Peru ispanyolca Keçuvaca Piruw Aymara Piruw ya da resmî adıyla Peru Cumhuriyeti ispanyolca Quechua Piruw Mama Llaqta

Peru, (İspanyolca: , Keçuvaca: Piruw, Aymara: Piruw) ya da resmî adıyla Peru Cumhuriyeti (İspanyolca , Quechua: Piruw Mama Llaqta, Aymara: Piruw Suyu) Güney Amerika'nın batısında bir ülkedir. Kuzeyde Ekvador ve Kolombiya, doğuda Brezilya, güneydoğuda Bolivya, güneyde Şili ve batıda Büyük Okyanus'la sınırlıdır.

Peru

República del Perú (İspanyolca)

Peru Cumhuriyeti

Bayrak

Arma

Millî marş
"Himno Nacional del Perú" (İspanyolca)
"Peru Ulusal Marşı"

Gran Sello del Estado

(İspanyolca)
"Great Seal of the State"

Başkent

ve en büyük şehir

Lima
12°3′G 77°2′B / 12.050°G 77.033°B

Resmî dil(ler)

İspanyolca

Etnik gruplar

Demonim

Perulu

Hükûmet

Üniter devlet Başkanlık sistemi
Anayasal cumhuriyet

• Başkan	Dina Boluarte
• Başbakan	Gustavo Adrianzén
• Kongre başkanı

Tarihçe

• İlan	28 Temmuz 1821
• Tanınma	9 Aralık 1824
• Anayasa'nın Kabulü	14 Ağustos 1879

Yüzölçümü

• Toplam

1.285.216 km² (19.)

• Su (%)

0,41

Nüfus

• 2020 tahminî

32.824.358 (44..)

• 2017 sayımı

31.237.385

• Yoğunluk

23/km² (198.)

GSYİH (SAGP)

2020 tahminî

• Toplam

385,719 milyar $ (47.)

• Kişi başına

11.516 $ (103..)

GSYİH (nominal)

2020 tahminî

• Toplam

195,761 milyar $ (49.)

• Kişi başına

5.845 $ (86.)

Gini (2017)

▼ 43.3
orta

İGE (2019)

0.777
yüksek · 79.

Para birimi

Nuevo Sol (PEN)

Zaman dilimi

UTC-5

• Yaz (YSU)

UTC-5

Trafik akışı

sağ

Telefon kodu

+51

ISO 3166 kodu

İnternet alan adı

.pe

Coğrafya

Konum

Peru, kuzeyde Ekvador ve Kolombiya, doğuda Brezilya, güneydoğuda Bolivya, güneyde Şili ve batıda Büyük Okyanus ile sınırlı bir coğrafyada yer alır.

Tabii bölgeler

Peru tamamen değişik iklim bölgelerine sahiptir.

Costa (Kıyı) – Ülkenin yaklaşık %11'i
Sierra (Andlar, Yüksek kesimler) – Ülkenin yaklaşık %15'i
Selva (Yağmur Ormanı) ve Montaña (Sis Ormanı) – Ülkenin yaklaşık %64'ü

Costa

Costa Humboldt Akıntısı'nın etkisi altında olup, tarımın sadece Andlar'dan gelen nehirler boyunca ve nehir vahalarında mümkün olduğu, geniş ölçüde bir kıyı çölüdür.

Peru'nun güneyinde, Şili sınırında dünyanın en kurak çölü olan Atacama Çölü başlar. Costa'nın güney kısımlarında başkent Lima'ya kadar olan kesimde, yani kıyı şeridinin yaklaşık yarısında, yıl boyunca olan yağmur düşüşü sıra dışı ölçüde enderdir.

Lima'nın kuzeyinde zemin kalitesi ve yağmur düşüşü biraz artar ki böylelikle tarım imkânı nehir vahalarının dışında da mümkün olur. Sıcaklık kışın 12 °C ve yazın 35 °C arasında oynar.

Lima'nın yanında kıyıdaki büyük şehirler (kuzeyden güneye) , Sullana, Piura, Chiclayo, , , , , Ica ve Nazca'dır.

Sierra

İnce kıyı bölgesinin ardında Sierra başlar. Burası, uzun vadilerle kesintiye uğrayan (İspanyolca: callejón veya valle) Andların çok sayıda dağ sırasından oluşur. Bütün Andlar bölgesinde tipik olan, derin kesimli vadiler (Kanyonlar) ve dağ zincirlerinde büyük nehirlerle oluşan doğu ve batı yakasındaki aralıklardır (İspanyolca: Pongo).

