik felsefe gelenegine dahil olan filozoflar Kierkegaard in elestiri konusudur Ona gore sistematik felsefe soyut nosyonlarla ugrasmakta bu nedenle de bireyi ve gercek yasami gozden kacirmaktadir Onun felsefesinde one cikan kavramlardan birisi de ironi kavramidir Friedrich Nietzsche Nietzsche 19 yuzyilin sonlarinda Tanri oldu sozleriyle ortaya cikmis olan felsefe tarihinin ve Bati felsefesi nin en ilginc ve kendine ozgu filozoflarindan biri olarak kabul edilir Platon dan beri sure gelen metafizik felsefe gelenegine ve yerlesik dusunce kategorilerine karsi ilk koklu itirazlar ve sorgulamalar Nietzsche tarafindan yoneltilmistir Yeni fikirlerini yeni bir uslupla dile getirmis felsefi metinlerinde siirsel bir dil kullanmistir Imge yogunlugu ve dolayli anlatimlariyla felsefe tarihinin en zor anlasilan en cok yoruma acik olan isimlerinin basinda gelir Nietzsche Boyle Buyurdu Zerdust kitabinda kendisinin yuzyil sonra anlasilacagi kehanetinde bulunur soyledikleri neredeyse dogru cikar postmodern dusunce bir anlamda Nietzsche nin yeniden kesfedilmesi uzerine kuruludur Nietsche degerlerin yeniden degerlendirilmesi ni ister akla kuskuyla yaklasimi surdurur varolusu felsefe tarihinin bildik kavramlari otesinde yeniden ele alir iyinin ve kotunun otesinde yeni bir ahlak arayisini dillendirir dogruluk kategorisine supheyle yaklasir Anarsist felsefeAnarsist felsefe oncelikle siyasal alanda kendisini bir olarak ortaya koyar Farkli anarsist filozoflarda farkli anarsizm felsefeleri soz konusu olmakla birlikte temel kavramlar olarak ozgurluk ve iktidar karsitligi hiyerarsik duzenlemelerin reddiyesi gibi ortak paydalar bulunabilir Anarsizm politik bir akim olarak 19 yuzyilin onemli akimlarindandir Sosyalistlerin yaninda ozgurlukcu dusuncenin temsilcileri olarak anarsist dusunurler buyuk bir rol oynamistir Ama Proudhon Stirner Bakunin Kropotkin Tolstoy gibi anarsist teorisyenler ayni zamanda filozof olarak da farkli kollardan anarsist felsefenin gelisimini saglamislardir Bilgi akil ve bilim konularinda anarsist filozoflar genel bir egilim olarak bu kavramlari surdurme egilimi gosterirler ornegin Kropotkin doga bilimleriyle anarsist dusunce arasindaki derin baglantiyi gostermeye ya da kurmaya calisir bununla birlikte ve icindeki kirilmalarin bircogunda anarsist filozoflarin belirleyici bir rolu olmustur Ayrica bakinizAlman felsefesi Romantizm akimi Jean Jacques Rousseau Tarihselcilik Marksizm 20 yuzyil felsefesi 18 yuzyil felsefesi AnarsizmKaynakcaFelsefe Tarihi Macit Gokberk Remzi Kitabevi Bilim Tarihi Cemal Yildirim Remzi Kitabevi Kierkegard ceviri Isik Erguden Dost Kitabevi Yayinlari Anarsizm Bir Dusuncenin ve Hareketin Tarihi ceviri Anarsizm ceviri Iletisim Yayinlari