Bu madde, uygun değildir.Kasım 2009) ( |
Ardahan, Türkiye'nin kuzeydoğu köşesinde Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve kısmen Doğu Karadeniz'de bulunan, Gürcistan sınırında kurulmuş olan bir ildir. İdari merkezi Ardahan kentidir. Batısında Artvin, güneybatısında Erzurum, güneyinde Kars illeri ve doğuda Gürcistan ile sınır teşkil etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nin Kafkaslar'a açılan kapısıdır.
Ardahan | |
---|---|
İlin Türkiye'deki konumu | |
İl sınırları haritası | |
Ülke | Türkiye |
Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi |
İdare | |
• Vali | Hüseyin Öner |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 4.934 km² |
Rakım | 1810 m |
Nüfus | |
• Toplam | 100.809 |
• Yoğunluk | 19/km² |
• Kır | 64.208 |
• Şehir | 36601 |
Zaman dilimi | (TSİ) |
İl alan kodu | 478 |
İl plaka kodu | 75 |
Resmî site Ardahan Valiliği |
1924 yılında il olmuştur. 1926 yılında Kars iline bağlı bir ilçe olmuştur. 1992 yılında Kars ilinden ayrılarak tekrar il olmuştur.
Ardahan, ilin coğrafi yapısı ve tarihi geçmişinden kaynaklanan kendine özgü doğal ve tarihi değerlere sahiptir. Ardahan, Doğu Anadolu Bölgesi'ne has doğal yapısı ve ikliminin yanında Doğu Karadeniz Bölümü'nün topoğrafyasına, iklimine ve bitki örtüsüne geçiş yerleri ile farklı güzellikleri bir arada barındırmaktadır. Yüksek ovaları, akarsuları, ormanları, zengin çiçek çeşitliliğine sahip yaylaları ve iki gölü ile Ardahan keşfedilmeyi bekleyen bir doğa cennetidir.
Gürcistan - Ardahan arasında Türkgözü ve Çıldır Aktaş Sınır Kapısı olmak üzere toplam iki adet sınır kapısı bulunmaktadır.
Tarihçe
Bugün bir il olan Ardahan bölgesinin adı, Osmanlılar Gürcü yönetiminden ele geçirdiği için Gürcüce Artaani'den gelir. İlin merkezi olan Ardahan kentinin tarihi, geleneksel rivayete göre Nuh’un oğlu Yafet'in üçüncü kuşaktan torunu Cavahos tarafından kurulmuştur. Ancak kuruluşunda kent, sırasıyla Kacta-kalaki ve Huri adını taşıyordu. Bu kentin Gürcü tarihinde çok önemli bir yeri olmuştur. Büyük İskender'in komutanı Azon ile Gürcü topluluklarını bir araya getiren I. Parnavaz (İÖ 326 - İÖ 234) arasındaki savaş bu kent yakınlarında gerçekleşmiş ve Parnavaz'ın Kartli Krallığı'nı kurmasıyla sonuçlanmıştır.
Bu savaştan sonra Parnavaz’ın, hakim olduğu topraklara sekiz eristavi (prens) ve bir komutan atamasının ardından Ardahan bölgesi, Tsunda’ya tayin edilen beşinci eristavinin sınırları içerisinde kaldı. Gürcü kralı III. Mirian (hd. 306-337), Kapadokyalı Azize Nino’nun telkinleriyle Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edince, kilise inşa etmek ve halkı vaftiz etmek üzere Bizans İmparatoru I. Konstantin’den rahip ve mimarlar yollamasını talep etti. Bu dönemde ilk Gürcü kilisesi Ardahan sınırlarında içinde inşa edilmiştir. Eruşeti’de (şimdi Ardahan’ın Hanak ilçesine bağlı Oğuzyolu köyü) yapılan bu kilise, I. Konstantin'in Hıristiyanlığın kabul edilmesinden duyduğu memnuniyetin bir göstergesi olarak Gürcistan’a yolladığı ve İsa’nın çarmıha gerilişi sırasında ellerine çakılan çivilerle kutsanmıştır.
Kral Vahtang Gorgasali’nin 5. yüzyılda piskopos tayin ettiği on bir kilise arasında Klarceti’deki Ahiza Kilisesi ile Ardahan bölgesindeki kilise de yer alıyordu. Arap akınlarının ve başkent Tiflis’te bir Arap Emirliği’nin kurulmasının sonucunda, Gürcistan'ın doğusundan Tao ve Klarceti bölgelerine yoğun göçler gerçekleşti. Bagratlı Aşot 9. yüzyılın başında Ardanuç’u başkent yaparak Tao-Klarceti Prensliği’ni kurdu. Ardahan ve çevresi de bu yeni devletin sınırları içinde kaldı. Kartli’den gelen Rahip Grigol Hantsteli ve diğer din adamları özellikle Klarceti’de çok sayıda manastır inşa ettiler ve Ardahan’ın da içinde yer aldığı bölge zamanla “Gürcistan’ın Sina’sı” olarak adlandırıldı. Ancak ilk kiliselerin kurulduğu ve piskoposların tayin edildiği Ardahan bölgesi, özellikle de manastır faaliyetleri yönünden Klarceti ve Tao'ya nazaran ikinci planda kaldı. Bu dönemden günümüze sadece iki manastır ulaşmıştır. Bu manastırlar Dörtkilise köyündeki Dört Kilise Manastırı ve Vaşlobi köyündeki Vaşlobi Manastırı’dır.
Gürcü kralı II. Giorgi’nin Emir Ahmed’e Kveli Kalesi Savaşı’nda (1080) yenilmesinin ardından Ardahan bölgesinin de içinde yer aldığı Tao-Klarceti bölgesine kırk yıl boyunca Büyük Selçuklular hakim oldu. Ancak Büyük Selçuklular 1121 yılında Didgori Savaşı’nda ağır bir yenilgiye uğradı ve Ardahan bölgesi yeniden Gürcü hakimiyetine girdi. Birleşik Gürcü Krallığı’nın en parlak döneminde Ardahan bu krallığın bir parçasıydı. Daha sonra, birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanması sırasında bağımsız devlete dönüşen Samtshe Atabeyliği’nin (1268-1625) sınırları içinde yer aldı. Trabzon’un alınmasından (1461) sonra doğuya doğru ilerleyen Osmanlı Devleti, bu yeni Gürcü devletinin sınırlarına dayandı. 1551 yılında Ardanuç ve Ardahan bölgelerini ele geçirdi. Bölge bir sancak haline dönüştürüldü. Bölgede rekabet eden İran ile Osmanlı Devleti arasında 1555 yılında Amasya Antlaşması imzalanınca Ardahan bölgesi kesin olarak Osmanlı sınırları içinde kaldı.
Osmanlı Devleti 16. yüzyılın son çeyreğinde Çıldır Eyaleti’nin kurdu. Bu eyaletin livalarından biri, Ardahan-i Büzürg adıyla Ardahan bölgesiydi. Bugün Ardahan ili sınırları içinde kalan Çıldır ve Posof ilçeleri de ayrı birer livaydı. Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak kaydedilen livanın (sancak) idari merkezinin adı Parakan (Rabat-i Kale-i Parakan; رباط قلعه پرهكن) idi. Parakan Büyük Ardahan livasının en önemli kale-kentiydi. Parakan ya da Parakani adı ünlü Gürcü tarihi Kartlis Tshovreba’da da geçmektedir. Nitekim Osmanlılar 16. yüzyılda Gürcü atabegleri yönetimi altındaki Samtshe-Saatabago karşı açtıkları savaşta önce Ardanuç’u (Artanuci), sonra da Parakan’ı (Parakani) ele geçirdiler. Parakan Kalesi'nin ele geçirdikten sonra Osmanlılar bütün Ardahan bölgesine hâkim oldular. Parakan adı ayrıca Evliye Çelebi ile Kâtib Çelebi’nin eserlerinde de geçmektedir.
1878 yılından sonra Ardahan, Rus İmparatorluğu tarafından işgal edildi ve 1914'e kadar Kars Oblastı olarak bilinmekteydi. Rus İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra ilin kuzeyi 1918-1921 yılları arasında Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, güneyi ise 1918-1920 yılları arasında Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'ndeydi. Ardahan 1921 yılında Kars Antlaşması ile Türkiye tarafından geri alınarak kurtarılmıştır.
2000 yılından itibaren Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının inşası yerel ekonomiye katkı sağlamıştır.
Nüfus
Nüfusun büyük çoğunluğunu Kıpçak kökenli Ahıska Türkleri oluşturur. Geriye kalan kısım ise Kürtler, Terekemeler ve Alevi-Türkmenler'den oluşur. Aynı zamanda çoğunluğu göç etmiş olsa da Gürcü, Çerkez, Tat, Lezgi ve Poşalar da Ardahan'da yaşamaktadır. Bunun dışında az da olsa Kafkas halkları da mevcuttur. Bölge itibarıyla soğuk, elverişsiz iklimi ve işsizliğin de olması nedeniyle dışarıya çok göç vermiştir.
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri)
Ardahan ilinin nüfusu: 92.819'dur. Bu nüfusun %45,16'sı şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 4.934 km²'dir. İlde km²'ye 19 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 33’dür.) İlde yıllık nüfus artış oranı'''% 0,36''' olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler Merkez ilçe (% 1,28), Damal (-% 2,27)
06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 ilçe, 7 belediye, bu belediyelerde 40 mahalle ve ayrıca 226 köy vardır.
2023 yılı sonunda Ardahan ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri | ||||||||||||
İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Fark | Nüfus Artışı % | Belediye Sayısı | Mahalle Sayısı | Köy Sayısı | Köy Nüfusu | Şehir nüfusu | Şehirde oturan % | Alanı km2 | km2'ye düşen kişi |
Çıldır | 8.693 | 8.745 | 52 | 0,60 | 1 | 9 | 34 | 6.089 | 2.656 | 30,37 | 988 | 9 |
Damal | 4.866 | 4.757 | -109 | -2,27 | 1 | 8 | 7 | 2.026 | 2.731 | 57,41 | 165 | 29 |
Göle | 22.900 | 22.735 | -165 | -0,72 | 2 | 8 | 49 | 15.108 | 7.627 | 33,55 | 1290 | 18 |
Hanak | 8.054 | 8.033 | -21 | -0,26 | 1 | 6 | 26 | 5.175 | 2.858 | 35,58 | 647 | 12 |
Merkez | 41.672 | 42.209 | 537 | 1,28 | 1 | 7 | 62 | 18.303 | 23.906 | 56,64 | 1261 | 33 |
Posof | 6.296 | 6.340 | 44 | 0,70 | 1 | 2 | 48 | 4.200 | 2.140 | 33,75 | 583 | 11 |
Ardahan | 92.481 | 92.819 | 338 | 0,36 | 7 | 40 | 226 | 50.901 | 41.918 | 45,16 | 4934 | 19 |
İlin yıllara göre nüfusları
Ardahan il nüfus bilgileri | ||||
---|---|---|---|---|
Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
2000 | 133.756 | 78 | %30 39.725 94.031 %70 | |
2007 | 112.721 | 79 | %16 | %32 35.835 76.886 %68 |
2008 | 112.242 | 79 | %0 | %33 36.502 75.740 %67 |
2009 | 108.169 | 79 | %4 | %32 34.548 73.621 %68 |
2010 | 105.454 | 79 | %3 | %32 33.701 71.753 %68 |
2011 | 107.455 | 79 | %2 | %35 37.424 70.031 %65 |
2012 | 106.643 | 79 | %1 | %35 37.522 69.121 %65 |
2013 | 102.782 | 79 | %4 | %35 36.214 66.568 %65 |
2014 | 100.809 | 79 | %2 | %36 36.601 64.208 %64 |
2015 | 99.265 | 79 | %2 | %37 36.582 62.683 %63 |
2016 | 98.335 | 79 | %1 | %39 38.181 60.154 %61 |
2017 | 97.096 | 79 | %1 | %39 38.162 58.934 %61 |
2018 | 98.907 | 79 | %2 | %40 39.392 59.515 %60 |
2019 | 97.319 | 79 | %2 | %40 39.272 58.047 %60 |
2020 | 96.161 | 79 | %1 | %40 38.739 57.422 %60 |
2021 | 94.932 | 79 | %1 | %41 39.130 55.802 %59 |
2022 | 92.481 | 79 | %3 | %42 36.086 53.358 %58 |
Konum
İklim
İl genelinde karasal iklim hakim olup; kışlar uzun, sert ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklığı 3,7 °C olup, kışın –30,0 °C’nin altına iner. Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan Ardahan’a yılda ortalama 550 mm yağış düşer. Sonbaharın ilk soğukları eylül ayının sonunda başlar, ilkbaharda mayıs ayının ortalarına kadar devam eder.
İlin batı ve kuzeyinde daha çok Türkiye'de Karadeniz iklimi'nin özellikleri görülür. Bu özellik bitki örtüsünde de kendini gösterir. Batı ve kuzeyde özellikle Posof ilçesi ile Artvin’e komşu olan yörelerde ormanlıklar ve çalılar yer alırken, Ardahan'ın güney kesimlerinde çayır ve meralar yaygınlık göstermektedir.
Göle ovasında kışlar ağır geçer. Bu saha Türkiye’nin en soğuk yerlerinden sayılan Sarıkamış’a oranla daha soğuktur. Her tarafı yüksek dağlarla çevrilmiş çanak biçimindeki ovada kışın hava akımı az olur. Bu durumda soğuyan ve ağırlaşan hava aşağıya doğru hareket eder ve sıcaklık kaybına uğrayarak dondurucu bir hal alır. Böylece Toprak örtüsü ve bataklıklar donar. Ovayı kuşatan ve biraz esinti gören dağların yamaçları daha az soğuktur. Kış aylarında bazen ovanın içerisini kalın bir sis tabakası örter ve etrafındaki dağlardan bakılınca burası adeta bir deniz gibi gözükür. Bu ovaya kışın en soğuk rüzgâr kuzeybatıdan gelir ve buna "Ardahan Yeli" denir.
Etrafı dağlarla çevrili olan ve ortalama 1500 m yükseklikte Posof İlçemizde ise Doğu Karadeniz ikliminin sert şekli hüküm sürer. Burada mikro-klima tipi iklim hakim olup, kışlar yağışlı, yazlar ise sıcak geçmektedir. Bu iklimin en belirgin özelliği yağışlarıdır. Bu alana her mevsimde yağış düşer. Sahada altı ay kış mevsimi yaşanır. Bu esnada yağışlar hep kar halindedir ve boldur. Mayıs'a kadar kar yağdığı da olur. İlkbaharda ve sonbaharda sisler oluşur. Yaz mevsimi esnasında yağmur eksik olmaz. Sıcaklık yağışlardan ve havanın sık sık bulutlu kalışından etkilenir. Yaz mevsimi adeta bir ilkbahar serinliğindedir. Durum böyle olunca buralarda geniş ormanların varlığı kendiliğinden oluşur. Açık kalan yerler ve vadiler devamlı bir yeşillik içerisindedir.
Yönetim
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Ardahan Valisi, 1984-Elazığ doğumlu Hayrettin Çiçek'dir. Ağustos 2023/376 sayılı kararla, Şahinbey Kaymakamı iken atanmıştır.
Ardahan Belediye Başkanı, 1963-Hanak doğumlu Faruk Demir(CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %45,06 oy oranıyla seçilmiştir.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Ardahan İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK Parti, 6 CHP ve 1 Bağımsız olmak üzere 14’dür. Ardahan Belediye meclisi ise 9 CHP ve 6 AK Parti olmak üzere 15 üyeden oluşur.
2018 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Ardahan'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 1 BAĞIMSIZ (Milletvekili seçim döneminde CHP'den aday olmuş ve milletvekili seçilmiştir, 2018'de Cumhuriyet Halk Partisi'nden ihraç edilmiştir. Şu an (27. Dönem) görevini bağımsız bir şekilde sürdürmektedir.) ve 1 AK Parti'dir. Şu anda bağımsız aday olan Öztürk Yılmaz, 27. ve 26. milletvekili seçimlerinde CHP'den aday olmuş ve bir tam dönem milletvekilliğini CHP'den yapmıştır. Günümüzün dönemi olan 27. dönemin Ak Parti milletvekili ise Orhan Atalay'dır.
Ekonomi
Ardahan ilinde çayır-mera alanlarının fazla olması, sanayi merkezlerinin ilden uzak olması ve diğer nedenlerle Ardahan ilinde tarım ve hayvancılık faaliyetleri öne çıkmıştır.
İl genelinde tarımsal faaliyetlerden çok hayvancılık faaliyetleri öne çıkmaktadır. Elma, armut, mısır, vişne gibi tarım ürünlerinin tamamına yakını Posof ilçesinde yetiştirilmektedir.
İl genelinde buğday, arpa gibi tahıl ürünleri yetiştirilmektedir. Ancak endüstriyel tarım yapılmamaktadır.
Tarım ürünlerinin tamamına yakını organiktir.
Ardahan ili, iklim durumu, çayır ve meraların varlığı gibi nedenlerle hayvancılığa elverişli bir yapıdadır. İklim şartları yem bitkisi üretimine elvermektedir.
İl genelinde büyük ve küçükbaş hayvancılık, mera hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. Ardahan’da çok sayıda kümes hayvanı beslenmektedir. En çok beslenen kümes hayvanı kazdır. Kaz dışında tavuk, ördek ve hindi de beslenmektedir.
Spor
2018-2019 Sezonu sonunda, Serhat Ardahanspor, BAL (Bölgesel Amatör Lig) de küme düşmüştür.. Ardahan Gençlik Spor voleybol bölgesel erkekler ligine katılmıştır.
Ziraat Türkiye Kupası'nda Serhat Ardahanspor ilk turda elenmiştir.
Futbol maçları 2.340 kişilik 80'inci Yıl Şehir Stadyumunda yapılmaktadır. İl merkezinde 450 kişilik K.Karabekir Kapalı Spor Salonu bulunmaktadır. Ayrıca yarı olimpik kapalı yüzme havuzu da bulunmaktadır. Şehir merkezine 22 km uzaklıkta Yalnızçam Kayak Merkezi vardır.
Kaynakça
- ^ "Valiler Kararnamesi yayınlandı: 41 ilin valisi değişti". NTV. 10 Haziran 2020. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Güncel Nüfus Değerleri
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Fahriye Bayram, "Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi"
- ^ Kartlis Tskhovreba, A History of Georgia, Tiflis, 2014, s. 16, .
- ^ "Zaza Şaşikadze "16. Yüzyılın İkinci Yarısında Aeranuç" (Gürcüce)" (PDF). 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2020.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 1. Cilt, s. 263, 300, 411.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 501.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g h
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Ardahan Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ardahan Nüfusu". nufusune.com.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ Millî Savunma Bakanlığı- Haritalar Genel Komutanlığı
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
- ^ . Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı. 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
- ^ (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ "Faruk Demir Kimdir ? - Faruk Demir Hayatı ve Biyografisi". Haberler.com. Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
- ^ . 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ . 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
Dış bağlantılar
Ardahan (il) hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Commons'ta dosyalar |
- T.C.Ardahan Valiliği10 Nisan 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- T.C.Ardahan Belediyesi23 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Kasim 2009 Ardahan Turkiye nin kuzeydogu kosesinde Dogu Anadolu Bolgesi nde ve kismen Dogu Karadeniz de bulunan Gurcistan sinirinda kurulmus olan bir ildir Idari merkezi Ardahan kentidir Batisinda Artvin guneybatisinda Erzurum guneyinde Kars illeri ve doguda Gurcistan ile sinir teskil etmektedir Turkiye Cumhuriyeti nin Kafkaslar a acilan kapisidir ArdahanIlIlin Turkiye deki konumuIl sinirlari haritasiUlkeTurkiyeCografi bolgeKaradeniz Bolgesi Dogu Anadolu BolgesiIdare ValiHuseyin OnerYuzolcumu Toplam4 934 km Rakim1810 mNufus Toplam100 809 Yogunluk19 km Kir64 208 Sehir36601Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Il alan kodu478Il plaka kodu75Resmi site Ardahan Valiligi 1924 yilinda il olmustur 1926 yilinda Kars iline bagli bir ilce olmustur 1992 yilinda Kars ilinden ayrilarak tekrar il olmustur Ardahan ilin cografi yapisi ve tarihi gecmisinden kaynaklanan kendine ozgu dogal ve tarihi degerlere sahiptir Ardahan Dogu Anadolu Bolgesi ne has dogal yapisi ve ikliminin yaninda Dogu Karadeniz Bolumu nun topografyasina iklimine ve bitki ortusune gecis yerleri ile farkli guzellikleri bir arada barindirmaktadir Yuksek ovalari akarsulari ormanlari zengin cicek cesitliligine sahip yaylalari ve iki golu ile Ardahan kesfedilmeyi bek leyen bir doga cennetidir Gurcistan Ardahan arasinda Turkgozu ve Cildir Aktas Sinir Kapisi olmak uzere toplam iki adet sinir kapisi bulunmaktadir TarihceBugun bir il olan Ardahan bolgesinin adi Osmanlilar Gurcu yonetiminden ele gecirdigi icin Gurcuce Artaani den gelir Ilin merkezi olan Ardahan kentinin tarihi geleneksel rivayete gore Nuh un oglu Yafet in ucuncu kusaktan torunu Cavahos tarafindan kurulmustur Ancak kurulusunda kent sirasiyla Kacta kalaki ve Huri adini tasiyordu Bu kentin Gurcu tarihinde cok onemli bir yeri olmustur Buyuk Iskender in komutani Azon ile Gurcu topluluklarini bir araya getiren I Parnavaz IO 326 IO 234 arasindaki savas bu kent yakinlarinda gerceklesmis ve Parnavaz in Kartli Kralligi ni kurmasiyla sonuclanmistir Bu savastan sonra Parnavaz in hakim oldugu topraklara sekiz eristavi prens ve bir komutan atamasinin ardindan Ardahan bolgesi Tsunda ya tayin edilen besinci eristavinin sinirlari icerisinde kaldi Gurcu krali III Mirian hd 306 337 Kapadokyali Azize Nino nun telkinleriyle Hiristiyanligin resmi din olarak kabul edince kilise insa etmek ve halki vaftiz etmek uzere Bizans Imparatoru I Konstantin den rahip ve mimarlar yollamasini talep etti Bu donemde ilk Gurcu kilisesi Ardahan sinirlarinda icinde insa edilmistir Eruseti de simdi Ardahan in Hanak ilcesine bagli Oguzyolu koyu yapilan bu kilise I Konstantin in Hiristiyanligin kabul edilmesinden duydugu memnuniyetin bir gostergesi olarak Gurcistan a yolladigi ve Isa nin carmiha gerilisi sirasinda ellerine cakilan civilerle kutsanmistir Kral Vahtang Gorgasali nin 5 yuzyilda piskopos tayin ettigi on bir kilise arasinda Klarceti deki Ahiza Kilisesi ile Ardahan bolgesindeki kilise de yer aliyordu Arap akinlarinin ve baskent Tiflis te bir Arap Emirligi nin kurulmasinin sonucunda Gurcistan in dogusundan Tao ve Klarceti bolgelerine yogun gocler gerceklesti Bagratli Asot 9 yuzyilin basinda Ardanuc u baskent yaparak Tao Klarceti Prensligi ni kurdu Ardahan ve cevresi de bu yeni devletin sinirlari icinde kaldi Kartli den gelen Rahip Grigol Hantsteli ve diger din adamlari ozellikle Klarceti de cok sayida manastir insa ettiler ve Ardahan in da icinde yer aldigi bolge zamanla Gurcistan in Sina si olarak adlandirildi Ancak ilk kiliselerin kuruldugu ve piskoposlarin tayin edildigi Ardahan bolgesi ozellikle de manastir faaliyetleri yonunden Klarceti ve Tao ya nazaran ikinci planda kaldi Bu donemden gunumuze sadece iki manastir ulasmistir Bu manastirlar Dortkilise koyundeki Dort Kilise Manastiri ve Vaslobi koyundeki Vaslobi Manastiri dir 5 Mayis 1877 de Rus birlikleri tarafindan Ardahan Kalesi ne karsi girisilen saldiri Aleksey Kivsenko Gurcu krali II Giorgi nin Emir Ahmed e Kveli Kalesi Savasi nda 1080 yenilmesinin ardindan Ardahan bolgesinin de icinde yer aldigi Tao Klarceti bolgesine kirk yil boyunca Buyuk Selcuklular hakim oldu Ancak Buyuk Selcuklular 1121 yilinda Didgori Savasi nda agir bir yenilgiye ugradi ve Ardahan bolgesi yeniden Gurcu hakimiyetine girdi Birlesik Gurcu Kralligi nin en parlak doneminde Ardahan bu kralligin bir parcasiydi Daha sonra birlesik Gurcu Kralligi nin parcalanmasi sirasinda bagimsiz devlete donusen Samtshe Atabeyligi nin 1268 1625 sinirlari icinde yer aldi Trabzon un alinmasindan 1461 sonra doguya dogru ilerleyen Osmanli Devleti bu yeni Gurcu devletinin sinirlarina dayandi 1551 yilinda Ardanuc ve Ardahan bolgelerini ele gecirdi Bolge bir sancak haline donusturuldu Bolgede rekabet eden Iran ile Osmanli Devleti arasinda 1555 yilinda Amasya Antlasmasi imzalaninca Ardahan bolgesi kesin olarak Osmanli sinirlari icinde kaldi Osmanli Devleti 16 yuzyilin son ceyreginde Cildir Eyaleti nin kurdu Bu eyaletin livalarindan biri Ardahan i Buzurg adiyla Ardahan bolgesiydi Bugun Ardahan ili sinirlari icinde kalan Cildir ve Posof ilceleri de ayri birer livaydi Ardahan i Buzurg Buyuk Ardahan olarak kaydedilen livanin sancak idari merkezinin adi Parakan Rabat i Kale i Parakan رباط قلعه پرهكن idi Parakan Buyuk Ardahan livasinin en onemli kale kentiydi Parakan ya da Parakani adi unlu Gurcu tarihi Kartlis Tshovreba da da gecmektedir Nitekim Osmanlilar 16 yuzyilda Gurcu atabegleri yonetimi altindaki Samtshe Saatabago karsi actiklari savasta once Ardanuc u Artanuci sonra da Parakan i Parakani ele gecirdiler Parakan Kalesi nin ele gecirdikten sonra Osmanlilar butun Ardahan bolgesine hakim oldular Parakan adi ayrica Evliye Celebi ile Katib Celebi nin eserlerinde de gecmektedir 1878 yilindan sonra Ardahan Rus Imparatorlugu tarafindan isgal edildi ve 1914 e kadar Kars Oblasti olarak bilinmekteydi Rus Imparatorlugu nun cokusunden sonra ilin kuzeyi 1918 1921 yillari arasinda Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti guneyi ise 1918 1920 yillari arasinda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ndeydi Ardahan 1921 yilinda Kars Antlasmasi ile Turkiye tarafindan geri alinarak kurtarilmistir 2000 yilindan itibaren Baku Tiflis Ceyhan boru hattinin insasi yerel ekonomiye katki saglamistir NufusNufusun buyuk cogunlugunu Kipcak kokenli Ahiska Turkleri olusturur Geriye kalan kisim ise Kurtler Terekemeler ve Alevi Turkmenler den olusur Ayni zamanda cogunlugu goc etmis olsa da Gurcu Cerkez Tat Lezgi ve Posalar da Ardahan da yasamaktadir Bunun disinda az da olsa Kafkas halklari da mevcuttur Bolge itibariyla soguk elverissiz iklimi ve issizligin de olmasi nedeniyle disariya cok goc vermistir Guncel Nufus Degerleri TUIK 6 Subat 2024 verileri Ardahan ilinin nufusu 92 819 dur Bu nufusun 45 16 si sehirlerde yasamaktadir 2023 sonu Ilin yuzolcumu 4 934 km dir Ilde km ye 19 kisi dusmektedir Bu sayi merkez ilcede 33 dur Ilde yillik nufus artis orani 0 36 olmustur Nufus artis orani en yuksek ve en dusuk ilceler Merkez ilce 1 28 Damal 2 27 06 Subat 2024 TUIK verilerine gore merkez ilceyle beraber 6 ilce 7 belediye bu belediyelerde 40 mahalle ve ayrica 226 koy vardir 2023 yili sonunda Ardahan ili ve ilcelerinin yerlesim yeri ve nufusla ilgili sayisal bilgileriIlce Nufus 2022 Nufus 2023 Fark Nufus Artisi Belediye Sayisi Mahalle Sayisi Koy Sayisi Koy Nufusu Sehir nufusu Sehirde oturan Alani km2 km2 ye dusen kisiCildir 8 693 8 745 52 0 60 1 9 34 6 089 2 656 30 37 988 9Damal 4 866 4 757 109 2 27 1 8 7 2 026 2 731 57 41 165 29Gole 22 900 22 735 165 0 72 2 8 49 15 108 7 627 33 55 1290 18Hanak 8 054 8 033 21 0 26 1 6 26 5 175 2 858 35 58 647 12Merkez 41 672 42 209 537 1 28 1 7 62 18 303 23 906 56 64 1261 33Posof 6 296 6 340 44 0 70 1 2 48 4 200 2 140 33 75 583 11Ardahan 92 481 92 819 338 0 36 7 40 226 50 901 41 918 45 16 4934 19Ilin yillara gore nufuslari Ardahan il nufus bilgileriYil Toplam Sira Fark Sehir Kir2000 133 756 78 30 39 72594 031 70 2007 112 721 79 16 32 35 83576 886 68 2008 112 242 79 0 33 36 50275 740 67 2009 108 169 79 4 32 34 54873 621 68 2010 105 454 79 3 32 33 70171 753 68 2011 107 455 79 2 35 37 42470 031 65 2012 106 643 79 1 35 37 52269 121 65 2013 102 782 79 4 35 36 21466 568 65 2014 100 809 79 2 36 36 60164 208 64 2015 99 265 79 2 37 36 58262 683 63 2016 98 335 79 1 39 38 18160 154 61 2017 97 096 79 1 39 38 16258 934 61 2018 98 907 79 2 40 39 39259 515 60 2019 97 319 79 2 40 39 27258 047 60 2020 96 161 79 1 40 38 73957 422 60 2021 94 932 79 1 41 39 13055 802 59 2022 92 481 79 3 42 36 08653 358 58 KonumKonum BilgileriIlce Kurulus Yili Onceden bagli oldugu ilce Alani km Rakim mt Merkeze Uzaklik km Ulasan YollarArdahan Merkez 1 261 1 799 28 03Cildir Cumh once 988 1 911 44 28 Damal 1992 Hanak 165 2 056 44 01Gole Cumh once 1 290 2 020 44 04 03Hanak 1958 Merkez 647 1 826 29 01 Posof Cumh once 583 1 546 80 01ARDAHAN 1992 KARS 4 934IklimIl genelinde karasal iklim hakim olup kislar uzun sert ve kar yagislidir Yillik ortalama sicakligi 3 7 C olup kisin 30 0 C nin altina iner Turkiye nin kuzeydogusunda yer alan Ardahan a yilda ortalama 550 mm yagis duser Sonbaharin ilk soguklari eylul ayinin sonunda baslar ilkbaharda mayis ayinin ortalarina kadar devam eder Ilin bati ve kuzeyinde daha cok Turkiye de Karadeniz iklimi nin ozellikleri gorulur Bu ozellik bitki ortusunde de kendini gosterir Bati ve kuzeyde ozellikle Posof ilcesi ile Artvin e komsu olan yorelerde ormanliklar ve calilar yer alirken Ardahan in guney kesimlerinde cayir ve meralar yayginlik gostermektedir Gole ovasinda kislar agir gecer Bu saha Turkiye nin en soguk yerlerinden sayilan Sarikamis a oranla daha soguktur Her tarafi yuksek daglarla cevrilmis canak bicimindeki ovada kisin hava akimi az olur Bu durumda soguyan ve agirlasan hava asagiya dogru hareket eder ve sicaklik kaybina ugrayarak dondurucu bir hal alir Boylece Toprak ortusu ve batakliklar donar Ovayi kusatan ve biraz esinti goren daglarin yamaclari daha az soguktur Kis aylarinda bazen ovanin icerisini kalin bir sis tabakasi orter ve etrafindaki daglardan bakilinca burasi adeta bir deniz gibi gozukur Bu ovaya kisin en soguk ruzgar kuzeybatidan gelir ve buna Ardahan Yeli denir Etrafi daglarla cevrili olan ve ortalama 1500 m yukseklikte Posof Ilcemizde ise Dogu Karadeniz ikliminin sert sekli hukum surer Burada mikro klima tipi iklim hakim olup kislar yagisli yazlar ise sicak gecmektedir Bu iklimin en belirgin ozelligi yagislaridir Bu alana her mevsimde yagis duser Sahada alti ay kis mevsimi yasanir Bu esnada yagislar hep kar halindedir ve boldur Mayis a kadar kar yagdigi da olur Ilkbaharda ve sonbaharda sisler olusur Yaz mevsimi esnasinda yagmur eksik olmaz Sicaklik yagislardan ve havanin sik sik bulutlu kalisindan etkilenir Yaz mevsimi adeta bir ilkbahar serinligindedir Durum boyle olunca buralarda genis ormanlarin varligi kendiliginden olusur Acik kalan yerler ve vadiler devamli bir yesillik icerisindedir YonetimIllerde protokolde ilk sirada yer alan Vali merkezi yonetimi temsil eder ve Cumhurbaskani tarafindan atanir Buyuksehir disindaki illerde yerel yonetim sehirler duzeyindedir Belediye Baskani belediye sinirlari icinde kalan secmenin oy coklugu ile secilir Ayni secmen Ilce Belediye Meclisi icin de oy kullanarak ilcelerin belediye meclisleri olusturur Ildeki butun secmenler ayrica il genel meclisi icin de oy kullanarak Il Genel Meclisinin olusumunu saglarlar Il genel meclisi ve belediye meclisi uyelikleri icin yapilan secimlerde onda birlik baraj uygulamali nispi temsil sistemi belediye baskanligi seciminde ise cogunluk sistemi uygulanir Il genel meclisi ve belediye meclisi uye sayilari ilce nufusuna gore kontenjandan kalan sayilarin partilere dagilimi ise D Hondt Sistemine gore belirlenir Kanun 2972 Madde 23 Il Genel Meclisi Il Ozel Idaresinin karar organidir baskanini uyeleri arasindan gizli oyla secer Ayrica Il Genel Meclisi kendi icinden gizli oyla bir yil gorev yapacak 5 kisilik Il Encumenini secer Merkezi yonetim Vali ve Il Mudurlerinden olusur Il Ozel Idaresi Il Genel Meclisi ve Il Encumeni secilmislerden olusur ancak Vali baskanliginda gorev yapar Yerel yonetim ise belediye baskanlari ve belediye meclislerinden olusur Ardahan Valisi 1984 Elazig dogumlu Hayrettin Cicek dir Agustos 2023 376 sayili kararla Sahinbey Kaymakami iken atanmistir Ardahan Belediye Baskani 1963 Hanak dogumlu Faruk Demir CHP 31 Mart 2024 secimlerinde 45 06 oy oraniyla secilmistir 2019 Turkiye yerel secimleri sonuclarina gore Ardahan Il Genel Meclisi uye sayisi 7 AK Parti 6 CHP ve 1 Bagimsiz olmak uzere 14 dur Ardahan Belediye meclisi ise 9 CHP ve 6 AK Parti olmak uzere 15 uyeden olusur 2018 Turkiye genel secimleri sonucuna gore Ardahan in Turkiye Buyuk Millet Meclisi ndeki uyelerinin siyasi partilere dagilimi 1 BAGIMSIZ Milletvekili secim doneminde CHP den aday olmus ve milletvekili secilmistir 2018 de Cumhuriyet Halk Partisi nden ihrac edilmistir Su an 27 Donem gorevini bagimsiz bir sekilde surdurmektedir ve 1 AK Parti dir Su anda bagimsiz aday olan Ozturk Yilmaz 27 ve 26 milletvekili secimlerinde CHP den aday olmus ve bir tam donem milletvekilligini CHP den yapmistir Gunumuzun donemi olan 27 donemin Ak Parti milletvekili ise Orhan Atalay dir EkonomiArdahan in baslica gecim kaynaklarindan buyukbas hayvancilik Ardahan ilinde cayir mera alanlarinin fazla olmasi sanayi merkezlerinin ilden uzak olmasi ve diger nedenlerle Ardahan ilinde tarim ve hayvancilik faaliyetleri one cikmistir Il genelinde tarimsal faaliyetlerden cok hayvancilik faaliyetleri one cikmaktadir Elma armut misir visne gibi tarim urunlerinin tamamina yakini Posof ilcesinde yetistirilmektedir Il genelinde bugday arpa gibi tahil urunleri yetistirilmektedir Ancak endustriyel tarim yapilmamaktadir Tarim urunlerinin tamamina yakini organiktir Ardahan ili iklim durumu cayir ve meralarin varligi gibi nedenlerle hayvanciliga elverisli bir yapidadir Iklim sartlari yem bitkisi uretimine elvermektedir Il genelinde buyuk ve kucukbas hayvancilik mera hayvanciligi seklinde yapilmaktadir Ardahan da cok sayida kumes hayvani beslenmektedir En cok beslenen kumes hayvani kazdir Kaz disinda tavuk ordek ve hindi de beslenmektedir Spor2018 2019 Sezonu sonunda Serhat Ardahanspor BAL Bolgesel Amator Lig de kume dusmustur Ardahan Genclik Spor voleybol bolgesel erkekler ligine katilmistir Ziraat Turkiye Kupasi nda Serhat Ardahanspor ilk turda elenmistir Futbol maclari 2 340 kisilik 80 inci Yil Sehir Stadyumunda yapilmaktadir Il merkezinde 450 kisilik K Karabekir Kapali Spor Salonu bulunmaktadir Ayrica yari olimpik kapali yuzme havuzu da bulunmaktadir Sehir merkezine 22 km uzaklikta Yalnizcam Kayak Merkezi vardir Kaynakca Valiler Kararnamesi yayinlandi 41 ilin valisi degisti NTV 10 Haziran 2020 10 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2020 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Guncel Nufus Degerleri isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Fahriye Bayram Dogunun Unutulmus Bir Manastiri Vaslobi Kartlis Tskhovreba A History of Georgia Tiflis 2014 s 16 ISBN 9789941445521 Zaza Sasikadze 16 Yuzyilin Ikinci Yarisinda Aeranuc Gurcuce PDF 23 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Eylul 2020 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayima hazirlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 1 Cilt s 263 300 411 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 3 Cilt s 501 Arsivlenmis kopya 21 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2024 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f g h Adrese Dayali Nufus Kayit Sistemi Sonuclari html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Ardahan Nufusu nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Ardahan Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Icisleri Bakanligi Iller Idaresi Genel Mudurlugu Milli Savunma Bakanligi Haritalar Genel Komutanligi a b Karayollari Genel Mudurlugu Turkiye Cumhuriyeti Icisleri Bakanligi 5 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2020 PDF 18 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2020 Arsivlenmis kopya PDF 10 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Agustos 2023 Faruk Demir Kimdir Faruk Demir Hayati ve Biyografisi Haberler com Erisim tarihi 24 Haziran 2020 1 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2020 2 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2020 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Ardahan il hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarT C Ardahan Valiligi10 Nisan 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Ardahan Belediyesi23 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde