Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. Hattuşili (Hattušili)Hitit devletinin Eski Krallık dönemindeki başarılı krallarından biridir. Yaklaşık olarak MÖ 1650-1620 yıllarında hüküm sürdüğü düşünülmektedir.Hattuşa şehri I. Hattuşili tarafından Hitit başkenti haline getirilmiştir. Hitit sarayına kuzey Suriye şehirlerinden katipler getirterek Hititlerde yazılı arşivler oluşturulması geleneği de I. Hattuşili ile başlar.
| I. Hattuşili | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1650-1620 |
| Önce gelen | Labarna |
| Sonra gelen | I. Murşili |
| Eş(ler)i | Kaddusi |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
I. Hattuşili ile ilgili bilgiler Boğazköy'de bulunmuş çeşitli yazılı tabletlerden bilinmektedir. I. Hattuşili'nin yıllıkları olarak bilinen doküman Hattuşili'nin en az 5 yıllık bir dönemini kapsar. Ayrıca Hattuşili Bildirisi olarak bilinen dokümanda da Hattuşili'nin ölüm döşeğindeyken yerine torunu Murşili'yi kral olarak ataması ve Hitit meclisine verdiği öğütler anlatılmıştır.
Bir dokümanda Hattuşili kendisini "Büyük Kral, Tabarna, Hatti kralı, Kussarlı adam, ... Tavananna'nın erkek kardeşinin oğlu" şeklinde tanıtır. Buradan Hattuşili'nin soyunun tıpkı beylikler dönemindeki krallar Pithana ve Anitta gibi Kussara şehrinden geldiği anlaşılır. Bahsedilen Tavananna eğer bir önceki kral Labarna'nın kraliçesi olarak bilinen Tavananna ise, Hattuşili tahta kraliçe'nin yeğeni olarak geçmiştir. Normalde krallığın babadan oğula geçiyor olması Hattuşili'nin tahta çıkışının problemli olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Hititli katip tarafından "Hattuşili'nin yiğit faaliyetleri" şeklinde etiketlenmiş olan yıllıklarında beş yıl boyunca yaptığı seferler özetle şöyledir:
- 1. yıl: Sanahuitta şehrine sefer yapmış ama şehri yık(a)mamış, daha sonra kuzeydeki Zalpa şehrini ele geçirerek pek çok ganimet getirmiştir.
- 2. yıl: Alalah, Varsuva (veya Ursu), Ikakali ve Tashiniya şehirlerini ele geçirerek yıkmış ve sarayını ganimetle doldurmuştur.
- 3. yıl: Önce Batı Anadolu'daki Arzava topraklarına sefer yapmış, ancak arkasından Hurrilerin doğudan saldırısı üzerine Hatti topraklarında isyanlar başlayınca geri dönerek önce Nenassa, ardından Ulma (veya Ullama) ve Salliahsuwa ülkelerini yendikten sonra Hattuşa'ya dönmüştür.
- 4. yıl: Altı aylık bir kuşatmadan sonra Sanahuitta şehrini ele geçirmiş, daha sonra da Appaya, Taksanaya, Parmanna, Alha şehirlerini yenmiştir.
- 5. yıl: Zaruna ülkesini yenip yıktıktan sonra, Halep ile ittifak yapan Hassuwa'nın ordularını yenmiş ve Fırat nehrini geçerek Hassuwa ülkesini yağmalamıştır. Hassuwa ülkesinde çeşitli diğer şehirleri de ele geçirdiğini ve arasında 2 araba dolusu gümüşün de bulunduğu ganimetler ele geçirdiğini, başka şehirlerin de hediyeler gönderdiğini belirtmiştir. Hattuşili burada kendisini 3.ncü bin yılda Mezopotamya'da yaşamış ve sonraki devirlerde efsanevi bir üne kavuşan kral Sargon'a benzetir. Fırat nehrini onun gibi geçtiğini ama Sargon'un bir şey yap(a)madığı Hahha şehrini kendisinin yendiğini söylemiştir.
I. Hattuşili'nin kuzey Suriye'deki seferlerinde bazı şehir devletleriyle ittifaklar yaparak diğerlerina karşı savaştığı, Tikunani şehri kralı Tunip-Teşup ile yaptığı bir antlaşma metininden anlaşılmaktadır. Halep ve Alalah şehirlerini ele geçirerek o dönemin güçlü bir krallığı olan Yamhad ülkesini yıkmıştır.
Suriye seferleriyle bu bölgedeki şehirlerden Akatça bilen katipleri Hattuşa'ya getirtmiş ve Anadolu'da Asur kolonileri döneminde geçici bir süre kullanılan yazı kültürünün tekrar başlamasını sağlamıştır.
