Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Soya (Glycine max), baklagiller (Fabaceae) familyasından 1 - 1,5 m boyunda, kısmen sarılıcı, dallanmış, tek yıllık Doğu Asya kökenli bir bitkidir. Bitki, yenilebilir fasulyesi için yetiştirilir.
| Soya | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Glycine max (L.) |
Tarihi olarak Çin, Japonya ve Kore'yi kapsayan Doğu Asya'da ıslah edilmiş ve burada binlerce yıl boyunca tarımı yapılmış bitkinin, 20. yüzyılın başlarında Batı dünyasında da geniş ölçüde ziraati yapılır hale gelmiştir. Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya ve Arjantin başta olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde soya tarımı gerçekleştirilmektedir.
Soya pek çok kullanım alanına sahiptir. Ekildiği alan başına protein bakımından en verimli bitkilerden biri olduğu ve besin değeri bakımından zengin olduğu için Doğu Asya mutfağında ve hayvan yem sanayisinde büyük bir rol oynar. Bitkinin tohumlarından elde edilen sıvı yağ yemeklik yağ olarak kullanılır ve dünyada bu hususta en çok kullanılan yağlardan biridir.
Soya tüketimi ile ilgili çeşitli araştırmalar bulunur. FDA gibi çeşitli kurumlar soyanın hayvansal besin kaynaklarına alternatif olabileceğini ve aynı protein kalitesine sahip olduklarını bildirmiştir. Çeşitli kanser araştırma dernekleri de belirli soya ürünlerini tüketmenin bazı kanser risklerinde azalmaya yol açtığını rapor etmektedir.
Özellikler
Soya, kazık köklü bir bitkidir ve kuvvetli bir saçak kök sistemine sahiptir. Kökleri genellikle 60 ila 70 cm olmakla birlikte 2 metre olanları da görülmüştür. Bitki boyu 60–150 cm arasında değişir. Sapı 10-15 boğumdan oluşur. Soya yaprakları üç yaprakçıktan oluşur. 3,5 cm uzuklukta ve 1 cm kalınlıkta baklalara sahiptir. Bir soya bitkisi genellikle 35-40 baklaya sahipken seyrek ekimlerde bu sayı 200'ün bile üstüne çıkabilmektedir. Tohumlarının (tanelerinin) rengi yeşilin değişik tonlarından siyah, sarı ya da kahverengine varabilen alacalı renkte olabilir.
Soya bitkisi, farklı iklim bölgelerine uyumludur. Dünyanın pek çok yerince başarıyla yetişmektedir. Yine de en iyi verim Mayıs-Eylül ayları arasında sıcaklığın 25 °C olduğu iklimlerde alınır. 18 °C’nin altındaki ve 40 °C’nin üstündeki sıcaklıklar soyanın gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Soya, çok kumlu topraklar hariç, değişik toprak türlerinde yetişebilir.
Besin değeri
Soya, %18-24 oranında yağ ve %35-45 oranında protein içerir. %30 karbonhidrat ve %5 oranında mineral ve çok sayıda vitamin içerir. Soya, omega-3 yağları, çoklu doymamış yağ, B vitamini, demir, çinko, anti-oksidanlar, fotokimyasallar ve lif bakımından zengindir.
FDA'ya göre soya, et proteini yerine geçebilir ve tüm esensiyel aminoasitlere sahiptir. Alınan proteinin kalitesini ve sindirilebilirliğini ölçen Protein Sindirilebilirlik Endeksi'ne (PDCAAS) göre soyanın protein yapısı et, yumurta ve süt ile benzerdir; peynir 100, yumurta 97, soya fasulyesi 96, inek eti 92, soya sütü ise 91 değerlerine sahiptir. İçerdiği protein yapısı açısında diğer baklagillere benzeyen soya bitkisi, ekildiği alan başına herhangi bir tarımsal bitkiye nazaran (kenevir dışında) 2 kat daha fazla protein üretebilir.
Sakkaroz, raffinoz ve stakiyoz soya içerisinde bulunan temel çözünebilir karbonhidratları oluşturur. Sakkaroz insanlar tarafından sindirilebilir, ancak geriye kalan iki kompleks şeker bu özelliği göstermez. Bunun sonucunda bağırsak florasında yer alan bakteriler bu şekerleri sindirir ve bu, şişkinliğe yol açabilir. Soyada yer alan kompleks polisakkaritleri selüloz, hemiselüloz ve pektin oluşturur ve bu maddeler diyet lifi olarak sınıflandırılır.
Çiğ soya fasulyeleri %20 yağdan oluşur ve bu yağ doymuş ve doymamış yağ asitleri içerir.
Tarihçe
Soya fasulyesinin Doğu Asya'da kullanımı çok eski zamanlara dayanır. Soya ve akrabası olduğu türlerin ilk kullanımına dair en eski kanıt, Çin'in Henan bölgesindeki bir arkeolojik alanda bulunmuş yaklaşık 10.000 yaşındaki kömürleşmiş yabani soya kalıntılarıdır. Bitkinin ıslah edilmesine ve tarımına dair ilk kanıtların ortaya çıkışı ise Çin'de MÖ 7000 ile 6600 yıllarına, Japonya'da MÖ 5000-3000 arasına, Kore'de MÖ 1000 yılı civarına tekabül eder. Buna rağmen günümüzde tarımı yapılan ve ıslah edilmiş soya bitkisini andıran ilk bitkiler MÖ 1000 yılında Kore'de yetiştirilmeye başlanmıştır. Soysal olarak soyanın merkezi Çin ve Mançurya kökenli olduğu düşünülür, ancak bu tartışılan bir konudur.
Soya fasulyesi yetiştiriciliği, Cava ve Malay Takımadaları'na 13. yüzyılda giriş yapmıştır. 17. yüzyılda, Uzak Doğu'yla olan ticaretin bir sonucu olarak soya, Avrupalı tüccarlar tarafından Hint Yarımadası'na ve Avrupa'ya taşınmış, ancak Avrupa'da verimli olarak yetiştirilmemiştir. İtalya, Fransa ve İspanya gibi ülkelerde ilk soya tarımı 18. yüzyılda başlamıştır.
Kuzey Amerika'da soya tarımı ilk olarak 1765 yılında Georgia eyaletinde gerçekleşmiştir, ancak yaklaşık 150 sene boyunca yaygın bir şekilde besin için ekimi görülmemiştir. Bu dönemde soya genellikle hayvanlar için yeşil yem veya sanayi için yağ üretmek amacı ile kullanılmıştır. 1919-1924 yılları arasında ABD'de 8 eyalette birden soya ekimi yapılmış ve zamanla, özellikle 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrasında 26 eyalete yayılmıştır. Günümüzde de soya tarımı en çok ABD'de gelişmiştir ve ülkenin mısırdan sonra en çok kazanç getiren tarım ürünüdür.
Soyanın Türkiye'ye gelişi ise 1930'larda gerçekleşmiştir. 1982 yılında ise Bakanlar Kurulu kararı ile üreticiye teminat verilmeye başlanmıştır. Adana ve Osmaniye illeri Türkiye'deki soya üretiminin %80-85'ini karşılamaktadır.
Kullanım
Besin olarak
Proteince zengin olup oldukça besleyici olan soya, dünyayı besleyen 5-6 bitkisel üründen birisidir. Soya tarih boyunca Doğu ve Güneydoğu Asya mutfağında soya sosu, miso, nattō ve tempeh gibi fermantasyon sonucu oluşan formlarıyla, sade bir şekilde ya da süt ve tofu olarak tüketilmiştir.
Soya, günümüzde başta veganlar olmak üzere herkes için hayvansal ürünlere alternatif oluşturur. Soya sütü ve soya unu, inek sütü ve buğday ununa alternatiftir. Soya köftesi, soyanın besin değeri nedeniyle et köftesine alternatif olup, içerdiği protein ve aminoasit yapısı ile ete benzer özellikler gösterir. Tofu hayvansal peynire alternatif bir soya peyniridir. Ayrıca dünyada en fazla üretilen ve tüketilen yağ soya yağıdır.
Bu soya bazlı besin maddelerinin yanı sıra soyadan yoğurt ve ekmek benzeri besinler de üretilmektedir. Soya fasulyesi kullanılarak soya soslu brokoli, soyalı piliç ve soya çorbası gibi yemekler yapmakta mümkündür.[]
Diğer kullanımlar
Soya fasulyesinin yağının sıkılması sonucu geriye kalan proteince zengin soya küspesi, yem sanayisinde en fazla kullanılan hammaddedir. Aynı zamanda toprağın verimliliğini arttırdığı için nadas bitkisi olarak ekilebilir ve bazı kültürlerde bu yüzden kutsal sayılmıştır. Bitki, toprağa köklerinde bulunan bakteriler yoluyla azot kazandırarak kendisinden sonra ekilecek bitkilerin verimini arttırır.
Soya bitkisi, ayrıca biyoyakıt üretiminde de yoğun olarak kullanılır.
Tıbbi etkileri
Soyanın insan sağlığına faydalı mı yoksa zararlı mı olduğu tartışılmıştır. Soyanın insan sağlığına pek çok faydası olduğu gibi bazı zararlarının da olduğu iddia edilmiştir.
Kanser
, tofu gibi geleneksel soya ürünleri tüketiminin meme, prostat ve rahim ağzı kanserleri ile diğer bazı kanserlerin görülme oranınını azaltıcı etkileri olduğuna dair sürekli artan kanıtların bulunduğunu açıklamıştır. Buna rağmen soya içeren besin takviyesi kullanımının kansere karşı koruyucu etkisi olup olmadığına dair yeterli kanıt bulunmamaktadır.
Fitoöstrojenler
Soya, fıstık ve nohut gibi diğer baklagiller ile birlikte denen bir bileşik grubu içerir. Soya, izoflavon sınıfına dahil edilen genistein ve diadzein denen iki bileşik barındırır ve bu bileşikler olarak sınıflandırılır. Fitoöstrojenler memeli hayvanlarda östrojeni taklit eden özellikler gösterebilir. Bu, soyanın kadınlaştırıcı etkileri olabileceğine dair endişeler doğurmaktadır. Ancak doğal fitoöstrojenler, östrojenin aksine östrojen reseptörlerinde direkt agonist olarak etki etmek yerine olma (SARM'lar gibi) özelliği gösterirler. Normal tüketim koşulları altında soyanın bir bireyde fizyolojik değişikliklere yol açabileceği düşünülmemektedir. 2010 tarihli bir araştırma, soya tüketiminin veya izoflavon takviyesi kullanmanın erkek bireylerin testosteron ve östrojen oranlarında bir değişikliğe yol açmadığını ortaya koymuştur. Soya tüketimi ayrıca sperm kalitesinde değişikliklere neden olmamaktadır.
Ek resimler
-
![image]()
Bitkinin bir çizimi -
![image]()
Pek çok soya varyatesi bulunmaktadır -
![image]()
Bir soya tarlasında çift kanatlı uçak ile böcek ilaçlaması -
![image]()
Arjantin'de bir soya tarlası -
![image]()
-
![image]()
Kaynakça
- ^ "Food Labeling: Health Claims; Soy Protein and Coronary Heart Disease; Docket No. 98P–0683" (PDF). Washington, DC: US Food and Drug Administration; Federal Register, Vol. 64, No. 206. 26 Ekim 1999. 5 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ Hoffman, Jay R.; Falvo, Michael J. (2004). (PDF). Journal of Sports Science and Medicine. 3 (3). ss. 118-30. 27 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ Protein Quality Evaluation: Report of the Joint FAO/WHO Expert Consultation. Bethesda, MD: Food and Agriculture Organization of the United Nations (Food and Nutrition Paper No. 51). 1989. ISBN .
- ^ . National Soybean Research Laboratory. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2012.
- ^ Obendorf; l, Ralph; Suzanne, Kosina (2011). Soybean – Biochemistry, Chemistry and Physiology. intechopen.com. doi:10.5772/15110. ISBN .
- ^ Shurtleff, William; Aoyagi, Akiko. 2013. History of Whole Dry Soybeans, Used as Beans, or Ground, Mashed or Flaked (240 BCE to 2013). Lafayette, California. 950 pp.
- ^ Lee G‐A, Crawford GW, Liu L, Sasaki Y, Chen X. 2011. Archaeological soybean (Glycine max) in East Asia: does size matter? PLoS ONE 6: e26720.
- ^ Lee, Gyoung-Ah; Crawford, Gary W.; Liu, Li; Sasaki, Yuka; Chen, Xuexiang (4 Kasım 2011). "Archaeological Soybean (Glycine max) in East Asia: Does Size Matter?". PLoS ONE. 6 (11). ss. e26720. Bibcode:2011PLoSO...626720L. doi:10.1371/journal.pone.0026720. (PMC) 3208558 $2. (PMID) 22073186.
- ^ Stark, Miriam T. (2005). Archaeology of Asia (Blackwell Studies in Global Archaeology). Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell. s. 81. ISBN . 19 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ The History of Agriculture By Britannica Educational Publishing, p. 48
- ^ Lee, GA; Crawford, GW; Liu, L; Sasaki, Y; Chen, X (2011). "Archaeological Soybean (Glycine max) in East Asia: Does Size Matter?". PLOS ONE. 6 (11). ss. e26720. Bibcode:2011PLoSO...626720L. doi:10.1371/journal.pone.0026720. (PMC) 3208558 $2. (PMID) 22073186.
- ^ Shurtleff, William; Aoyagi, Akiko (2010). History of Soybeans and Soyfoods in Southeast Asia (1770–2010). Soy Info Center. ISBN . 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ Shurtleff, William; Aoyagi, Akiko (2010). History of Soybeans and Soyfoods in South Asia / Indian Subcontinent (1656–2010). Soy Info Center. ISBN . 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ Shurtleff, W.; Aoyagi, A. (2015). History of Soybeans and Soyfoods in Italy (1597–2015). Lafayette, California: Soyinfo Center. 618 pp. (1,381 references; 93 photos and illustrations. Free online.)
- ^ Shurtleff, W.; Aoyagi, A.; 2015. "History of Soybeans and Soyfood in France (1665-2015)". Lafayette, California; Soyinfo Center. 1,202 pp. (3,405 references; 145 photos and illustrations. Free online).
- ^ Roger Boerma. (PDF). caes.uga.edu. Georgia Soybean News. s. 5. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ a b . 22 Kasım 2003. 22 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2019.
- ^ Joe Schwarcz (2004). The Fly in the Ointment: 63 Fascinating Commentaries on the Science of Everyday Life. ECW Press. s. 193. ISBN . 29 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.
- ^ Roth, Matthew (2018). Magic Bean: The Rise of Soy in America. Lawrence, KS: University Press of Kansas. ISBN . OCLC 1012618664.
- ^ "History of Soymilk and Dairy-like Soymilk Products". Soy Info Center. 2007. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ "Chronology of Tofu Worldwide 965 A.D. to 1929". Soy Info Center. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ "History of Soybeans". Soya – Information about Soy and Soya Products. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2012.
- ^ a b . . 1 Ekim 2018. 19 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2019.
- ^ . Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis. 2016. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
- ^ a b c Messina, Mark (2010). "Soybean isoflavone exposure does not have feminizing effects on men: A critical examination of the clinical evidence". Fertility and Sterility. 93 (7). ss. 2095-2104. doi:10.1016/j.fertnstert.2010.03.002. (PMID) 20378106.
- ^ Oseni, T; Patel, R; Pyle, J; Jordan, VC (2008). "Selective Estrogen Receptor Modulators and Phytoestrogens". Planta Med. 74 (13). ss. 1656-65. doi:10.1055/s-0028-1088304. (PMC) 2587438 $2. (PMID) 18843590.
- ^ Mitchell, Julie H.; Cawood, Elizabeth; Kinniburgh, David; Provan, Anne; Collins, Andrew R.; Irvine, D. Stewart (Haziran 2001). "Effect of a Phytoestrogen Food Supplement on Reproductive Health in Normal Males". Clinical Science. 100 (6). ss. 613-18. doi:10.1042/CS20000212. (PMID) 11352776.
- ^ Hamilton-Reeves, Jill M.; Vazquez, Gabriela; Duval, Sue J.; Phipps, William R.; Kurzer, Mindy S.; Messina, Mark J. (2010). "Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men: Results of a meta-analysis". Fertility and Sterility. 94 (3). ss. 997-1007. doi:10.1016/j.fertnstert.2009.04.038. (PMID) 19524224.
- (http://www.gidahareketi.org/Soyanin-Karanlik-Yuzu-1102-haberi.aspx)] Soya Yetiştiriciliği - Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
- Soya Meme Kanserini Tetikleyebilir - NTVMSNBC 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Soyanın İki Yüzü: Zararlı mı? Yararlı mı? - Dr. Mehmet Öz 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Soya Glycine max baklagiller Fabaceae familyasindan 1 1 5 m boyunda kismen sarilici dallanmis tek yillik Dogu Asya kokenli bir bitkidir Bitki yenilebilir fasulyesi icin yetistirilir SoyaBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Magnoliopsida Iki cenekliler Takim FabalesFamilya Fabaceae Baklagiller Alt familya FaboideaeCins GlycineTur G maxIkili adlandirmaGlycine max L Tarihi olarak Cin Japonya ve Kore yi kapsayan Dogu Asya da islah edilmis ve burada binlerce yil boyunca tarimi yapilmis bitkinin 20 yuzyilin baslarinda Bati dunyasinda da genis olcude ziraati yapilir hale gelmistir Gunumuzde Amerika Birlesik Devletleri Brezilya ve Arjantin basta olmak uzere dunyanin pek cok ulkesinde soya tarimi gerceklestirilmektedir Soya pek cok kullanim alanina sahiptir Ekildigi alan basina protein bakimindan en verimli bitkilerden biri oldugu ve besin degeri bakimindan zengin oldugu icin Dogu Asya mutfaginda ve hayvan yem sanayisinde buyuk bir rol oynar Bitkinin tohumlarindan elde edilen sivi yag yemeklik yag olarak kullanilir ve dunyada bu hususta en cok kullanilan yaglardan biridir Soya tuketimi ile ilgili cesitli arastirmalar bulunur FDA gibi cesitli kurumlar soyanin hayvansal besin kaynaklarina alternatif olabilecegini ve ayni protein kalitesine sahip olduklarini bildirmistir Cesitli kanser arastirma dernekleri de belirli soya urunlerini tuketmenin bazi kanser risklerinde azalmaya yol actigini rapor etmektedir OzelliklerSoya kazik koklu bir bitkidir ve kuvvetli bir sacak kok sistemine sahiptir Kokleri genellikle 60 ila 70 cm olmakla birlikte 2 metre olanlari da gorulmustur Bitki boyu 60 150 cm arasinda degisir Sapi 10 15 bogumdan olusur Soya yapraklari uc yaprakciktan olusur 3 5 cm uzuklukta ve 1 cm kalinlikta baklalara sahiptir Bir soya bitkisi genellikle 35 40 baklaya sahipken seyrek ekimlerde bu sayi 200 un bile ustune cikabilmektedir Tohumlarinin tanelerinin rengi yesilin degisik tonlarindan siyah sari ya da kahverengine varabilen alacali renkte olabilir Soya bitkisi farkli iklim bolgelerine uyumludur Dunyanin pek cok yerince basariyla yetismektedir Yine de en iyi verim Mayis Eylul aylari arasinda sicakligin 25 C oldugu iklimlerde alinir 18 C nin altindaki ve 40 C nin ustundeki sicakliklar soyanin gelisimini olumsuz yonde etkileyebilir Soya cok kumlu topraklar haric degisik toprak turlerinde yetisebilir Besin degeriSoya 18 24 oraninda yag ve 35 45 oraninda protein icerir 30 karbonhidrat ve 5 oraninda mineral ve cok sayida vitamin icerir Soya omega 3 yaglari coklu doymamis yag B vitamini demir cinko anti oksidanlar fotokimyasallar ve lif bakimindan zengindir FDA ya gore soya et proteini yerine gecebilir ve tum esensiyel aminoasitlere sahiptir Alinan proteinin kalitesini ve sindirilebilirligini olcen Protein Sindirilebilirlik Endeksi ne PDCAAS gore soyanin protein yapisi et yumurta ve sut ile benzerdir peynir 100 yumurta 97 soya fasulyesi 96 inek eti 92 soya sutu ise 91 degerlerine sahiptir Icerdigi protein yapisi acisinda diger baklagillere benzeyen soya bitkisi ekildigi alan basina herhangi bir tarimsal bitkiye nazaran kenevir disinda 2 kat daha fazla protein uretebilir Sakkaroz raffinoz ve stakiyoz soya icerisinde bulunan temel cozunebilir karbonhidratlari olusturur Sakkaroz insanlar tarafindan sindirilebilir ancak geriye kalan iki kompleks seker bu ozelligi gostermez Bunun sonucunda bagirsak florasinda yer alan bakteriler bu sekerleri sindirir ve bu siskinlige yol acabilir Soyada yer alan kompleks polisakkaritleri seluloz hemiseluloz ve pektin olusturur ve bu maddeler diyet lifi olarak siniflandirilir Cig soya fasulyeleri 20 yagdan olusur ve bu yag doymus ve doymamis yag asitleri icerir TarihceTarihi soya uretiminin ulkelere gore dagilimi Soya fasulyesinin Dogu Asya da kullanimi cok eski zamanlara dayanir Soya ve akrabasi oldugu turlerin ilk kullanimina dair en eski kanit Cin in Henan bolgesindeki bir arkeolojik alanda bulunmus yaklasik 10 000 yasindaki komurlesmis yabani soya kalintilaridir Bitkinin islah edilmesine ve tarimina dair ilk kanitlarin ortaya cikisi ise Cin de MO 7000 ile 6600 yillarina Japonya da MO 5000 3000 arasina Kore de MO 1000 yili civarina tekabul eder Buna ragmen gunumuzde tarimi yapilan ve islah edilmis soya bitkisini andiran ilk bitkiler MO 1000 yilinda Kore de yetistirilmeye baslanmistir Soysal olarak soyanin merkezi Cin ve Mancurya kokenli oldugu dusunulur ancak bu tartisilan bir konudur Soya fasulyesi yetistiriciligi Cava ve Malay Takimadalari na 13 yuzyilda giris yapmistir 17 yuzyilda Uzak Dogu yla olan ticaretin bir sonucu olarak soya Avrupali tuccarlar tarafindan Hint Yarimadasi na ve Avrupa ya tasinmis ancak Avrupa da verimli olarak yetistirilmemistir Italya Fransa ve Ispanya gibi ulkelerde ilk soya tarimi 18 yuzyilda baslamistir Kuzey Amerika da soya tarimi ilk olarak 1765 yilinda Georgia eyaletinde gerceklesmistir ancak yaklasik 150 sene boyunca yaygin bir sekilde besin icin ekimi gorulmemistir Bu donemde soya genellikle hayvanlar icin yesil yem veya sanayi icin yag uretmek amaci ile kullanilmistir 1919 1924 yillari arasinda ABD de 8 eyalette birden soya ekimi yapilmis ve zamanla ozellikle 1929 Dunya Ekonomik Bunalimi sonrasinda 26 eyalete yayilmistir Gunumuzde de soya tarimi en cok ABD de gelismistir ve ulkenin misirdan sonra en cok kazanc getiren tarim urunudur Soyanin Turkiye ye gelisi ise 1930 larda gerceklesmistir 1982 yilinda ise Bakanlar Kurulu karari ile ureticiye teminat verilmeye baslanmistir Adana ve Osmaniye illeri Turkiye deki soya uretiminin 80 85 ini karsilamaktadir KullanimGuneydogu Asya kokenli Tempeh geleneksel olarak soya fasulyesinin muz yapraklari icinde bir mantar yardimiyla fermante edilmesi ile uretilir Besin olarak Proteince zengin olup oldukca besleyici olan soya dunyayi besleyen 5 6 bitkisel urunden birisidir Soya tarih boyunca Dogu ve Guneydogu Asya mutfaginda soya sosu miso nattō ve tempeh gibi fermantasyon sonucu olusan formlariyla sade bir sekilde ya da sut ve tofu olarak tuketilmistir Soya gunumuzde basta veganlar olmak uzere herkes icin hayvansal urunlere alternatif olusturur Soya sutu ve soya unu inek sutu ve bugday ununa alternatiftir Soya koftesi soyanin besin degeri nedeniyle et koftesine alternatif olup icerdigi protein ve aminoasit yapisi ile ete benzer ozellikler gosterir Tofu hayvansal peynire alternatif bir soya peyniridir Ayrica dunyada en fazla uretilen ve tuketilen yag soya yagidir Soya kuspesi hayvancilikta kullanilan en onemli yemlerden biridir Bu soya bazli besin maddelerinin yani sira soyadan yogurt ve ekmek benzeri besinler de uretilmektedir Soya fasulyesi kullanilarak soya soslu brokoli soyali pilic ve soya corbasi gibi yemekler yapmakta mumkundur kaynak belirtilmeli Diger kullanimlar Soya fasulyesinin yaginin sikilmasi sonucu geriye