Andlar'daki tipik kesit, kendini merkezi bölge 'da gösterir. Batıdan doğuya „Kara Kordiller“ 'ini (, yaklaşık 5.000 m kadar) (3.000 m civarında) takip eder. Sonraki dağ sırası "Beyaz Kordiller" 'dir (). Burada Peru'nun en yüksek dağı Huascarán (6.768 m) bulunur. Doğu istikametine devam ederek uzanır (Amazonlar'ın bir kaynak nehri olan ile beraber). Sonrasında diğer dağ zincirleri ile devam eder.

En yüksek dağlar, Nevado Huascarán (6.768 m), Yerupajá (6.634 m), Coropuna (6.425 m), (6.310 m), (6.075 m) ve yanardağ Misti'dir (5.822 m).

Ülkenin kuzeyinde Andlar kar sınırına ulaşmaz ve bitki örtüsü çok zenginken ( İklim Zonu), orta bölgelerde kendini çok dik, kısmen geniş vadiler ve sürekli kar ve buzullarla kaplı yüksek dağlar olarak gösterir. Peru'nun orta güneyinde (Başkent Lima'nın enleminden itibaren) tabiat kendisini 3.000 ve 4.000 metre aralığında tepelik olarak gösterir. 5.000 m'den yüksek dikkat çekici karla kaplı masif dağ sayısı azdır.

Bu enlemden güneye doğru, kısmen aktif olan konik volkan Ubinas sahne alırken, beraberinde daha az dik olan dağ sıraları ve bunların arasında kalan tepelik yüksek plato görüntüsüne sahip And Dağları zincirleri, kuvvetli ölçüde yayılım gösterir. Ülkenin güneyinde (Arequipa, , ve Bölgeleri'nde) özellikle yüksek platonun belli ölçüde düz kısmı kendini gösterir. Burafa, tipik görüntüsünü Titikaka Gölü çevresinde alan, Altiplano adı verilen plato oluşur.

Ortalama yıllık ısı derecesi 3.300 m yükseklikte 11 °C'dir. Bazen, yağmur bakımından fakir bölgelerde Ekim'den Nisan'a kadar kuvvetli yağışlar beklenebilir. Bu bölgedeki büyük şehirler (kuzeyden güneye) Cajamarca, Huaraz, , Huancayo, Ayacucho, Cusco, ve Arequipa'dur.

Cusco yakınlarında efsanevi İnka şehir harabesi Machu Picchu bulunur.

Selva

Andlar'ın doğusunda Yağmur Ormanları bölgesi „Selva“ başlar. Ilıman iklimin hüküm sürdüğü tropik dağ ormanı mevcut olduğundan burada geçiş yumuşak olur.

Isı farklılıklarının az olduğu bölgelerde yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 26 °C olup, yıllık yağış miktarı 3.800 mm'ye ulaşır. Burada, Brezilya'ya doğru Amazon Havzası'ndan akan Amazonların diğer kaynak nehirleri doğar.

Peru, yağmur ormanları sık ve neredeyse balta girmemiştir. And Dağları'ndan çıkarak geniş kıvrımlarla Amazonlar'a akan nehirler, orman derinliklerinden geçen tek ulaşım damarlarıdır.

Bu bölgenin büyük ve turizm için önemli olan şehirleri Iquitos ve 'dur. Iquitos'a Lima'dan kara yolu ile ulaşmak mümkün olmayıp, ulaşım uçak ya da vapurlarla olur. Puerto Maldonado'ya uçak (1 ½ saat Lima; ½ saat Cuzco), vapur ya da kara vasıtasıyla ulaşılabilir. Bölgedeki diğer büyük şehirler (kuzeyden güneye) , ve Pucallpa'dir.

Akarsular

Peru'nun önemli nehirleri Amazon Nehri ve onun kaynak nehirleri olan , , ve ile Amazonlar'ın yan kolları olan , Putumayo ve 'dur.

Peru'nun en büyük ve en önemli gölleri ise And Dağları arasındaki Titikaka Gölü ile Lago Junín'dir.

Flora ve fauna

Peru'nun florası çok değişken ve çok yüzlüdür. Kurak ve kumlu kıyı düzlüklerde sadece az miktar otlar ve çalılar büyür. Buna karşın yağmur ormanları bölgesinde büyük bir bitki bolluğu bulunur. Bu bitki örtüsünün başlıca temsilcileri kauçuk, , vanilya bitkileridir. Yüksek dağlık kesimde doğa şartları sebebiyle az bitki çeşitliliği mevcuttur. Burada başlıca olarak, kaktüsler, gibi kurak bölge bitkileri () vardır.

Peru'nun hayvan dünyası da aynı şekilde florası gibi çok çeşitlilik sunar. Sahil düzlüklerinde ve sahil önlerindeki adaların kıyılarında martılar, ötleğenler, akrepler, yüzgeçayaklılar ve penguenler yaşar. Peru'nun sahil sularında başlıca olarak sardalyalar, istakozlar ve uskumrular bulunur. Doğuda bereketli bölgelerdeki hayvanlar örneğin armadillo, timsahlar, jaguarlar, pumalar ve flamingolardır. Peru'nun millî hayvanı (Rupicola peruviana) 'nda bulunur.

Yönetsel yapılanma ve şehirler

Peru, 26 bölüme (Departamentos), 195 eyalete (Provincias) ve 1.828 mıntıkaya (Distritos) ayrılmıştır. Ülkenin 2002 yılındaki bölgeselleşmesinden beri departamentolar, seçili organları olan özerk idarî birimlerdir. Ülke çapında ilk bölgesel seçimler Kasım 2002 tarihinde gerçekleşmiştir. Ülkenin bölgelere (Regiones) ayrılması da planlanmış olmakla birlikte, 30 Ekim 2005 tarihindeki referandumda, 16 depertamentonun halkının %78'i 5 bölgede (Norte, Nor Centro Oriente, Ica-Huancavelica-Ayacucho, Cusco-Apurímac ve Arequipa-Puno-Tacna) bir araya gelmeye karşı olduğunu beyan etmiştir.

Büyük
Okyanus

Ekvador

Kolombiya

Brezilya

Bolivya

Şili

Bölgeler:

1 -
2 -
3 -
4 - Arequipa
5 - Ayacucho
6 - Cajamarca
7 - Callao
8 - Cusco
9 -
10 -
11 - Ica
12 -
13 -

14 -
15 -
16 - Lima
17 - Loreto
18 -
19 -
20 - Pasco
21 - Piura
22 -
23 -
24 -
25 -
26 -

Peru'nun büyük şehirleri şunlardır: Lima (7.363.069 nüf.), Trujillo (861.044), Arequipa (860.000), Callao (824.329), Chiclayo (634.600) ve Iquitos (400.000).

Ayrıca bakınız: Peru'daki şehirler listesi

Nüfus

30 milyon civarında nüfusu olan Peru, Bolivya ve Guatemala'nın yanında nüfus çoğunluğu Kızılderili halkın olduğu üç ülkeden biridir. Nüfusun yüzde 45'i kızılderili kökenlidir. Bunlar ağırlıklı olarak Quechua (% 40) ve Aymará (% 5) konuşan halklara aittir. % 37 melez olan halkın, % 15 kadarı , geri kalan % 3 ise kısmen Afrika kısmen ise Asya kökenlidir.

Kırsal kesimden kaçış ile oluşan ve nüfusun yaklaşık üçte birinin yoğunlaştığı başkente olan, yüksek sayıdaki göç, beraberinde büyük sosyal problemler getirir. Yerli halkın hatırı sayılır bir kesmi Lima'da, yoksulluk sınırının altında ya da kıyısında yaşar. Etnik kültürlerin zıtlıkları ve sosyo-politik eşitsizlik sebebiyle, halkın yetersiz geçim ve temin şartları meydana gelir. Bunu, temel ihtiyaç maddelerinin ithalatı ve döviz harcamaları takip eder.

İki buçuk milyon Perulu sürekli olarak göçmen vaziyette başta ABD, Avrupa ve Japonya olmak üzere yurtdışında yaşar.

Metropol alanlarda

Tarihçe

Peru bin yıllar boyunca Pre-İnka kültürüne sahip olan bir ülkedir. İlk göç eden yerleşimciler, MÖ 20.000 ile 10.000 yıllarına kadar bugünkü Peru'nun olduğu bölgeye gelmişlerdir. MÖ 4000 yıllarında tarla kurmaya ve hayvan yetiştirmeye başlarlar. Bugün hâlen daha ayırt edilebilen en eski kültür, MÖ 800 ile MÖ 300 yıllarına kadar var olmuş olan 'dır. Titikaka Gölü çevresinde MÖ 1. yüzyıldan itibaren MS 1000 yılına kadar Tiahuanaco kültürü oluşur. Sahilde, And nehirlerinin sulak alanlarında MS ilk binyılda Bölgesi civarında Mochica gibi farklı kültürler oluşur. İnka Krallığı'ndan önce, gelişmiş şehir kültürü olan Chimú'nun başkenti 'dı.

İnka Krallığı 1200 civarında oluşur ve 1532'ye kadar bugünkü Kolombiya, Ekvador, Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili'nin büyük kısmına genişler. Peru'nun yüksek platosunda bulunan Cusco şehri İnka Krallığı'nın başkentidir.

İspanyollar 1532'den itibaren bu ülkeyi fethederler ve İspanya Krallığı adına Peru Valiliği'ni kurarlar ki bu valilik, zirvesine ulaştığında bugünkü Panama'dan, kıtanın en güney noktasına kadar ulaşmıştır.

1821'de ülke José de San Martín ve Simón Bolívar tarafından kurtarılır ve bağımsızlığını kazanır. Bununla birlikte isyanlar ve iç savaşlar modern bir devletin gelişmesine engel olurlar.

Bugünkü Peru millî arması 25 Şubat 1825'te millî kongrenin kanunuyla kabul edilir. Çizimi parlamenter aittir.

1879'da Tarapaca civarında Şili ve Peru arasındaki deniz muharebesi

1879 yılında Güherçile Savaşı patlak verir. Şili ve Bolivya bağımsızlıklarını ilan ettikleri zamandan beri Antofagasta üzerinde tartışma halindedirler. Peru tartışmalı bölgede çok sayıda guano ve maden şirketine sahiptir. Bolivya Peru'ya birlik olma halinde Antofagasta'da ekonomik ayrıcalıklar teklif eder. Ayrıca Peru, İspanyol valiliğinin kolonyal zamanında devraldığı politik ve ekonomik öncelikli pozisyonunun, Güney Pasifik'te Şili tarafından tehlikede olduğunu görmektedir.

1874'te Şili'ye karşı Bolivya ile beraber gizli bir pakt kurulur. Bu pakt yine de Şili'nin zaferine engel olamaz. Bolivya kaybedilen çok sayıdaki muhaarebeden sonra 1880 yılında savaştan çekilir ve Antofagasta Bölgesi üzerindeki hak iddiasından tamamen vazgeçer. Şili bu arada kuzeye doğru ilerleyerek Peru bölgesi Tarapacá'a girmiş ve Peru'ya ateşkes ve barış antlaşması teklif etmiştir. Peru yine de Tarapacá'yı Şili'ye bırakmayı reddeder. Şili takip eden yıllarda yeni bir savaş başlatarak, 1881'de Peru ordularını tahrip ettikten sonra Başkent Lima'ya girer. Resmî hükûmet lağvedilerek, Şilili General Patricio Lynch ülke valisi olarak tayin edilir. Bununla birlikte, ve gibi bazı Perulu generaller kurtularak; Doğu ve Kuzey Sierra'da, başarısı şüpheli organize bir gerilla savaşı yürütmeye çalışırlar. Caceres son bir kurtuluş mücadelesinde bulunmak için Temmuz 1883'te 1500 kişilik konvansiyonel bir bölük kurmayı başarır. Kuşkusuz Şilili Albay Alejandro Gorostiaga 'de son umutları yıkar. Savaş kesin olarak kaybedilmiştir. Ekim 1883'te Ancon Antlaşması ile savaşa son verilerek Tarapaca ve Şili'ye bırakılır ve Şili Ordusu Peru'dan çekilir.

1968'de altındaki bir askeri cunta kansız bir darbe ile hükûmeti devralarak, toprak ve ekonomik reformlarla sosyal bir sistem getirmeğe çalışır. General Velasco 1975'te General Francisco Morales Bermúdez tarafından düşürülürülerek, yeniden müteşebbis yanlısı bir yön izlenir. 1980'de, 1968 yılında düşürülen seçilmiş başkan olarak yönetimi devralır ve yeniden iktidara gelir. Terry, devletleştirilen şirketleri tekrar özel teşebbüse devreder.

1980'li yıllarda sol yanlısı gerilla örgütü Aydınlık Yol („Sendero Luminoso“) hükûmete karşı silahlı bir savaş başlatır. Her iki taraf da, sivil halka karşı kendi taraflarına disipline etmek için, acımasız bir harekât yürütür. Aydınlık Yol'un faaliyetleri 1990'lı yıllara kadar devam eder. Ülkenin diğer sol gerilla hareketi sivil halka karşı şiddeti reddeder.

Siyaset

Hükûmet, temsili özellik taşıyan, merkezi olmayan ve kuvvetler ayrılığı prensibine göre yapılanmıştır. Devletin öncelikli ilgi alanı ülke güvenliğinin savunulması, halkın güvenlik tehdidinin korunması ve genel refahın tesis edilmesidir. Bununla birlikte dış iktisadi başarılara rağmen, politik, sosyal ve ekonomik problemler mevcuttur.

Politik reformlar henüz tam olarak sağlam değildir

Peru 1980'den beri Başkanlık Cumhuriyeti olarak tanımlanmasına rağmen demokratikleşme süreci şu ana kadar çok az sağlam bir yapıya oturur. Bu yüzden uluslararası insan hakları yardım kuruluşları, 2000 yılındaki seçim kampanyasında hatırı sayılır ölçüde düzensizlikler tespit etmiştir. Seçim kampanyalarında vergi gelirleri kullanılmış ve askerler seçim yerlerinde yalnızca tarafsız gözlemci olarak bulunmamışlardır. Bundan başka, gayret edilen ülkenin merkezkaç- bölgesel yönetim anlayışı, şu ana kadar filizlenmekten öteye gidememiştir. Ayrıca devlet gelirleri hâlen başkent Lima'ya akmakta ve buradaki devlet organizasyonları vasıtasıyla tek tek komünlere pay edilmektedir. Gayret edilen yerelleşme ile devlet, merkezi yönetimin terk edilmesinin ve yerel bağımsızlığın, ülkenin ekonomik gelişiminde pozitif etkisi olacağı vaadinde bulunur.

Başkanın görevleri

1993 Anayasası'na göre, her beş yılda bir halk tarafından bir devlet başkanı seçilir ve başkanın bir daha seçilme hakkı yoktur. Temmuz 2006 tarihine kadar devlet başkanı partisinden olmuş, kendisinden sonra bu makama Alan García seçilmiştir. 2021 yılı Temmuz ayı itibarıyla devlet başkanı Pedro Castillo'dur. Başkanın geniş görev alanında, devletin içeride ve dışarıda temsil edilmesi, genel hükûmet politikasının yürütülmesi, başkanlık ve kongre seçiminin çağrısının yapılması ve kanun ile anayasanın gözetilmesi vardır.

Ülkedeki baskı grupları

Platoların büyük toprak sahipleri ve sahilin asker sahibi Peru elitleri, yüzyıllar boyunca ülkeyi oligarşik şekilde yönetmiştir. 1969 yılındaki General Juan Velasco Alvarado'nun toprak reformu ile bu kişilerin iktidar kaynakları ellerinden alınır. Daha sonraki yıllarda oluşan yeni baskı grupları, endüstri ve finans faaliyetlerinde yoğunlaşmışlardır. Büyük kısmı Avrupa kökenli olan bu gruplar devletin korumacılığıyla yaşamışlardır. Alberto Fujimori'nin politika sahnesine çıkması ve ülke topraklarında neoliberal ekonomik politikayı yerleştirmesi, iktidar bloklarını yeni yapılanmaya götürmüştür. Bazı gruplar ağırlıklarını kaybederken sahneye yeni yarışmacı ruha sahip gruplar çıkmıştır. Günümüzde ekonomi ve politika üzerinde güçlü bir etki oynayan on ekonomik grup mevcuttur.

Alt yapı

Ülke için en önemli ulaşım yolları Panamerikan Karayolu ve Kuzey Amerika'ya, Doğu Asya'ya ve Avrupa'ya olan deniz yollarıdır. Peru 3.462 km'lik demiryolu hattına sahip olup, ülkede 72.900 km uzunluğunda karayolu ve 234 havaalanı mevcuttur. Andlar'ın olağanüstü büyük ölçüde yükseklik farklılıkları, en başta batı-doğu ekseni boyunca, büyük altyapı sorunları doğurur. Bu durumun kendisini gösterdiği en belirgin alan, düşük orandaki, kaplanmış otomobil yollarıdır. 9.331 km'lik bu pay, toplam yolların sadece % 13'ünü oluşturur. Bu durum, çok az yerleşim olan Selva Bölgesi'nin ikincil ve önemsiz karakterini daha da kuvvetlendirir. Bu bölgede yaşayan kırsal halk, sahil kesiminin ekonomik hareketliliğinden bir kâr elde edemez.

Ekonomi

Pazar ekonomisi

Peru'da son yıllarda giderek artan, kısıtlamaların kalktığı ve özelleştirmelerin olduğu bir pazar ekonomisi vardır. Bu durum, başta Kuzey Amerika holdinglerinin ve Avrupa firmalarının pazara egemen olması sonucunu doğurmuştur. Kısmen pazarda monopol tarzda yapılanma vardır. Bu konuda, İspanyol firmalarının telekomünikasyon alanındaki egemen konumları örnek olarak verilebilir.

12 Nisan 2006 tarihinde Peru ABD ile serbest ticaret sözleşmesi imzalar.

Ülke, başta altın ve bakır olmak üzere zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Bu madenler uluslararası şirketler tarafından işlenerek ihraç edilir. İlaveten balıkçılık ve tarım önemli bir rol oynar. Şeker kamışının yanında çok miktarda kahve ihraç edilir. Bu ürünler başlıca olarak batıda, sadece suni sulama ile tarımın yapıldığı, yerleşim olan bölgelerde yetiştirilir. Buna karşın Selva'nın büyük bölgeleri tarımsal olarak pek fazla kullanılmaz. Burada daha çok servet ekonomisi yürütülür.

Endüstri, başta Lima olmak üzere sahilde yoğunlaşmıştır. Geri kalan bölgeler yeraltı kaynakları dışında ikincil konumdadır.

Başta ülkenin doğusundaki Yağmur Ormanları olmak üzere, çok miktarda el değmemiş bir tabiat olduğundan, ekolojik turizm çok şey sunar. Andlar, Huaraz, Cusco ve Machu Picchu'da gezi imkânı sunar ki Machu Picchu Güney Amerika'nın en sevilen arkeolojik yerlerinden biridir. Aynı şekilde Titikaka Gölü'de turistler için bir zirve noktasıdır.

Ülke yoğun bir karayolu ağı ile iyi bir şekilde örülmüş olsa da, en önemli trafik rotalarının kör noktalarında kalan yolların çoğu asfalt değildir. Dağların konumları ve uzun mesafeler seyahatleri güçleştiren faktörlerdir.

Kayıt dışı Ekonomi

Peru'da kayıt dışı ekonomi göze çarpar. Yasa dışı ekonominin en önemli öğesi koka ağacıdır. Bu bitkinin yaprakları başta yerli halka zevk ve tamamlayıcı besin olarak hizmet eder. Zira bu bitkinin çiğnenmesi açlık, yorgunluk, soğuk ve yükseklik hastalığı duygularını bastırır.

Bu bitkinin ekim alanı yaklaşık 121.000 hek. tutar. Uyuşturucu ile mücadele ulusal makamı DEVIDA'nın (Comisión Nacional para el Desarrollo y Vida sin Drogas) verilerine göre, Peru'da 2004 yılında 110.000 ton koka yaprağı hasat edilmiştir. Bununla Peru, dünya çapında koka hasatında % 30 pay alır (2005) ve % 54 paya sahip Kolombiya'nın arkasında, % 16'lık payı olan Bolivya'nın önünde, 2. sırada yer alır. Koka ekiminin yaklaşık % 85'i yasa dışı üretimde kullanılır. Yasadışı ihracattan elde edilen gelir, yasal olanı fazlası ile geçer.^[]

Kültür

Kültürel yaşam bilhassa az sayıda büyük şehirde yoğunlaşmış olup, bunların başında başkent Lima gelir. Bugün kültürel yapının geniş alanında, İspanyol işgalcilerin getirmiş olduğu kültürün ve onların temsil ettiği dinin izleri vardır.

Nazca Çizgileri
Uros, Titikaka
Bir şaman
Ayacucho'da bir çiçek satıcısı kadın, buradaki Quechua halkın tipik kıyafeti ile görülüyor

Din

Pre-Kolombiyan zamanından kalma birçok dini gelenek Peru'da hala canlı olup, bu gelenekler başta kırsal bölgelerde olmak üzere yaşatılır. Alçak kesimde yaşayanların büyük bölümünün kökeni doğa dinlerinden gelir. Gaz ve petrol firmalarının varlıkları dolayısıyla giderek artan medeniyet, bu insanları kaçınılmaz olarak eski dinleri ve medeniyetlerinin bereketi arasında ikilemde bırakır.

Peru halkının yaklaşık % 90 ile % 95 kadarı Katoliktir. Bu, İspanyol işgalcilerin misyoner çalışmalarının (kısmen zorlama ile) ve bağımsızlıktan sonra yine Peru'nun ABD'nin Almanya'nın misyoner gruplarının, yürüttüğü çalışmaların sonucudur. Katolik Hristiyan gelenekler, Hristiyanlık öncesi devrin eski gelenekleri ile karışmıştır (senkretizm). Bu durum özellikle dini bayramlarda kendini gösterir.

Birçok Latin Amerika ülkesinde olduğu gibi Peru'da da son birkaç yıldır, evangelik ve karizmatik kiliseler ve Yedinci Gün Adventistleri, , Yehova'nın Şahitleri ve Mormonlar gibi inanç cemaatleri yaşamaktadır. Bunlar finansal olarak kısmen ABD tarafından desteklenirler. Aktif olarak çalışan bu cemaatler bazen agresif olarak üye kazanma kampanyası yürütürler.

Sanat

Edebiyat

Tahminen Peru edebiyatının en eski eseri Ollantay'dır. Bu eser bir drama olup, İnkalardan gelmiş ve Quechua Dili'nde yazılmıştır.

19. yüzyılda, kurgu ve hikâyelerin canlandırıldığı bir edebiyat çeşitlemesi olan Tradicionesi ortaya koymuştur. 'ın romanlarında en başta İnka kültürünün izleri görülür. Şair César Vallejo 20. yüzyılda alışılmışın dışında eserler yazmıştır. Vallejo'nun özellikle ilk olarak 1922 yılında yayınlanan Trilce adlı eseri ünlüdür. 20. yüzyılın diğer önemli Perulu yazarları , , , , ve Mario Vargas Llosa'dır.

Müzik

Müzik Peru kültürünün önemli bir parçasıdır. Quena (And flütü olarak da adlandırılır)), Panflüt (Zampoña veya Sicu), ve klasik gitar çok yaygındır.

Peru'nun en ünlü parçası El Condor Pasa bir Daniel Alomía Robles bestesi olup (1913), aralarında Simon and Garfunkel'ınkinin de bulunduğu çok sayıda cover versiyonları sayesinde dünya çapında sevilmiştir. Peru'nun kuzey sahilinde dansı popülerdir. Geleneksel müzik türlerinin yanında rock müziği de 50'li yıllardan beri çok popülerdir. , Peru Pop/Rockband'ı için bir örnek teşkil eder. Şu an en sevilen Peru Metal/Grunge/Punk/Rock grupları Ni Voz Ni Voto, Por Hablar, Leuzemia ve La Sarita'dır.

En ünlü müzisyenler ve şarkıcılar örnek olarak , Yma Sumac, , , , , , , ve 'dur.

Yeni dönem sanatçılarından yaylı çalgılar'da Blu Quartet Faridde Caparo ve pop/rock türünde Charlie Parra Del Riego'dur. İkili aynı zamanda violonsel ve elektro gitar ile klasik müzik ve rock parçaları cover yapmaktadır.

Film

20'li ve 30'lu yıllarda Ricardo Villarán gibi yönetmenler tarafından birkaç sessiz ve siyah-beyaz film yaratılmış, ama bu filmler sınır ötesinde genelde seyirci bulamamıştır. 20. yüzyılın geri kalanında Peru filmleri çok az dikkat çeker.

, Peru'nun en önemli modern film yönetmeni olarak kabul edilir. 1991'de drama filmi Lima üzerinde gökyüzü ile ödülünü kazanır. Onun edebi filmi No se lo digas a nadie, uluslararası film festivallerinde başarılı olur.

Werner Herzog'un filmleri Fitzcarraldo ve Aguirre, der Zorn Gottes, Peru'da çekilmiştir.

Damak tadı ve mutfak

Peru mutfağı tam anlamıyla çok yönlü olarak kabul edilir. Sahil, plato ve yağmur ormanları arasındaki coğrafi farklılıklar ve buna bağlı Peru'nun Pre-Kolombiyan sakinlerinin beslenme gelenekleri, İspanyol istilacıların kısmen Araplar'dan etkileniş mutfaklarıyla birleşir. 19. yüzyılın ortalarında Çinli göçmenler dolayısıyla, özel bir Çin-Peru mutfağı oluşur (). Siyah kölelerden Afrika elementleri de Peru mutfağına getirilir.

Tipik yemekleri şunlardır.

(taze çiğ balık veya deniz ürünlerinden bir yemek. Ender olarak etten yapılarak, limon suyu ve ekşi soğan ile marine edilerek servis yapılır.)
(şişte ızgara sığır kalbi)
(tavuklu pilav) ve Arroz con Pato (ördekli pilav)
Ají de gallina (hafif acılı, kremli Chili-soslu tavuk eti)
Rocoto Relleno (sığır eti ile doldurulmuş paprika biberi)
Estofado (et, patates, mısır ve havuç ile yapılan acı peynir-paprika soslu güveç.)
Papa a la huancaina (acılı peynir soslu patates dilimleri)
Carapulcra (kurutulmuş patates ve etten güveç)
Albondigas (et topları)
(Quechua „güveç“, toprak güveçte hazırlanmış et ve sebze)
Chicharrón de Chancho (kalın yağ derisi olan kavrulmuş domuz eti)
Lomo Saltado (soğan ve paprika ile kızartılmış sığır dilimleri)
Chupe de Camarones (karides, patates ve sebzeli çorba)
Sopa a la Criolla (ülkeye özgü et parçalı makarna çorbası)
Tacacho (domuz yağı ve haşlanmış muzdan yapılmış köfte)
Choclo con queso (haşlanmış, peynirli mısır koçanı)
Cuy Chactado (kızartılmış hintdomuzu)

Peru'nun en ünlü alkollü içkisi Pisco bir brendi olup, Pisco Sour ve Perú Libre gibi kokteyllerin ana malzemesidir. Peru'da diğer sevilen içkiler , ve Inca Kola'dır.

Tatil günleri

Lokal hasat bayramlarının yanında aşağıdaki tatil günleri mevcuttur.

1 Ocak: Yılbaşı
Şubat/Mart Karnaval (her Pazar)
Mart/Nisan: Paskalya
1 Mayıs Dia de los Trabajadores (İşçi Bayramı)
Mayıs/Haziran Dia del Corpus (Katolik yortusu)
14 Haziran Dia de los Campesinos (Çiftçi Bayramı)
29 Haziran: (El Día de San Pedro y San Pablo)
28 Temmuz: Bağımsızlık Günü
29 Temmuz: Millî Bayram
15 Ağustos Virgen de la Asunción (Mariä Miracı)
30 Ağustos:
8 Ekim: Donanma Günü
9 Ekim Dia de la Dignidad Nacional (Millî Onur Günü)
1/2 Kasım:
8 Aralık:
25 Aralık: Noel
31 Aralık Noche de San Silvestre (Aziz Silvester)

Literatur

Winter, Johannes und Scharmanski, André (2005): Sind die Andenstaaten unregierbar? Ursachen der politischen Krise in Bolivien, Ecuador und Peru. In: Zeitschrift Entwicklungspolitik 14/2005, S. 30–34. vgl. http://www.weltpolitik.net/Regionen/Nord-%20und%20Lateinamerika/Gesamtregion/ 21 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
: Peru – im Namen der Freiheit ins Elend, Fischer: Frankfurt am Main 1984
The Peru Reader: History, Culture, Politics, Duke University Press, 2. Auflage 2005,

Kaynakça

^ [Peru: Estimates and Projections of Total Population, by Calendar Years and Simple Ages, 1950-2050] (PDF) (İspanyolca). National Institute of Statistics and Informatics. September 2009. 18 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d "Peru". International Monetary Fund. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2021.
^ . World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2019.
^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
^ . www.citypopulation.de. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.
^ Día de San Pedro y San Pablo