Başkentini yıllıklarda bahsedilen yıllardan daha önce Hattuşa'ya taşımış olmalıdır. Daha önceki merkez büyük ihtimalle Kussara şehridir. Hattuşili ismi 'Hattuşalı', 'Hattuşa şehrinden' manasına gelir. Dolayısıyla kral kendi ismini Hattuşili olarak Hattuşa şehrini aldıktan sonra değiştirmiş olmalıdır. Kimi dokümanlarda kendinden sadece Labarna (veya Tabarna) diye bahsediyor olması orijinal isminin selefi gibi Labarna olabileceği şeklinde yorumlanmıştır.
I. Hattuşili'nin eşi Kraliçe Kaddusi'dir. Hattuşili, hükümdarlığı sırasında önce oğlu Huzziya'yı daha sonra kızkardeşinin oğlu "genç" Labarna'yı veliaht olarak ilan etmiş ancak oğullarının ve kızlarının sadakatsizlikleri ve tahtı erkenden ele geçirmek için ayaklanmaları sebebiyle bunları azlederek, torunu Murşili'yi tahta aday göstermiştir. Murşili'ye şöyle nasihat verir:
"Bugüne kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi. Ama sen, Murşili, şimdi benim oğlumsun ve sen kabul etmelisin. Babanın sözünü dinle. Babanın sözünü dinlediğin sürece, ekmeği yemeye suyu içmeye devam edeceksin... Ben sana sözlerimi aktardım. Sözlerim ve bilgeliğim kalbine iyice yerleşsin diye bu tableti sana her ay okusunlar. Tebaamın ve soylularımın üzerinde adaletle hüküm sür."
Hattuşili henüz yaşı küçük olan Murşili'yi Panku'ya (Hitit ileri gelenlerinden oluşan meclis) emanet ederek onu korumalarını ve üç yıl sonra seferlere çıkarmaya başlamalarını söyler. Hattuşili büyük ihtimalle bu dokümanın yazılmasından kısa bir süre ölmüştür. Hattuşili'nin isteği doğrultusunda I. Murşili Hitit kralı olur.
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Notlar
- ^ Hititcedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçedeki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititce'de bu harfin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literatüre yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.
- ^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, T (2005) The Kingdom of the Hittites 2nd. ed.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ Bu tabletin etiketinde "Büyük Kral, Tabarna Kussara'da hastalandıgında" diye yazılıdır
- ^ Dokümanın İngilizce tercümesi: of Ḫattušili I
- ^ Tabarna veya Labarna Hitit kralları tarafından kullanılan bir unvandır ve ilk kral Labarna'dan kaynaklandığı düşünülmektedir.
- ^ Sonraki dönemlerde Tavananna ismi de, Labarna gibi, Hitit kraliçeleri tarafından kullanılan bir unvan hâline gelmiş, hatta direkt kraliçe manasında kullanılmıştır.
- ^ Dokümanın İngilizce tercümesinden özetlenmiştir. Tam metin için: (İngilizce) Beckman, G. (2003)"The Annals of Hattušili I" in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 219-22
- ^ Tahminen Ankara'nın kuzey batısındadır.
- ^ Bugünkü Hatay ili sınırları içindedir.
- ^ Kuzey Suriye'de olduğu tahmin edilmektedir.
- ^ Orta Anadoluda'dır ve şehrin savaşmadan teslim olduğunu belirtir.
- ^ Ancak Labarna sadece bir unvan da olabilir. Nispeten eski tarih kitaplarında II. Labarna diye bahsedilen kişinin ayrı bir kral değil, I. Hattuşili ile aynı kişi olduğu sonradan anlaşılmıştır.
- ^ "Ekmeği yemek ve suyu içmek", bereketli bir hayatın devam edeceği manasında kullanılan Hitit deyimidir.
- ^ Metinin İngilizcesinden uyarlanmıştır: Goedegebuure, P. (2003) "Bilingual Testament of Hattusili," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 222-28.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
(İngilizce) *I. Hattuşili'nin hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Hattusili Hattusili Hitit devletinin Eski Krallik donemindeki basarili krallarindan biridir Yaklasik olarak MO 1650 1620 yillarinda hukum surdugu dusunulmektedir Hattusa sehri I Hattusili tarafindan Hitit baskenti haline getirilmistir Hitit sarayina kuzey Suriye sehirlerinden katipler getirterek Hititlerde yazili arsivler olusturulmasi gelenegi de I Hattusili ile baslar I HattusiliHitit KraliHukum suresiMO 1650 1620Once gelenLabarnaSonra gelenI MursiliEs ler iKaddusiHitit krallari listesiHititler Donemler MO 23 yuzyil MO 12 yuzyil Orta kronoloji Hatti Krallari Beylikler Donemi PambaPithanaPiyustiAnittaEski Krallik MO 17 yuzyil MO 16 yuzyilLabarnaI HattusiliI MursiliI Hantili I Zidanta Ammuna I Huzziya TelepinuOrta Krallik MO 15 yuzyilAlluvamnaTahurvailiII HantiliII ZidantaII HuzziyaI MuvatalliYeni Buyuk Krallik Donemi MO 14 yuzyil MO 12 yuzyilI TuthaliyaI ArnuvandaII Hattusili II TuthaliyaGenc Tuthaliya I SuppiluliumaII ArnuvandaII MursiliII MuvatalliIII MursiliIII HattusiliIV TuthaliyaKurunta III ArnuvandaII SuppiluliumaHukumdarligiI Hattusili ile ilgili bilgiler Bogazkoy de bulunmus cesitli yazili tabletlerden bilinmektedir I Hattusili nin yilliklari olarak bilinen dokuman Hattusili nin en az 5 yillik bir donemini kapsar Ayrica Hattusili Bildirisi olarak bilinen dokumanda da Hattusili nin olum dosegindeyken yerine torunu Mursili yi kral olarak atamasi ve Hitit meclisine verdigi ogutler anlatilmistir Bir dokumanda Hattusili kendisini Buyuk Kral Tabarna Hatti krali Kussarli adam Tavananna nin erkek kardesinin oglu seklinde tanitir Buradan Hattusili nin soyunun tipki beylikler donemindeki krallar Pithana ve Anitta gibi Kussara sehrinden geldigi anlasilir Bahsedilen Tavananna eger bir onceki kral Labarna nin kralicesi olarak bilinen Tavananna ise Hattusili tahta kralice nin yegeni olarak gecmistir Normalde kralligin babadan ogula geciyor olmasi Hattusili nin tahta cikisinin problemli oldugu seklinde yorumlanabilir Hititli katip tarafindan Hattusili nin yigit faaliyetleri seklinde etiketlenmis olan yilliklarinda bes yil boyunca yaptigi seferler ozetle soyledir 1 yil Sanahuitta sehrine sefer yapmis ama sehri yik a mamis daha sonra kuzeydeki Zalpa sehrini ele gecirerek pek cok ganimet getirmistir 2 yil Alalah Varsuva veya Ursu Ikakali ve Tashiniya sehirlerini ele gecirerek yikmis ve sarayini ganimetle doldurmustur 3 yil Once Bati Anadolu daki Arzava topraklarina sefer yapmis ancak arkasindan Hurrilerin dogudan saldirisi uzerine Hatti topraklarinda isyanlar baslayinca geri donerek once Nenassa ardindan Ulma veya Ullama ve Salliahsuwa ulkelerini yendikten sonra Hattusa ya donmustur 4 yil Alti aylik bir kusatmadan sonra Sanahuitta sehrini ele gecirmis daha sonra da Appaya Taksanaya Parmanna Alha sehirlerini yenmistir 5 yil Zaruna ulkesini yenip yiktiktan sonra Halep ile ittifak yapan Hassuwa nin ordularini yenmis ve Firat nehrini gecerek Hassuwa ulkesini yagmalamistir Hassuwa ulkesinde cesitli diger sehirleri de ele gecirdigini ve arasinda 2 araba dolusu gumusun de bulundugu ganimetler ele gecirdigini baska sehirlerin de hediyeler gonderdigini belirtmistir Hattusili burada kendisini 3 ncu bin yilda Mezopotamya da yasamis ve sonraki devirlerde efsanevi bir une kavusan kral Sargon a benzetir Firat nehrini onun gibi gectigini ama Sargon un bir sey yap a madigi Hahha sehrini kendisinin yendigini soylemistir I Hattusili nin kuzey Suriye deki seferlerinde bazi sehir devletleriyle ittifaklar yaparak digerlerina karsi savastigi Tikunani sehri krali Tunip Tesup ile yaptigi bir antlasma metininden anlasilmaktadir Halep ve Alalah sehirlerini ele gecirerek o donemin guclu bir kralligi olan Yamhad ulkesini yikmistir Suriye seferleriyle bu bolgedeki sehirlerden Akatca bilen katipleri Hattusa ya getirtmis ve Anadolu da Asur kolonileri doneminde gecici bir sure kullanilan yazi kulturunun tekrar baslamasini saglamistir Baskentini yilliklarda bahsedilen yillardan daha once Hattusa ya tasimis olmalidir Daha onceki merkez buyuk ihtimalle Kussara sehridir Hattusili ismi Hattusali Hattusa sehrinden manasina gelir Dolayisiyla kral kendi ismini Hattusili olarak Hattusa sehrini aldiktan sonra degistirmis olmalidir Kimi dokumanlarda kendinden sadece Labarna veya Tabarna diye bahsediyor olmasi orijinal isminin selefi gibi Labarna olabilecegi seklinde yorumlanmistir I Hattusili nin esi Kralice Kaddusi dir Hattusili hukumdarligi sirasinda once oglu Huzziya yi daha sonra kizkardesinin oglu genc Labarna yi veliaht olarak ilan etmis ancak ogullarinin ve kizlarinin sadakatsizlikleri ve tahti erkenden ele gecirmek icin ayaklanmalari sebebiyle bunlari azlederek torunu Mursili yi tahta aday gostermistir Mursili ye soyle nasihat verir Bugune kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi Ama sen Mursili simdi benim oglumsun ve sen kabul etmelisin Babanin sozunu dinle Babanin sozunu dinledigin surece ekmegi yemeye suyu icmeye devam edeceksin Ben sana sozlerimi aktardim Sozlerim ve bilgeligim kalbine iyice yerlessin diye bu tableti sana her ay okusunlar Tebaamin ve soylularimin uzerinde adaletle hukum sur Hattusili henuz yasi kucuk olan Mursili yi Panku ya Hitit ileri gelenlerinden olusan meclis emanet ederek onu korumalarini ve uc yil sonra seferlere cikarmaya baslamalarini soyler Hattusili buyuk ihtimalle bu dokumanin yazilmasindan kisa bir sure olmustur Hattusili nin istegi dogrultusunda I Mursili Hitit krali olur KaynakcaBrandau B amp Schickert H 2003 Hititler Ankara Arkadas Yayinlari Ingilizce Bryce T 2005 Kingdom of the Hittites 2nd Edition Oxford Oxford University Press Almanca Klengel H 1999 Geschichte des hethitischen Reichs Leiden Brill Notlar Hititcedeki s harfinin nasil okundugu uzun sure tartisma konusu olmus Akadca da bu harf Turkcedeki s gibi okundugundan ilk yillarda bu sekilde kabul edilmistir Bugunku yaygin gorus Hititce de bu harfin s seklinde okundugudur ancak Hattusili Mursili Suppiluliuma Hattusa gibi isimler Turkce literature yaygin olarak yerlestiginden bu sekilde birakilmistir Bu tarihler takribidir ve orta kronolojiye dayanmaktadir Ingilizce Bryce T 2005 The Kingdom of the Hittites 2nd ed Hitit krallarinin uzun orta ve kisa kronolojiye gore karsilastirmali bir listesi icin Alpaslan M 2009 Hititolojiye Giris s 155 Bu tabletin etiketinde Buyuk Kral Tabarna Kussara da hastalandiginda diye yazilidir Dokumanin Ingilizce tercumesi of Ḫattusili I Tabarna veya Labarna Hitit krallari tarafindan kullanilan bir unvandir ve ilk kral Labarna dan kaynaklandigi dusunulmektedir Sonraki donemlerde Tavananna ismi de Labarna gibi Hitit kraliceleri tarafindan kullanilan bir unvan haline gelmis hatta direkt kralice manasinda kullanilmistir Dokumanin Ingilizce tercumesinden ozetlenmistir Tam metin icin Ingilizce Beckman G 2003 The Annals of Hattusili I in The Ancient Near East Historical Sources in Translation ed M Chavalas Blackwell s 219 22 Tahminen Ankara nin kuzey batisindadir Bugunku Hatay ili sinirlari icindedir Kuzey Suriye de oldugu tahmin edilmektedir Orta Anadoluda dir ve sehrin savasmadan teslim oldugunu belirtir Ancak Labarna sadece bir unvan da olabilir Nispeten eski tarih kitaplarinda II Labarna diye bahsedilen kisinin ayri bir kral degil I Hattusili ile ayni kisi oldugu sonradan anlasilmistir Ekmegi yemek ve suyu icmek bereketli bir hayatin devam edecegi manasinda kullanilan Hitit deyimidir Metinin Ingilizcesinden uyarlanmistir Goedegebuure P 2003 Bilingual Testament of Hattusili in The Ancient Near East Historical Sources in Translation ed M Chavalas Blackwell s 222 28 Ayrica bakinizHitit krallari listesi Hitit ImparatorluguDis baglantilar Ingilizce I Hattusili nin hukumdarligi10 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde