Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
El yıkama ya da el hijyeni: sabun ile birlikte su veya başka bir sıvı kullanarak ya da sıvı kullanmadan; ellerden toprağın, kirin ve mikroorganizmaların temizlenmesi işlemi.
 | |
| Terimler | |
|---|---|
| Gıda kaynaklı hastalıklar | |
| HACCP | |
| HARPC | |
| Kritik kontrol noktası | |
| Kritik faktörler | |
| FAT TOM | |
| pH | |
| Su aktivitesi (aw) | |
| Önlemler | |
| El yıkama | |
| Pastörizasyon | |
| Pişirme/Kaynatma | |
| Bakteriyel etkenler | |
| Clostridium botulinum | |
| Escherichia coli | |
| Salmonella | |
| Listeria | |
| Vibrio cholerae | |
| Viral etkenler | |
| Hepatit A virüsü | |
| Rotavirus | |
| Norovirus | |
| Parazitik etkenler | |
| Entamoeba histolytica | |
| Cryptosporidiosis | |
| Giardia | |
| Trişinoz | |
| Toksoplazma gondii | |
| Echinococcus spp. | |
"Tıbbi el hijyeni", ilaç ve tıbbi bakım idaresi ile ilgili hijyen uygulamalarına ilişkin bir terimdir, hastalıkların oluşmasını ve yayılmasını önler veya en aza indirir. El yıkamadaki temel amaç bakteriler ve virusler gibi hastalık etkenlerini ve kimyasal maddeler gibi kişisel zararlıları temizlemektir. Tıp alanında ve gıda işi yapan kişiler için özellikle önemlidir, ama aynı zamanda genel halk sağlığı için de oldukça önemli bir uygulamadır.
İnsanlar gözlerine, ağızlarına ve burunlarına dokunmadan önce ellerini yıkamazlar ise solunum ve sindirim sistemi hastalıklarına yakalanabilirler, enfeksiyon kapabilirler. CDC (Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri): "Patojenlerden korunmanın en etkili yollarından birinin el yıkamak" olduğunu belirtmiştir.[] Genel bir kural olarak el yıkamak, kızamık, suçiçeği, grip ve tüberküloz gibi damlacık yoluyla ve hava yoluyla bulaşan hastalıklara karşı insanları korur. Doğrudan fiziksel temas ile (örneğin: gastroenteritin birçok formları gibi) ve fekal-oral yollardan bulaşan hastalıklara (örneğin: İmpetigo) karşı en iyi korumayı sağlar.
Sadece su kullanarak yapılan sembolik el yıkama, Bahailik, Hinduizm ve Yahudiliğin tevilah ve netilat yadayim kolları gibi birçok dinde ritüellerin bir parçasıdır. Bunlara benzer lavabo uygulamaları Hristiyanlıkta, İslamda (Abdest) ve Şinto dininde (Misogi) de mevcuttur.
Halk sağlığı
El yıkamanın, sağlığa faydalarından bazıları aşağıdaki gibidir:
- Gribin yayılmasını en aza indirir.
- İshal korunmaya yardım eder.
- Solunum yolu enfeksiyonlarının önlenmesinde rol oynar.
- Bebek ölümlerini engellemek için önlem almada rol oynar.
- Gelişmiş el yıkama uygulamalarının beş yaşının altındaki çocuklarda boy büyümesinde küçük iyileştirmelere neden olduğu gözlenmiştir.
Gelişmekte olan ülkelerde, solunum yolu hastalıkları ve ishalli hastalıklar ile ilgili çocuk ölüm oranları sabunla el yıkama gibi basit davranış değişiklikleri ile azaltılabilir. El yıkama, basit bir eylem olmasına rağmen neredeyse %50 oranında bu hastalıklardan ölüm oranını azaltabilir.
Evde, okulda ve toplu yerlerde sergilenen bu otonom davranış, dünya çapında, ishal ve akut solunum yolu enfeksiyonlarını engellemenin etkili ve en ucuz tek yoludur. Zatürre, büyük bir solunum yolu enfeksiyonudur ve yılda yaklaşık 1,8 milyon çocuğun hayatını alarak, beş yaş altındaki çocuk ölümlerinin bir numaralı nedenidir. İshal ve zatürre birlikte yılda yaklaşık 3.5 milyon çocuğun ölmesine neden olmaktadır. UNICEF'e, göre yemeklerden önce ve tuvaletten sonra sabunla el yıkama alışkanlığı tek bir aşı veya tıbbi müdahaleden daha hayat kurtarıcıdır, bu alışkanlık, ishal ölümlerinin neredeyse yarısını ve akut solunum yolu enfeksiyonları ölümlerinin dörtte birini engellemektedir. El yıkama genellikle su, sanitasyon ve hijyen gibi diğer sanitasyon müdahalelerine entegre edilmiştir.
El yıkamanın küçük bir yan etkisi, sık sık el yıkanması sonucu ciltte kuruluğun oluşmasıdır. Aşırı el yıkama, yaygın obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) belirtisi olarak görülmektedir.
Davranış değişikliği
Gelişmekte olan ülkelerde günün belli saatlerinde, okul çocukları için el yıkama oyunu oynamak gibi uygulamalar çocukların bu konudaki davranışlarını geliştirmek için bir seçenektir. Filipinlerde Filipin Eğitim Birimi tarafından uygulanan "Temel Sağlık Programı" çocukların sağlık davranışlarını geliştirme eğitimine bir örnektir. Bu ulusal programın özünde yılda iki kez haşaratların öldürülmesi, sabun ile günlük el yıkama ve florür ile diş fırçalama uygulamaları vardır. Bu Endonezyada da başarıyla uygulanmıştır.
Kullanılan maddeler
Sabun ve deterjanlar
Su ile beraber sabun veya deterjan ile el yıkamak deriden mikropların uzaklaşmasını kolaylaştırır. Sabun ve deterjanın ana etkisi, çözünmedeki engelleri azaltarak çözünürlüğü arttırmaktır. Tek başına su verimli bir deri temizleyici değildir çünkü organik toprak parçaları, yağlar ve proteinler su içinde çözülmezler. Sadece suyla temizlik ancak suyun yeteri kadar tazyikli akmasıyla sağlanabilir.[] Ayrıca sabun ve deterjanlar zarflı virüslerin zarf yapısını bozarak bu virusları etkisiz hale getirebilmektedir.
Katı sabun
Katı sabun tekrar tekrar kullanılabildiği için üzerinde bakteri ve pislikleri tutabilmektedir. Kirli sabundan kişiler arası bakteri geçişi ile ilgili az sayıdaki çalışmalarda, bakterilerin köpük ile kayıp temizlendiği için bu şekilde geçişlerinin sanılandan daha az olduğu öne sürülmüştür.
Antibakteriyel sabun
Antibakteriyel sabunlar sağlık açısından bilinçli toplumlarda yoğun bir şekilde tanıtılmaktadırlar. Bu güne kadar, antiseptik ve dezenfektan kullanımının doğada antibiyotik direncine neden olduğu ile ilgili bir kanıt bulunamamıştır. Bununla beraber, antibakteriyel sabunlar geniş bir dirençli suşlar listesi bulunan triclosan gibi ortak etken maddelere sahiptirler. Bu nedenle pazarlanan antibakteriyel sabunlar antibiyotik direncine neden olmasalar bile, bakteriler bu sabunların etken maddelerine dirençli olduğu için söylenildiği kadar etkili olmayabilirler.
Oregon Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu'nun yaptığı kapsamlı bir analizde düz sabunların hastalıkların önlenmesi ve ellerden bakterilerin giderilmesi konusunda triklosan içeren tüketici sınıfı anti-bakteriyel sabunlar kadar etkili olduğunu göstermiştir.
Su
El yıkamak için kullanılan sıcak su bakterileri öldürecek kadar sıcak değildir. Bakteriler vücut sıcaklığında (37 C) çok daha fazla gelişme gösterirler. Ilık sabunlu su soğuk olanına göre doğal yağların, toprağın ve bakterinin ellerden temizlenmesi konusunda daha iyidir ancak yaygın inanışın aksine bilimsel çalışmalar, tek başına sıcak su kullanarak el yıkamanın elleden mikrobiyal yükü azaltmak üzerinde hiçbir etkiye sahip olmadığını göstermiştir.
El antiseptikleri ve kolonya
El antiseptikleri ve el temizleyiciler, su bazlı olmayan el hijyeni ajanlarıdır. 1990'ların sonu ve 21. yüzyılın başlarında, alkollü, su bazlı olmayan el hijyeni ajanları (aynı zamanda alkol bazlı el losyonları, antiseptik el losyonları olarak da bilinir) ile elleri ovalamak popülerlik kazanmaya başladı. Formüllerde en çok izopropil alkol ya da etanol ile birlikte kıvam arttırıcı olarak karbomer ve nemlendirici olarak gliserin kullanılmaktadır. Kullanım kolaylığı ve alkolün eli kurutmasını önlemek için köpük şeklinde satılanlar da mevcuttur.
Kolonyalar ve en az %60 ve %95 alkol ihtiva eden el temizleyicileri etkili mikrop öldürücülerdir. Alkol ile ovmak bakterileri ve birden fazla ilaca dirençli bakterileri (MRSA ve VRE), verem ve bazı virüsleri (HIV, herpes, RSV, rhinovirus, vaccinia, influenza, ve hepatit virüsleri de dahil) ve mantarları öldürür. %70 alkol içeren preparatlarla 30 saniye elleri ovlamak bakterilerin %99.97'sini öldürür ve 1 dakika ovalama ile de bakterilerin %99.9'undan %99.999'una kadarını öldürür.
El antiseptikleri bakterilere karşı oldukça etkilidirler ve bazı virüslere karşı daha az etkilidirler. Alkol bazlı el dezenfektanları bulaşıcı gastroenteritin en sık nedeni olan norovirus veya norwalk tipi virüslere karşı neredeyse tamamen etkisizdirler.[]
CDC özellikle gözle görüllür kirlenme olmuşsa yıkadıktan sonra ellerin el antiseptikleri ile ovulmasını tavsiye etmektedir.
Su içermeyen ajanlar etkinliklerine rağmen ellerden organik maddeleri temzileyemezler ancak basitçe dezenfekte ederler. Bu nedenle su ve sabun kadar etkili olmazlar çünkü patojenler hala elde kalır.
Alkol içermeyen el temizleyicilerin etkinlikleri formülleriyle ve içindeki maddelerle doğru orantılıdır, bu temzileyicilerin etkinlikleri alkol ve alkol losyonlarından daha az olmuştur. Son zamanlarda, benzalkonyum klorür formülasyonlarının uygulamalarının kalıcı ve kümülatif antimikrobiyal aktiviteye sahip olduğu görülmüştür, alkolün aksine sonraki kullanımlarında etkinliklerinin azaldığı ve gelişen yan etkilerin de olduğu görülmüştür.
Kül veya çamur
Düşük gelirli toplumlarda eller sabun ve su yerine külle temizleme yoluna gidilir. Kül veya toprak sudan daha fazla etkili olabilir ancak sabunlu sudan daha etkili değildir. Kül veya toprakta hastalık etkenleri mevcut ise, salgını azaltmak yerine arttırabilir. Külde de sabunda olduğu gibi dezenfektam maddesi vardır (alkaline). DSÖ sabun bulunmadığında sabuna alternatif olarak kül kullanılmasını önermiştir.
Teknikler
Sabun ve su
Mümkünse ılık su ve sabun kullanılmalı ve tırnaklarla birlikte eller iyice yıkanmalıdır. Bununla birlikte, kül sabunun yerini alabilir ve soğuk su da kullanılabilir.
Öncelikle eller ılık su ile yıkanır, Bileklere ve kollara kirlenmiş su gelmemesi için eller bileklerin ve kolların altında tutulmalıdır. Ilık su derinin yağını soymadan gözeneklerini açar ve mikroorganizmaları temizler. tek seferde tamamen eli kapsayacak şekilde beş mililitre kullanılmalıdır ve sabunlu eller akan su dışında en az 20 saniye ovalanmalıdır.[] En çok unutulan bölgeler başparmaklar, bilekler, parmak araları ve tırnak aralarıdır. Yapay tırnaklar ve kırık tırnaklar mikroorganizmalar için bir yuva oluşturur.
Sonra iyice durulamak gerekir, mikroorganizmalar bilekten parmaklara doğru kayıp düşerler.
Suyu kapatmak için kâğıt havlu kullanılmalıdır. Eller ve kollar kâğıt havluyla kurulanmalı ve kapının kolu da kâğıt havluyla açılıp kapatılmalıdır.
Nemlendirici losyonlar cildin nemini koruma konusunda yardımcı olabilirler; Cilt kuruluğu cilt hasarına yol açabilir ve enfeksiyon ihtimalini arttırabilir.
Su kıtlığında düşük maliyetli seçenekler
Musluk suyun ve sabunun bulunmadığı düşük bütçeli bölgelerde el yıkamak için çeşitli düzenekler (tippy tap) kurulmakta veya kül kullanılarak el temizliği yapılmaktadır.
Gelişmekte olan ülkelerde ve kırsal bölgelerde kurulmuş musluk düzenekleri mevcuttur. Bir musluk düzeneği (tippy-tap) basit bir teknikle bir bidon iple asılır, ayakla kontrol edilen düzenekte, genelde eller kalıp sabun ile yıkanır.
Havlu ya da kurutma makinesi ile el kurutma
Elleri yıkadıktan sonra kurutmak el temizliğinin önemli bir parçasıdır ancak kamuya açık tuvaletlerde bunun ne şekilde yapılacağı konusunda çeşitli tartışmalar vardır. Sayıları gittikçe artan araştırmalar, tek kullanımlık kâğıt havluların birçok tuvalette kullanılan elektrikli el kurutucularından çok daha hijyenik olduğunu gösterdi..
2008'de, Westminster Üniversitesi tarafından bir çalışma yürütülmüştür, Çalışmada kağıt havluların ve el kurutma makinelerinin etkinlikleri karşılaştırılmıştır. Anahtar bulgular:
- Sıcak hava kurutma makinesi ile kurutulmuş ellerde toplam bakteri sayısı parmaklarda %194 ve avuç içlerinde %254 artarken,
- Jet hava kurutma makineleri ile kurutulmuş ellerde bu sayı parmaklarda %42 ve avuç içlerinde %15 artmıştır.
- Kağıt havlu ile kurutulan ellerde ise toplam bakteri sayısı parmaklarda %76 ve avuç içlerinde %77 oranında azalmıştır.
Tuvalet kullanıcılarının tuvalette çapraz kontaminasyona maruziyetleri ve kurutma araçlarının tipleri hakkında araştırma yapan bilim insanları şu sonuçlara ulaşmışlardır:
- 400 mph ile hava darbeleri gönderen jet hava kurutucular el üzerindeki mikroorganizmaları 2 metre mesafeye kadar taşımaktadırlar ve diğer insanlara ulaştırıp kontaminasyona yol açabilmektedirler.
- Sıcak hava kurutucuları ise mikroorganizmaları 0.25 metreye kadar ulaştırabilmektedirler.
- Kağıt havluların ise anlamlı bir yayılmaya neden olmadıkları gözlenmiştir.
TÜV Produkt und Umwelt tarafından 2005 yılında farklı kurutma yöntemleri hakkında yapılan bir çalışmada. Eller kurutulduktan sonraki bakteri rezervi aşağıdaki gibidir.
| Kurutma metodu | Bakteriyel sayım |
|---|---|
| Kağıt havlu ve rulo | %24 azalma |
| Sıcak-hava kurutucusu | %12 artış |
Birçok el kurutma makinesi üreticisi vardır ve el kurutma makineleri kâğıt havlularla karşılaştırılmaktadırlar.
GATA Halk Sağlığı Kurumunu tarafından yapılan bir çalışmada, el kurutma makinelerinin içlerinde mikrop ürediği ve üfledikleri hava ile beraber mikropları insanlara bulaştırdıkları ortaya çıkmıştır. Kurum bu mikropların solunum sistemi hastalıklarına yol açtığını belirtmiştir.
Mendil ile el temizleme
Sabun ve suyun bulunmadığı ortamlarda ve seyahat halindeyken ıslak mendil kullanmak bir alternatif olmaktadır ancak Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'nın yaptığı bir araştırmada ıslak mendillerde bakteriyel üremelerin varlığı tespit edildi.
Tıbbi el yıkama
Macar hekim Ignaz Semmelweis'in, el yıkamanın hastane ortamındaki enfeksiyonları engelleme etkinliğini keşfetmesi sonrası, el yıkanması hastanelerde zorunlu hale geldi. Günümüzde ellerini yıkamayı unutmamaları için hastane personeline hatırlatma yapan sistemler vardır. Bir çalışmada bu sistemlerin kullanımının enfeksiyonları azalttığı görülmüştür.
Yöntem
Tıbbi el yıkama elleri cömert şekilde sabun veya jel ile en az 15 dakika ovalayarak yıkamaktır Eller sıkıca birbiriyle ovulur. Tırnak aralarında kirler varsa bir fırça yardımıyla temizlenmelidir. Mikroplar ellerde kalan suda barınabilir, bunu engellemek için eller iyice durulandıktan sonra kurutulmadırlar. kurutulduktan sonra, musluk kâğıt havlu ile tutulup kapatılmalıdır (ve kapı kolları da). Umumi yerlerde el yıkandıktan sonra tutulan yerlerden mikroplar tekrar ele gelebilir.
Sağlık bakımı ortamlarında el yıkamanın amacı, ellerden hastalık yapıcı mikroorganizmaların temzilenmesi ve yayılmalarının önüne geçilmesidir. New England Tıp Dergisi, birçok tıbbi ortamda çok sayıda doktor ve hemşirenin rutin muayene ve kontrollerden önce ellerini yıkamayı unutması nedeniyle el yıkama uygulamasının kabul edilemez seviyelerde olduğunu rapor etmiştir. Bir çalışma, el yıkamanın kateter uygulaması ile bulaşan kan enfeksiyonlarını yüzde 66 oranında azalttığını göstermiştir.
DSÖ sağlık ortamlarında standart el yıkama uygulaması için bir levha hazırlamıştır. DSÖ'nün yayınladığı el hijyeni taslak rehberi örgütün kendi sitesinde bulunabilir ve yorum yapılabilir. Bununla ilgili bir yorum Whitby ve arkadaşları tarafından yapılmıştır.
DSÖ'ye göre beş şeyden önce veya sonra el yıkanmalıdır, bunlar.
- hasta muayenesi ve bakımından önce
- çevresel temastan sonra
- kan/kan sıvılarıyla temastan sonra
- aseptik görevler öncesinde ve
- hasta muayenesi ve bakımından sonra
Cerrrahi müdahalelerden önce el temizliği çok önemlidir. Sabun ve suyun yanı sıra klorheksidin ve iyotlu solusyonlar kullanılmaktadır. Eller özenle yıkarken tırnak araları için bir fırça da kullanılabilir. eller yıkandıktan sonra kurutulmalıdır ve temiz ellerle mikrop bulaşabilecek yerlere temas edilmemelidir.
Etkinliği
El yıkamayı teşvik çalışmaları ishal olaylarını üçte bir oranında azaltabilir. Ayrıca sabun ile el yıkama, ishali %48 oranında azaltabilir.
Fekal-oral bulaşmanın azaltılması için sabun veya antiseptikler kullanarak el yıkamak için beş kritik an vardır: Özel veya halka açık tuvaletleri kullandıktan sonra, çocuk bezi değiştirildikten sonra, çocuk beslemesinden önce, yemek yemeden önce ve çiğ et (sığır, tavuk veya balık) işlenmesinden önce. Mikropların yayılmasını engellemek için eller yıkandıktan sonra kurulanmalıdır ve hasta kişilerle temastan sonra yıkanmalıdır.
Hastanelerde stafilokok enfeksiyonlarını kontrol etmede, el yıkamanın en büyük faydası ilk %20'lik artıştan sonra olmuştur ve %35'lik artıştan sonra küçük ek bir fayda daha sağlanmıştır. Kalıp sabun ile el yıkama sonucu yiyeceklere enfeksiyöz bakterilerin geçişi antibakteriyel sabunla el yıkamaya göre üç kat daha fazladır. Alkol bazlı solusyonlar kullanarak temizlenen elerdeki bakteriyel kirlilik, antibakteriyel sabunla en az 30 saniye ovuşturularak yıkanan ellere göre %26 daha az omuştur. Fakat su ve sabun kullanılarak el yıkamak alkol bazlı el temizleyicilere göre H1N1 influenza A (Domuz gribi) virüsünü temizleme konusunda ve Clostridium difficile sporlarını temizleme konusunda daha etkilidir
Gelişmekte olan ülkeler
Gelişmekte olan ülkelerde sabunlu suyla el yıkama sağlığa ulaşmak için ve hatta iyi beslenmek için maliyet etkin bir araç olarak görülmektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki güvenilir su temini eksikliği, insanların evlerinde, okullarında ve iş yerlerinde sabun ya da el yıkama tesislerinin eksikliği evrensel temizlik davranışının sergilenmesine engel olan sorunlardandır. Örneğin el yıkama istasyonlarının kurulması gibi ucuz seçeneklere rağmen Afrikanın kırsal bölgelerinde umumi ve özel tuvaletlerde kısıtlı sayıda musluk bulunmaktadır. Aslında el yıkama oranlarındaki düşüklük, insanların bu alışkanlığı edinmemelerinden değil su ve sabuna ulaşamadıklarından kaynaklanıyor olabilir.
Yapılan bir çalışmada, Avrupa ülkelerinin tuvaletten sonra el yıkama oranları araştırılmış ve en yüksek oran Bosna Hersek te çıkmıştır, Türkiye'deki oran da yüksek iken Hollanda da beklenenden düşük bir oran çıkmıştır.
Tanıtım kampanyaları
Sabunla el yıkanmasını tanıtmak ve savunmak, politikaları etkileyebilir. El yıkama konusunda insanları bilinçlendirmek halkın uzun vadede davranışlarını etkileyebilir. Bu çalışmanın etkin bir şekilde devam etmesi için, çalışmaları izlemek ve değerlendirmeler yapmak gerekir. Bu çalışmalara örnek, UNICEF tarafından öğrencilerin diğer hijyenik gereksinimleri arasında ellerini sabunla yıkamalarını sağlamak için okulları basit, ucuz adımlar atmaya teşvik eden "üç yıldız yaklaşımı"dır. Asgari standartlar oluşturulduğunda okullar üç yıldız seviyesine çıkmaktadırlar. Binalarda el yıkama istasyonlarının kurulması, ,insanları el yıkamaları için teşvik edebilir ve hastalıkların ve çocuk ölümlerinin önlenmesine katkı sağlayabilir.
"Küresel El Yıkama Günü" bu konuda davranış değişikliği sağlamak için yapılan bilinçlendirme kampanyalarına başka bir örnektir.
Toplum ve kültür
Ahlaki yönleri
"Kişinin ellerini yıkaması" ifadesi, bir suçta herhangi bir etkisi olan kişinin suçlarına işaret eder. Matta İncilinin bir bölümünde Pontius Pilatus'un İsa'nın çarmıha gerilmesi kararını verdikten sonra ellerini yıkadığı geçmektedir ancak bazı İngiliz topluluklarında bu terim daha geniş anlamlara gelebilmektedir.
Shakespeare'in Macbeth eserinde, Lady Macbeth kendi yüzünden kocasının işlediği suçlarla ilgili bir hayali lekeyi temizlemek için ellerini dürtü derecesinde yıkamaktadır.
Bazı insanlar etik olmayan eylemlerini hatırlattıklarında veya planladıklarında, diğer insanlara göre daha fazla ellerini yıkama eğilimine girerler ve el yıkama malzemelerine diğrelerinden daha fazala değer verirler.
Dinler
Su ile el yıkama Bahai inancı, Hinduizm, İslam, Hristiyanlık, Musevilik ve shinto dini dahil olmak üzere birçok dinde ritüelin bir parçasıdır.
Dış bağlantılar
- T.C. Sağlık Bakanlığı DSÖ Kılavuzu 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sağlık kuruluşlarında el hijyeni (CDC) 2 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- BC (PICNet)
- El yıkama için küresel kamu-özel işbirliği 29 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gelişmekte olan ülkelerde düşük maliyetli el yıkama tesislerinin fotoğrafları 25 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Sürdürülebilir sanitasyon ittifakı tarafından derlenmiştir)
Kaynakça
- ^ Cowling, Benjamin J.; et al. (2009).
- ^ Luby, Stephen P.; Agboatwalla, Mubina; Painter, John; Altaf, Arshad; Billhimer, Ward; Keswick, Bruce; Hoekstra, Robert M. (2006).
- ^ Scott, Beth; et al.
- ^ Dangour, Alan D (1996).
- ^ Curtis, Val; Cairncross, Sandy (May 2003).
- ^ "The State of the World's Children 2008" (PDF). 8 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 3 Aralık 2015.
- ^ e Borges, Lizandra Ferreira de Almeida; Silva, BL; Gontijo Filho, PP (2007).
- ^ a b UNICEF (2012) Raising Even More Clean Hands: Advancing Health, Learning and Equity through WASH in Schools 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Joint Call to Action
- ^ School Community Manual - Indonesia (formerly Manual for teachers), Fit for School. 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ (English) Standard Operating Procedure 17 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
- ^ McBride ME (August 1984).
- ^ Heinze, JE; Yackovich, F (1988).
- ^ Weber DJ, Rutala WA (2006).
- ^ "Plain soap as effective as antibacterial but without the risk" 18 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Laestadius JG, Dimberg L (April 2005).
- ^ Michaels, B.; Gangar, V.; Schultz, A.; Arenas, M.; Curiale, M.; Ayers, T.; Paulson, D. (2002).
- ^ Larson, E. L.; Cohen, B.; Baxter, K. A. (2012).
- ^ a b Whitby, M.; Pessoa-Silva, CL; McLaws, ML; Allegranzi, B; Sax, H; Larson, E; Seto, WH; Donaldson, L; Pittet, D (2007). "Behavioural considerations for hand hygiene practices: the basic building blocks". Journal of Hospital Infection. 65 (1). Elsevier. ss. 1-8. doi:10.1016/j.jhin.2006.09.026. (PMID) 17145101. 13 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Temmuz 2008.
- ^ "CDC - Handwashing: Clean Hands Save Lives" 7 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Garcia R, Hibbard JS.
- ^ Dyer DL, Gerenraich KB, Wadhams PS (August 1998).
- ^ Blomfield S F and Nath K J 2009: Use of ash and mud for handwashing in low income communities.
- ^ Howard et al. 2002: Healthy Villages A guide for communities and community health workersCHAPTER 8 Personal, domestic and community hygiene.
- ^ WHO 2014: Water Sanitation Health.
- ^ a b c d e Wilkinson, Judith M., and Leslie A. Treas.
- ^ "The Hygiene Improvement Project (HIP) - Tippy-Tap: A simple low-cost technology for handwashing when water is scarce" 25 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b Morgan, P. (2011).
- ^ Rao, Ankita (11 September 2014).
- ^ A comparative study of three different hand drying methods: paper towel, warm air dryer, jet air dryer’ 29 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Keith Redway and Shameem Fawdar of the School of Biosciences, University of Westminster London
- ^ TÜV Produkt und Umwelt GmbH Report No. 425-452006 A report concerning a study conducted with regard to the different methods used for drying hands; September 2005 4 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2015.
- ^ Butz AM, Laughon BE, Gullette DL, Larson EL (April 1990).
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2015.
- ^ Semmelweis, Ignaz; Carter, K. Codell (translator, extensive foreword) (September 15, 1983) [1861].
- ^ Boyce, JM (Oct 2011).
- ^ Swoboda, SM; Earsing, K; Strauss, K; Lane, S; Lipsett, PA (Feb 2004).
- ^ Larson EL (August 1995).
- ^ Goldmann D (2006).
- ^ Pronovost P; Needham D; Berenholtz S; et al. (2006).
- ^ a b World Health Organization.
- ^ Ejemot, Regina I; Ehiri, John E; Meremikwu, Martin M; Critchley, Julia A (2009).
- ^ Cairncross, S.; Hunt, C.; Boisson, S.; Bostoen, K.; Curtis, V.; Fung, I. C.; Schmidt, W. P. (2010).
- ^ "Campaign aims to promote hand-washing and save young lives in Malawi". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Aralık 2015.
- ^ Beggs CB, Shepherd SJ, Kerr KG (2008).
- ^ Fischler GE, Fuls JL, Dail EW, Duran MH, Rodgers ND, Waggoner AL (2007).
- ^ Girou E, Loyeau S, Legrand P, Oppein F, Brun-Buisson C (2002).
- ^ Grayson ML, Melvani S, Druce J, Barr IG, Ballard SA, Johnson PD, Mastorakos T, Birch C (2009).
- ^ Jabbar U, Leischner J, Kasper D, Gerber R, Sambol SP, Parada JP, Johnson S, Gerding DN (2010).
- ^ Curtis, V., Scott, B., Cardosi, J. (2000).
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
- ^ Vujcic, J., Ram, P.K. (2013).
- ^ UNICEF, GIZ (2013).
- ^ PPPHW (2014).
- ^ Benedict Carey (12 September 2006).
- ^ Zhong CB, Liljenquist K (2006).
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
El yikama ya da el hijyeni sabun ile birlikte su veya baska bir sivi kullanarak ya da sivi kullanmadan ellerden topragin kirin ve mikroorganizmalarin temizlenmesi islemi El yikamaGida guvenligiTerimlerGida kaynakli hastaliklarHACCPHARPCKritik kontrol noktasiKritik faktorlerFAT TOMpHSu aktivitesi aw OnlemlerEl yikamaPastorizasyonPisirme KaynatmaBakteriyel etkenlerClostridium botulinumEscherichia coliSalmonellaListeriaVibrio choleraeViral etkenlerHepatit A virusuRotavirusNorovirusParazitik etkenlerEntamoeba histolyticaCryptosporidiosisGiardiaTrisinozToksoplazma gondiiEchinococcus spp gtdEl yikama Tibbi el hijyeni ilac ve tibbi bakim idaresi ile ilgili hijyen uygulamalarina iliskin bir terimdir hastaliklarin olusmasini ve yayilmasini onler veya en aza indirir El yikamadaki temel amac bakteriler ve virusler gibi hastalik etkenlerini ve kimyasal maddeler gibi kisisel zararlilari temizlemektir Tip alaninda ve gida isi yapan kisiler icin ozellikle onemlidir ama ayni zamanda genel halk sagligi icin de oldukca onemli bir uygulamadir Insanlar gozlerine agizlarina ve burunlarina dokunmadan once ellerini yikamazlar ise solunum ve sindirim sistemi hastaliklarina yakalanabilirler enfeksiyon kapabilirler CDC Amerika Birlesik Devletleri Hastalik Kontrol ve Korunma Merkezleri Patojenlerden korunmanin en etkili yollarindan birinin el yikamak oldugunu belirtmistir kaynak belirtilmeli Genel bir kural olarak el yikamak kizamik sucicegi grip ve tuberkuloz gibi damlacik yoluyla ve hava yoluyla bulasan hastaliklara karsi insanlari korur Dogrudan fiziksel temas ile ornegin gastroenteritin bircok formlari gibi ve fekal oral yollardan bulasan hastaliklara ornegin Impetigo karsi en iyi korumayi saglar El yikama prensipleri Sadece su kullanarak yapilan sembolik el yikama Bahailik Hinduizm ve Yahudiligin tevilah ve netilat yadayim kollari gibi bircok dinde rituellerin bir parcasidir Bunlara benzer lavabo uygulamalari Hristiyanlikta Islamda Abdest ve Sinto dininde Misogi de mevcuttur Halk sagligiToronto Genel Hastanesinin girisinde el temizleme istasyonu El yikamanin sagliga faydalarindan bazilari asagidaki gibidir Gribin yayilmasini en aza indirir Ishal korunmaya yardim eder Solunum yolu enfeksiyonlarinin onlenmesinde rol oynar Bebek olumlerini engellemek icin onlem almada rol oynar Gelismis el yikama uygulamalarinin bes yasinin altindaki cocuklarda boy buyumesinde kucuk iyilestirmelere neden oldugu gozlenmistir Gelismekte olan ulkelerde solunum yolu hastaliklari ve ishalli hastaliklar ile ilgili cocuk olum oranlari sabunla el yikama gibi basit davranis degisiklikleri ile azaltilabilir El yikama basit bir eylem olmasina ragmen neredeyse 50 oraninda bu hastaliklardan olum oranini azaltabilir Evde okulda ve toplu yerlerde sergilenen bu otonom davranis dunya capinda ishal ve akut solunum yolu enfeksiyonlarini engellemenin etkili ve en ucuz tek yoludur Zaturre buyuk bir solunum yolu enfeksiyonudur ve yilda yaklasik 1 8 milyon cocugun hayatini alarak bes yas altindaki cocuk olumlerinin bir numarali nedenidir Ishal ve zaturre birlikte yilda yaklasik 3 5 milyon cocugun olmesine neden olmaktadir UNICEF e gore yemeklerden once ve tuvaletten sonra sabunla el yikama aliskanligi tek bir asi veya tibbi mudahaleden daha hayat kurtaricidir bu aliskanlik ishal olumlerinin neredeyse yarisini ve akut solunum yolu enfeksiyonlari olumlerinin dortte birini engellemektedir El yikama genellikle su sanitasyon ve hijyen gibi diger sanitasyon mudahalelerine entegre edilmistir El yikamanin kucuk bir yan etkisi sik sik el yikanmasi sonucu ciltte kurulugun olusmasidir Asiri el yikama yaygin obsesif kompulsif bozukluk OKB belirtisi olarak gorulmektedir Davranis degisikligi Gelismekte olan ulkelerde gunun belli saatlerinde okul cocuklari icin el yikama oyunu oynamak gibi uygulamalar cocuklarin bu konudaki davranislarini gelistirmek icin bir secenektir Filipinlerde Filipin Egitim Birimi tarafindan uygulanan Temel Saglik Programi cocuklarin saglik davranislarini gelistirme egitimine bir ornektir Bu ulusal programin ozunde yilda iki kez hasaratlarin oldurulmesi sabun ile gunluk el yikama ve florur ile dis fircalama uygulamalari vardir Bu Endonezyada da basariyla uygulanmistir Kullanilan maddelerGana da bir ogrenci yurduna insa edilen kuru tuvalet Surdurulebilir Sanitasyon Ittifaki 24 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde tarafindan desteklenmistir Tuvalette ruzgar kaynakli fanlar ve yagmur suyunu toplayan bir duzenek kullaniliyor Sabun ve deterjanlar Su ile beraber sabun veya deterjan ile el yikamak deriden mikroplarin uzaklasmasini kolaylastirir Sabun ve deterjanin ana etkisi cozunmedeki engelleri azaltarak cozunurlugu arttirmaktir Tek basina su verimli bir deri temizleyici degildir cunku organik toprak parcalari yaglar ve proteinler su icinde cozulmezler Sadece suyla temizlik ancak suyun yeteri kadar tazyikli akmasiyla saglanabilir kaynak belirtilmeli Ayrica sabun ve deterjanlar zarfli viruslerin zarf yapisini bozarak bu viruslari etkisiz hale getirebilmektedir Kati sabun Kati sabun tekrar tekrar kullanilabildigi icin uzerinde bakteri ve pislikleri tutabilmektedir Kirli sabundan kisiler arasi bakteri gecisi ile ilgili az sayidaki calismalarda bakterilerin kopuk ile kayip temizlendigi icin bu sekilde gecislerinin sanilandan daha az oldugu one surulmustur Antibakteriyel sabun Antibakteriyel sabunlar saglik acisindan bilincli toplumlarda yogun bir sekilde tanitilmaktadirlar Bu gune kadar antiseptik ve dezenfektan kullaniminin dogada antibiyotik direncine neden oldugu ile ilgili bir kanit bulunamamistir Bununla beraber antibakteriyel sabunlar genis bir direncli suslar listesi bulunan triclosan gibi ortak etken maddelere sahiptirler Bu nedenle pazarlanan antibakteriyel sabunlar antibiyotik direncine neden olmasalar bile bakteriler bu sabunlarin etken maddelerine direncli oldugu icin soylenildigi kadar etkili olmayabilirler Oregon Universitesi Halk Sagligi Okulu nun yaptigi kapsamli bir analizde duz sabunlarin hastaliklarin onlenmesi ve ellerden bakterilerin giderilmesi konusunda triklosan iceren tuketici sinifi anti bakteriyel sabunlar kadar etkili oldugunu gostermistir Su El yikamak icin kullanilan sicak su bakterileri oldurecek kadar sicak degildir Bakteriler vucut sicakliginda 37 C cok daha fazla gelisme gosterirler Ilik sabunlu su soguk olanina gore dogal yaglarin topragin ve bakterinin ellerden temizlenmesi konusunda daha iyidir ancak yaygin inanisin aksine bilimsel calismalar tek basina sicak su kullanarak el yikamanin elleden mikrobiyal yuku azaltmak uzerinde hicbir etkiye sahip olmadigini gostermistir El antiseptikleri ve kolonya El antiseptikleri ve el temizleyiciler su bazli olmayan el hijyeni ajanlaridir 1990 larin sonu ve 21 yuzyilin baslarinda alkollu su bazli olmayan el hijyeni ajanlari ayni zamanda alkol bazli el losyonlari antiseptik el losyonlari olarak da bilinir ile elleri ovalamak populerlik kazanmaya basladi Formullerde en cok izopropil alkol ya da etanol ile birlikte kivam arttirici olarak karbomer ve nemlendirici olarak gliserin kullanilmaktadir Kullanim kolayligi ve alkolun eli kurutmasini onlemek icin kopuk seklinde satilanlar da mevcuttur Kolonyalar ve en az 60 ve 95 alkol ihtiva eden el temizleyicileri etkili mikrop olduruculerdir Alkol ile ovmak bakterileri ve birden fazla ilaca direncli bakterileri MRSA ve VRE verem ve bazi virusleri HIV herpes RSV rhinovirus vaccinia influenza ve hepatit virusleri de dahil ve mantarlari oldurur 70 alkol iceren preparatlarla 30 saniye elleri ovlamak bakterilerin 99 97 sini oldurur ve 1 dakika ovalama ile de bakterilerin 99 9 undan 99 999 una kadarini oldurur El antiseptikleri bakterilere karsi oldukca etkilidirler ve bazi viruslere karsi daha az etkilidirler Alkol bazli el dezenfektanlari bulasici gastroenteritin en sik nedeni olan norovirus veya norwalk tipi viruslere karsi neredeyse tamamen etkisizdirler kaynak belirtilmeli CDC ozellikle gozle gorullur kirlenme olmussa yikadiktan sonra ellerin el antiseptikleri ile ovulmasini tavsiye etmektedir Su icermeyen ajanlar etkinliklerine ragmen ellerden organik maddeleri temzileyemezler ancak basitce dezenfekte ederler Bu nedenle su ve sabun kadar etkili olmazlar cunku patojenler hala elde kalir Alkol icermeyen el temizleyicilerin etkinlikleri formulleriyle ve icindeki maddelerle dogru orantilidir bu temzileyicilerin etkinlikleri alkol ve alkol losyonlarindan daha az olmustur Son zamanlarda benzalkonyum klorur formulasyonlarinin uygulamalarinin kalici ve kumulatif antimikrobiyal aktiviteye sahip oldugu gorulmustur alkolun aksine sonraki kullanimlarinda etkinliklerinin azaldigi ve gelisen yan etkilerin de oldugu gorulmustur Kul veya camur Dusuk gelirli toplumlarda eller sabun ve su yerine kulle temizleme yoluna gidilir Kul veya toprak sudan daha fazla etkili olabilir ancak sabunlu sudan daha etkili degildir Kul veya toprakta hastalik etkenleri mevcut ise salgini azaltmak yerine arttirabilir Kulde de sabunda oldugu gibi dezenfektam maddesi vardir alkaline DSO sabun bulunmadiginda sabuna alternatif olarak kul kullanilmasini onermistir TekniklerOgle yemeginden once ellerini yikayan okul cocuklari Sabun ve su Mumkunse ilik su ve sabun kullanilmali ve tirnaklarla birlikte eller iyice yikanmalidir Bununla birlikte kul sabunun yerini alabilir ve soguk su da kullanilabilir Oncelikle eller ilik su ile yikanir Bileklere ve kollara kirlenmis su gelmemesi icin eller bileklerin ve kollarin altinda tutulmalidir Ilik su derinin yagini soymadan gozeneklerini acar ve mikroorganizmalari temizler tek seferde tamamen eli kapsayacak sekilde bes mililitre kullanilmalidir ve sabunlu eller akan su disinda en az 20 saniye ovalanmalidir kaynak belirtilmeli En cok unutulan bolgeler basparmaklar bilekler parmak aralari ve tirnak aralaridir Yapay tirnaklar ve kirik tirnaklar mikroorganizmalar icin bir yuva olusturur Sonra iyice durulamak gerekir mikroorganizmalar bilekten parmaklara dogru kayip duserler Suyu kapatmak icin kagit havlu kullanilmalidir Eller ve kollar kagit havluyla kurulanmali ve kapinin kolu da kagit havluyla acilip kapatilmalidir Nemlendirici losyonlar cildin nemini koruma konusunda yardimci olabilirler Cilt kurulugu cilt hasarina yol acabilir ve enfeksiyon ihtimalini arttirabilir Okulda el yikamak icin kurulmus bir musluk duzeneginin resmi Tanzanya Cocuklar basit bir el temizleyici ile okulda ellerini yikiyorlar Zimbabve Epworth Chisungu Okulu Su kitliginda dusuk maliyetli secenekler Musluk suyun ve sabunun bulunmadigi dusuk butceli bolgelerde el yikamak icin cesitli duzenekler tippy tap kurulmakta veya kul kullanilarak el temizligi yapilmaktadir Gelismekte olan ulkelerde ve kirsal bolgelerde kurulmus musluk duzenekleri mevcuttur Bir musluk duzenegi tippy tap basit bir teknikle bir bidon iple asilir ayakla kontrol edilen duzenekte genelde eller kalip sabun ile yikanir Havlu ya da kurutma makinesi ile el kurutma Elleri yikadiktan sonra kurutmak el temizliginin onemli bir parcasidir ancak kamuya acik tuvaletlerde bunun ne sekilde yapilacagi konusunda cesitli tartismalar vardir Sayilari gittikce artan arastirmalar tek kullanimlik kagit havlularin bircok tuvalette kullanilan elektrikli el kurutucularindan cok daha hijyenik oldugunu gosterdi 2008 de Westminster Universitesi tarafindan bir calisma yurutulmustur Calismada kagit havlularin ve el kurutma makinelerinin etkinlikleri karsilastirilmistir Anahtar bulgular Sicak hava kurutma makinesi ile kurutulmus ellerde toplam bakteri sayisi parmaklarda 194 ve avuc iclerinde 254 artarken Jet hava kurutma makineleri ile kurutulmus ellerde bu sayi parmaklarda 42 ve avuc iclerinde 15 artmistir Kagit havlu ile kurutulan ellerde ise toplam bakteri sayisi parmaklarda 76 ve avuc iclerinde 77 oraninda azalmistir Tuvalet kullanicilarinin tuvalette capraz kontaminasyona maruziyetleri ve kurutma araclarinin tipleri hakkinda arastirma yapan bilim insanlari su sonuclara ulasmislardir 400 mph ile hava darbeleri gonderen jet hava kurutucular el uzerindeki mikroorganizmalari 2 metre mesafeye kadar tasimaktadirlar ve diger insanlara ulastirip kontaminasyona yol acabilmektedirler Sicak hava kurutuculari ise mikroorganizmalari 0 25 metreye kadar ulastirabilmektedirler Kagit havlularin ise anlamli bir yayilmaya neden olmadiklari gozlenmistir TUV Produkt und Umwelt tarafindan 2005 yilinda farkli kurutma yontemleri hakkinda yapilan bir calismada Eller kurutulduktan sonraki bakteri rezervi asagidaki gibidir Kurutma metodu Bakteriyel sayimKagit havlu ve rulo 24 azalmaSicak hava kurutucusu 12 artis Bircok el kurutma makinesi ureticisi vardir ve el kurutma makineleri kagit havlularla karsilastirilmaktadirlar GATA Halk Sagligi Kurumunu tarafindan yapilan bir calismada el kurutma makinelerinin iclerinde mikrop uredigi ve ufledikleri hava ile beraber mikroplari insanlara bulastirdiklari ortaya cikmistir Kurum bu mikroplarin solunum sistemi hastaliklarina yol actigini belirtmistir Mendil ile el temizleme Sabun ve suyun bulunmadigi ortamlarda ve seyahat halindeyken islak mendil kullanmak bir alternatif olmaktadir ancak Turkiye Cumhuriyeti Saglik Bakanligi nin yaptigi bir arastirmada islak mendillerde bakteriyel uremelerin varligi tespit edildi Tibbi el yikamaYetistirme plakasi uzerinde mikrobiyal buyume Prosedurler uygulanmadan A sabun ile el yikama sonrasi B ve alkol ile dezenfeksiyon sonrasi C Macar hekim Ignaz Semmelweis in el yikamanin hastane ortamindaki enfeksiyonlari engelleme etkinligini kesfetmesi sonrasi el yikanmasi hastanelerde zorunlu hale geldi Gunumuzde ellerini yikamayi unutmamalari icin hastane personeline hatirlatma yapan sistemler vardir Bir calismada bu sistemlerin kullaniminin enfeksiyonlari azalttigi gorulmustur Yontem source source source source source source El yikamasini gosteren bir video Tibbi el yikama elleri comert sekilde sabun veya jel ile en az 15 dakika ovalayarak yikamaktir Eller sikica birbiriyle ovulur Tirnak aralarinda kirler varsa bir firca yardimiyla temizlenmelidir Mikroplar ellerde kalan suda barinabilir bunu engellemek icin eller iyice durulandiktan sonra kurutulmadirlar kurutulduktan sonra musluk kagit havlu ile tutulup kapatilmalidir ve kapi kollari da Umumi yerlerde el yikandiktan sonra tutulan yerlerden mikroplar tekrar ele gelebilir Saglik bakimi ortamlarinda el yikamanin amaci ellerden hastalik yapici mikroorganizmalarin temzilenmesi ve yayilmalarinin onune gecilmesidir New England Tip Dergisi bircok tibbi ortamda cok sayida doktor ve hemsirenin rutin muayene ve kontrollerden once ellerini yikamayi unutmasi nedeniyle el yikama uygulamasinin kabul edilemez seviyelerde oldugunu rapor etmistir Bir calisma el yikamanin kateter uygulamasi ile bulasan kan enfeksiyonlarini yuzde 66 oraninda azalttigini gostermistir DSO saglik ortamlarinda standart el yikama uygulamasi icin bir levha hazirlamistir DSO nun yayinladigi el hijyeni taslak rehberi orgutun kendi sitesinde bulunabilir ve yorum yapilabilir Bununla ilgili bir yorum Whitby ve arkadaslari tarafindan yapilmistir DSO ye gore bes seyden once veya sonra el yikanmalidir bunlar hasta muayenesi ve bakimindan once cevresel temastan sonra kan kan sivilariyla temastan sonra aseptik gorevler oncesinde ve hasta muayenesi ve bakimindan sonra Cerrrahi mudahalelerden once el temizligi cok onemlidir Sabun ve suyun yani sira klorheksidin ve iyotlu solusyonlar kullanilmaktadir Eller ozenle yikarken tirnak aralari icin bir firca da kullanilabilir eller yikandiktan sonra kurutulmalidir ve temiz ellerle mikrop bulasabilecek yerlere temas edilmemelidir Etkinligi El yikamayi tesvik calismalari ishal olaylarini ucte bir oraninda azaltabilir Ayrica sabun ile el yikama ishali 48 oraninda azaltabilir Fekal oral bulasmanin azaltilmasi icin sabun veya antiseptikler kullanarak el yikamak icin bes kritik an vardir Ozel veya halka acik tuvaletleri kullandiktan sonra cocuk bezi degistirildikten sonra cocuk beslemesinden once yemek yemeden once ve cig et sigir tavuk veya balik islenmesinden once Mikroplarin yayilmasini engellemek icin eller yikandiktan sonra kurulanmalidir ve hasta kisilerle temastan sonra yikanmalidir Hastanelerde stafilokok enfeksiyonlarini kontrol etmede el yikamanin en buyuk faydasi ilk 20 lik artistan sonra olmustur ve 35 lik artistan sonra kucuk ek bir fayda daha saglanmistir Kalip sabun ile el yikama sonucu yiyeceklere enfeksiyoz bakterilerin gecisi antibakteriyel sabunla el yikamaya gore uc kat daha fazladir Alkol bazli solusyonlar kullanarak temizlenen elerdeki bakteriyel kirlilik antibakteriyel sabunla en az 30 saniye ovusturularak yikanan ellere gore 26 daha az omustur Fakat su ve sabun kullanilarak el yikamak alkol bazli el temizleyicilere gore H1N1 influenza A Domuz gribi virusunu temizleme konusunda ve Clostridium difficile sporlarini temizleme konusunda daha etkilidirGelismekte olan ulkelerGelismekte olan ulkelerde sabunlu suyla el yikama sagliga ulasmak icin ve hatta iyi beslenmek icin maliyet etkin bir arac olarak gorulmektedir Gelismekte olan ulkelerdeki guvenilir su temini eksikligi insanlarin evlerinde okullarinda ve is yerlerinde sabun ya da el yikama tesislerinin eksikligi evrensel temizlik davranisinin sergilenmesine engel olan sorunlardandir Ornegin el yikama istasyonlarinin kurulmasi gibi ucuz seceneklere ragmen Afrikanin kirsal bolgelerinde umumi ve ozel tuvaletlerde kisitli sayida musluk bulunmaktadir Aslinda el yikama oranlarindaki dusukluk insanlarin bu aliskanligi edinmemelerinden degil su ve sabuna ulasamadiklarindan kaynaklaniyor olabilir Yapilan bir calismada Avrupa ulkelerinin tuvaletten sonra el yikama oranlari arastirilmis ve en yuksek oran Bosna Hersek te cikmistir Turkiye deki oran da yuksek iken Hollanda da beklenenden dusuk bir oran cikmistir Tanitim kampanyalari Afrikada el yikamayi tesvik edici bir afis Cocuk basit bir duzenekle kurulmus musluk sisteminde tuvaletten sonra ellerini yikarken Hastalik yayilmasini engellemek icin ellerin bazi islerden once veya sonra yikanmasinin onemli oldugunu anlatan bir afis Sabunla el yikanmasini tanitmak ve savunmak politikalari etkileyebilir El yikama konusunda insanlari bilinclendirmek halkin uzun vadede davranislarini etkileyebilir Bu calismanin etkin bir sekilde devam etmesi icin calismalari izlemek ve degerlendirmeler yapmak gerekir Bu calismalara ornek UNICEF tarafindan ogrencilerin diger hijyenik gereksinimleri arasinda ellerini sabunla yikamalarini saglamak icin okullari basit ucuz adimlar atmaya tesvik eden uc yildiz yaklasimi dir Asgari standartlar olusturuldugunda okullar uc yildiz seviyesine cikmaktadirlar Binalarda el yikama istasyonlarinin kurulmasi insanlari el yikamalari icin tesvik edebilir ve hastaliklarin ve cocuk olumlerinin onlenmesine katki saglayabilir Kuresel El Yikama Gunu bu konuda davranis degisikligi saglamak icin yapilan bilinclendirme kampanyalarina baska bir ornektir Toplum ve kulturTsukubai Japon tapinaginda sembolik el yikama ve agiz calkalamak icin yapilmis bir yapi Ahlaki yonleri Kisinin ellerini yikamasi ifadesi bir sucta herhangi bir etkisi olan kisinin suclarina isaret eder Matta Incilinin bir bolumunde Pontius Pilatus un Isa nin carmiha gerilmesi kararini verdikten sonra ellerini yikadigi gecmektedir ancak bazi Ingiliz topluluklarinda bu terim daha genis anlamlara gelebilmektedir Shakespeare in Macbeth eserinde Lady Macbeth kendi yuzunden kocasinin isledigi suclarla ilgili bir hayali lekeyi temizlemek icin ellerini durtu derecesinde yikamaktadir Bazi insanlar etik olmayan eylemlerini hatirlattiklarinda veya planladiklarinda diger insanlara gore daha fazla ellerini yikama egilimine girerler ve el yikama malzemelerine digrelerinden daha fazala deger verirler Dinler Abdest alan insanlar Su ile el yikama Bahai inanci Hinduizm Islam Hristiyanlik Musevilik ve shinto dini dahil olmak uzere bircok dinde rituelin bir parcasidir Dis baglantilarT C Saglik Bakanligi DSO Kilavuzu 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Saglik kuruluslarinda el hijyeni CDC 2 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde BC PICNet El yikama icin kuresel kamu ozel isbirligi 29 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gelismekte olan ulkelerde dusuk maliyetli el yikama tesislerinin fotograflari 25 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Surdurulebilir sanitasyon ittifaki tarafindan derlenmistir Kaynakca Cowling Benjamin J et al 2009 Luby Stephen P Agboatwalla Mubina Painter John Altaf Arshad Billhimer Ward Keswick Bruce Hoekstra Robert M 2006 Scott Beth et al Dangour Alan D 1996 Curtis Val Cairncross Sandy May 2003 The State of the World s Children 2008 PDF 8 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 3 Aralik 2015 e Borges Lizandra Ferreira de Almeida Silva BL Gontijo Filho PP 2007 a b UNICEF 2012 Raising Even More Clean Hands Advancing Health Learning and Equity through WASH in Schools 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Joint Call to Action School Community Manual Indonesia formerly Manual for teachers Fit for School 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde English Standard Operating Procedure 17 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 1 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mart 2016 McBride ME August 1984 Heinze JE Yackovich F 1988 Weber DJ Rutala WA 2006 Plain soap as effective as antibacterial but without the risk 18 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Laestadius JG Dimberg L April 2005 Michaels B Gangar V Schultz A Arenas M Curiale M Ayers T Paulson D 2002 Larson E L Cohen B Baxter K A 2012 a b Whitby M Pessoa Silva CL McLaws ML Allegranzi B Sax H Larson E Seto WH Donaldson L Pittet D 2007 Behavioural considerations for hand hygiene practices the basic building blocks Journal of Hospital Infection 65 1 Elsevier ss 1 8 doi 10 1016 j jhin 2006 09 026 PMID 17145101 13 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Temmuz 2008 CDC Handwashing Clean Hands Save Lives 7 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Garcia R Hibbard JS Dyer DL Gerenraich KB Wadhams PS August 1998 Blomfield S F and Nath K J 2009 Use of ash and mud for handwashing in low income communities Howard et al 2002 Healthy Villages A guide for communities and community health workersCHAPTER 8 Personal domestic and community hygiene WHO 2014 Water Sanitation Health a b c d e Wilkinson Judith M and Leslie A Treas The Hygiene Improvement Project HIP Tippy Tap A simple low cost technology for handwashing when water is scarce 25 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Morgan P 2011 Rao Ankita 11 September 2014 A comparative study of three different hand drying methods paper towel warm air dryer jet air dryer 29 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Keith Redway and Shameem Fawdar of the School of Biosciences University of Westminster London TUV Produkt und Umwelt GmbH Report No 425 452006 A report concerning a study conducted with regard to the different methods used for drying hands September 2005 4 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 21 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mart 2020 Arsivlenmis kopya 7 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2015 Butz AM Laughon BE Gullette DL Larson EL April 1990 Arsivlenmis kopya 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2015 Arsivlenmis kopya 6 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2015 Semmelweis Ignaz Carter K Codell translator extensive foreword September 15 1983 1861 Boyce JM Oct 2011 Swoboda SM Earsing K Strauss K Lane S Lipsett PA Feb 2004 Larson EL August 1995 Goldmann D 2006 Pronovost P Needham D Berenholtz S et al 2006 a b World Health Organization Ejemot Regina I Ehiri John E Meremikwu Martin M Critchley Julia A 2009 Cairncross S Hunt C Boisson S Bostoen K Curtis V Fung I C Schmidt W P 2010 Campaign aims to promote hand washing and save young lives in Malawi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Aralik 2015 Beggs CB Shepherd SJ Kerr KG 2008 Fischler GE Fuls JL Dail EW Duran MH Rodgers ND Waggoner AL 2007 Girou E Loyeau S Legrand P Oppein F Brun Buisson C 2002 Grayson ML Melvani S Druce J Barr IG Ballard SA Johnson PD Mastorakos T Birch C 2009 Jabbar U Leischner J Kasper D Gerber R Sambol SP Parada JP Johnson S Gerding DN 2010 Curtis V Scott B Cardosi J 2000 Arsivlenmis kopya 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Aralik 2015 Vujcic J Ram P K 2013 UNICEF GIZ 2013 PPPHW 2014 Benedict Carey 12 September 2006 Zhong CB Liljenquist K 2006