kalan proteince zengin soya kuspesi yem sanayisinde en fazla kullanilan hammaddedir Ayni zamanda topragin verimliligini arttirdigi icin nadas bitkisi olarak ekilebilir ve bazi kulturlerde bu yuzden kutsal sayilmistir Bitki topraga koklerinde bulunan bakteriler yoluyla azot kazandirarak kendisinden sonra ekilecek bitkilerin verimini arttirir Soya bitkisi ayrica biyoyakit uretiminde de yogun olarak kullanilir Tibbi etkileriSoyanin insan sagligina faydali mi yoksa zararli mi oldugu tartisilmistir Soyanin insan sagligina pek cok faydasi oldugu gibi bazi zararlarinin da oldugu iddia edilmistir Olgunlasmis meyvesinin gorunumu Kanser tofu gibi geleneksel soya urunleri tuketiminin meme prostat ve rahim agzi kanserleri ile diger bazi kanserlerin gorulme oraninini azaltici etkileri olduguna dair surekli artan kanitlarin bulundugunu aciklamistir Buna ragmen soya iceren besin takviyesi kullaniminin kansere karsi koruyucu etkisi olup olmadigina dair yeterli kanit bulunmamaktadir Fitoostrojenler Soya fistik ve nohut gibi diger baklagiller ile birlikte denen bir bilesik grubu icerir Soya izoflavon sinifina dahil edilen genistein ve diadzein denen iki bilesik barindirir ve bu bilesikler olarak siniflandirilir Fitoostrojenler memeli hayvanlarda ostrojeni taklit eden ozellikler gosterebilir Bu soyanin kadinlastirici etkileri olabilecegine dair endiseler dogurmaktadir Ancak dogal fitoostrojenler ostrojenin aksine ostrojen reseptorlerinde direkt agonist olarak etki etmek yerine olma SARM lar gibi ozelligi gosterirler Normal tuketim kosullari altinda soyanin bir bireyde fizyolojik degisikliklere yol acabilecegi dusunulmemektedir 2010 tarihli bir arastirma soya tuketiminin veya izoflavon takviyesi kullanmanin erkek bireylerin testosteron ve ostrojen oranlarinda bir degisiklige yol acmadigini ortaya koymustur Soya tuketimi ayrica sperm kalitesinde degisikliklere neden olmamaktadir Ek resimlerBitkinin bir cizimi Pek cok soya varyatesi bulunmaktadir Bir soya tarlasinda cift kanatli ucak ile bocek ilaclamasi Arjantin de bir soya tarlasiKaynakca Food Labeling Health Claims Soy Protein and Coronary Heart Disease Docket No 98P 0683 PDF Washington DC US Food and Drug Administration Federal Register Vol 64 No 206 26 Ekim 1999 5 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Kasim 2019 Hoffman Jay R Falvo Michael J 2004 PDF Journal of Sports Science and Medicine 3 3 ss 118 30 27 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2019 Protein Quality Evaluation Report of the Joint FAO WHO Expert Consultation Bethesda MD Food and Agriculture Organization of the United Nations Food and Nutrition Paper No 51 1989 ISBN 978 92 5 103097 4 National Soybean Research Laboratory 27 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2012 Obendorf l Ralph Suzanne Kosina 2011 Soybean Biochemistry Chemistry and Physiology intechopen com doi 10 5772 15110 ISBN 978 953 307 219 7 Shurtleff William Aoyagi Akiko 2013 History of Whole Dry Soybeans Used as Beans or Ground Mashed or Flaked 240 BCE to 2013 Lafayette California 950 pp Lee G A Crawford GW Liu L Sasaki Y Chen X 2011 Archaeological soybean Glycine max in East Asia does size matter PLoS ONE 6 e26720 Lee Gyoung Ah Crawford Gary W Liu Li Sasaki Yuka Chen Xuexiang 4 Kasim 2011 Archaeological Soybean Glycine max in East Asia Does Size Matter PLoS ONE 6 11 ss e26720 Bibcode 2011PLoSO 626720L doi 10 1371 journal pone 0026720 PMC 3208558 2 PMID 22073186 Stark Miriam T 2005 Archaeology of Asia Blackwell Studies in Global Archaeology Hoboken NJ Wiley Blackwell s 81 ISBN 978 1 4051 0213 1 19 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 The History of Agriculture By Britannica Educational Publishing p 48 Lee GA Crawford GW Liu L Sasaki Y Chen X 2011 Archaeological Soybean Glycine max in East Asia Does Size Matter PLOS ONE 6 11 ss e26720 Bibcode 2011PLoSO 626720L doi 10 1371 journal pone 0026720 PMC 3208558 2 PMID 22073186 Shurtleff William Aoyagi Akiko 2010 History of Soybeans and Soyfoods in Southeast Asia 1770 2010 Soy Info Center ISBN 978 1 928914 30 3 8 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 Shurtleff William Aoyagi Akiko 2010 History of Soybeans and Soyfoods in South Asia Indian Subcontinent 1656 2010 Soy Info Center ISBN 978 1 928914 31 0 18 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 Shurtleff W Aoyagi A 2015 History of Soybeans and Soyfoods in Italy 1597 2015 Lafayette California Soyinfo Center 618 pp 1 381 references 93 photos and illustrations Free online Shurtleff W Aoyagi A 2015 History of Soybeans and Soyfood in France 1665 2015 Lafayette California Soyinfo Center 1 202 pp 3 405 references 145 photos and illustrations Free online Roger Boerma PDF caes uga edu Georgia Soybean News s 5 23 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2019 a b 22 Kasim 2003 22 Kasim 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2019 Joe Schwarcz 2004 The Fly in the Ointment 63 Fascinating Commentaries on the Science of Everyday Life ECW Press s 193 ISBN 978 1 55022 621 8 29 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2013 Roth Matthew 2018 Magic Bean The Rise of Soy in America Lawrence KS University Press of Kansas ISBN 978 0 7006 2633 5 OCLC 1012618664 History of Soymilk and Dairy like Soymilk Products Soy Info Center 2007 2 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 Chronology of Tofu Worldwide 965 A D to 1929 Soy Info Center 2 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 History of Soybeans Soya Information about Soy and Soya Products 10 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2012 a b 1 Ekim 2018 19 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2019 Micronutrient Information Center Linus Pauling Institute Oregon State University Corvallis 2016 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2016 a b c Messina Mark 2010 Soybean isoflavone exposure does not have feminizing effects on men A critical examination of the clinical evidence Fertility and Sterility 93 7 ss 2095 2104 doi 10 1016 j fertnstert 2010 03 002 PMID 20378106 Oseni T Patel R Pyle J Jordan VC 2008 Selective Estrogen Receptor Modulators and Phytoestrogens Planta Med 74 13 ss 1656 65 doi 10 1055 s 0028 1088304 PMC 2587438 2 PMID 18843590 Mitchell Julie H Cawood Elizabeth Kinniburgh David Provan Anne Collins Andrew R Irvine D Stewart Haziran 2001 Effect of a Phytoestrogen Food Supplement on Reproductive Health in Normal Males Clinical Science 100 6 ss 613 18 doi 10 1042 CS20000212 PMID 11352776 Hamilton Reeves Jill M Vazquez Gabriela Duval Sue J Phipps William R Kurzer Mindy S Messina Mark J 2010 Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men Results of a meta analysis Fertility and Sterility 94 3 ss 997 1007 doi 10 1016 j fertnstert 2009 04 038 PMID 19524224 http www gidahareketi org Soyanin Karanlik Yuzu 1102 haberi aspx olu kirik baglanti Soya Yetistiriciligi Gida Tarim ve Hayvancilik Bakanligi Soya Meme Kanserini Tetikleyebilir NTVMSNBC 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Soyanin Iki Yuzu Zararli mi Yararli mi Dr Mehmet Oz 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilar